Lipsk

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Ten artykuł dotyczy miasta w Niemczech. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Lipsk
Leipzig
Ilustracja
Panorama Lipska
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo  Niemcy
Kraj związkowy Saksonia
Data założenia VII-IX wiek
Prawa miejskie 1165
Powierzchnia 297,36 km²
Populacja (31.10.2015)
• liczba ludności
• gęstość
556 727[1]
1872 os./km²
Nr kierunkowy 0341, 034297
Kod pocztowy 04003-04358
Tablice rejestracyjne L
Plan Lipska
Plan Lipska
Położenie na mapie Saksonii
Mapa lokalizacyjna Saksonii
Lipsk
Lipsk
Położenie na mapie Niemiec
Mapa lokalizacyjna Niemiec
Lipsk
Lipsk
Ziemia51°20′N 12°22′E/51,333333 12,366667
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikisłownik Hasło w Wikisłowniku
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Portal Niemcy

Lipsk (niem. Leipzig; górnołuż. Lipsk; czes. Lipsko; łac. Lipsia) – miasto na prawach powiatu, najliczniejszy ośrodek Saksonii i drugi, po Berlinie, Niemiec wschodnich. Miasto należy do aglomeracji Lipsk-Halle, która liczy ok. 996 100 mieszkańców (2009).

Lipsk to duży ośrodek przemysłowy, jedno z ważniejszych centrów handlu (Targi Lipskie), ośrodek kultury i nauki z kilkusetletnią tradycją. Najmniej zniszczone w czasie II wojny światowej spośród wielkich metropolii niemieckich posiada najlepiej w całym kraju zachowany zespół dzielnic XIX- i XX-wiecznych.

Toponimia[edytuj kod]

Po raz pierwszy nazwa miasta zanotowana została po łacinie w 1015 w kronice Thietmara jako „Libzi”. Później w latach 1165/70 Lipz, 1190/96 Lipz, Lipzk, 1216 Johannes miles de Lipzc, 1240 Lipzik, 1292 Lipzic, 1350 Lipzcik. Językoznawcy wywodzą nazwę bezpośrednio od słowiańskiego określenia *Li´pc (*Lipъcъ) oznaczającej drzewo liściaste lipę[2]. Niemiecka nazwa Leipzig jest zgermanizowaną formą górnołużyckiej nazwy Lipsk.

Historia[edytuj kod]

Słowiańskie osadnictwo i panowanie Miśni[edytuj kod]

W X w. Lipsk był małą osadą słowiańską. W 1082 został splądrowany przez księcia czeskiego Wratysława II[3][4]. W 1165 margrabia Miśni Otto Bogaty nadał Lipskowi prawa miejskie oraz przywileje handlowe. W Lipsku krzyżowały się drogi Via Imperii i Via Regia. W 1212 augustianie założyli w Lipsku Szkołę św. Tomasza. W 1409 w mieście otwarto uniwersytet[4][5][6][7], jeden z pierwszych na terenie dzisiejszych Niemiec. W 1420 miasto ucierpiało z powodu pożaru.

W granicach Elektoratu Saksonii[edytuj kod]

Lipsk w 1580 roku

W 1485 r. w Lipsku podpisano traktat, który dzielił posiadłości Wettynów pomiędzy braci Albrechta i Ernesta, rozpoczynając trwały podział rodu na linie albertyńską i ernestyńską. Lipsk przypadł Albrechtowi. W latach 1482–1496 wzniesiono w Lipsku kościół św. Tomasza. W 1496 miał miejsce w Lipsku ślub polskiej królewny Barbary Jagiellonki z księciem Jerzym Brodatym[8]. W 1497 Lipsk otrzymał przywilej organizowania targów[5][9]. W 1547 w ramach I wojny szmalkaldzkiej miasto oblegał książę elektor Jan Fryderyk I[6]. Zniszczone zostały wówczas przedmieścia[6]. W połowie XVI wieku miasto przyjęło reformację. Za panowania elektora Augusta Wettyna do osadnictwa w mieście zachęcano mieszkańców Niderlandów[6]. W XVII w. Lipsk ucierpiał znacznie w wyniku działań wojny trzydziestoletniej. W latach 1631 i 1642 Szwedzi dwukrotnie odnieśli zwycięstwo nad siłami Świętego Cesarstwa Rzymskiego w bitwach pod Breitenfeld, które od 1999 jest dzielnicą Lipska. W pierwszej połowie XVII w. miasto odwiedził późniejszy król Polski, Jan Sobieski. W latach 1680–1681 z powodu epidemii zmarło ok. 3000 mieszkańców miasta[4]. W 1683 Lipsk połączono traktem pocztowym z Wolnym Miastem Norymbergą. W 1693 został oddany do użytku gmach opery.

