Jemen
|
|||||
|
|||||
Dewiza: (arab.) الله، الوَطَن، الثَورة، الوَحدة trb. Allah, al-Watan, ath-Thawra, al-Wehda (Bóg, Państwo, Rewolucja, Jedność) |
|||||
Hymn:
الجمهورية المتحدة trb. al-Jumhūrīyah al-Muttaḥidâh (Zjednoczona Republika) |
|||||
Język urzędowy | arabski | ||||
Stolica | Sana | ||||
Ustrój polityczny | republika | ||||
Głowa państwa | prezydent Abd Rabbuh Mansur Hadi[1] | ||||
Szef rządu | premier Ahmed Ubajd ibn Daghr | ||||
Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
50. na świecie 527 968 km² 0% |
||||
Liczba ludności (2012) • całkowita • gęstość zaludnienia |
48. na świecie 24 771 809[2] 45,3 osób/km² |
||||
PKB (2015) • całkowite • na osobę |
34,9 mld[3] USD 1235[3] USD |
||||
PKB (PSN) (2015) • całkowite • na osobę |
75,5 mld[3] USD 2670[3] USD |
||||
Jednostka monetarna | rial jemeński (YER) | ||||
Niepodległość –proklamowana –zjednoczenie |
od Turcji 30 października 1918 22 maja 1990 |
||||
Religia dominująca | islam | ||||
Strefa czasowa | UTC +3 | ||||
Kod ISO 3166 | YE | ||||
Domena internetowa | .ye | ||||
Kod samochodowy | Y | ||||
Kod samolotowy | 7O | ||||
Kod telefoniczny | +967 | ||||
Jemen (arab. اليمن Al-Jaman), Republika Jemeńska (arab. الجمهوريّة اليمنية Al-Dżumhurijja al-Jamanijja) – państwo położone w południowo-zachodniej Azji na Półwyspie Arabskim, oraz na archipelagu Sokotra we wschodniej Afryce[4][5]. Jemen graniczy od północy z Arabią Saudyjską, a od wschodu z Omanem. Od południa ma dostęp do Morza Arabskiego i Zatoki Adeńskiej, a od zachodu Morza Czerwonego. Stolicą i jednocześnie największym miastem Jemenu jest Sana[6]. Innymi ważniejszymi miastami są: Aden, Ta'izz, Al-Hudajda oraz Al-Mukalla. Jemen należy do Ligi Państw Arabskich[7].
Spis treści
Ustrój polityczny[edytuj]
Podstawy ustroju politycznego Jemenu zostały określone w konstytucji z 16 maja 1991 z poprawkami wprowadzonymi w latach 1994 i 2001. Jemen jest republiką, na czele której stoi prezydent wybierany w głosowaniu powszechnym na 7-letnią kadencję (od 2001). Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament. Licząca 301 członków Izba Reprezentantów wybierana jest w wolnych wyborach co 6 lat. Senat – druga izba parlamentu składająca się ze 111 osób jest mianowana przez prezydenta (od 2001). Władzę wykonawczą sprawuje rząd pod przewodnictwem premiera.
Podział administracyjny[edytuj]
Jemen jest podzielony na 21 prowincji (muhafazah) i miasto wydzielone (stolica – Sana):
Geografia[edytuj]
Jemen leży na południowej krawędzi Płaskowyżu Arabskiego. W rzeźbie kraju dominują góry i wyżyny. W jego zachodniej części, równolegle do wybrzeża Morza Czerwonego ciągną się pasma gór krawędziowych As-Sirat z najwyższym szczytem Jemenu Dżabal an-Nabi Szuajb (3760 m n.p.m.) Od morza oddziela je nizina Tihama. Południowa część kraju jest górzysta z najwyższym szczytem Adaran (2513 m n.p.m.). We wschodniej części Jemenu dominują wyżyny i płaskowyże poprzecinane dolinami rzek okresowych. Północ kraju zajmuje pustynia Ar-Rab al-Chali. Jemen jest państwem dwóch kontynentów, ponieważ należy do niego także afrykański archipelag Sokotra.
