Paris

Wikipedia(e)tik
Hona jo: nabigazioa, Bilatu
Artikulu hau Frantziako hiriburuari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Paris (argipena)».
Paris
 Île-de-France
Paris montage 2013.jpg
Grandes Armes de Paris.svg
Administrazioa
Estatua  Frantzia
Eskualdea  Île-de-France
Departamendua Paris (75) - (hiriburua)
Barrutia Parisko barrutia (hiriburua)
Izen ofiziala Paris
Alkatea Anne HIDALGO (2014-2020)[1]
INSEE kodea 75056
Postakodea 75001-75020 eta 75116
Demografia
Biztanleria bizt. 2007[2]
% 47 Twemoji 1f6b9.svg  Twemoji 1f6ba.svg % 53
0
14
15
29
30
44
45
59
60
74
>
75
Aglomerazioa Parisko aglomerazioa
Eremua 2.844,8 km2
Dentsitatea Adierazpen errorea: Ustekabeko / eragilea bizt/km2
Kokapena
Koordenatuak 48° 51′ 24″ N, 2° 21′ 07″ E / 48.856577777778°N,2.3518277777778°E / 48.856577777778; 2.3518277777778Koordenatuak: 48° 51′ 24″ N, 2° 21′ 07″ E / 48.856577777778°N,2.3518277777778°E / 48.856577777778; 2.3518277777778
Paris hemen kokatua: Frantzia
Paris
Paris
Paris (Frantzia)
Datu gehigarriak
Sorrera Parisii galiar herrixka
Herritarra paristar[3]
http://www.paris.fr

Paris[3] (frantsesez paʁi) ahoskatua) Frantziako hiriburua da, eta herrialdearen iparraldean dago, Sena ibaiaren ertzean. Hiriak 2.153.600 biztanle ditu,[4] eta haren metropolitar gunea, 12.067.000 milioi biztanlekoa izaki,[5][6] Europar Batasuneko jendetsuena da, Frantziako Uhartea (Île-de-France) eskualdean kokatua.

Paris gaur egungo ekonomia-gunerik garrantzitsuenetarikoa da, eta berebiziko eragina du politikan, artean, hedabideetan, aisialdian, zientzian eta modan,[7] munduko metropolirik garrantzitsuenetarikoa baita.[8]

Parisko eskualdea, Frantziako Uhartea deritzona, Frantziako ekonomia hiriburua da.[9] Munduko hirien artetik, barne produktu gordin handienetarikoa du: 669,2 bilioi euro 2013an.[10] Gainera, La Défense, Europako negozio-barrutirik handiena, Frantziako enpresen erdiaren egoitza nagusia da, eta munduko 100 enpresarik handienetatik 20rena ere.[11] Era berean, frantses hiriburuan dute egoitza hainbat nazioarteko erakundek, hala nola UNESCOk edota OCDEk.

Paris munduko turismo helmuga nagusia da, 30 milioi turistak bisitatzen baitute urtero.[12] Intereseko leku asko daude hirian. Adibidez, Eiffel Dorrea, Notre-Dame katedrala, Garaipen Arkua, Sacré-Cœur basilika eta abar. Horrez gain, Louvre eta Orsay museoek nazioarteko onarpena ere badute, baita Disneyland Resort Paris parkeak ere. Parisko Charles de Gaulle aireportua Frantziako aireportu nagusia da, eta munduko aireportu erabilienetatik zortzigarrena.[13]

1989an Europako kultura-hiriburua izan zen.

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Paris izena galiar herritik datorkio (sing. Parisius, pl. Parisii). Erromatarren garaian, hiriaren izena Lutetia zen, baina era berean Civitas Parisiorum (Parisii-en hiria) ere bazuen, gerora gailendu zena. Parisii izenaren jatorria, ordea, ezezaguna da, nahiz eta inguruetako hainbat lekuri izena eman: Paris, Villeparisis, Cormeilles-en-Parisis eta Fontenay-en-Parisis. Erromatarren garaian, Parisiiak Ingalaterran ere aurkitzen ziren, egungo Ekialdeko Yorkshire konderrian.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Topografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parisko arroaren bihotzean kokatua, Paris Sena (Seine) ibaiertzetan dago, gune historikoa sortu zen bi uharteen inguruan: Île de la Cité mendebaldean eta île Saint-Louis ekialdean. Hortik hedatzen da hiria, ibaiaren bi aldeetan: Eskuinaldea (Rive droite) iparraldean eta Ezkerraldea (Rive gauche) hegoaldean.

Paris intra-muros edo harresiz barnekoa, 1860an finkatua inguruko udalerriak bereganatu ostean, boulevard périphérique izeneko ingurabideak mugatzen du, aldirietatik bananduz. Bide laster hau 35 km luze da eta egun hirigintza proiektuak daude zatika estaltzeko, hiriburua eta aldirien arteko lotura naturalagoak egin ahal izateko.[14] Hirira sartzeko Parisko ateeak erabiliz egiten da, antzinako harresietan irekitako ateak, egun sarbide nagusiak autobidez edo kale arruntez.

