Rusia

Ista pachina ha menester d'una revisión por un corrector ta amillorar a suya ortografía, a suya gramatica u o suyo vocabulario.

Российская Федерация Rossiiskaya Fiedieratsiya
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional:
Himno nacional: Himno d'a Federación Rusa
Capital  • Población	Moscú 11.273.400 (2004)
Mayor ciudat	Moscú
Idiomas oficials	Ruso1
Forma de gubierno President Primer menistro	Republica federal Vladimir Putin Dmitry Medvedev
Independencia  • Calendata Declarata Reconoixita	D'a Unión Sovietica 12 de chunio de 1990 24 d'agosto de 1991
Superficie  • Total  • % augua Mugas	Posición 1º 17.075.200 km² 0,5% 20.017 km
Población  • Total  • Densidat	Posición 9º 140.702.090 (2008) 8,3 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2008)  • PIB per capita	Posición 8º US$ 2.274.584 millons US$ 16.200
Moneda	Rublo
Chentilicio	ruso/a
Zona horaria	UTC +2 a +12
Dominio d'Internet	.ru .su .рф
Codigo telefonico	+7
Prefixo radiofonico	RAA-RZZ, UAA-UIZ
Codigo ISO	643 / RUS / RU
Miembro de: ONU, APEC, CBSS, OSCE
1Bi ha atras trenta luengas reconoixitas oficialment en belunas d'as subdivisions de Rusia

A Federación Rusa u simplament Rusia (en ruso: Россия, Rossiya), ye o país más gran d'o mundo, estendillando-se entre Europa y Asia. Ye una republica semipresidencialista integrata por "subchectos federals". Rusia muga con los siguients países (empecipiando por a parti noroccidental y seguindo lo sentito contrario a las sayetas d'o reloch): Noruega, Finlandia, Estonia, Letonia, Belarrusia, Lituania, Polonia, Ucraína, Cheorchia, Azerbaichán, Cazaquistán, China, Mongolia y Coreya d'o Norte. A suya costa s'estendilla dende l'Ocián Arctico dica l'Ocián Pacifico d'o Norte, y tien amás costa en mars interiors como a mar Baltica, mar Negra y mar Caspia. Como succesor prencipal d'a Unión Sovietica, Rusia contina estando un país influyent, en particular en a Comunidat d'Estatos Independients, integrata por muitos atros estatos de l'antiga Unión Sovietica.

A historia de Rusia prencipia con os eslavos orientals. Os pueblos eslavos apareixioron como grupo etnico en Europa entre os sieglos III y IV. Establito y gubernato por os vikingos y os suyos descendients, o primer estato eslavo-oriental, a Rus de Kiev, surtió en o sieglo IX, y adoptó lo cristianismo d'o Imperio Bizantín en 988, prencipiando asinas a sintesi d'as culturas bizantina y eslava que definirba la cultura rusa d'os siguients mil anyos. A Rus de Kiev se desintegró y as tierras fuoron dividitas entre chicotz estatos feudals. O succesor más poderoso estió lo Gran Ducato de Moscú, que estió a fuerza prencipal d'o proceso de reunificación rusa en a suya luita d'independencia en contra d'a Horda d'Oro. Moscú reunificó, china chana, os prencipatos rusos que la rodiaban y a la fin dominó lo legato cultural y politico d'a Rus de Kiev. En o sieglo XVIII, ya s'heba estendillato por meyo d'as conquiestas, as anexions y as exploracions y se transformó en o Imperio Ruso, que s'estendillaba dende Polonia dica l'ueste a l'ocián Pacifico. Rusia se convirtió en o país constituyent más gran d'a Unión Sovietica, o Estato socialista constitucional más gran d'o mundo y superpotencia mundial, dica la suya desaparición a la fin d'a Guerra Fría.