Pod panowaniem królów Polski[edytuj kod]

Lipsk w XVIII wieku

W latach 1697–1706 i 1709-1763 Lipsk leżał w granicach unijnego państwa polsko-saskiego. W mieście kwitł wówczas handel polskimi towarami[10]. W 1697 wznowiono odprawianie nabożeństw katolickich w Lipsku. W 1698 w lipskiej mennicy rozpoczęto bicie tymfów i szóstaków[11]. Za panowania królów Polski Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa bito tu polskie srebrne monety[12], a w 1749 wybito tu także partię miedzianych szelągów, po czym ich produkcję przeniesiono do Gubina[11]. W 1701 miasto uzyskało oświetlenie uliczne, obejmujące 700 lamp. W 1701 lub 1702 założono Collegium Musicum. W 1710 na Targach Lipskich król August II Mocny po raz pierwszy zaprezentował porcelanę miśnieńską[13]. W Lipsku w 1711 po raz pierwszy w całości wydano Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza 231 lat po jego śmierci[14]. W 1714 miasto uzyskało połączenie pocztowe z Wrocławiem[15]. W 1724 i 1729 w Lipsku miały premierę Pasja według św. Jana i Pasja według św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha. Wiosną 1727 w mieście gościł król August II Mocny[16]. W 1745 po raz pierwszy Lipsk znalazł się pod okupacją Królestwa Prus[4]. W 1753 okupanci posłużyli się skradzionymi stąd stemplami w celu fałszowania polskich monet[17]. W 1760 król Prus Fryderyk II Wielki nałożył na ponownie okupowane miasto kontrybucję w wysokości miliona talarów. Berliński kupiec polskiego pochodzenia Johann Ernst Gotzkowsky wynegocjował obniżenie tej kwoty do 800 tysięcy talarów.

Elektorat oraz Królestwo Saksonii[edytuj kod]

Pałac Jabłonowskiego na rycinie z 1880 roku

W 1768 r. zostało założone w Lipsku Towarzystwo Naukowe Jabłonowskich[7]. Założyciel, Józef Aleksander Jabłonowski, zmarł w Lipsku w 1777. W 1781 działalność rozpoczęła Orkiestra Gewandhaus w Lipsku. W drugiej połowie XVIII wieku Lipsk był jednym z ośrodków konfederatów barskich i przeciwników konfederacji targowickiej. Od 1792 w Lipsku przygotowywano insurekcję kościuszkowską. W mieście przebywał m.in. Tadeusz Kościuszko.

Od 1806 Lipsk stanowił część Królestwa Saksonii, połączonego w latach 1807–1815 unią z Księstwem Warszawskim.

16-19 października 1813 nieopodal miasta rozegrała się „Bitwa Narodów”, zakończona klęską wojsk Napoleona i śmiercią jednego z wodzów – ks. Józefa Poniatowskiego[18]. „Bitwę Narodów” upamiętnia monumentalny pomnik, wysokości 91 m, wzniesiony w stulecie wydarzeń z 1813. W latach 1861–1864 kosztem lipskiego pisarza Theodora Apla w mieście i okolicach postawiono 44 ponumerowane pomniki, upamiętniające wydarzenia i uczestników bitwy – tzw. Kamienie Apla (Apelsteine)[19]. Wśród nich są po dwa kamienie upamiętniające ks. Józefa Poniatowskiego (nr 11 i 33) i gen. Jana Henryka Dąbrowskiego (nr 21 i 37).