Muga honen barnean, ibaiaren bi aldeetan, igeltsuzko muinoek hirian orografia markatzen dute. Eskuinaldean daude Montmartre muinoa (131 m), tontorrean Saint-Pierre de Montmartre eliza duela,[15] Belleville muinoa (128,5 m), Ménilmontant (108 m), Buttes-Chaumont (103 m), Passy (71 m) eta Chaillot (67 m). Ezkerraldean daude Montparnasse (66 m), Butte-aux-Cailles (63 m) eta Sainte-Geneviève (61 m).

Ingurabidetik haraindira, Paris batez ere bi eremutan hedatzen da, Haussmann baroiak berrantolatutako basoak: Bois de Boulogne mendebaldean (846 ha, 16. barrutian) eta Bois de Vincennes ekialdean (995 ha, 12. barrutian). Horrela, hirian perimetroa 54,74 km da. 1864tik, Parisko Udala Sena ibaiaren iturbururen jabea ere bada, erdigunetik 231 kilometrora, Source-Seine (Côte-d'Or) herritik hurbil.[16] Udalerriak 105 km² ditu guztira, metropolitar Frantziako udalerri luze-zabalenetan 113.a.

Frantziako bideen zero puntua Notre-Dame katedralaren aurrean dago, lauza izardun batek irudikatua.

Hidrografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sena gauez: pont des Arts eta pont Neuf

Senak hiria zeharkatzen du arku bat eratuz, hego-ekialdetik sartuz eta hego-mendebaldetik irtenez. Hogeita hamar zubi baino gehiagok ahalbidetzen dute pasabidea, horien artean Pont Neuf ospetsua, hiriko zaharrena.

Beste bi ur-bidek zeharkatzen dute hiria: Bièvre ibaia, hegoaldetik iristen dena eta egun lurrazpikoa, eta Saint-Martin ubidea, 1825ean irekia eta 4,5 km luze dena. Ubidea La Villette urmaelean hasten da, lur azpitik igarotzen da Faubourg-du-Temple karrikatik Bastillaraino, eta Senan isurtzen da. Berez Ourcq ubidearen azken tartea da, baina Senaren saihesbide gisa erabiltzeko ere eraiki zen, Ile Saint-Louis inguruetatik Saint-Denis arteko bidezidorra baita.

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parisek klima ozeaniko degradatua du: eragin ozeanikoa kontinentala baino handiagoa da, nahiko uda freskoekin (batez beste 18 °C) eta negu leunekin (batez beste 6 °C). Euria maiz egiten du, urtaro guztietan, nahiz eta kostaldean baino gutxiago egin (641 mm).


Datu klimatikoak (Paris (1971–2000)Nuvola apps kweather.png)
Hila Urt Ots Mar Api Mai Eka Uzt Abu Ira Urr Aza Abe Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 16.1 21.4 25.7 30.2 34.8 37.6 40.4 39.5 36.2 28.4 21 17.1 40.4
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 6.9 8.2 11.8 14.7 19.0 22.7 25.2 25.0 20.8 15.8 10.4 7.8 15.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -14.6 -14.7 -9.1 -3.5 -0.1 3.1 6 6.3 1.8 -3.1 -14 -23.9 -23.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 2.5 2.8 5.1 6.8 10.5 13.3 15.5 15.4 12.5 9.2 5.3 3.6 8.5
Pilatutako prezipitazioa (mm) 53.7 43.7 48.5 53 65 54.6 63.1 43 54.7 59.7 51.9 58.7 649.6
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 10.2 9.3 10.4 9.4 10.3 8.6 8 6.9 8.5 9.5 9.7 10.7 111.5
Eguzki orduak 55.8 86.8 130.2 174.0 201.5 219.0 238.7 220.1 171.0 127.1 75.0 49.6 1630
Iturria: Meteo France[17]

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Parisko historia»
Parisen mapa historikoa

Parisii galiar herriak menperatzen zuen gaur egungo Parisko eremua Julio Zesarren tropak Paris bisitatu zutenean. Uste da Parisiik fundatu zutela hiria K. a. 250 eta 200 urteen bitartean, baina ezezaguna da hiriaren lehenengo kokapena.

K. a. 52. urtean, erromatarrek hiria bereganatzen dutenean, Lutezia izendatu eta Sena ibaiaren ezkerraldean berreraiki zuten I. mendean.[18] Paris izena IV. mendean jaso zuen hiriak eta Klodoveok, frankoen buruzagiak,[19] hiriburu bihurtu zuen 508. urtean, erromatarrak garaitu ostean. IX. mendean zehar harresiak eraiki zituzten eskuinaldeko ertzean, ezkerrekoa desagertu baitzen.