Con a disolución d'a Unión Sovietica en 1991, s'establió a Federación Rusa, pero ye reconoixita como a personalidat legal de continidat d'a Unión Sovietica. Asinas, Rusia ye miembro permanent d'o Consello de Seguridat d'as Nacions Unitas y miembro prencipal d'a Comunidat d'Estatos Independients. Rusia ye un país con armamento nucleyar y tien a reserva d'armas de destrucción masiva más gran d'o mundo.

Cheografía fisica

Planas de Siberia Occidental, o río Vasyugan.

Río amán de Saranpaul.

O Elbrús ye o punto más alto de Rusia.

Rusia ye situata entre Europa oriental y Asia septentrional (chusto a divisoria entre os dos continents, a cordelera d'os Urals, se troba en territorio ruso), y en o estremo oriental ye deseparata d'o estato estatounitense d'Alaska por o estreito de Bering.

Muga a lo norte con l'ocián Arctico a traviés d'a mar de Barents, a mar de Kara, a mar de Laptev, a mar d'a Siberia Oriental y a mar de Chukchi. Astí se troban os archipielagos de Nueva Zembla, Tierra de Francisco Chusé, Tierra d'o Norte y Nueva Siberia y a isla de Wrangel.

A l'este, muga con o estreito de Bering que a desepara d'America y con l'ocián Pacifico a traviés d'o estreito de Bering, a mar d'Okhotsk y a mar de Chapón. Astí se troban a isla de Sakhalin y as islas Kurils; y a lo sud d'istas bi ha a isla chaponesa de Hokkaido.

A lo sud, tien mugas terrestres con Coreya d'o Norte, a Republica Popular de China, Mongolia y Cazaquistán. A lo sudueste muga con a mar Caspia y as montanyas d'o Caucas, que deseparan Rusia d'Azerbaichán y Cheorchia.

A l'ueste, as suyas mugas son a mar Negra y a mar d'Azov, Ucraína, Belarrusia, Letonia, Estonia, a mar Baltica a traviés d'o golfo de Finlandia, Finlandia y Noruega. Deseparato de Rusia se troba l'oblast u provincia de Kaliningrad, que muga a lo norte y a l'este con Lituania, a lo sud con Polonia y a l'ueste con a mar Baltica.

Rusia s'estendilla a traviés d'a mayor parti d'o norte d'Eurasia y, por tanto, existen una gran variedat de paisaches y climas. A mayor parti d'o paisache consiste en planas granizas, tanto en a parti europea como en a parti asiatica que son amplament conoixitas como, por eixemplo, Siberia. Istas planas son, más que más, estepa a lo sud y selvas densas a lo norte, con a tundra a lo largo d'a costa d'o norte. Se troban cadenas montanyosas a lo largo d'as mugas d'o sud, como lo Caucas (a on que se troba o Elbrús, o punto más alto de Rusia con 5.633 metros d'altaria) y l'Altai. A l'este bi ha la sierra de Verkhoiansk y os vulcans d'a peninsula de Kamtchatka. En a parti central i son os Urals, que son a división prencipal entre Europa y Asia.

Rusia tien una luenga linia de costa de más de 37.000 kilometros a lo largo d'os ocians Arctico y Pacifico, asinas como mars interiors com a mar Baltica, a mar Negra y a mar Caspia. As mars más chicotas fan parti d'os ocians; a mar de Barents, a mar Blanca, a mar de Kara, a mar de Laptev, a mar de la Siberia Oriental y a mar de Chukchi fa parti de l'Arctico, mientres que o estreito de Bering, a mar d'Okhotsk y a mar de Chapón perteneixen a l'Ocián Pacifico. As islas prencipals que se i troban encluyen Nueva Zembla, a Tierra de Francisco Chusé, a Tierra d'o Norte, as islas de Nueva Siberia, a isla de Wrangel, as islas Kurils y a isla de Sakhalin.

