Kirgisistan

Кыргыз Республикасы Kirgisischi Republik
Fahne Wappe
Amtspraach	Kirgisisch, in e baar Gebiet au Russisch als 2. Amtssprooch
Hauptschtadt	Bischkek
Schtaatsform	Bräsidialrepublik
Schtaatsoberhaupt	Bräsident Roza Otunbayeva
Regierigschef	Premierminister -
Flächi	199.900 km²
Iiwohnerzahl	5.250.000 (2005)
Bevölkerigsdichti	26,3 Iiwohner pro km²
Bruttoinlandsprodukt	nominal: 3.748 Mio $ (141.) broo Iiwohner: 713 $ (144.)
Human Development Index	0,696 (116.)
Währig	Som
Unabhängigkeit	vu de Sowjetunion am 31. August 1991
Nationalhymne	Ak möngülüü aska
Nationalfiirtig	31. August
Zitzone	UTC+6
Kfz-Kennzeiche	KS
Internet-TLD	.kg
Vorwahl	+996

Kirgisistan (ou Kirgistan odr Kirgisien; kirgisische Selbschtbezeichnung Кыргызстан/Kyrgysstan; offiziell Kirgisische Republik, kirgisisch Кыргыз Республикасы / Kyrgys Respublikasy, russisch Кыргызская Республика / Kyrgysskaja Respublika) isch an Schtaat i Zentralasia. Ar grenzt im Norda a Kasachstan, im Südoschta an d' China, im Süda a Tadschikistan und im Westa a Usbekistan. D Houptschtadt isch Bischkek.

Im allgemeina Schprochgebruuch und i da Media herrscht a gwisse Uklarheit üba da genoua Landesnama. D Bezeichnungen Kirgisien und Kirgistan (odr sealtana aber offiziell Kirgisistan) enthalte jewils unterschidliche politische Untrtön. Da Nama Kirgisien schtellt a Idütschung vum russischa Nama Киргизия dar, wo unta da Zara i da Sowjetzit golta hot. Noch m Zafall vu da Sowjetunion hond d Kirgisa probiert, ihre nationale Identität üba a Zruckbesinnung uf ihrige turkschprochige Kultur zum schtärka und hond drum da Nama Кыргызстан/Kyrgysstan gno. Der Nama mit da urschprünglich persischa Endung für Region odr Land "-stan" untaschtricht d kulturelle und schprochliche Beziehung zua da andara turkschprochiga Lända wia Kasachstan, Turkmenistan, Usbekistan und so witta.

Geographi

Satellitebild vu Kirgisien

Kirgistan ligt im Hochgebirge Tienschan; d högschta Schpitza gond bis uf 7.439 und 7.134 m. D Lüt wohnend hauptsächlich im Norda im Tschutal und im Ferghanatal im Süda. Ussadem a biz wäniga i da Bergtäla und um da gross See Issyk-Kul(Indütschung vum russischa Nama. Uf kirgisisch hoaßt da Nama "Yssyk-Köl"/Ысык-көл, des bedütet uf allemannisch "da warme See"). Dää See isch riisegross und öppe zeh mol(10x) so gross wia dr Genfer oder Bodesee; grad hinder im erhebt sich mächtig s Tien Shan-Gebirg wien e Wand mit syne Sibetuusigergipfel. Im Süda vum Land schtoht d Gebirgsketta Alai bis a d Grenz.

Bis uf 1.500 m isch des Land hauptsächlich Schteppe. Döt hot ma aba wite Bewässerungsalaga bout und dadurch erreicht, dass s Land beboubar wora isch. Üba 1.500 m sind alpine Wisa und Weida vorherrschend, wo bis a d Geltscha und da Schnee anegond. I da Wälda leabnd Reh, Bära, Marda, Wildsua, Luxe und ou no da artagschützte Schneeleopard. Vu deana git as no ca. 200 Schtuck. Ußadeam git as no a Marco-Polo-Schof, wo ou döt vorkut und sehr selta isch. Mürmele git as ou und sit dia grossa Herda vu da Sowjets num do sind, kond ou d Wölf wida wita aba.

d Lüt

D Kirgisa (60 %) sind a Turkvolk und bekenn'nd sich überwiegend zum sunnitischa Islam. Außerdem lebnd Usbeka (20 %), Russa(9 %), Tadschika, Dungana (chinesische Muslime), Ukrainer, Uigura, Tatara und Aghörige vo witara Ethnia, wia eppa 57.000 Mescheta, im Land. Am Afang vu da nüntzga Johr hond ou no ca. 100.000 Dütsche dort gleabt; dia sind inzwischa mehrheitlich is Dütsche usgewandat, aber as git no kläne dütsche Gmoanda i Dörfa wia Luxemburg und Rotfront.

