Fiteny malagasy

Fiteny malagasy
Isan'ny mpiteny	20 tapitrisa (teny nibeazana)
Faritany	Madagasikara,  Komaoro
Sata	Ofisialy any Madagasikara (miaraka amin'ny teny frantsay)
Mpandamina	Akademia Malagasy
Kaodim-piteny	mg, mlg
Soratra	latina

Ny teny malagasy dia tenim-pirenen'ny Repoblikan'i Madagasikara. Ny teny malagasy dia ao amin'ny fianankavian-tenin'ny teny Barito (ao amin'ny teny Aostronezianina). Any Banjarmasin, nosin'ny Kalimantan (Indonezia) no foiben'ny fiteny Barito. Ny teny akaikikaikin'ny teny malagasy ankehitriny dia ny fiteny ma'anyan. Misy koa ny fiteny samihim sy ny fiteny dusun deyah sns. Fiteny malay izao no teny miasa eo amin'io nosy io.

Tantara

Ny endriky ny teny malagasy dia tsy tahaka ny fiteny ao Afrika ao. Satria io fiteny io dia ao amin'ny vondrom-piteny Malayo-Polineziana, sampan'ny vondrona Aostrôneziana. Ny fihavian'ny teny malagasy dia fantatr'ireo mpandini-piteny hatry ny taonjato faha sivy ambin'ny folo. Ny teny malagasy dia mitovy vondrom-piteny Barito avy amin'ny faritany atsimo atsinanan'ny Nosy Borneo. Betsaka ny fitovizan'ny teny malagasy amin'ny fiteny ma'anyan, fiteny iray tenenina eo amin'ny faritry ny renirano Barito, ao Atsimon'i Borneo. Izy io milaza fa mponina Aotrôneziana avy amin'ny tamba-nosy malay nandalo tany Borneo no nipetraka tao Madagasikara, na dia tsy fantatra aza ny anton'io fifindrana io. Taonjato maro tety aoriana, nifangaro tamin'ny Arabo sy ny Masombika (Afrikana avy amin'ny tontolo soahily) ny mponina Aostrôneziana.

Ao amin'ny teny malagasy dia misy indran-teny avy amin'ny fiteny arabo ary koa avy amin'ny teny soahily. Ny haisoratra malagasy dia efa nanomboka tamin'ny taonjato faha sivy ambin'ny folo. Tamin'ny frantsay tonga tao Fort-Dauphin tamin'ny taonjato faha 17, nahita soratra nosoratana tamin'ny alàlan'ny sorabe izareo. Ny soratra voalohany nosoratana tamin'ny abidy latina dia ny raki-bolana malagasy-holandey nosoratana tamin'ny fanombohan'ny taonjato faha 17 navoakan'i Gabriel Ferrand voalohany tamin'ny 1908. Ny sorabe dia soratra mety nampidirina tao Madagasikara tamin'ny taonato faha 15. I Radama I, ny mpanjaka mahay mamaky teny sy manoratra tao amin'ny Fanjakana Merina, dia namorona abidy malagasy sy abidy latina mbola ampiasaintsika amin'izao fotoana izao ; saingy ny fitsipi-panoratana sy ny litera ampiasaina fotsiny no niova. Nikasa tamin'ny protestantan'ny London Missionary Society hanangana fiangonana sy fianarana ianarana ny abidiny i Radama I.

Ny boky voalohany noprintiana tamin'ny teny malagasy (miaraka amin'ny abidy moderna), dia ny Baiboly, nodikain'ny misionera Kristiana Britanika tamin'ny 1835 niasa tao Imerina. Ny raki-bolana voalohany noprintiana dia ny raki-bolana malagasy-frantsay nataon'i Étienne de Flacourt.

Fiteny sy tenim-poko any Madagasikara

Rehefa dinihana amin'ny lafin'ny fidiniham-piteny ny teny malagasy, dia misy teny malagasy maromaro fa mitovitovy. Samy fiteny izy ireo fa tsy tenim-paritra.

• Bara,
• Betsimisaraka atsimo,
• Betsimisaraka avaratra,
• Masikoro,
• Plateau,
• Sakalava,
• Tandroy-Mahafaly,
• Tanosy,
• Antankarana,
• Tsimihety,
• Bushi (Bosia ?), any Mayotte

Any Madagasikara, misy ny malagasy ofisialy. Miasa eran'ny nosy sy ampiasain'ny gazety sy ny fahitalavitra.