Po porażce powstania listopadowego Lipsk stał się jednym z ośrodków polskiej emigracji. Wjazdowi Polaków do Lipska towarzyszyła asysta honorowa wojska saskiego i gwardii mieszkańskiej. Od listopada 1831 działał w Lipsku Związek dla Wsparcia Potrzebujących Pomocy Polaków[20], przy materialnym wsparciu infantki Marii Augusty Wettyn. W 1832 w Lipsku gen. Józef Bem organizował punkty etapowe dla polskich żołnierzy i powstańców uciekających po powstaniu do zachodniej Europy. W 1835 i 1836 w Lipsku gościł m.in. Fryderyk Chopin[21][22].

W 1839 otwarto linię kolejową łączącą Lipsk z Dreznem. W latach 1847–1848 wzniesiono Hôtel de Pologne.

W granicach Niemiec[edytuj kod]

Rynek w Lipsku ok. 1900 roku

W 1871 r. Lipsk stał się częścią zjednoczonych Niemiec. 12 maja 1884 w Lipsku ruszył proces Józefa Ignacego Kraszewskiego, w wyniku którego został on skazany na trzy i pół roku więzienia w twierdzy w Magdeburgu za szpiegostwo na rzecz Francji[23].

W 1900 Lipsk był czwartym największym miastem Niemiec (za Berlinem, Hamburgiem i Monachium). W 1923 w Lipsku został otwarty Konsulat Polski. W 1933 rada miasta zniosła historyczną nazwę ulicy i mostu im. ks. Józefa Poniatowskiego[24].

Pod koniec II wojny światowej miasto było bombardowane przez wojska alianckie. Szczęśliwie jednak zniszczenia były, w porównaniu z innymi miastami niemieckimi, niewielkie. Straty poniosło głównie Stare Miasto (Altstadt), które zostało tylko częściowo odbudowane. Uratowały się jednak pozostałe dzielnice, dzięki czemu Lipsk ma dziś najlepiej zachowany zespół architektury z wieku XIX i początku XX wieku. W latach 1949–1990 należał do NRD. Był drugim największym miastem NRD po Berlinie Wschodnim. W latach 1968–1972 wzniesiony został wieżowiec City-Hochhaus, który z uwzględnieniem anteny do 1973 był najwyższym budynkiem na terenie obu państw niemieckich.

Od 1990 Lipsk leży w granicach odtworzonego Wolnego Kraju Saksonia Republiki Federalnej Niemiec.

Zabytki[edytuj kod]

Kościół św. Tomasza

Na rynku znajdują się renesansowy Stary Ratusz (Altes Rathaus), wybudowany w latach 1556–1557 w ciągu zaledwie dziewięciu miesięcy. Obecnie w Ratuszu mieści się Muzeum Historii Miasta (Stadtgeschichtliches Museum). Obok także renesansowy (odbudowany po wojnie) budynek Starej Wagi (Alte Waage) z 1555 oraz sukiennice (Gewandhaus). Także na rynku, wśród renesansowych kamieniczek znajduje się wzniesiony w tym samym stylu (przebudowany następnie w stylu barokowym w 1706/07) Dom Królewski (Königshaus), którego nazwa jest związana z pobytem króla Polski Augusta II Mocnego. Obok rynku, na placu zwanym Naschmarkt (targ łakoci) stoi XVII-wieczny barokowy gmach Starej Giełdy (Handelsbörse) oraz pomnik związanego z miastem Goethego. Z poetą tym związana jest także Piwnica Auerbacha (Auerbachs Keller) w pasażu Mädlerpassage, upamiętniona w dramacie „Faust”. W późnogotyckim kościele św. Tomasza znajduje się grób Johanna Sebastiana Bacha, który w latach 1723–1750 pracował tu jako kantor. Przed kościołem, w miejscu, gdzie kiedyś stała szkoła św. Tomasza, w której kompozytor ten mieszkał i tworzył aż do śmierci, stoi jego pomnik.