Religion

D Kirgisisch Republik isch syt dr Unabhängigkeit 1991 e säkulare Staat. S Land isch syt dr IslamisierungIslamisierig im 18. Johrhundert in dr Hauptsach muslimisch bregt. Di zwotsterkscht Regligionsgmeinschaft sin d Christe, 20 Prozänt vu dr Bevelkerig sin russisch-orthodox, e andere Deil goht uf s nestorianisch Christetum zruck.

Gschicht

S Biet vum hitige Kirgisistan isch syt em 8 Johrhundert vu turkstämmige Kirgise bevelkeret wore. Ab 1219 het s zem Mongoleryych vum Dschingis Khan ghert, no däm syym Dod zum Erb vum Tschagatai, eme Suhn vum Dschingis Khan. S Biet isch mongolisch blibe, bis es im 18. Johrhundert vu dr Chinese unterworfe woren isch.

In dr 2. Helfti vum 19. Johrhundert het s russisch Zareryych s Land schrittwyys eroberet. 1875 isch s in s Zareryych yyglideret wore, no 1919 e Sowjetrepublik vu dr Sowjetunion gsi un erscht anne 1991 wider unabhängig wore. S Parlamänt het dr Askar Akajew zum neje Staatspräsidänt gwehlt un em Land 1993 e Verfassig gee.

In dr erscht Johre no dr Unabhängigkeit isch Kirgisistan no zimli demokratisch gsi im Verglyych zue andere Nofolgerepublike vu dr Sowjetunion. Ab em Änd vu dr 1990er Johr isch dr Regierigstil vum Akajew aber all autoritärer wore. Wäge däm isch s vilmol zue Unruehe chuu. Dr Hegschtpunkt von ene isch d „Tulperevolution“ no dr Parlamentswahle vum Februar 2005 gsii, wu zum Sturz vum Präsident Akajew gfiert het. Us däm Regierigssturz isch dr dr friejer Premierminischter Kurmanbek Bakijew as neje Staatspräsident firigange un dr ehmolig Oberburgermeischter vu Bischkek, dr Felix Kulow, as Regierigschef. Dr Kulow isch aber scho 2007 in d Opposition gange.

Bi Demonstratione gege d Regierig sin im April 2010 zmindescht 75 Mänsche detet wore. D Protescht sin all heftiger wore, Oppositionälli sin feschtgnuu wore, dr Präsident Bakijew het z Bischkek un im Norde vum Land zytwyys dr Uusnahmzuestand un e Uusgangsperri in dr Nacht uusgruefe. No mehdägige Stroßekämpf het d Opposition am 7. April 2010 dr Sturz vu dr Regierig verchindet un d yyrichtig vun ere Ibergangsregierig unter dr ehmolige Usseminischteri Rosa Otunbajewa. Dr Präsident Bakijew isch zerscht in Side vum Land, in d Stadt Dschalalabat gflichtet, het aber schließli am 16. April syy Ruckdritt as Präsident verchindet un isch uf Kasachstan uusgreist.

Am 27. Juni 2010 het d Bevelkerig vu Kirgisistan iber e neji Verfassig abgstumme. Des Grundgsetz, wu vu dr Ibergangsregierig uusgschafft woren isch, siht e barlamäntarischi Republik no dytschem Vorbild vor. No Aagabe vu dr Wahlkommission hän sich iber 90 % vu dr Abstimmigsdeilnämmer fir d Verfassigsänderige uusgsproche. Im Spotjohr 2010 sin Barlamäntswahle uf dr Grundlag vu dr neje Verfassig vorgsähne.

Im Juni 2010 het s in dr sidkirgisische Stadt Osch neji Uurueje gee, wu bi Kämpf zwische Kirgise un Aagherige vu dr usbekische Minderheit zmindescht 170 Mänsche ums Läbe chuu un iber 1000 verletzt wore sin. No Bricht us dr Stedt Osch un Dschalalabad soll d Zahl vu dr Dodesopfer sogar bi 2000 lige. Zehdöuserdi Mänsche sin uf dr Flucht us dr Uurueregion; no Aagabe vu dr Hilfsorganisation UNICEF hän iber 75.000 Mänsche Zueflucht gfunde in Flichtlignslager äne an dr Gränze zue Usbekistan. D Regierig vu Usbekistan het derno wäg däne Flichtlingsstrem am 15. Juni 2010 d Gränze zuegmacht un het um internationali Hilf bätte.