Ao amin'ny gropy atsinanan'ny zanataho Barito ireo fiteny ireo. Any Indonezia daholo ny foko miteny ny fiteny barito hafa, afatsin'ny foko malagasy miteny malagasy. Noho izany, dia avy any Indonezia ny teny malagasy fa tsy ao Madagasikara satria tamin'ny taonjato faha efatra vao nahitana olona tao Madagasikara tao, kanefa tany Afrika, efa-jato kilometatra miala avy eo, nisy ny olona hatran'ny roa tapitrisa taona.

Fahasamihafan'ny teny ofisialy sy ireo tenim-paritra

Hita eo ambany ny tabilao maneho ny lanjan'isan'ny fahasamihafan'ny teny malagasy ofisialy sy ny tenim-paritra.

Lanjan'isan'ny fitoviam-boambolana amin'ny tenim-paritra

		1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18
1	Merina	100	81	81	92	92	86	78	80	79	68	71	68	70	70	61	77	69	61
2	Temoro	81	100	78	79	80	78	81	88	88	67	69	71	72	69	61	76	73	65
3	Betsimisaraka	81	78	100	84	78	77	80	78	75	77	70	65	66	62	54	74	96	61
4	Sihanaka	92	79	84	100	86	81	76	79	77	72	69	67	68	66	59	72	68	58
5	Betsileo-1	92	80	78	86	100	88	77	81	79	68	74	71	75	71	61	79	71	62
6	Betsileo-2	86	78	77	81	88	100	77	80	77	67	71	74	79	74	66	82	75	66
7	Antambahoaka	78	81	80	76	77	77	100	74	74	69	66	64	64	60	52	67	64	56
8	Antesaka	80	88	78	79	81	80	74	100	89	67	70	71	73	72	62	76	72	63
9	Zafisoro	79	88	75	77	79	77	74	89	100	63	68	68	72	71	61	76	71	63
10	Tsimihety	68	67	77	72	68	67	69	67	63	100	75	61	64	63	54	68	64	56
11	Tankarana	71	69	70	69	74	71	66	70	68	75	100	65	68	69	59	70	67	56
12	Vezo	68	71	65	67	71	74	64	71	68	61	65	100	84	74	64	77	80	69
13	Mahafaly	70	72	66	68	75	79	64	73	72	64	68	84	100	80	68	83	86	76
14	Sakalava-1	70	69	62	66	71	74	60	72	71	63	69	74	80	100	82	79	75	66
15	Sakalava-2	61	61	54	59	61	66	52	62	62	54	59	64	68	82	100	70	67	63
16	Bara	77	76	74	72	79	82	68	76	76	68	70	77	83	79	70	100	85	74
17	Tandroy-1	69	73	69	68	71	75	64	72	71	64	67	80	86	75	67	85	100	83
18	Tandroy-2	61	65	61	58	62	66	56	63	63	56	56	69	76	66	68	74	83	100

Oha-pampitahana filôjenetika

Sorabe Malagasy

Sorabe mandraikitra ny ampahan'ny tadidy mikasika an'i Ralitavaratra. Ny sorabe no abidy nampiasaina tamin'ny fanoratana ny teny malagasy malagasy alohan'ny nampa-ofisialy ny abidy latina

Azo ampitahaina ny foto-boambolana avy amin'ny lisitra Swadesh ary izy io dia mamoaka ny tabilao manaraka :

Malagasy	Malay-Indoneziana	Tahisiana
tany	tanah	fenua (ind. benua = "kaontinenta")
lanitra	langit	ra'i
rano	air (danau = "farihy")	vai
afo	api	āuahi
lehilahy, lahy	laki-laki	tane
vehivavy, vaviny	wanita, perempuan	vahine
mihinana, homana	makan	'amu
misotro (minona)	minum	inu
lehibe, ngeza,"be"	besar	rahi
kely, tity	kecil	iti
alina, Maizina	malam	po
andro, matsana	hari	mahana

Indran-teny

Indran-teny tamin'ny fiteny javaney sy malay

Betsaka ny indran-teny amin'ny teny malagasy nindramina tamin'ny teny vahiny. Ao ny fiteny malay ary ao koa ny fiteny javaney taloha ; anisan'ireo teny ireo dia ny teny trozona, avy amin'ny teny malay duyung ; ny horita avy amin'ny teny gurita ; ny fano avy amin'ny teny penyu, ny hara avy amin'ny teny malay karah, ny fanohara (karazan-tsokatra) avy amin'ny teny malay penyu karah ; rivotra avu amin'ny fiteny malay ribut midika "rivomahery" na "rivodoza" ; tanjona avy amin'ny fiteny malay tanjung; harana avy amin'ny teny malay karang ; sambo sy nosy avy amin'ny fiteny javaney sāmvaw sy nusa, sns...