Filipe Augustoren erregealdian (1190-1220), Paris erreinuaren hiriburu bihurtu zen,[20] eta harresi handiago bat eraiki zuten. XIV. mendean, Karlos V.ak (1371-1380) beste harresi handiago bat eraiki zuen hiriaren defentsarako.

XVI. mendearen amaiera eta XVII. mendearen hasiera bitartean, Henrike IV.ak lehenengo multzo arkitektonikoak eraikiarazi zituen, hala nola Place des Vosges. Bere oinordekoa Luis XIII.ak harresia luzatu zuen eta Luis XIV.ak aipatutako harresia bota eta bere ordez bulebar handiak eraiki zituen. XVIII. mendearen amaieran Frantziako Iraultzak gogotsu jo zuen Frantzia osoa baina batez ere bere hiriburua, Paris[21]; eta bertan jazo ziren lehenengo mugimendu herrikoiak, Bastillako kartzelaren hartzea, esaterako.

Bastilla kartzelaren hartzea

Horren ondoren, Napoleon Bonaparte jeneralak bere burua enperadore izendatu ostean, Paris bihurtu zuen Inperioko hiriburu.[22] Luis Filiperen agintaldian, hiria inoiz baino lasterrago hazi zen. Napoleon III.aren agintaldian hiriaren transformaziorik garrantzitsuena egin zen. Enperadoreak Haussmann baroia bultzatu zuen, Paris orduko hiririk modernoena bihurtzeko. Hiri zaharra suntsitu eta bulebar handiak eta eraikin modernoak eraiki ziren, Garnier opera haien artean. Ur-hornikuntza berriak burutu ziren, baita beste lan publiko asko ere.[23] Paris, XIX. mendearen bigarren erdialdean, hainbat eta hainbat Nazioarteko Erakusketaren egoitza izan zen. Haien artean garrantzitsuena 1889koa da, iraultzaren lehenengo mendeurrena ospatzeko egina. Ekitaldi honetarako eraiki zen Eiffel Dorrea; hasiera batean, aldi baterako egin zuten, baina oraindik ere zutik dirau. XX. mendean Parisko metroaren lanak hasi ziren.

1940an, Wehrmacht-ak (Alemaniako armadak) konkistatu zuen hiria, Bigarren Mundu Gerran, hain zuzen ere. Okupazio-armadak administratu zuen Paris, eta lau urteren buruan abandonatu zuten hiria, hondamendi handirik sortu gabe (beste hiri europar sufritutako horrenbeste ez, behintzat).[24] François Mitterrand presidentearen agintaldian, 1980ko hamarkadan eta 1990ekoaren hasieran, Parisko hirigintza eta azpiegiturak nabarmen berritu zituzten.[25][26][27] Hiriko gune zail berritu ziren (La Villette eta ezkerraldea, esaterako), eraikin esanguratsu ugari eraiki ziren (Liburutegia Handia, Arche de la Défense edota Orsay museoa), eta Louvreko Museoa guztiz eraberritu zen.

Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Parisko barrutiak»

Parisko hirigunea 20 arrondissement edo barrutitan banatuta dago, erdigunetik hasita erlojuaren orratzen arabera kanporantz kiribiltzen direnak. Barruti hauek 1860an sortu zituen Napoleon III.ak. Antzinako barrutiak 1795eko urriaren 11n sortu ziren, baina 12 bakarrik ziren. 1859ko ekainaren 16ko legearekin , Thiers harresi barneko aldiriak bereganatu ziren. Horrela, hedadura aldatuta, 20 barruti sortu ziren, zenbaki sistema berriarekin. Horrela, kiribilean izendatu ziren, oraindik indarrean dirauena.

Barrutiaren zenbakia posta kodeko azken bi zenbakitan agertzen da (75001tik 75020ra).

Udal barruti hauek (arrondissements municipaux) ez dira departamendu barrutiekin (arrondissements départementaux) nahastu behar, Parisko barrutiak departamenduen kantonamenduen parekoak baitira. Frantzian, Lyon eta Marseilla dira udal barrutitan banatuak dauden bakarrak, Parisekin batera.

