Němska
 |
 |
| zakładne daty: | |
| swójske mjeno | Bundesrepublik Deutschland |
| stolica | Berlin |
| přestrjeń | 357.092 km² |
| wobydlerstwo | 81.197.537 (2014) |
| hustosć | 227,4 wob./km² |
| forma knježerstwa | zwjazkowa republika |
| hłowa stata | zwjazkowy prezident Joachim Gauck |
| šef knježerstwa | zwjazkowa kanclerka Angela Merkel |
| měna | euro |
| hamtska rěč | němčina |
| připóznate mjeńšinowe rěče | danšćina, hornjoserbšćina, delnjoserbšćina, delnjoněmčina (delnjosakšćina), frizišćina. |
| hymna | Lied der Deutschen (třeća štučka) |
| časowe pasmo | UTC+1 UTC+2 MESZ (měrc–oktober) |
| nastaće | 23. meja 1949 3. oktobra 1990 (znowazjednoćenje) 18. januara 1871 (Němske mócnarstwo) |
| Top Level Domain | .de |
| telefon | +49 |
| awtowa značka | D |
| Połoženje Němskeje w Europje | |
 |
|
Němska (němsce Deutschland, hamtsce Bundesrepublik Deutschland, Zwjazkowa republika Němska) je w Zakładnym zakonju konstituowany federalny srjedźoeuropski stat, kotryž wobsteji ze 16 Zwjazkowych krajow. Zwjazkowa republika je swobodniski-demokratiski a socialny prawny stat[1] a woznamjeni najmłódšu formu němskeho narodneho stata.[2] Stolica Němskeje je Berlin.
Němska je sobuzałožer Europskeje unije (EU) kaž tež jeje na wobydlerstwo najbohatši kraj a twori ze 17 dalšimi statami EU měnowu uniju, europasmo. Wona je čłon UNO, OECD, NATO, G7 a G20. Zwjazkowa republika Němska płaći jako politisce wliwapołny stat w Europje a je často pytany partnerski kraj na globalnej runinje.[3]
Po nominalnym nutřkokrajnym bruttoprodukće je Němska najwjetše ludowe hospodarstwo Europy a štwórte najwjetše swěta.[4] W lěće 2012 běše wona třeći najwjetši ekstportowy a importowy stat.[5] Indeks za čłowjeske wuwiće liči Němsku k jara wysoko wuwitym krajam.[6]
Geografija[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Němska mjezuje na dźewjeć susodne kraje (Danska w sewjeru; Nižozemska, Belgiska a Luxemburgska w zapadźe; Francoska w juhozapadźe; Šwicarska a Awstriska w juhu; Čěska a Pólska we wuchodźe), na Sewjerne a Baltiske morjo w sewjeru a w juhu na hory Alpy. Němska leži w měrnym klimowym pasmje, liči z 80 milionami wobydlerjemi k husće wobsydlenym statam a płaći mjezynarodnje jako kraj z třećej najwyšej ličbu připućowarjow.[7]
Z něhdźe 3,4 milionami wobydlerjemi na 892 km² je Berlin najwjetše město kaž tež kulturelne a medijowe srjedźišćo kraja. Dalše wulkoměsta su Hamburg (1,7 mil. wobydlerjow), Mnichow (1,4 mil. wobydlerjow), Köln (1 mil. wobydlerjow) a Frankobrod nad Mohanom (0,7 mil. wobydlerjow).
- Hlej tež: Lisćina najwjetšich městow w Němskej
Stawizny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wot 7. oktobra 1949 do 3. oktobra 1990 wobsteještej dwaj němskej stataj: Němska zwjazkowa republika a Němska demokratiska republika.
Politika[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wustawa a tuž prawizniski a politiski fundament Zwjazkoweje republiki je Zakładny zakoń, kotryž bu dnja 23. meje 1949 přiwzaty. Najwyše wustawowe organy Němskeje su Zwjazkowy sejm a Zwjazkowa rada (legislatiwa), Zwjazkowe knježerstwo z kanclerom (eksekutiwa) a Zwjazkowe wustawowe sudnistwo (judikatiwa). Hłowa stata je Zwjazkowy prezident, kotryž w poprawnym zmysle njeje čłon eksekutiwy.
Tuchwilu knježi na zwjazkowej runinje wulka koalicija z CDU, CSU a SPD pod kanclerku Angelu Merkel.
Zwjazkowe kraje Němskeje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Hač k znowazjednoćenju němskeju statow wobsteješe Zwjazkowa republika Němskeje z 11 zwjazkowych krajow. W lěće 1990 so pjeć nowych krajow, Braniborska, Durinska, Mecklenburgsko-Předpomorska, Sakska a Saksko-Anhaltska, přidruži.