Indran-teny avy amin'ny fiteny sanskrity

Ny indran-teny amin'ny avy amin'ny teny sanskrity dia mikasina ny isa sy ny kalandrie. Azo atao ohatra izao ny teny tantara avy amin'ny teny sanskrity tantra midika teôria ; torak'izany koa ny teny hetsy (100 000) avy amin'ny teny malay keti nindramina tamin'ny teny sanskrity koṭi midika « folo tapitrisa ».

Ireo teny avy amin'ny fiteny sanskrity moa dia nindramin'ny fiteny malagasy alohan'ny nahatongavan'ny malagasy tao Madagasikara. Ka noho izany izy ireo dia niharan'ny fiovana ara-drafipeo, ka tsy fantatra avy hatrany intsony ny fiaviany raha tsy dinihana amin'ny alalan'ny haitsikerafiteny mampitaha (linguistique comparative).

Indran-teny avy amin'ny fiteny hafa

Ankehitriny ny teny malagasy dia nindran-teny tamin'ny teny arabo (voambolana mikasika ny astrôlôjia), ny teny soahily (voambolana mikasika ny biby ompiana toy ny teny ondry na akoho) ary tamin'ny teny frantsay sy anglisy ho an'ny voambolana mikasika ny fitaovana ampiasaina amin'izao fotoana izao toy ny solosaina azo tenenina koa hoe "ordinatera" na "kompiotera". Ao koa ny anaran'ny karazan-java-koanina toy ny pizza, ny makaraona sns...

Nanana ny fianjadiany ihany koa ny fiteny arabo, indrindra indrindra amin'ny lafin'ny voambolana ampiasaina amin'ny fanandroana ary ireo vondron-kintan'ny zôdiaka : "Adaoro, Asaramanitra, Asorotany, sns..." ; ary koa amin'ny lafin'ny kalandrie, amin'ny fampiasana ireo teny arabo ho fiantsoana ny anaran'andron'ny herinandro : "Alatsinainy, Talata, Alarobia, sns.".

Fônôlôjia

Zanapeo

	Aloha	Afovoany	Aoriana
Avo	i (i, y)		u (o)
Afovoany	e (e)
Ambany		a (a)

Renifeo

		Bilabiale	Labio-dentale	Dentale	Alvéolaire	Vélaire	Glottale
Occlusive ou affriquée	Marenina	p (p)		t (t)	t͡s (ts)	k (k)
	Misy feo	b (b)		d (d)	d͡z (j)	ɡ (g)
	Marenina mialohan'ny orona	ᵐp (mp)		ⁿt (nt)	ⁿt͡s (nts)	ŋk (nk)
	Misy feo mialohan'ny orona	ᵐb (mb)		ⁿd (nd)	ⁿd͡z (nj)	ᵑɡ (ng)
Fricative	Marenina		f (f)		s (s)		h (h)
	Misy feo		v (v)		z (z)
An'orona		m (m)			n (n)
An-tsisiny					l (l)
Mikodia					r (r)

Fanoratana ny teny malagasy

Jereo koa  : Sorabe

Ny teny malagasy ankehitriny dia mampiasa ny abidy latina ; noforonin'i Radama voalohany tamin'ny 1823. Ny tondron'ny abidin'i Radama dia mitovy endrika amin'ny abidy ampiasaina amin'izao fotoana izao : ny isan'ny litera ampiasaina dia mbola iraika ambin'ny roapolo, fa tsindraindray itarina ho enina amin'ny roapolo ny isan'ny litera ampiasaina noho izy ireo ampiasaina amin'ny teny vahiny (toy ny teny watt).