Bar. Izena Eremua
(ha)		 Biztanleak Dentsitatea (bizt/km²)
1872 1954 1999 2005 1872 1954 1999 2005
1 Louvre 183 74 286 38 926 16 888 (a) 40 593 21 271 9 228 (a)
2 Burtsa (Bourse) 99 73 578 43 857 19 585 (a) 74 321 44 300 19 783 (a)
3 Temple 117 89 687 65 312 34 248 (a) 76 656 55 822 29 272 (a)
4 Herriko Etxea (Hôtel-de-Ville) 160 95 003 66 621 30 675 (a) 59 377 41 638 19 172 (a)
5 Panteoia (Panthéon) 254 96 689 106 443 58 849 59 300 38 067 41 907 23 169 23 347
6 Luxenburgo (Luxembourg) 215 90 288 88 200 44 919 45 800 41 994 41 023 20 893 21 303
7 Borboi jauregia (Palais-Bourbon) 409 78 553 104 412 56 985 55 700 19 206 25 529 13 933 13 619
8 Eliseoa (Elysée) 388 75 796 80 827 39 314 39 200 19 535 20 832 10 132 10 103
9 Opera (Opéra) 218 103 767 102 287 55 838 58 800 47 600 46 921 25 614 26 973
10 Enclos-St-Laurent 289 135 392 129 179 89 612 89 600 46 848 44 699 31 008 31 004
11 Popincour) 367 167 393 200 440 149 102 150 500 45 611 54 616 40 627 41 008
12 Reuilly 637 [28] 87 678 158 437 136 591 139 100 13 764 24 872 21 443 21 837
13 Gobelins 715 69 431 165 620 171 533 177 900 9 711 23 164 23 991 24 882
14 Obserbatorioa (Observatoire) 564 69 611 181 414 132 844 134 200 12 342 32 166 23 554 23 794
15 Vaugirard 848 75 449 250 124 225 362 231 500 8 897 29 496 26 576 27 300
16 Passy 791 [29] 43 332 214 042 161 773 146 900 5 478 27 060 20 452 18 572
17 Batignolles-Monceau 567 101 804 231 987 160 860 160 300 17 955 40 915 28 370 28 271
18 Montmartre muinoa (Butte-Montmartre) 601 138 109 266 825 184 586 188 500 22 980 44 397 30 713 31 364
19 Buttes-Chaumont 679 93 174 155 028 172 730 185 400 13 722 22 832 25 439 27 305
20 Ménilmontant 598 92 772 200 208 182 952 188 600 15 514 33 480 30 594 31 538
Bois de Boulogne 846
Bois de Vincennes 995
 Guztira 10 540 1 851 792 2 850 189 2 125 246 17 569 27 042 20 164

(a) 1, 2, 3 eta 4 barrutiak guztira: 102.300 biztanle (18.301 bizt/km²)

Biztanleria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Paris harresiz barnekoa
1150
1328
1365
1422
1500
1565
1600
1637
1680
1750
1789
50.000 200.000 275.000 100.000 150.000 294.000 300.000 415.000 515.000 576.000 650.000
1801
1811
1817
1831
1836
1841
1846
1851
1856
1861
1866
546.000 622.636 713.966 785.862 899.313 936.261 1.053.897 1.053.262 1.174.346 1.696.141 1.825.274
1872
1876
1881
1886
1891
1896
1901
1906
1911
1921
1926
1.851.792 1.988.806 2.269.023 2.344.550 2.447.957 2.536.834 2.714.068 2.763.393 2.888.110 2.906.472 2.871.429
1931
1936
1946
1954
1962
1968
1975
1982
1990
1999
2004
2.891.020 2.829.753 2.725.374 2.850.189 2.790.091 2.590.771 2.299.830 2.176.243 2.152.423 2.125.246 2.142.800
Datuak: estimaketa 1801 baino lehen; errolda 1801 ondoren - Iturria: Frantsesezko Wikipedia

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parisko La Défense auzo ekonomikoa
La Défense auzoko ikuspegi orokorra

Paris munduko ekonomiaren erdigune garrantzitsu bat da. 2006 urtean, Parisko eskualdeko BPGa (Barne Produktu Gordina), 628,9 bilioi dolarretakoa izan zen. Beraz, eskualde horretako ekonomia Herbehereetakoa bezain handia da.[30]

Parisko BPGa munduko laugarren postuan kokatuta dago, Tokio, New York eta Los Angeles hirien ostean beti ere. Era berean, Parisko eskualdea munduko 20. metropolitar gunerik handiena da.

Parisko ekonomia oso anitza da eta oraindik ere espezializazio-eza handia du (Los Angeles, Londres edo New York ez bezala, lehenengo hiria zinema-industriari begira baitago, eta azkenengo biak zerbitzu finantzieroei). Batez ere zerbitzu-ekonomia bat da Parisena, eta Frantziako Uhartea eskualdeak sortzen duen BPGren erdia produzitzen da hiriburuan bertan. Goi-mailako teknologia da hiriaren ezaugarrietako bat.

Gaur egun, Parisko ekonomiaren ardatzak ez dira bakarrik hiriburuaren udalean garatzen, baizik eta inguratzen duten gune-periferiko guztietan. Hortaz, bulego eta enpresa-egoitza berri gehienak Senako Gainak deituriko eskualdean kokatuta daude, Opera, La Défense eta Val de Seine barrutiekin bat Parisko ekonomiagune delarik. Hauts-de-Seine eskualdea hiriburuaren zabalgune bat bihurtu da, eta bertan 873.775 pertsonek egiten zuten lan 2005ean. Urte berean, 1.653.551 pertsona ziharduten Parisen bertan.