Rusia ye trescruzata por grans ríos. Os d'a parti europea que desembocan en as mesmas costas rusas son o Volga, o Don, o Kama, l'Oka y o Dvina Septentrional, mientres que os que desembocan en atros países son o Dnieper y o Dvina Occidental. En Asia se i troban l'Obi, o Irtix, o Yenisei, l'Angara, o río Lena y l'Amur. Os lacos prencipals encluyen o laco Baikal, o laco Ladoga y o laco Onega.

Cheografía humana

Ciudat de Moscú.

Seu de Cristo lo Salvador, destruyita mientres a epoca sovietica, reconstruyita entre 1990 y 2000.

Dinamica de población

Seguntes as estimacions preliminars, a población rusa l'1 de chinero de 2007 yera de bells 142 millons de presonas. En 2007, a población heba baixato un 0,17% y en 2006 un 0,37%. Rusia ye una sociedat diversa y multietnica, bi ha más de 120 grupos etnicos y indichenas. En 2006 186.380 inmigrants plegoron a Rusia, d'os qualos un 95% proveniban d'os paises d'a Comunidat d'Estatos Independients, muitos d'els de parla rusa. Encara que a población rusa ye relativament gran, a densidat de población ye muit baixa, debito a la extensión territorial d'o país. A mayor parti d'a población se concentra en a Rusia europea amán d'os Urals y a lo sudueste de Siberia. Un 73% d'a población ye urbana. Seguntes os datos d'o censo de 2002, as ciudatz más grans d'o país son Moscú (10,1 millons) y Sant Petersburgo (4,7 millons). Once ciudatz más tienen una población d'entre 1 y 2 millons d'habitants: Chelyabinsk, Kazan, Novosibirsk, Nizhny Novgorod, Omsk, Perm, Rostov d'o Don, Samara, Ufa, Volgograd y Yekaterinburg.

O maximo de población rusa goso estar de 148,7 millons d'habitants en 1991, pero dende allora la población ha ito baxando; de feito en 2007, o numero de muertos estió superior a lo numero de naixencias. A tasa de creiximiento poblacional estimata ta 2008 ye de –0,474%. As causas prencipals d'o creiximiento negativo d'a poblavión son una alta tasa de mortalidat y una baixa tasa de natalidat (de 16 por cada mil habitants y d'11 por cada mil habitants respectivament). Manimenos, o Menisterio de Salut de Rusia preveye que en 2011 as tasas de natalidat y mortalidat serán iguals.

Luengas

Se parlan en Rusia quasi 100 luengas diferents. Seguntes o censo de 2002, amás d'o ruso, luenga oficial parlata en totz os subchectos federals, se i parlan tamién o tartre (5,3 millons de presonas) y l'alemán (2,9 millons). O ruso ye a unica luenga oficial d'o Estato, pero a Constitución atorga a las republicas o dreito a escullir lur luenga propia cooficial con o ruso. A tamas d'a suya extensión (o ruso ye a luenga más estendillata cheograficament d'Eurasia) a luenga ye relativament homochenia. O ruso ye a luenga eslava con o numero más gran de parlants. O ruso ye una d'as seis luengas oficials d'as Nacions Unitas.

Etnografía

Hombre y muller d'o Daguestán.

Rusia ye una sociedat diversa y multietnica. Os rusos forman un 80% d'a población total d'a Federación Rusa. Con tot y con ixo, i viven más de 120 grupos etnicos. Belluns d'istos pueblos son muit chicotz, con menos de 1000 individuos; de feito, amás d'os rusos nomás os tartres, os ucraineses, os chuvaixes, os baixkirs, os chechens y os armenios superan o millón de presonas. A Federación Rusa reconoixe a diversidat etnica en estar formata por 21 republicas de minorías, 10 districtos autonomos y una rechión autonoma. En istas rechions, a nacionalidat eponima, manimenos, ye inferior, en numero, a los rusos que i viven. Bellas minorías nacionals demandan mayor autonomía u y incluso a independencia.