Jemen leży w strefie klimatu zwrotnikowego suchego. Wielkość opadów waha się od 80–130 mm na nizinach nadbrzeżnych do 800 mm rocznie w najwyższych pasmach górskich. Niektóre regiony na północy i północnym wschodzie kraju (pustynia Ar-Rab al-Chali) pozbawione są opadów przez 5–10 lat. Średnie temperatury w styczniu wynoszą od 25 °C na nizinach nadbrzeżnych do 13 °C w górach. Średnie temperatury lipca wahają się od 32 °C na nizinach do 20 °C w górach.
Z powodu niesprzyjających warunków klimatycznych w Jemenie występują wyłącznie rzeki okresowe. Dominują ubogie gleby pustynne, jedynie w dolinach rzek okresowych zdarzają się żyźniejsze gleby aluwialne, a na obszarach wyżynnych czerwone buroziemy.
Na nizinach dominuje pustynna i półpustynna roślinność krzewiasta z gajami daktylowymi w miejscach o większej wilgotności. W środkowej części kraju spotkać można rzadkie sawanny i kolczaste zarośla. W górach występują lasy akacjowe w najwyższych partiach zastąpione przez karłowate oliwki i drzewiaste jałowce.
Wśród zwierząt żyjących na terytorium Jemenu występuje wiele gatunków pochodzących z terenu Afryki m.in.: pawian płaszczowy, koziorożec nubijski, gazele, oryks arabski. Żyją tam również: hiena pręgowana, karakal, szakal złocisty, waran szary i żmija rogata.
(2004) | ||
|
527 970 km² (wg CIA – The World Factbook), 536 869 km² (dane oficjalne) w skład terytorium państwa wchodzą: wyspy Perim, Sokotra, Kamaran, dawna Jemeńska Republika Arabska (Jemen Północny) i dawna Ludowo-Demokratyczna Republika Jemenu (Jemen Południowy) |
|
|
1746 km w tym z państwami: Oman – 288 km Arabia Saudyjska – 1458 km |
|
|
1 906 km | |
|
morze terytorialne: 12 mil morskich wyłączna strefa ekonomiczna: 200 mil morskich szelf kontynentalny: 200 mil morskich albo do skraju płyty kontynentalnej |
|
|
najniższy punkt: Morze Arabskie 0 m n.p.m. najwyższe wzniesienie: Dżabal an-Nabi Szuajb 3760 m n.p.m. |
|
|
ropa naftowa, ryby, sól kamienna, marmur, niewielkie złoża węgla kamiennego, złoto, nikiel, miedź, żyzna gleba na zachodzie kraju | |
|
4 900 km² (1998) | |
|
letnie burze piaskowe, bardzo ograniczone zasoby słodkiej wody, niewystarczające zaopatrzenie w wodę do nawadniania, erozja gleby, pustynnienie | |
|
strategiczne położenie nad cieśniną Bab al-Mandab łączącą Morze Czerwone i Zatokę Adeńską, jednym z najbardziej zatłoczonych szlaków żeglugowych |
Historia[edytuj]
Na terenie dzisiejszego Jemenu istniały w starożytności państwa minejskie (XII-VII wiek p.n.e.) oraz Królestwo Saba (X/IX-II wiek p.n.e.). W II wieku p.n.e. północnym Jemenem zaczęli władać Himjaryci, a w 525 n.e. zdobyli te terytoria Abisyńczycy. W 575 n.e. tereny te zostały przyłączone do Persji. W VII wieku całe terytorium Jemenu zostało opanowane przez Arabów. Od XVI wieku Jemen wchodził w skład Imperium Osmańskiego. Północny Jemen uzyskał niepodległość od Turcji w 1918 (jako monarchia, a od 1962 – Jemeńska Republika Arabska ze stolicą w Sanie).