Parisko eskualdean, Frantziako ekoizpen industrialaren laurden bat produzitzen da, eta mota guztietako makineriak ekoizten dira. Era berean, luxuzko-artikuluak ere ohikoak dira Parisen, goi-mailako moda, perfumeak edo bitxiak, esaterako. Le Havre portu atlantiarra ere Parisi lotuta egon ohi da.

Azkenik, aipatu beharra dago Paris gune turistiko garrantzitsua dela, urtero-urtero 30 milioi turista baino gehiago jasotzen baititu.[31]

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kaleak eta plazak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Paris, Senaren ibaiertzak1
UNESCOren gizateriaren ondarea
DSC00733 Notre Dame Paris from east.jpg

Notre-Dame katedrala Senaren ertzean.
Mota Kulturala
Irizpideak i, ii, iv
Erreferentzia 600
Kokalekua  Frantzia
Eskualdea2 Europa / Ipar Amerika
Izen ematea 1991 (XV. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua)
2 UNESCOren sailkapena
  • Eliseo Zelaien hiribidea (8. arrondissement): Ia 3 km luze da, La Concorde eta Charles de Gaulle plazak lotuz. "Ardatz historikoa" edo Axe historique izena du, hiriko leku enblematikoak konektatzen dituelako: Louvre-ko piramidea, Carrousel-eko Arc de Triomphe, Tuileries-eko lorategia, l'Obélisque, l'Arc de Triomphe eta l'Arche de la Défense modernoa. Zinema, jatetxe, taberna eta denda ugari daude etorbidearen alde bietan. 1975etik, Frantziako Tourra bertan amaitzen da.
  • Place de la Bastille.
  • Place Charles-de-Gaulle (lehenago, Place de l'Étoile deitua): Erdian, Garaipen Arkua dago.
  • Place de la Concorde: Bertan, Obelisko famatua dago.
  • Place de Grève edo place de l'Hôtel-de-Ville.
  • Place du Parvis-Notre-Dame: Bertan dago Notre Dame katedrala.
  • Place des Pyramides: Erdian Jeanne d'Arc-en brontzezko estatua dago. Tuileries-eko lorategia gertu dago.
  • Place de la République.
  • Place Saint-Michel: Quartier Latin-en dago (6. arrond.).
  • Place Vendôme: Bertan dago Vendôme zutabea.
  • Place des Victoires (1.-2. arrond.).
  • Place des Vosges (3.-4. arrond; lehenago, Place Royale deitua).

Unibertsitateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Parisko Unibertsitatea edo Sorbona (La Sorbonne), Latin auzoan kokatua.
  • Université de Marne-la-Vallée (Paristik kanpo)
  • Université de Cergy-Pontoise (Paristik kanpo)
  • Université d'Evry-Val d'Essonne (Paristik kanpo)
  • Université de Versailles Saint-Quentin-En-Yvelines (Paristik kanpo)

Parkeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Parc de Belleville.
  • Parc de Bercy.
  • Le bois de Boulogne.
  • Parc Georges Brassens.
  • Parc des Buttes-Chaumont.
  • Parc André Citroën.
  • Jardin du Luxembourg.
  • Champ-de-Mars (7. arrond.): Eiffel Dorrea eta Eskola militarraren artean dago.
  • Parc Monceau.
  • Parc Montsouris.
  • Jardin des Tuileries.
  • Parc de la Villette.
  • Le bois de Vincennes.


Frantzia Gizateriaren Ondarea Frantzian Frantzia

Albiko aita santuen hiria • Alpeen inguruko historiaurreko palafitoak • Amiensko katedrala • Arc-et-Senansko errege gatzaga • Arlesko monumentu erromatar eta erromanikoak • Avignongo Aita Santuen jauregia eta zubia • Bordeleko kaiak • Bourgesko katedrala • Carcasona • Chartresko katedrala • Chauvet leizea • Pianako kalatuak • Vézère ibarreko Historiaurreko Guneak eta Leize Apainduak • Done Jakue bidea* • Belgika eta Frantziako ezkila-dorreak • Fontainebleauko jauregia • Monte Perdido • Lascauxko kobazuloa • Le Havre • Loira ibarra • Lyon • Fontenayko abadia • Canal du Midi • Mont-Saint-Michel • Nancyko plazak • Kaledonia Berriko urmaelak • Orangeko erromatar antzokia eta garaipen-arkua • Paris, Senaren ibaiertzak • Provins • Reimsko katedrala, San Remigioren basilika eta Tau jauregia • Pont du Gard • Saint-Savin-sur-Gartempeko abadia • Vaubanen gotorlekuak • Saint-Émilion • Salins-les-Bainsko gatzaga • Estrasburgo • Versaillesko jauregia eta parkea • Vézelayko basilika eta muinoa

* Euskal Herrian
Parisko ikuspegia gauez eta Montparnasse Dorretik ikusita.

Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parisko garraioa historian zehar eraikitako sistema konplexua da, oraindik ere hobetzean doana. Syndicat des transports d'Île-de-France delakoak (STIF), lehen Syndicat des transports parisiens (STP), eskualdeko garraio sistema ikuskatzen du.[33] Sindikatu honen kideak dira Île-de-France eskualdea eta bertako zortzi departamenduak. Sindikatu honek herri garraioa koordinatzen du: RATP (654 bus linea, Parisko metroa, hiru tranbia eta RER sarearen tarte batzuk darabiltzana), SNCF (Aldirietako trenak, tranbia linea bat eta RER sarearen beste tarteak darabiltzana) eta Optile izeneko operadore pribatuen elkargoa (1.070 bus linea darabiltzana)

Metroa da Parisko garraio sistema nagusia. 300 geltoki ditu (384 geraleku), 214 km errailek elkartuak. 16 linea ditu, 1 zenbakitik 14ra, gehi 3bis eta 7bis, hasieran jatorrizko lineen adar bat baino ez baitziren. Geltokien arteko distantzia txikia dela-eta, lineak mantsoegiak dira aldirietara hedatzeko, beste hiri batzuetan egin duten bezala. Horregatik, 1960ko hamarkadan RER sarea (Réseau Express Régional) sortu zen, urrutiko aldirietara iristeko. RER sareak bost linea ditu (A, B, C, D eta E), 257 geltoki eta 587 km errail.

Vélib' geltokia Bastilla plazan.

Gainera, Parisen tranbia linea bat dago (T3), Pont de Garigliano eta Porte d'Ivry artean. Parisko inguruetan beste hiru linea ere badaude: T1 (Saint-Denis eta Noisy-le-Sec artean), T2 (La Défense eta Porte de Versailles artean) eta T4 (Bondy eta Aulnay-sous-Bois artean).

Hirian Vélib' izeneko bizikleta alokairu sarea dago, 1.450 geltoki eta 20.000 bizikleta publiko baino gehiagorekin. Ferri zerbitzu berria ere bada (2008), Voguéo izenekoa, Sena eta Marne ibaietan.

Hiriburua, Frantziako burdinbide sareko erdigunea da. Sei tren geltoki nagusiak (Gare du Nord, Gare Montparnasse, Gare de l'Est, Gare de Lyon, Gare d'Austerlitz eta Gare Saint-Lazare) hiru trenbide-sarera konektatuak: TGV (abiadura handiko trena), Corail trenak (abiadura normalekoak) eta Transilien (aldirietakoak).

Parisek bi aireportu nagusi ditu: Paris-Orly aireportua, Paristik hegoaldera, eta Paris-Charles de Gaulle aireportua, iparraldean kokatua eta munduko erabilienetakoa. Eskualdean badira beste bi aireportu, Paris Beauvais Tillé aireportua eta Le Bourget aireportua, baina aurreko biak baino garrantzi txikiagoa dute.

Paristar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Paristar ospetsuen zerrenda»

Hedabideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aujourd'hui en France, France Soir, La Croix, La Tribune, Les Echos, Le Figaro, Le Monde, Le Monde diplomatique, L'Humanite eta Liberation ditugu hiriko egunkari orokorrik garrantzitsuenak.

Kirol egunkari nagusia L'Equipe dugu.

Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Paris Saint-Germain FC hiriko futbol talde nagusia da, eta Racing Club de France ere historikoki garrantzitsua izan da.

Hiri senidetuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  •  Italia Erroma, 1956tik aurrera (Seule Paris est digne de Rome; seule Rome est digne de Paris / Solo Parigi è degna di Roma; Solo Roma è degna di Parigi / «Paris bezalakorik, bakarrik Erroma; Erroma bezalakorik, bakarrik Paris»).[34][35]