Relichión

O Cristianismo, o Islam, o Budismo y o Chudaísmo son as relichions tradicionals de Rusia y consideratas, seguntes una lei aprobata en 1997, como parti d'o "herencio cultural" d'o Estato. A Ilesia Ortodoxa Rusa ye a relichión dominant. Seguntes una enqüesta realizata por o Centro d'Investigación d'Opinión Publica Ruso, un 63% d'os enqüestatos se consideraban rusos ortodoxos. Manimenos, nomás un 15-20% ye practicant; unatro 10-15% practica o Islam. Un gran porcentache d'a población rusa no ye practicant u ye atea u agnostica, un legato d'o suyo pasato sovietico.

Historia

Antiga Rusia, eslavos orientals y a Rus de Kiev

Antes d'o sieglo I, as vastas tierras de Rusia meridional estioron pobladas por quantas tribus, muit dispersas por l'immenso territorio, como os proto-indoeuropeus y scitas. Entre o sieglo III y sieglo VI as estepas estioron asolatas por ondadas succesivas d'invasions nomadas, dirichidas por tribus que a ormino continarían a suya abance dica Europa, como estió o caso d'os hunnos y avaros.

Entre o periodo d'o sieglo V a o sieglo VII los abances humans son representaus por a cultura de Dyakovo, en plena edat de fierro, que ocupaba a zona d'o Volga Superior, o Valday y l'aria de río de Oká. A cultura de Dyakovo yera formada por a chent ugrofinesa, os denantpasaus d'as tribus Merya, Muroma, Meshchera y Vepsos. Toda a toponimia rechional ugrofinesa y o suyo caracter hidronimo nos transporta a ista cultura, un eixemplo ye o río Yauza, afluent d'o Moscova, y probablement o mesmo río Moscova tamién.

Os turcos y os cazacos reinoron as estepas mas baixas d'a cuenca d'a Volga entre os mars Caspia y Negro ent'o sieglo VIII. Destacoron por as suyas notorias leis de tolerancia cosmopolita. Os gazaros estioron a connexión comercial prencipal entre o Baltico y l'imperio musulmán Abbasí radicaus en Bagdad. Se convirtioron en importants aliatos d'o Imperio bizantino y emprendioron una serie de guerras exitosas contra os Califatos arabes.

En ista yera, o termin "Rhos" u "Rus" estió primer aplicau a os varegos y dimpués tamién a os eslavos que habitaban a rechión. En o periodo d'o sieglo X a XI a Rus de Kiev u Rusia medieval plegó a estar o prencipato mas gran en Europa y un d'os mas prospers, a causa d'o comercio diversificau tanto con Europa como con Asia. a obridura de nuevas rutas d'o comercio con Oriente en o tiempo de As Cruzadas contribuyó a la decadencia y a la fragmentación d'o prencipato a fins d'o sieglo XII.

En o periodo d'o sieglo XI y XII, as incursions constants d'as tribus turcas nomadas, como os polovtsy y os pazinacos, levoron a la migración masiva d'as poblacions eslavas, d'o sud fertil a las rechions d'o norte, conoixius como Zales'e. Os estaus medievals d'a Republica de Novgorod y o Prencipato de Vladímir-Súzdal surtioron como sucesors d'o Rus de Kiev. Mientres, o curso mediano d'o río Volga yera dominau por o estau musulmán de Bulgaria d'o Volga. Como muitas atras partes de Eurasia, istes territorios fuoron invadius por os mongols, formando o estau d'a Horda Dorada que saqueyaría os prencipatos rusos entre mas de tres sieglos. Amán d'a metat d'a población rusa morirá entre a invasión mongola; posteriorment conoixius como os tartres, gubernarán as extensions meridionals y centrals de Rusia mientres que os territorios actuals de Ucraína y Belarrusia serán incorporaus a o Gran Ducato de Lituania y Polonia, dividindo asinas a os eslavos orientals entre belarrusos a o norte y ucraineses a l'ueste.