Jemen Południowy w okresie 1839-1967 był brytyjską kolonią i protektoratem z głównym ośrodkiem w Adenie. W 1962 roku tereny te podzielono na Protektorat Arabii Południowej i rządzoną przez lokalnych emirów Federację Arabii Południowej[9]. W 1963 roku utworzony został antykolonialny Narodowy Front Wyzwolenia. Ruch inspirował się ideologią panarabską. Działalność ruchu wywołała konflikt adeński między nacjonalistami a rządem kolonialnym. Już w czasie powstania, część działaczy Narodowego Frontu Wyzwolenia przyjęła poglądy zbliżone do marksizmu[10]. Wskutek działalności separatystów, jak również kryzysu sueskiego, 28 listopada 1967 Brytyjczycy opuścili Jemen Południowy. Dwa dni później ogłoszono utworzenie Ludowej Republiki Południowego Jemenu. W 1970 roku państwo przemianowano na Ludowo-Demokratyczna Republika Jemenu. Jemen Południowy przyjął model socjalistyczny i nawiązał bliższe relacje z blokiem wschodnim. Rewolucyjne zmiany w Jemenie południowym wpłynęły na północnego sąsiada, gdzie w 1970 roku powstała zbrojna Organizacja Jemeńskiego Oporu Rewolucyjnego, która rozpoczęła trwającą do 1973 kampanię partyzancką[11]. Rząd północnego Jemenu obawiając się dalszej destabilizacji państwa, podjął się w 1972 roku krótkotrwałej wojny z południowym sąsiadem, która nie została rozstrzygnięta. Jemen południowy po zakończeniu wojny w dalszej mierze kontynuował wspieranie ruchów rebelianckich na północy. Gdy w 1978 roku południe poparło rebelię prowadzoną przez Narodowy Front Demokratyczny, Jemen północny rok później wdał się z południem w kolejną krótkotrwałą i nierozstrzygniętą wojnę. Jemen Południowy starał się też wywierać wpływ na sąsiedni Oman gdzie wsparł antyrządową rebelię w Zufarze[12].
Do zjednoczenia Jemenu doszło w 1990[13][14]. Pierwsze demokratyczne wybory miały miejsce w 1993. Rok później doszło do próby secesji dawnego Jemenu Południowego i wybuchu krótkiej wojny domowej (maj-lipiec 1994), która zakończyła się zwycięstwem wojsk rządowych. W wyborach prezydenckich 20 września 2006, dotychczasowy prezydent Ali Abd Allah Salih został wybrany z poparciem 77,2% na kolejną siedmioletnią kadencję.
W styczniu 2011 roku doszło do masowych protestów w tym kraju na fali Arabskiej Wiosny, w wyniku których 25 lutego 2012 Salih przekazał stanowisko szefa państwa nowo wybranemu prezydentowi Abdowi Rabbuhowi Mansurowi Hadiemu. Ofensywa szyickich bojówek ruchu Huti na stolicę kraju – Sanę w styczniu 2015, doprowadziła do odsunięcia od władzy prezydenta oraz rządu premiera Chalida Bahaha[15]. 6 lutego 2015 rebelianci zawiązali Radę Rewolucyjną jako najwyższy organ władzy państwowej, na jej czele stanął Muhammad Ali al-Husi. Społeczność międzynarodowa uznała, że samozwańczy szyicki rząd Jemenu jest nielegalny. W marcu 2015 międzynarodowa koalicja pod przywództwem Arabii Saudyjskiej (Bahrajn, Bangladesz, Egipt, Jordania, Katar, Kuwejt, Maroko, Senegal, Sudan i Zjednoczone Emiraty Arabskie)[16] rozpoczęła zbrojną interwencję w tym kraju mającą na celu obalenie ruchu Huti i zwrócenie pełnej władzy nad krajem rządowi i prezydentowi.
Ludność[edytuj]
Jemen zamieszkują prawie wyłącznie Arabowie. Spotkać można tam również nielicznych mieszkańców pochodzenia afrykańskiego, europejskiego lub hinduskiego. Religią dominującą jest islam (ok. 99% populacji, w tym 50% sunnici, 48% zajdyci, pozostali to imamici i kilka wyznań isma’ilickich). Około 1/3 ludności zamieszkuje w miastach. Prognozy informują, że do 2050 roku ludność Jemenu ma wzrosnąć do 60 milionów mieszkańców.