Ohorezko seme-alabak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Frantsesez)  Liste des maires au 25 avril 2014, Frantziako Gobernua, https://www.data.gouv.fr/fr/datasets/liste-des-maires-au-25-avril-2014/ .
  2. ↑ (Frantsesez) INSEEren 2007ko erroldako emaitzak: biztanleriaren eboluzioa eta hazkundea
  3. ↑ a b   Euskaltzaindia, 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak, http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf .
  4. ↑   Institut National de la Statistique et des Études Économiques, "Estimation de population par département, sexe et grande classe d’âge – Années 1990 à 2006", http://www.insee.fr/fr/ffc/docs_ffc/ElpDep_5trages90-06.xls. Noiz kontsultatua: 2008 .
  5. ↑ (Frantsesez)  Paris (00851 - Unité urbaine 1999) - Thème : Évolution et structure de la population, Insee, http://www.recensement.insee.fr/chiffresCles.action?codeMessage=5&zoneSearchField=PARIS&codeZone=00851-UU1999&idTheme=&rechercher=Rechercher. Noiz kontsultatua: 2009 .
  6. ↑ (Frantsesez)  Paris (001 - Aire urbaine 1999) - Thème : Évolution et structure de la population, Insee, http://www.recensement.insee.fr/chiffresCles.action?codeMessage=5&zoneSearchField=PARIS&codeZone=001-AU1999&idTheme=3&rechercher=Rechercher. Noiz kontsultatua: 2009 .
  7. ↑   Globalization and World Cities (GaWC) Study Group and Network, Loughborough University, "Inventory of World Cities", http://www.lboro.ac.uk/gawc/citylist.html. Noiz kontsultatua: 2007 .
  8. ↑   Stefan Helders, World Gazetteer, "World Metropolitan Areas", http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&dat=32&srt=pnan&col=aohdq&va=&pt=a. Noiz kontsultatua: 2007 .
  9. ↑   World Urbanization Prospects: The 2007 Revision Population Database, The United Nations, http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2. Noiz kontsultatua: 2009 .
  10. ↑   Sammy Said, The Top 10 Richest Cities in the World, http://www.therichest.com/rich-list/world/the-top-10-richest-cities-in-the-world/. Noiz kontsultatua: 2014 .
  11. ↑   Fortune, Global Fortune 500 by countries: France, http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2009/countries/France.html .
  12. ↑   Île-de-France Regional Council, Tourism, http://www.iledefrance.fr/english/sports-loisirs-tourisme/tourism/tourism/ .
  13. ↑   Year to date Passenger Traffic, ACI Airports Council International, 2014, http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date. Noiz kontsultatua: 2014 .
  14. ↑   Les seuils de Paris : étude de l'interface Paris-banlieue, mars 2001, http://www.apur.org/notes-48-pages/seuils-paris-etude-linterface-paris-banlieue .
  15. ↑ Saint-Pierre de Montmartre eliza da Parisko gune gorena, eta ez handik hurbil dagoen Sacré-Coeur eliza (Cimetière du Calvaire).
  16. ↑   Le « Domaine des Sources de la Seine » in Paris en scènes / N°7 2e trimestre 2005, 2005, http://www2.cnrs.fr/presse/thema/625.htm .
  17. ↑   Meteo France (2011ko abuztua), Climatological Information for Paris, France, http://climat.meteofrance.com/chgt_climat2/climat_france?CLIMAT_PORTLET.path=climatstationn%2F75114001 .
  18. ↑   Mairie de Paris, Paris, Roman City - Chronology, http://www.paris.culture.fr/en/ow_chrono.htm. Noiz kontsultatua: 2006 .
  19. ↑ The City of Antiquity, official history of Paris by The Paris Convention and Visitors Bureau
  20. ↑ Loire Valley: Land of a thousand chateaux, CNN.com
  21. ↑   consulted 29 November 2008, Victorianweb.org, 2007, http://www.victorianweb.org/history/hist7.html. Noiz kontsultatua: 2009 .
  22. ↑   Battle of Paris 1814, Napoleonistyka.atspace.com, http://napoleonistyka.atspace.com/Paris_1814.htm. Noiz kontsultatua: 2009 .
  23. ↑ Jones, Colin (2005) Paris: The Biography of a City (New York, NY: Penguin Viking), 318–319. orr.
  24. ↑   Bell, Kelly, Dietrich von Choltitz: Saved of Paris From Destruction During World War II, www.TheHistoryNet.com, http://www.historynet.com/magazines/world_war_2/3031316.html. Noiz kontsultatua: 2007 .
  25. ↑   Émilie Willaert, historia eta geografia irakaslea, La région parisienne en chantier, http://www.cndp.fr/revueTDC/913-81441.htm. Noiz kontsultatua: 2008 .
  26. ↑   Jérome Toulza, Université de Marne-la-Vallée (PDF), La conception du RER, http://www.univ-mlv.fr/mastergu/Docs_IMO/Memimo_0304/Toulza.PDF. Noiz kontsultatua: 2008 .
  27. ↑   Mathieu Flonneau, City infrastructures and city dwellers: Accommodating the automobile in twentieth-century Paris, The Journal of Transport History, http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3884/is_200603/ai_n17181949/pg_1?tag=artBody;col1. Noiz kontsultatua: 2008 .
  28. ↑ Hors bois de Vincennes
  29. ↑ Hors bois de Boulogne
  30. ↑   World Bank (PDF), Total GDP 2007, http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GDP.pdf. Noiz kontsultatua: 2008 .
  31. ↑ (Frantsesez)  «"Les emplois dans les activités liées au tourisme: un sur quatre en Ile-de-France"» (PDF), Institut National de la Statistique et des Études Économiques, http://www.insee.fr/fr/insee_regions/idf/rfc/docs/alapage234.pdf. Noiz kontsultatua: 2006 .
  32. ↑ Eiffel Dorrearen webgune ofiziala
  33. ↑ (Frantsesez)  Syndicat des Transports d'Ile-de-France (STIF), Le web des voyageurs franciliens, http://www.stif-idf.fr .
  34. ↑   «Les pactes d'amitié et de coopération», Mairie de Paris, http://www.paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587&document_type_id=5&document_id=16468&portlet_id=14974. Noiz kontsultatua: 2007 .
  35. ↑   «International relations : special partners», Mairie de Paris, http://www.paris.fr/en/city_government/international/special_partners.asp. Noiz kontsultatua: 2007 .