Igual que en os Balcans, o movimiento nomada retrasó o desembolique economico y social d'o país. Manimenos, a Republica de Nóvgorod de conchunta con a ciudat de Pskov retenioron bell grau d'autonomía entre o tiempo d'a yunta mongola y podioron en gran parte privar as atrocidatz que afectoron a la resta d'o país. En l'anyo 1240, a Republica de Novgorod, dirichida por Alexánder Nevsky (1220-1263), refusó os intentos d'os cruzaus chermanicos d'a Orden Teutonica de colonizar a rechión.

Prencipato de Moscú

A diferencia d'o suyo lider espiritual, o Imperio bizantín, Rusia, baixo o liderache de Moscú, podió revivir y organizar a suya propia guerra de la reconquiere, subchugando finalment a os suyos enemigos y anexando os suyos territorios perdius. Dimpués d'a caita de Constantinoble en 1453, a Rusia moscovita queda como o solo estau cristiano funcional en a buega d'Europa Oriental, adquirindo asinas o dreito de reclamar a succesión a o legato d'o Imperio romano d'Oriente. Encara baixo o dominio d'os mongol-tartres, o ducato de Moscú prencipió a afirmar a suya influencia en Rusia Occidental en o prencipio d'o sieglo XIV. O resurchimiento espiritual, emparau por a Ilesia Ortodoxa y santo Sergio de Rádonezh, aduyó a o ducato de Moscú a redotar a os mongolo-tartres en a Batalla de Kulikovo en 1380.

Ivan IV "O Terrible" (1530-1584) mete fin a o control d'os invasors, consolidando rechions cercanas baixo o dominio de Moscú. Ye o primer en tomar o titol de "Gran Duque de Todas as Rusias".

A'l prencipio d'o sieglo XVI, o Estau ruso prenió como fiques prencipals recuperar totz os territorios perdius a conseqüencia d'a invasión mongolo-tartra y protecher a zona fronteriza meridional contra os ataques d'os tartres de Crimea (As Guerras Ruso-De Crimea) y de qualques lugars turcos. Os fidalgos, recibindo una senyoría d'o sobirán, estioron obligaus a servir en l'exercito. O sistema d'a senyoría plegó a estar la base t'a caballería noble. En 1547, Ivan IV fue coronau oficialment como o primer Zar de Rusia. Entre o suyo reinau, Ivan IV anexionó rechions de Kazán y Astracán entre atras y transformó Rusia en un estau multietnico. Iván IV promulgó un nuevo codigo de leis (Sudebnik de 1550), establindo o primer cuerpo representativo feudal (Zemsky Sobor) y introdució a autochestión local en as rechions rurals. A zaguers d'o sieglo, cosacos rusos fundoron os primers establimientos en Siberia Occidental. O suyo reinau tamién estió marcau por a larga y fracasada guerra contra a coalición de Polonia, Lituania y Suecia ta l'acceso a o comercio a traviés d'a mar Baltica.

Iván levó a cabo una serie de porgaduras en a aristocracia feudal, probablement provocadas por a traiduría por parte de principe Kurbsky, por as qualas dentró en a historia como "O Terrible". Dimpués d'a suya muerte os fracasos melitars, as epidemias y as pobras cullitas debilitoron o Estau, os tartres de Crimea creman a ciudat de Moscú. a muerte d'os fillos d'Iván combinau con o fame de 1601-1603 levan a la guerra civil y a la intervención extranchera.

A meyaus d'o sieglo XVII i heba establimientos rusos en Siberia Oriental y en a peninsula de Chukchi a traviés d'o río Amur. En 1648 o navegant ruso Semión Dezhniov descubre o estreito que desepara Siberia de Alaska. Mas tarde, en 1728 será explorau por o navegant danés Vitus Bering, y levará o suyo nombre (estreito de Bering).