Io ny litera ampiasaina amin'ny teny malagasy (ny eo anelanelan'ny fononteny dia ampiasaina amin'ny teny malagasy noho ny fampiasana azy ireo amin'ny fiteny vahiny) : a, b, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, v, y, z.

Fivoaran'ny fanoratana ny teny malagasy

Niharan'ny fiovana ny fanoratana ny teny malagasy. Samihafa ny teny malagasy nosoratana tamin'ny andron'i Radama I (taona 1820-1830) ary ny teny malagasy nosoratana tamin'ny faram-paran'ny Fanjakan'i Madagasikara (faran'ny taonjato faha-19). Io teny malagasy nosoratana tamin'ny faran'ny taonjato faha-19 io koa dia samihafa amin'ny teny malagasy nosoratana tamin'ny fanjanahantany izay samihafa ihany koa amin'ny teny malagasy soratana amin'izao fotoana izao.

Fampiasana

Ampisain'ny mponina malagasy amin'ny alalan'ny tenim-paritra na ny tenim-pirenena ny teny malagasy. Amin'ny lafiny ofisialy dia ny tenim-pirenena (malagasy ofisialy) no tena ampiasaina ary matetika io ihany no teny an-tsoratra. Mampiasa ny teny malagasy teny ofisialy na tenim-paritra koa ireo malagasy mipetraka any ivelan'i Madagasikara, na dia tsy maro aza ireo fianankaviana malagasy tsy mampianatra ny tenin-drazany amin'ny zanany.

Eo amin'ny aterineto indray, dia vitsy ireo tranonkala mampiasa ny teny malagasy ho fitenin'ny votoatiny. Matetika ny malagasy dia mampiasa ny fiteny frantsay rehefa mikasika ny fampahalalana. Miampy izany koa ny safidin'ireo mpikarakara tranonkala izay misafidy ny teny frantsay ho fitenin'ny votoatiny. Araka izany dia mamaky ary matetika mifanakalo hevitra amin'ny teny frantsay ireo malagasy eo amin'ny tranonkala.

Tsy mampiasa ny Wikipedia amin'ny fiteny madinika ny mponina nohon'ny boribory vetaveta. « Tsy tia hamorona votoatiny ny mponina satria tsy hisy hamaky, ary tsy misy mamaky satria tsy misy votoatiny. » Ohatr'ireo jordanianina manoratra amin'ny teny anglisy mba ho azon'ny mponina be kokoa, manoratra amin'ny teny frantsay ny malagasy mba ho azon'ny mponina any ivelan'i Madagasikara. Hoy izay mpamoratra izay, raha mamorona votoatiny be kokoa amin'ny teny nibeazany ireo malagasy, dia hisy kokoa ireo votoatiny amin'ny teny malagasy ary ho vaky ilay boribory vetaveta. Arak'izany amin'ny lafiny sasany, hahafahana mamorona fitaovana toa ny mpandika teny anglisy-malagasy ireo orinasa lehiben'ny tranonkala.

Voambolana

Ny raki-bolana voalohan’ny teny malagasy an-tsoratra dia nosoratana tamin’ny alalan’ny sorabe. Ny rakibolana tamin’ny abidy latina voalohany dia ny Dictionnaire de la langue de Madagascar an’i Etienne de Flacourt izay natonta tamin’ny taona 1658. Taorian’izay dia navoaka ilay English-Malagasy Vocabulary. Tamin’ny 1885 dia navoakan’ny London Misionary Society ny rakibolana malagasy-anglisy izay manana 892 pejy; na izany aza dia ahitana voambolana tranainy io rakibolana io. Betsaka ny fiovana efa natao tamin’ilay rakibolana indrindra indrindra mba hitaratra be kokoa ny endriky ny teny malagasy ankehitriny. Araka izany ankehitriny dia ahitana rakibolana mifototra amin’ny hatetika izay miankina amy firaketan-dahatsoratra ahitana teny mihoatra ny dimy tapitrisa.

• Winterton, M. et al.: Malagasy–English, English–Malagasy Dictionary / Diksionera Malagasy–Anglisy, Anglisy–Malagasy. Raleigh, North Carolina. USA: Lulu Press 2011, 548 p.