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo loturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Paris Aldatu lotura Wikidatan


Frantziako departamenduak Frantzia

01 Ain • 02 Aisne • 03 Allier • 04 Alpes-de-Haute-Provence • 05 Alpe Garaiak • 06 Itsas Alpeak • 07 Ardèche • 08 Ardenak • 09 Ariège • 10 Aube • 11 Aude • 12 Aveyron • 13 Bouches-du-Rhône • 14 Calvados • 15 Cantal • 16 Charente • 17 Charente-Maritime • 18 Cher • 19 Corrèze • 2A Hego Korsika • 2B Korsika Garaia • 21 Côte-d'Or • 22 Côtes-d'Armor • 23 Creuse • 24 Dordoina • 25 Doubs • 26 Drôme • 27 Eure • 28 Eure-et-Loir • 29 Finistère • 30 Gard • 31 Garona Garaia • 32 Gers • 33 Gironda • 34 Hérault • 35 Ille-et-Vilaine • 36 Indre • 37 Indre-et-Loire • 38 Isère • 39 Jura • 40 Landak • 41 Loir-et-Cher • 42 Loire • 43 Haute-Loire • 44 Loire-Atlantique • 45 Loiret • 46 Lot • 47 Lot-et-Garona • 48 Lozère • 49 Maine-et-Loire • 50 Manche • 51 Marne • 52 Haute-Marne • 53 Mayenne • 54 Meurthe-et-Moselle • 55 Meuse • 56 Morbihan • 57 Moselle • 58 Nièvre • 59 Nord • 60 Oise • 61 Orne • 62 Pas-de-Calais • 63 Puy-de-Dôme • 64 Pirinio Atlantikoak • 65 Pirinio Garaiak • 66 Ekialdeko Pirinioak • 67 Bas-Rhin • 68 Haut-Rhin • 69 Rhône • 70 Haute-Saône • 71 Saône-et-Loire • 72 Sarthe • 73 Savoia • 74 Savoia Garaia • 75 Paris • 76 Seine-Maritime • 77 Seine-et-Marne • 78 Yvelines • 79 Deux-Sèvres • 80 Somme • 81 Tarn • 82 Tarn eta Garona • 83 Var • 84 Vaucluse • 85 Vendée • 86 Vienne • 87 Haute-Vienne • 88 Vosges • 89 Yonne • 90 Belfort Herrialdea • 91 Essonne • 92 Hauts-de-Seine • 93 Seine-Saint-Denis • 94 Val-de-Marne • 95 Val-d'Oise

Itsasoz haraindiko departamenduak

971 Guadalupe • 972 Martinika • 973 Guyana • 974 Réunion • 976 Mayotte

Lurralde kolektibitate estatusa duen metropolia

69M Lyongo Metropolia
Flag of Europe.svg Europako kultura-hiriburuak Flag of Europe.svg

1985 Atenas  • 1986 Florentzia  • 1987 Amsterdam  • 1988 Mendebaldeko Berlin  • 1989 Paris  • 1990 Glasgow  • 1991 Dublin  • 1992 Madril  • 1993 Anberes  • 1994 Lisboa  • 1995 Luxenburgo hiria  • 1996 Kopenhage  • 1997 Tesalonika  • 1998 Stockholm  • 1999 Weimar  • 2000 Reykjavik  • Bergen  • Helsinki  • Brusela  • Praga  • Krakovia  • Santiago de Compostela  • Avignon  • Bolonia  • 2001 Rotterdam  • Porto  • 2002 Brujas  • Salamanca  • 2003 Graz  • 2004 Genova  • Lille  • 2005 Cork  • 2006 Patras  • 2007 Luxenburgo hiria eta Eskualde Handia  • Sibiu  • 2008 Liverpool  • Stavanger  • 2009 Linz  • Vilnius  • 2010 Essen  • Istanbul  • Pécs  • 2011 Turku  • Tallinn  • 2012 Maribor  • Guimarães  • 2013 Košice  • Marseilla  • 2014 Umeå  • Riga  • 2015 Mons  • Plzeň/Pilsen  • 2016 Donostia  • Wrocław  • 2017 Aarhus  • Pafos  • 2018 Leeuwarden  • Valletta  • 2019 Matera  • Plovdiv


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Paris&oldid=5325582"(e)tik eskuratuta