Stara Giełda

Drugi z kościołów znajdujących się w pobliżu rynku – kościół św. Mikołaja (Nikolaikirche) – to późnogotycka świątynia halowa z początku XVI w. W centrum na uwagę zasługuje też Nowy Ratusz (Neues Rathaus) – okazały budynek z wieżą o wysokości 108 m, wybudowany na początku XX w. (koniec budowy w 1905) na miejscu dawnej warowni Pleissenburg.

Poza obrębem Starego Miasta możemy podziwiać nie zniszczone wojną wielkomiejskie XIX-wieczne dzielnice, z zabudową reprezentującą przede wszystkim style historyzmu. Na szczególną uwagę zasługuje położona na zachodzie miasta dzielnica Lindenau, będąca do 1891 r. osobnym miastem.

Inne zabytki:

  • Hôtel de Pologne – w stylu neorenesansowym z 1847/48
  • Pałac Królewski – w stylu klasycystycznym z 1860/1861, współcześnie siedziba rektoratu Uniwersytetu w Lipsku
  • Dom Romanusa (Romanushaus) – barokowa kamienica z lat 1701–1704
  • Dwór Barthela (Barthels Hof) – barokowa kamienica z lat 1747–1750 przy rynku
  • Kościół św. Piotra – luterański, neogotycki, z lat 80. XIX w.
  • Pałacyk w Gohlis – rokokowy, z lat 50. XVIII w.
  • Pomnik Bitwy Narodów
  • Gmach Federalnego Sądu Administracyjnego
  • Gmach Opery

Muzea[edytuj kod]

Stary Ratusz
  • Muzeum Bacha (Bachmuseum) przy kościele św. Tomasza – życie i twórczość Johanna Sebastiana Bacha
  • Muzeum Pamięci Narodowej w „Okrągłym Narożniku” (Museum in der „Runden Ecke”) mieszczące się w niegdysiejszej siedzibie służb specjalnych NRD – Stasi, które dokumentuje działalność tej instytucji
  • Muzeum Historii Miasta (Stadtgeschichtliches Museum) w budynku Starego Ratusza (Altes Rathaus). W jego skład wchodzi także:
  • Muzeum Sztuk Pięknych (Museum der bildenden Künste) z kolekcją 2700 obrazów, 750 rzeźb i ponad 55 tys. rysunków, grafik i druków, w tym z bogatą kolekcją dzieł Lucasa Cranacha Starszego
  • Muzeum Starożytności Uniwersytetu w Lipsku
  • Muzeum Etnograficzne w Lipsku

Inne atrakcje turystyczne[edytuj kod]

  • Ogród Zoologiczny jest jednym ze starszych obiektów tego typu na świecie – został założony w 1878. Na powierzchni 22,5 ha prezentowane jest tu ok. 900 gatunków zwierząt. Jedną z głównych atrakcji lipskiego ZOO jest Pongoland – kraina małp, gdzie na bardzo rozbudowanych wybiegach można obserwować m.in. orangutany i szympansy. Pongoland został ukończony w 2001 jako pierwszy etap projektu „Zoo przyszłości” (Zoo der Zukunft)[25].

Demografia[edytuj kod]

Zmiany populacji Lipska od 1600 do 2011 roku:
Leipzig population.svg

Najwyższą populację miasto osiągnęło w 1930 – 718 200 mieszkańców.

Najliczniejsze środowiska imigranckie Lipska w 2014 według kraju pochodzenia: Rosja (7382), Polska (3542), Ukraina (3196), Wietnam (3029), Rumunia (2106), Kazachstan (2026).

Gospodarka[edytuj kod]

Johannapark, City-Hochhaus, Nowy Ratusz

Ważny ośrodek przemysłu: maszynowego, środków transportu (m.in. fabryki Porsche i BMW), elektroniczny, chemiczny, poligraficzny i odzieżowy. Lipsk też jest dużym ośrodkiem handlowym.