• Richardson: A New Malagasy–English Dictionary. Farnborough, England: Gregg Press 1967, 892 p. ISBN 0-576-11607-6 (Original edition, Antananarivo: The London Missionary Society, 1885).
• Diksionera Malagasy–Englisy. Antananarivo: Trano Printy Loterana 1973, 103 p.
• An Elementary English–Malagasy Dictionary. Antananarivo: Trano Printy Loterana 1969, 118 p.
• English–Malagasy Phrase Book. Antananarivo: Editions Madprint 1973, 199 p. (Les Guides de Poche de Madagasikara.)
• Paginton, K: English–Malagasy Vocabulary. Antananarivo: Trano Printy Loterana 1970, 192 p.
• Bergenholtz, H. et al.: Rakibolana Malagasy–Alemana. Antananarivo: Leximal/Moers: aragon. 1991.
• Bergenholtz, H. et al.: Rakibolana Alemana–Malagasy. Antananarivo: Tsipika/Moers: aragon. 1994.
• Rakibolana Malagasy. Fianarantsoa: Régis RAJEMISOA – RAOLISON 1995, 1061 p.

Fitsipi-pitenenana

Ny fehezanteny amin'ny teny malagasy dia matetika manaraka ny rariteny Matoanteny-Fameno-Lazaina (MFL), (amin'ny teny anglisy : rariteny VOS). Na dia izany aza mety miovaova arakaraky ny endriky ny matoanteny ampiasaina izy io araky ny ohatra aseho eo ambany :

Rariteny MFL tsotra

• Mandahatra ny miaramila aho.

Mampiasa endrika mivantana ny matoantenin'ny mpanao ny fehezanteny eo ambony,

Rariteny M(L)F

• Alahatro ny miaramila.

Mampiasa ny matoantenin'ny atao ny fehezanteny eo ambony. Miray teny amin'ny matoanteny ny lazaina (aho).

Matoanteny

Ny matoanteny no fanahin'ny fiteny ary mamaritra ny tao, hetsika ary fiainana ny matoanteny. Mamaritra ny fisiana izy, nohon'ny fisian'ny matoanteny misy ; mamaritra ny tao izy, ohatra: "tia aho", "miasa ianareo" ; mamaritra ny fiharetana izy, amin'ny alalan'ny matoantenin'ny atao: "tiana aho", "esorina ianao".

Ny matoanteny dia ampiasaina amin'ny filazana, fandavana na fanambarana zavatra izay mbola atao na efa natao : "miasa ny olona", "nomen'olona vola aho" ; mibaiko, manasa na mametra-panontaniana.

Fizarana voalohany: matoantenin'ny mpanao ary ny matoantenin'ny atao

Ny matoanteny dia azo atao anaty sokajy telo : ny matoantenin'ny mpanao ary ny matoantenin'ny atao, ary ny matoanteny tsy mitongilana. Ny matoantenin'ny mpanao dia mamaritra ny lazaina manao zavatra. Ny matoantenin'ny atao dia mamaritra ny lazaina miharitra na iharan'ny zavatra.

Ny matoantenin'ny mpanao dia:

• lazaina fa mivantana (anglisy: direct) rehefa manaraka ny matoanteny ny lazaina: ohatra: "miteny aho" ; "miasa aho", sns.
• lazaina fa mandroaka (anglisy: exclusive) rehefa manaraka ny lazaina ny mpameno. Izany dia midika fa ilay lazaina ary ilay lazaina ihany no manao ilay zavatra. Ohatra: "izaho no miteny"; "Rakoto no manjono", sns.
• lazaina fa emfatika (anglisy: emphatic) rehefa manaraka ny matoanteny ny lazaina. ohatra : "izaho miteny", "izaho misotro".

Telo no endrik'ireo matoantenin'ny atao.

1. Ny voalohany dia antsoina hoe endrika tsotra, satria avy amin'ny filaza mandidin'ny fototeny izy. Ohatra : ny matoantenin'ny atao "sotroina" dia avy amin'ny filaza mandidy "sotroy" izay avy amin'ny fototeny "sotro".
2. Ny endrika faharoa dia manana tovana mamaritra ny mpanao, na ny lazaina. Ohatra "ampianariko ny ankizy", "dioviko ny trano", sns.
3. Ny fahatelo dia ny endrika ara-toe-javatra, satria mampiasa ny toe-javatry ny fitaona, na toerana, na fomba. Ohatra: "tany an-trano no nisotroan'ny olona rano".

Ny matoantenin'ny atao tsotra dia manana endrika mivantana, emfatika na mandroaka..