(2005) | |
Liczba ludności | 20 727 063 |
Ludność według wieku | |
0 – 14 lat | 46,5% |
15 – 64 lat | 50,8% |
ponad 64 lata | 2,7% |
Wiek (mediana) | |
w całej populacji | 16,5 lat |
mężczyzn | 16,5 lat |
kobiet | 16,5 lat |
Przyrost naturalny | 3,45% |
Współczynnik urodzeń | 43,07 urodzin/1000 mieszkańców |
Współczynnik zgonów | 8,53 zgonów/1000 mieszkańców |
Współczynnik migracji | 0 migrantów/1000 mieszkańców |
Ludność według płci | |
przy narodzeniu | 1,05 mężczyzn/kobiet |
poniżej 15 lat | 1,04 mężczyzn/kobiet |
15 – 64 lat | 1,04 mężczyzn/kobiet |
65 lat i więcej | 0,97 mężczyzn/kobiet |
Umieralność noworodków | |
W całej populacji | 61,5 śmiertelnych/1000 żywych |
płci męskiej | 66,26 śmiertelnych/1000 żywych |
płci żeńskiej | 56,49 śmiertelnych/1000 żywych |
Oczekiwana długość życia | |
w całej populacji | 61,75 lat |
mężczyzn | 59,89 lat |
kobiet | 63,71 lat |
Rozrodczość | 6,67 urodzeń/kobietę |
Data | Polska nazwa |
22 maja | Dzień Zjednoczenia Narodowego |
26 września | Dzień Rewolucji 1962 roku |
14 października | Dzień Narodowy |
30 listopada | Dzień Niepodległości |
Wzrost populacji na obszarze dzisiejszego Jemenu od roku 1950[17] | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Rok | 1950 | 1972 | 1985 | 1995 | 2010 | 2050 | ||||
Populacja | 5 600 tys. | 6 062 tys. | 7 700 tys. | 14 700 tys. | 23 495 361 | 66 775 029 | ||||
Zmiana | – | 462 tys. | 1 638 tys. | 7 mln | 8 795 361 | 43 279 668 |
Gospodarka[edytuj]
Jemen jest jednym z najsłabiej rozwiniętych państw arabskich. Produkt krajowy brutto w roku 2003 wynosił 15,09 mld USD, co dawało 800 USD w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Wzrost gospodarczy wynosił 2,8%. Wskaźnik inflacji od kilku lat utrzymuje się na poziomie około 10% (10,8% w 2003 r.). Maleje wskaźnik zadłużenia kraju, który w roku 1997 sięgał 67,3% wartości PKB. Dane za rok 2003 mówią o 39,5% zadłużeniu. Wysoka jest stopa bezrobocia wynosząca 35% (2003).
Większość zatrudnionych pracuje w rolnictwie i pasterstwie. Produkcja rolnicza to: zboża, owoce, warzywa, rośliny strączkowe, kawa, bawełna, zwierzęta hodowlane (owce, wielbłądy, kozy, bydło, drób). Istotne znaczenie ma również rybołówstwo. Największe znaczenie w przemyśle ma wydobycie oraz przetwarzanie ropy naftowej. Mniejsze zaś wytwarzanie wyrobów bawełnianych, ze skóry oraz materiałów budowlanych. Największym ośrodkiem przemysłowym jest Aden.
W roku 2003 Jemen zanotował nadwyżkę w handlu zagranicznym. Eksportuje się głównie ropę naftową, poza tym kawę oraz suszone i solone ryby. Importuje: żywność, maszyny i urządzenia oraz produkty chemiczne. Według danych z 2003 r. największy udział w eksporcie Jemenu mają: Chiny – 28,5%, Tajlandia – 18,3%, Indie – 14%, Korea Południowa – 10,5%, Malezja – 5,1%. Najwięcej importuje się z: Zjednoczonych Emiratów Arabskich – 13,5%, Arabii Saudyjskiej – 10,8%, Chin – 9,4%, USA – 5,2%, Kuwejtu – 4,7%, Francji – 4,3%.
Siły zbrojne[edytuj]
Jemen dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[18]. Uzbrojenie sił lądowych Jemenu składało się w 2014 roku z: 1 260 czołgów, 2 957 opancerzonych pojazdów bojowych, 25 dział samobieżnych, 398 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych oraz 280 zestawów artylerii holowanej[18]. Marynarka wojenna Jemenu dysponowała w 2014 roku następującymi okrętami: dwiema korwetami, 21 okrętami obrony przybrzeża oraz trzema okrętami obrony przeciwminowej[18].
Wojska jemeńskie w 2014 roku liczyły 66,7 tys. żołnierzy zawodowych oraz 71,2 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) jemeńskie siły zbrojne stanowią 45. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 1,4 mld dolarów (USD)[18].