D Ibergangsregierig vu Kirgisistan het Aahänger vum Bakijew fir die Gwalt verantwortli gmacht, si dieje dodermit d Volksabstimmig iber di neji Verfassig welle verhinderr, wu fir dr 27. Juni 2010 blant gsi isch. trotz ass dr Uusnahmzuestand verhänkt woren isch, het s krigisisch Militer s nit gschafft, d Gwalt z beände, wäge däm isch Russland um militerischi Hilf bätte wore. Dr Sicherheitsrot vu dr Vereinte Natione het d Gwaltakt z Kirgisistan verurdeilt, d OSZE het vun ere „versuechte ethnische Syyferig“ gschwätzt.

Verwaltigsgliderig

Kirgisistan isch in sibe Biet (kirgis. область/oblast, Pl. областтар/oblasttar) un dr Hauptstadtdischtrikt (шаар/schaar, alem. Stadt) Bischkek, wu zue keim Biet ghert, glideret. Die Biet sin in 40 Landchreis (район/rajon, Pl. райондор/rajondor) unterglideret. D Stadt Bischkek isch in vier Chreis unterglideret. D Landchreis sin derno in 473 ländligi Lokalverwaltige (айыл өкмөтү/ajyl ökmötü, alem. Dorfregierig) un 22 Stedt unterglideret.

Verwaltigsgliderig vu Kirgisistan

Oblast	kirgisischi Bezeichnig	Nr. auf der Karte	Verwaltigssitz
Biet Batken	Баткен областы	(2)	Batken
Biet Tschüi	Чүй областы	(3)	Tokmok
Biet Dschalalabat	Жалалабат областы	(4)	Dschalalabat
Biet Naryn	Нарын областы	(5)	Naryn
Biet Osch	Ош областы	(6)	Osch
Gebiet Talas	Талас областы	(7)	Talas
Biet Yssykköl	Ысыккөл областы	(8)	Karakol
Stadt Bischkek	Бишкек шаары	(1)	Bischkek

Kultur

Kirgisische Manastschi bim Ufsage vum Manas-Epos

E zäntrale Blatz in dr kirgisische Kultur hän d Ross un d Jurte. Wie wichtig d Jurte isch, siht mer dodra, ass d Nationalflagge s Gstäng vun ere Jurte um dr ober Rauchabzug (dr Tündük) zeigt. D Strahle im Chreis stelle di verschidene Stämm dar, wu unter em Manas vereinigt wore sin.

D Jagd mit Falke un vor allem au mit Adler, derzue au mit Windhind (bsundersch mit yyheimische Taigan) het e langi Tradition im Land.

Medie

Z Kirgisistan git s 4 national verbreiteti Dageszytige, dr Aadeil vu dr Dageszytigsläser lyt bi 27 Läser pro 1000 Yywohner. 14,1% vu dr Bevelkerig hän 2008 e Internetaaschluss gha, e Breitbandaaschluss 0,05%.

Kirgisischi Literatur

S zäntral Wärch vu dr kirgisische Literatur isch s groß Manas-Epos, wu syt rund 1000 Johr dur mindligi Wytergab iberliferet un gformt woren isch. In däm Epos goht s um dr mythologisch Helden Manas un syyni Manne, wu im 10. Johrhundert im Kampf gege d Uigure di kirgisisch Frejheit bewahrt gha hän.

Dr bekanntescht modärn kirgisisch Autor isch dr Tschingis Aitmatow (1928-2008) gsi, wu uf Russisch gschribe gha het.

Literatur

• Judith Beyer, Roman Knee: Kirgistan: Ein ethnografischer Bildband über Talas / Kirgistan: A photoethnography of Talas. Hirmer-Verlag, München 2007. ISBN 978-3-7774-3805-4
• Wassilios Klein: Das nestorianische Christentum an den Handelswegen durch Kyrgyzstan bis zum 14. Jh.. Brepols, Turnhout 2000 (Silk Road Studies, 3). ISBN 2-503-51035-3
• Thomas Scholl: Kirgistan entdecken, Trescher Reihe Reisen, 2. Aufl. Berlin 2006. ISBN 3-89794-076-0

Weblink

D Wikipedia uff Kirgisisch

• Länder- un Reiseinformatione vum Uuswärtige Amt
• Geografische Iberblick iber Kirgisistan geoWEB Graz – Institut für Geografie und Raumforschung, Universität Graz