Ny matoanteny tsy mitongilana dia mamaritra tao izay mikasika ny mpanao ary ny mpanao ihany. Ohatra : "velona aho" ; "mandeha ianao". Manana endriky ny mpanao ary endriky ny atao ny matoanteny tsy mitongilana : "mandeha aho" (mat. mpanao); "andehanako", "alehako" (mat. atao). Manana ny endrika mivantana, emfatika ary mandroaka ireo matoanteny tsy mitongilana ireo.

Fizarana faharoa : sokajy dimy

Faharoa, azo sokajiana anaty sokajy dimy ny matoanteny malagasy :

• Ny matoanteny reflektiva
• Ny matoanteny mamari-pahafahana (anglisy: potentative verb). Ny tovona mamaritra izy io dia ny tovona maha-. Manana endrika mivantana, emfatika ary mandroaka ireo matoanteny ireo.
• Ny matoanteny mamari-pivoarana (anglisy: intensive verb) dia mamaritra ny hafatratra, ny fitomboana na ny fivoaran'ny tao iray. Ny tovona mamaritra ireo matoanteny ireo dia ny tovona miha- ohatra ny anatin'i mihalava, mihafohy, mihavitsy, mihafeno, sns. Misy endriky ny mpana ary endriky ny atao io matoanteny io. Ao amin'ny endriky ny mpanao (ang.: active voice) ary amin'ny endriky ny atao (ang. passive voice) dia ahitana ny endrika mivantana, endrika emfatika ary endrika mandroaka (ang.: exclusive form). Amin'ny endrika misy soloteny voatovana amin'ny matoanteny mamari-pivoarana dia ahitana ny endrika mivantana emfatika ary mandroaka.
• Ny matoanteny mampita (ang.: transitive verb) izay mamaritra ny tao ataon'ny lazaina eo amin'ny fameno. Ny tovona mamaritra ireo matoanteny ireo dia ny tovona man- (manana endrika miova arakaraky ny fototeny)
• Ny matoanteny mifampivoho (ang.: reciprocative verb) Ao amin'io sokajy matoanteny io dia ahitana ny endriky ny mpanao ary ny endriky ny atao izay samy manana ny endrika mivantana, emfatika ary mandroaka.. Ny endrika mivampivoho dia manana ny endriky ny mpanao, ny endriky ny atao ary ny endrika voatovana solonteny

Amin'ny tabilao eo ambany ny tsirinteny araky ny endriky ny matoanteny avy amin'ny fototeny "latsaka".

Tsirinteny matoanteny* araky ny sokajiny

	Endriky ny mpanao	Endriky ny atao ary endrika voatovana soloteny
Reflektiva	milatsaka	latsahana
Mamari-pahafahana	mahalatsaka	ahalatsahana
Mamari-pivoarana	mihalatsaka	ihalatsahana
Mampita	mandatsaka	andatsahana
Mifampivoho	mifandatsaka	ifandatsahana

(*) Ny endrika ankehitriny ihany no aseho.

Zana-pizarana na fisokajiana fanampiny

Ny fizarana fanindroan'ny matoanteny malagasy dia azo sokajiana anaty sokajy telo : endrika mampitranga (ang.: causative), endrika mampitranga mifamoivoho (ang.: reciprocative causative) ary endrika mampitranga mamari-pahafahana (ang.: potentative causative). Ny tovon'ireo matoanteny ireo dia fitambarana ny tovon'ny endrika mampitranga amin'ny tovon'ny endrika mifamoivoho na mamari-pivoarana

Tsirintenin'ny matoanteny* mampitranga

	Endriky ny mpanao	Endriky ny atao na endrika voatovana soloteny
Mampitranga reflektiva	mampilatsaka	ampilatsahana
Mampitranga mamari-pahafahana	mampahalatsaka	ampahalatsahana
Mampitranga mamari-pivoarana	mampihalatska	ampihalatsahana
Mampitranga mampita	mampandatsaka	ampandatsahana
Mampitranga mifamoivoho	mifampilatsaka	ifampilatsahana

(*) Ny endrika ankehitriny ihany no aseho.

Ireo matoanteny mampitranga mifampivoho dia natao hamaritana ny zavatra mampitranga, na, ny zavatra ataon'ny olona na zavatra mifampivoho. Ireo matoanteny ireo dia aorina amin'ny alalan'ny fanovana ny tovona m- ho mif- amin'ny endrika mampitranga ny matoanteny mivantana.