Religia[edytuj]
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[19][20]:
- islam – 99,1% (23,83 mln)
- hinduizm – 0,6% (150 tys.)
- chrześcijaństwo – 0,16% (40 tys.)
- protestantyzm – 0,12% (30 tys.)
- prawosławie – 0,04% (10 tys.)
- pozostali – 0,12% (30 tys.)
-
Przypisy
- ↑ Prezydent Abd Rabbuh Mansur Hadi formalnie podał się do dymisji 22 stycznia 2015 w związku z ofensywą szyickich bojówek Husi na stolicę kraju Sanę, 6 lutego 2015 rebelianci sformowali Radę Rewolucyjną jako najwyższy organ władzy w kraju a na jej czele stanął Muhammad Ali al-Husi. Społeczność międzynarodowa nie uznała jednak samozwańczego rządu i zadeklarowała poparcie dla prezydenta. Obecnie w kraju trwa wojna domowa między bojówkami Husi kontrolującymi zachodnią część Jemenu oraz rządem Hadiego wspieranym przez koalicję pod przywództwem Arabii Saudyjskiej.
- ↑ People Yemen – CIA.gov (ang.).
- ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2013: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, October 2015 (ang.). [dostęp 2016-01-30].
- ↑ Sokotra, encyklopedia.pwn.pl [dostęp 2016-10-17] .
- ↑ Jemen, encyklopedia.pwn.pl [dostęp 2016-10-17] .
- ↑ Największe miasta Jemenu – Mongabay.com (ang.).
- ↑ Country briefing: Yemen, „al-bab.com” [dostęp 2016-10-17] .
- ↑ Law establishing province of Socotra Archipelago issued (ang.). The official website of the President of the Republic of Yemen, 2013-12-18. [dostęp 2014-02-12].
- ↑ Kitchen 1994, s. 126
- ↑ Dean 2004, s. 1211
- ↑ MERIP Reports, No. 130, ( 1985).
- ↑ The Gulf: Revolutionary Activity Spreads; U.S. and Clients Worried. MERIP Reports, No. 19. (1973), s. 17.
- ↑ Burrowes, Robert, Middle East dilemma: the politics and economics of Arab integration, Columbia University Press, 1999, s.187-210
- ↑ Hermann, Richard, Perceptions and behavior in Soviet foreign policy, University of Pittsburgh Pre, 1985, s.152
- ↑ Dymisja premiera i prezydenta. Rebelianci świętują, USA redukują personel ambasady (pol.). tvn24.pl, 23 stycznia 2015. [dostęp 2015-01-23].
- ↑ Yemen military action denounced by Iran as 'dangerous step', The Globe and Mail, 2015-03-26
- ↑ Encyklopedia Geograficzna Świata - Azja, Kraków 1995.
- ↑ a b c d Yemen (ang.). Global Firepower. [dostęp 2014-08-22].
- ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-21].
- ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-21].
Bibliografia[edytuj]
- Beeston, Richard; Simpson, John (2007). Looking for Trouble: The Life and Times of a Foreign Correspondent (2007 ed.). Tauris Parke Paperbacks. ISBN 978-1-84511-277-6. 4
- Colburn, Marta; Catholic Institute for International Relations (2002). The Republic of Yemen: development challenges in the 21st century (2002 ed.). CIIR. ISBN 978-1-85287-249-6.
- Dean, Lucy (2004). The Middle East and North Africa 2004 (2004 ed.). Routledge. ISBN 978-1-85743-184-1.
- Kitchen, Martin (1994). Empire and after: a short history of the British Empire and Commonwealth (1994 ed.). Centre for Distance Education, Simon Fraser University. ISBN 978-0-86491-142-1.
- Kostiner, Joseph (1984). The struggle for South Yemen (1984 ed.). Taylor & Francis. ISBN 978-0-7099-1504-1.
- Mawby, Spencer (2005). British policy in Aden and the protectorates 1955-67: last outpost of a Middle East empire (2005 ed.). Routledge. ISBN 978-0-7146-5459-1.
Linki zewnętrzne[edytuj]
- Rządowa strona Jemenu
- Przemysław Majka, Między młotem a kowadłem. Historia Jemenu, „Histmag.org”, 7 lipca 2009.
|
|
|