Znajduje się tu centrum wystawienniczo-kongresowe. Ważny ośrodek handlu międzynarodowego, od XV wieku – Targi Lipskie. Międzynarodowe targi książki od 1594 r.

Transport[edytuj kod]

Lipsk stanowi duży węzeł komunikacyjny.

Kolej[edytuj kod]

Lipsk jest jednym z najstarszych węzłów kolejowych w Europie. W 1839 otwarto pierwszą na terytorium niemieckim stałą linię kolejową na trasie Lipsk-Drezno. W 1842 wybudowano dworzec Bawarski (Bayrischer Bahnhof) w celu obsługi ruchu kolejowego z Saksonii i do Bawarii. Dworzec został otwarty w 1844 i jest najstarszym dworcem czołowym na świecie. W latach 1902–1915 zbudowano największy dworzec czołowy w Europie – Leipzig Hauptbahnhof[26].

Lotnictwo[edytuj kod]

Sport[edytuj kod]

Red Bull Arena

Osoby[edytuj kod]

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego na Skwerze Poniatowskiego
Pomnik Jana Sebastiana Bacha

Urodzeni w Lipsku[edytuj kod]

Związani z miastem[edytuj kod]

Współpraca międzynarodowa[edytuj kod]

Miejscowości partnerskie[27]:

Zobacz też[edytuj kod]

  • Leipzig
  • Wave Gotik Treffen – największy w Europie festiwal muzyki rocka gotyckiego, metalu gotyckiego, industrialu, neofolku, darkwave, itp

Przypisy

  1. ↑ [1].
  2. ↑ „Leipzig ortsname” w niemieckim czasopiśmie językowym „Onomastik”.
  3. ↑ [2].
  4. ↑ a b c d [3].
  5. ↑ a b Historia. Sachsen.de. [dostęp 2016-03-14].
  6. ↑ a b c d [4].
  7. ↑ a b Pokój, muzyka i handel. Mówią Wieki. [dostęp 2016-04-19].
  8. ↑ [5].
  9. ↑ [6].
  10. ↑ Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 2003, s. 89–90. ISBN 83-87251-71-2.
  11. ↑ a b Polskie monety z obcych mennic. e-Numizmatyka.pl. [dostęp 2016-04-13].
  12. ↑ [7].
  13. ↑ [8].
  14. ↑ Jerzy Krasuski, Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze, Ossolineum, Wrocław 2009, s. 91. ISBN 978-83-04-04985-7.
  15. ↑ [9].
  16. ↑ Jacek Staszewski, August III Sas, Ossolineum, Wrocław 1989, s. 123. ISBN 83-04-02887-5.
  17. ↑ Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 2003, s. 97. ISBN 83-87251-71-2.
  18. ↑ Jerzy Krasuski, Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze, Ossolineum, Wrocław 2009, s. 143. ISBN 978-83-04-04985-7.
  19. ↑ [10].
  20. ↑ [11].
  21. ↑ [12].
  22. ↑ [13].
  23. ↑ [14].
  24. ↑ [15].
  25. ↑ Zoo Leipzig.
  26. ↑ Stadt Leipzig Mit Cityguide. Monachium: ADAC Verlag GmbH, 2006. ISBN 978-3-8264-0698-0.
  27. ↑ Współpraca.

Bibliografia[edytuj kod]

  • Adam Bajcar: Niemcy: przewodnik turystyczny. Tarnowskie Góry: Cobratrans, 1991, s. 150–152. ISBN 83-05-12566-1.
  • Statistisches Landesamt des Freistaates Sachsen, Kamenz, 2009

Linki zewnętrzne[edytuj kod]

p • d • e
Saksonia (Sachsen)
Siedziba kraju związkowego: Drezno (Dresden)
Miasta na prawach powiatu
Chemnitz • Drezno (Dresden) • Lipsk (Leipzig)
 Saksonii
Powiaty ziemskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lipsk&oldid=47685427”