Delfy
|
||
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | ||
 |
||
| Kraj |  Grecja |
|
| Typ | kulturowe | |
| Spełniane kryterium | I, II, III, IV, VI | |
| Numer ref. | 393 | |
| Regionb | Europa i Ameryka Północna | |
| Historia wpisania na listę | ||
| Wpisanie na listę | 1987 na 11. sesji |
|
| a Oficjalna nazwa wpisana na liście UNESCO b Oficjalny podział dokonany przez UNESCO |
||
|
Położenie na mapie Grecji
 Stanowisko archeologiczne w Delfach
|
||
 38°28′55,7″N 22°30′02,6″E/38,482139 22,500722 |
||
Delfy (gr. Δελφοί Delfoi[1], łac. Delphi) – prastare miasto i świątynia grecka u stóp Parnasu, 13 km od Zatoki Korynckiej, na drodze z Termopili na Peloponez. Aktualnie Delfy, to nazwa miejsca archeologicznego i miejscowości, odległej ok. 165 km od Aten.
Obecna miejscowość Delfy leży w administracji zdecentralizowanej Tesalia-Grecja Środkowa, w regionie Grecja Środkowa, w jednostce regionalnej Fokida. Jest historyczną siedzibą gminy Delfy. W 2011 roku liczyła 854 mieszkańców[2].
Delfy istniały niewątpliwie już w epoce mykeńskiej, o czym świadczą liczne wykopaliska. Zna Delfy i czci Homer, który jednak nazywa je Pythó. Miasteczko Delfy większego znaczenia nie miało nigdy, całą sławę zawdzięczało wyroczni. Powoli powstał tu cały okręg kultu, gdyż niemal wszystkie państewka Grecji chciały tu na świętej ziemi Apollina mieć swoje świątynie. Ośrodkiem tego świętego okręgu była świątynia Apollina wzniesiona ok. 600 p.n.e. Po pożarze z 548 p.n.e. w latach ok. 525 – ok. 505 p.n.e. świątynię odbudowano za pieniądze Alkmeonidów, przy wydatnej pomocy faraona Amazisa. W roku 373 p.n.e. ponownie zniszczona przez trzęsienie ziemi i przez pożar, została odbudowana przez Amfiktionów, nie odzyskując jednak dawnego znaczenia, jako miejsce pielgrzymek.
Świątynia znana jest z aforyzmów, które widniały u jej wejścia: „Poznaj samego siebie“ (γνῶθι σεαυτόν gnōthi seauton) oraz „Nic ponad miarę“ (μηδὲν ἄγαν mēden agan).
Spis treści
Opis świątyni i ośrodka kultu[edytuj]
Przybytek Apollina był budowlą dorycką wzniesioną z porosu (porowatego wapienia) oraz białego marmuru paryjskiego reprezentującą typ peripterosu o wymiarach 5×15 kolumn. Płaskorzeźby z przyczółka świątyni wykonał sławny rzeźbiarz ateński Antenor[3]. W jednym z pomieszczeń świątyni stał stożkowaty blok marmuru, oznaczający środek ziemi, zwany Omphalos, czyli „pępek ziemi”, odnaleziony w roku 1915. Tu również biło święte źródło, Kassotis, obecnie wyschnięte. Skarbce na wota oraz pomniki były rozrzucone wzdłuż świętej drogi, która w formie litery Z przebiegała cały święty okręg, prowadząc do wielkiego teatru w północno-zachodniej jego stronie. O liczbie nagromadzonych tu z biegiem stuleci dzieł sztuki świadczy podawana przez Pliniusza liczba posągów, których za jego czasów miało być 3000.
Znaczenie wyroczni[edytuj]
Największym poważaniem cieszyły się Delfy w archaicznej Grecji, kiedy kapłani delficcy, przy pomocy swej wyroczni (w której zasiadała Pytia) kierowali całym niemal życiem Greków. Sława wyroczni wybiegała wtedy daleko za granicę Grecji. Zwracano się tu o radę i z Egiptu, i z państw Azji Mniejszej (Krezus), przynosząc bogate dary. Sama Pytia zasiadała na trójnogu i w „narkotycznych” oparach przepowiadała przyszłość, odpowiadając heksametrem. Jej odpowiedzi były zawsze dwuznaczne, by nikt nie mógł podważyć jej autorytetu. Podobno halucynogenne opary wydobywały się z małej szczeliny w komnacie Pytii, jednak szczeliny tej do dziś nie odnaleziono – wszak mogła wpadać w trans w jakikolwiek inny sposób (patrz Badania nowożytne poniżej). Początkowo Pytia była wybierana jedna, z rodzin arystokratycznych, przedtem musiała być odpowiednio wykształcona. Na pewno już w VI wieku wybierano 2 Pytie ze zwykłych rodzin, a do nich korpus pisarzy, którzy jej odpowiedzi układali odpowiednio w heksametrze. Trzeba zaznaczyć, iż nikt Pytii nie widział, a pytania kierowano za pośrednictwem kapłanów.