Tsirintenin'ny matoanteny mampitranga* mpifampivoho

	Endriky ny mpanao	Endriky ny atao na endrika voatovana soloteny
mampitranga mpifampivoho ny matoanteny reflektiva	mifampilatsaka	ifampilatsahana
mampitranga mpifampivoho ny matoanteny mamari-pahafahana	mifampahalatsaka	ifampahalatsahana
mampitranga mpifampivoho ny matoanteny mamari-pivoarana	mifampihalatsaka	ifampihalatsahana
mampitranga mpifampivoho ny matoanteny mampita	mampandatsaka	ampandatsahana
mampitranga mpifampivoho ny matoanteny mifamoivoho	mifampilatsaka	ifampilatsahana

(*) Ny endrika ankehitriny ihany no aseho.

Ny endrika mampitranga fahafahana dia maneho ny fahafahana na ny fahafahana mampitranga ny tao.

Tsirintenin'ny matoanteny mampitranga* fahafahana

	Endriky ny mpanao	Endriky ny atao na endrika voatovana soloteny
mampitranga fahafahana ny matoanteny reflektiva	mahampampilatsaka	ahampampilatsahana
mampitranga fahafahana ny matoanteny mamari-pahafahana	mahampampahalatsaka	ahampampahalatsahana
mampitranga fahafahana ny matoanteny mamari-pivoarana	mahampampihalatsaka	ahampampihalatsahana
mampitranga fahafahana ny matoanteny mampita	mahampampandatsaka	ahampampandatsahana
mampitranga fahafahana ny matoanteny mifamoivoho	mahampampifandatsaka	ahampampifandatsahana

(*) Ny endrika ankehitriny ihany no aseho.

Anarana ary solonteny

Ny soloteny amin'ny teny malagasy dia maro an'isa ary miankina amin'ny fifandraisan'ilay mpiteny amin'ilay olona tenenina.

Tambinteny

Ny tambinteny dia teny ampiarahana amin'ny mpamaritra anarana, ny matoanteny (mamaritra anarana na tsia) ary tambinteny hafa. Ao amin'ny teny malagasy dia ahitana karazana tambinteny telo : ny tambinteny mamaritr'isa (fandaharana na fanisana) tambinteny mamaritra fotoana: ankehitriny (oh.: ankehitriny, izao ihany, anio, sns.), efa lasa (sahady, taloha, rahateo, sns.) na ho avy (oh. : hatrizay, arakizao, rahampitso, sns.) ; ireo tambinteny mamaritra fitsingerenana (matetika, indraindray, rahoviana, sns.) ; ireo tambinteny mamaritra fitsingerenana voatanisa (oh. : indray, indroa, intelo, isan'andro, isam-bolana, sns.) ; ireo tambinteny mamari-toerana (oh. : aloha, aoriana, dia, mandavanandro, sns.) ; ireo tambinteny mamaritra zava-mitranga tsy misy fiafarana (oh. : mandrakariva, mandrakizay, tsy intsony)

Mpamari-toerana

Mpamari-toerana malagasy

		Akaiky		Lavidavitra		Lavitra
Tambinteny	Tsy hita	atỳ	àto	ào	àtsy	àny	aròa*	arỳ
	Hita	etỳ	èto	èo	ètsy	èny	eròa	erỳ
Soloteny	Tsy hita	izatỳ*	izàto*	izào	izàtsy*	izàny	izaròa*	izarỳ*
	Hita	itỳ	ìto	ìo	ìtsy	ìny	iròa*	irỳ
	Hita pl.	irèto		irèo	irètsy	irèny	ireròa*	irerỳ*

Fanamarihana :

• Tsy voatery asiana tsindrim-peo ny mpamari-toerana.
• Tsy ampaisaina matetika ny mpamari-toerana misy ny *.

Rohy ivelany

• Tatitra Ethnologue mikasika ny teny malagasy
• Foibe momba ny Teny an'ny Akademia malagasy
  • Ny fifehezanteny malagasy ao amin'i teny.org (renisokajy)

Boky malalaka

• ((en)) A grammar of the Malagasy language, in the Ankova dialect , nosoratan'i David Griffiths, 1854