Bieluń
Bieluń (Datura L.) – rodzaj bylin lub niewielkich drzew z rodziny psiankowatych, na które składa się około 12-15 gatunków. Pochodzenie jest trudne do określenia ze względu na duże rozprzestrzenienie po świecie. Za region pochodzenia podaje się najczęściej obie Ameryki, jak również Chiny. Nazwa datura pochodzi z języka hindi – dhatūrā (kolczaste jabłko). Gatunkiem typowym jest Datura stramonium L.[2].
Spis treści
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Kwiaty
- Rośliny z tego rodzaju charakteryzują się dużymi, lejkowatymi kwiatami.
- Owoce
- W postaci kolczastej torebki zawierającej dużą ilość czarnych nasion.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Apemon Raf., Ceratocaulos Rchb., Stramonium Mill.
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system system APG III z 2009)
Należy do rodziny psiankowatych (Solanaceae) Juss., która wraz z siostrzaną rodziną Convolvulaceae jest jednym z dwóch kladów w obrębie rzędu psiankowców (Solanales) Dumort. i klasy roślin okrytonasiennych[1].
- Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce (Solanales Dumort.), podrząd Solanineae Engl., rodzina psiankowate (Solanaceae Juss.), podrodzina Daturoideae Kostel, plemię Datureae Dumort., podplemię Daturinae Kitt. in A. Rich., rodzaj bieluń (Datura L.)[4].
- Gatunki flory Polski[5]
- bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.)
- bieluń fioletowy[6] (Datura tatula L.) – efemerofit
- Inne gatunki (wybór)
- Datura bernhardii
- Datura ceratocaula
- Datura discolor
- Datura ferox
- Datura inoxia Mill. – bieluń indiański[6]
- Datura kymatocarpa
- Datura lanosa
- Datura leichhardtii
- Datura metel L. – bieluń surmikwiat[6]
- Datura quercifolia
- Datura reburra
- Datura wrightii
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Rośliny z rodzaju Datura oraz blisko z nimi spokrewnione z rodzaju Brugmansia (które w Polsce określane są również nazwą bieluń) zawierają duże ilości alkaloidów tropanowych, takich jak atropina, skopolamina, hioscyjamina. Związki te są antagonistami receptorów muskarynowych, przez co mają działanie antycholinergiczne. Te właściwości mają zastosowanie między innymi w medycynie, stąd wzięło się wiele leków, które jako substancję czynną zawierają atropinę lub pochodne naturalnych alkaloidów tropanowych.
Związki czynne bielunia mają znane od czasów prehistorycznych właściwości psychoaktywne – zaliczane są do deliriantów. Są nieprzyjemne w działaniu, wywołują halucynacje. Przedawkowanie jest śmiertelnie niebezpieczne, zwykle wymaga hospitalizacji[7].
Znaczenie kultowe[edytuj | edytuj kod]
Hinduizm[edytuj | edytuj kod]
W Indiach i Nepalu bieluń (zwłaszcza Datura metel Var. alba i Datura suaveolens) uważany jest za roślinę świętą, poświęconą bogu Śiwie[8]. Nawet współcześnie asceci śiwaiccy niektórych tradycji rytualnie palą nasiona datury zmieszane z konopiami indyjskimi[9].
Buddyzm[edytuj | edytuj kod]
Palenie nasion datury zostało również przyswojone przez niektóre nurty buddyzmu tantrycznego[10].
Indianie[edytuj | edytuj kod]
Inne gatunki cieszą się podobnym kultem w niektórych kulturach Indian Ameryki Łacińskiej[11].
Przypisy
- ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-06-13].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-06-18].
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Datura (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-28].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland : a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c Ludmiła (red.) Karpowiczowa: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ Medscape – Tropane Alkaloid Poisoning (ang.)
- ↑ ASCETYZM W WEDACH. Keśinowie. W: Gavin Flood: Hinduizm. Wprowadzenie. Małgorzata Ruchel(tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 82, seria: Ex Oriente. ISBN 9788323325178.
- ↑ Robert “Rio” Hahn, FRGS, FN’86: Swami’s Sacred Plant. A Report of Unprecedented Datura Use in Nepal (ang.). VERNAL EQUINOX 2003 VOLUME XII, NUMBER 1. [dostęp 13 kwietnia 2009].
- ↑ www.erowid.org/spirit/traditions/buddhism (ang.). [dostęp 12 kwietnia 2009].
- ↑ leda.lycaeum.org (ang.). [dostęp 12 kwietnia 2009].