Upadek wyroczni[edytuj]
Zachwiała nieco autorytetem Delf mylna wyrocznia, udzielona Krezusowi, gdy się przygotowywał do wojny z Persami. Wyrocznia ta została potem a posteriori przez kapłanów poprawiona.Wyrocznia oznajmiła królowi iż widzi czerwone maki (czyli krew na polu bitwy) król wziął to za dobrą monetę i ruszył na wyprawę wojenną. Nie pomyślał, że to jego ludzie je „zasieją”. Podczas wojen grecko-perskich Delfy zajmują stanowisko wyczekujące, dając petentom bardzo wymijające i dwuznaczne odpowiedzi. Pomimo to Grecy po zwycięstwie uczcili wyrocznię wspaniałym złotym trójnogiem, ustawionym na słynnej spiżowej kolumnie z trzech splecionych żmij (pozostałości kolumny obecnie znajdują się na hipodromie w Stambule). Po wojnach perskich znaczenie wyroczni upada: przepowiednie są dawane od wypadku do wypadku, są chwiejne i bardzo często zupełnie mylne. Już Ajschylos jest niechętny Delfom, a Eurypides wręcz wyszydza Apollina. Druga wojna peloponeska, zakończona w roku 404 p.n.e., potem walki Fokejczyków z amfiktioniami i wyprawy Filipa Macedońskiego odbywają się podczas zupełnego upadku wyroczni. W świetle ostatnich badań geologów i archeologów, upadku dopełniły skutki geologiczne trzęsienia ziemi 373 p.n.e.
Rozkradanie delfickich bogactw[edytuj]
W roku 279 p.n.e. z wielkim trudem udało się Etolijczykom uchronić świątynię i nagromadzone w niej skarby od napadu celtyckich Galów. Dyktator rzymski Sulla zrabował wspaniałe dary wotywne, Neron wywiózł 500 posągów brązowych, pomimo że podawał się za opiekuna Hellady.
Próby wskrzeszenia wielkości wyroczni[edytuj]
Ostatni okres świetności Delf przypada na panowanie cesarzy Trajana i Hadriana (98-138 n.e.), którzy przez wskrzeszenie znaczenia wyroczni chcieli podnieść swój wpływ na greckim Wschodzie. Zwłaszcza Trajan, pod wpływem Plutarcha, który był kapłanem delfickim, bardzo wydatnie przyczynił się do upiększenia świętego okręgu. Później Delfy powoli, lecz stale upadają, pomimo wysiłków Neoplatoników, chętnie zwracających się do Delf po przepowiednie. Ostatecznie zamknął prastarą świątynię cesarz Teodozjusz I Wielki. Pracę nad odkopaniem Delf rozpoczął w 1892 rząd francuski.
Badania nowożytne[edytuj]
Początkowo w XX wieku archeolodzy i inni badacze powątpiewali we wszechobecne w starożytnych źródłach opisy transów wywołanych u wieszczek przez gazy wydobywające się ze szczeliny w ziemi. Dopiero niedawne badania wskazały, że główna świątynia stoi dokładnie na przecięciu dwóch uskoków geologicznych. W okolicznych skałach powszechny jest minerał zwany trawertynem, wydzielający etylen, który wdychany może wprowadzać człowieka w szczególny stan. Zdaniem geologów, ten wypływ etylenu został zahamowany, jako skutek wielkiego trzęsienia ziemi 373 p.n.e.
Współczesne Delfy[edytuj]
Współczesne Delfy leżą na zachód od stanowiska archeologicznego, dzięki czemu są popularnym miejscem często odwiedzanym przez turystów. Miejscowość jest położona przy ważnej drodze, łączącej Amfissę z Iteą i Arachową. Znajdują się tam liczne hotele i hostele, jak również liczne tawerny, restauracje i bary. Główne uliczki są wąskie i przeważnie jednokierunkowe. W miejscowości znajduje się także szkoła, liceum, kościół i główny plac (plateia). Dodatkowo Delfy przyciągają, oprócz turystów odwiedzających stanowisko archeologiczne, także tych, którzy są zainteresowani jazdą na nartach w pobliskim Centrum Narciarskim położonym na górze Parnas lub korzystaniem z popularnych miejscowości rekreacyjnych położonych nad brzegiem Zatoki Korynckiej. Współczesne Delfy liczą ponad 2300 mieszkańców.
W czasach średniowiecza Delfy nazywane były również Kastri i częściowo zajmowały przestrzeń objętą dziś przez wykopaliska archeologiczne. Mieszkańcy wykorzystywali marmur z kolumn i budynków do budowy własnych mieszkań, co było zwyczajem odbudowywania zwłaszcza miast zniszczonych przez trzęsienia ziemi. Jednym z takich katastrofalnych trzęsień ziemi było to, które wydarzyło się w 1580 roku, a w wyniku którego zniszczeniu uległo kilka miast Fokidy. W roku 1893 archeologowie z École française d'Athènes ustanowili w Delfach stanowisko archeologiczne[4], w wyniku czego wioska została przeniesiona na miejsce, które zajmuje współcześnie.
Muzeum Archeologiczne w Delfach jest położone u stóp głównego kompleksu archeologicznego, na wschód od miejscowości Delfy, w pobliżu głównej drogi. W Muzeum przechowywana jest kolekcja zabytków związanych ze starożytnymi Delfami, pośród których znajduje się najstarsza znana notacja muzyczna. Obok muzeum znajduje się kawiarnia oraz urząd pocztowy. Nieco dalej na wschód znajduje się Gimnazjon oraz Tolos. Zwiedzanie tych ostatnich zabytków jest darmowe.
Zobacz też[edytuj]
Przypisy
- ↑ Współcześnie, Grecy odczytują tę nazwę jako Delfi. Tak jak po polsku, chodzi o liczbę mnogą.
- ↑ Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. ΜΟΝΙΜΟΣ Πληθυσμός
- ↑ Ewdoksia Papuci-Władyka: Sztuka starożytnej Grecji. Warszawa: Kraków: Wyd. Naukowe PWN, 2001, s. 105. ISBN 83-01-13525-5.
- ↑ (Zob. link).
Linki zewnętrzne[edytuj]
|
|||||||||||||||||||
|
|||||||||