Zwjazkowe kraje Němskeje zwjazkoweje republiki su dźensa:
 |
kraj | stolica | płonina (tys. km²) |
wobydlerstwo (2015) |
|---|---|---|---|---|
| Badensko-Württembergska | Stuttgart | 35,7 | 10.879.618 | |
| Bayerska | Mnichow | 70,5 | 12.843.514 | |
| Berlin(1) | 0,892 | 3.520.031 | ||
| Braniborska | Podstupim | 29,5 | 2.484.826 | |
| Bremen(1) | 0,404 | 671.489 | ||
| Delnja Sakska | Hannover | 47,6 | 7.926.599 | |
| Durinska | Jarobrod | 16,2 | 2.170.714 | |
| Hamburg(1) | 0,755 | 1.833.930 | ||
| Hessenska | Wiesbaden | 21,1 | 6.176.172 | |
| Mecklenburgsko-Předpomorska | Zwěrin | 23,2 | 1.612.362 | |
| Porynsko-Pfalca | Mohuč | 19,8 | 4.052.803 | |
| Posaarska | Saarbrücken | 2,57 | 995.597 | |
| Sakska | Drježdźany | 18,4 | 4.084.851 | |
| Saksko-Anhaltska | Dźěwin | 20,4 | 2.245.470 | |
| Schleswigsko-Holsteinska | Kiel | 15,8 | 2.858.714 | |
| Sewjerorynsko-Westfalska | Düsseldorf | 34 | 17.865.516 | |
|
(1) Berlin a Hamburg stej měsće, kotrejž matej prawej krajej. Bremen je tež měšćanski stat, kotryž wobsteji z městow Bremen a Bremerhaven. |
||||
Žórła[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- ↑ Bundeszentrale für politische Bildung: Grundlagen. Wotwołana 7. meja 2013.
- ↑ K zapřijeću narodneho stata hlej Hans F. Zacher: Sozialer Einschluß und Ausschluß im Zeichen von Nationalisierung und Internationalisierung. W: Hans Günter Hockerts (wud.): Koordinaten deutscher Geschichte in der Epoche des Ost-West-Konflikts. Oldenbourg, Mnichow 2004 (Schriften des Historischen Kollegs: Kolloquien; 55), ISBN 3-486-56768-3, str. 103–152, tu str. 105sl., 141.
- ↑ Hans Kundnani: Germany as a Geo-economic Power. (PDF; 267 kB), Center for Strategic and International Studies, 2011. Wotwołana 20. junija 2013.
- ↑ Internationaler Währungsfonds: World Economic Outlook Database. Staw: apryl 2012. Wotwołana 8. oktobra 2012.
- ↑ Statistisches Bundesamt: Top 20 Exportländer 2012.; přir. Außenhandel. Staw 2013. Wotwołana 15. junija 2013.
- ↑ [http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013%20Report%20German.pdf Bericht über die menschliche Entwicklung 2013. (PDF; 6,2 MB) Entwicklungsprogramm der Vereinten Nationen. Str. 238sl. Wotwołana 2. apryla 2013.
- ↑ UN Department of Economic and Social Affairs: International Migration 2006. (PDF; 619 kB), staw: 2006. Wotwołana 31. meje 2013.
Wotkazy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Němska – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
Awstriska | Belgiska | Bołharska | Cypernska | Čěska | Danska | Estiska | Finska | Francoska | Grjekska | Chorwatska | Irska | Italska | Letiska | Litawska | Luxemburgska | Madźarska | Malta | Němska | Nižozemska | Portugalska | Pólska | Rumunska | Słowakska | Słowjenska | Španiska | Šwedska | Zjednoćene kralestwo
Kandidaty: Čorna Hora | Islandska | Makedonska | Serbiska | Turkowska
Staty
• Albanska • Andorra • Awstriska • Belgiska • Běłoruska • Bołharska • Bosniska a Hercegowina • Čěska republika • Čorna Hora • Danska • Estiska • Finska • Francoska • Grjekska • Chorwatska • Irska • Islandska • Italska • Letiska • Liechtenstein • Litawska • Luxemburgska • Madźarska • Malta • Moldawska • Monaco • Němska • Nižozemska • Norwegska • Pólska • Portugalska • Republika Makedonska • Rumunska • Ruska1 • San Marino • Serbiska • Słowakska • Słowjenska • Španiska • Šwedska • Šwicarska • Turkowska1 • Ukraina • Vatikanske město • Zjednoćene kralestwo
Zwadne teritorije: Kosowo • Podnisterska
Druhe teritorije: Åland • Baskiska • Bretanja • Ferejske kupy • Friziska • Friulska • Gagauska • Galicija • Gibraltar • Guernsey • Jendźelska • Jersey • Katalanska • Korniska • Łužica • Man • Sewjerna Irska • Svalbard • Šotiska • Waliziska
1 Leži zdźěla w Aziji.