Imperio ruso

O control moscovita d'a nación naixient continó dimpués d'a intervención polaca baixo a dinastía subsiguient de Romanov, empecipiando con o Zar Miguel I de Rusia en 1613. Pero I o Gran, qui gubernó o Zarato Ruso, redotó a o Imperio sueco entre a Gran Guerra d'o Norte, forzando-lo a ceder Karelia Occidental y Ingria (dos rechions perdidas por Rusia en o Tiempo de Dificultatz), y de Livonia (actuals Estonia meridional y Letonia septentrional). Isto aseguró l'acceso d'o Imperio ruso a o mar y o comercio maritimo, en Ingria. Fundó en 1703 una nueva capital, San Petersburgo y estió, en gran parte, responsable de levar a cultura d'Europa Occidental a Rusia, a resultas d'as suyas reformas.

Dimpués de ditas reformas, Rusia obtenió poder en Europa. Catarina a Gran, que gubernó entre 1762 a 1796, continó os esfuerzos de Pero I ubicando a Rusia como un d'os grans poders europeus. Como eixemplos d'a participación europea en o sieglo XVIII, se destacan a Guerra de Succesión Polaca y a Guerra d'os Siet Anyos. Dimpués d'a división de Polonia, Rusia adquirió os significativos territorios d'o ueste, os quals se trobaban poblaus prencipalment por personas de relichión ortodoxa. A conseqüencia d'as guerras contra o Imperio otomán, Rusia aumentó as suyas buegas dica o mar Negro tenendo como objetivo a protección d'a rechión cristiana d'os Balcanes contra os turcos. En 1783, Rusia y o Reino cheorchián (que fue devastau quasi totalment por as invasions persas y por os turcos) sinyoron o tractau de Georgievsk seguntes o qual Cheorchia (Kartl-Kakheti) recibió a protección de Rusia.

En 1812, habendo reuniu quasi meyo millón de soldaus franceses y provenients d'os suyos atros estaus conquerius en Europa, Napoleón invadió Rusia. Manimenos, dimpués de tomar Moscú, fue forzau a retirar-se enta Francia. Quasi o 90% d'as fuerzas invasoras murioron en as batallas con l'exercito ruso, a causa d'os guerrillers, y o crudo hibierno. Os exercitos rusos rematoron a persecución de l'enemigo tomando a suya capital, París.

Os oficials d'as guerras napoleonicas levoron a Rusia las ideyas d'o liberalismo y mesmo procuroron reducir os poders d'o zar entre a rebelión frustrada d'os dekabristas en 1825, a quala fue seguida por quantos decenios de represión politica. Unatro d'os resultaus d'as guerras napoleonicas, estió a constitución de Besarabia, y de Finlandia en l'Imperio ruso, y a creyación d'o Congreso Polonia. a permanencia d'a servitut y as politicas conservaderas de Nicolau I de Rusia estorboron o desembolique de l'Imperio ruso a meyaus d'o sieglo XIX. Como resultau, o país fue redotau en a Guerra de Crimea (1853-1856) por una alianza de poders europeus mayors que incluiban a Gran Bretanya, Francia, l'Imperio Otomán y Piamonte-Cerdenya.

L'actividat revolucionaria moderna en o Imperio ruso prencipió con a Rebelión Decembrista de 1825, y encara que a servitut fue abolida en 1861, lo fuo en termins desfavorables t'os labradors y sirvió ta animar a os revolucionarios. Un parlamento, a Duma estatal, fue establiu en 1906, dimpués d'a Revolución de 1905, pero o malestar politico y social siguió. Estando agravau entre a Primera Guerra Mundial por o fracaso melitar y a escaseza d'alimento en as ciudatz prencipals.

O succesor de Nicolau I de Rusia, Aleixandre II (1855-1881) fue forzau a emprender una serie de reformas completas y publicó un decreto abolindo a servitut, en 1861. As grans reformas d'o reinau d'Aleixandre II dirichioron cada vez mas rapido o desembolique y as tentativas d'o capitalista Serguéi Witte ent'a industrialización. Una atmosfera de eslavofilia yera en aumento, liderata por a victoria de Rusia en a Guerra Ruso-Turca, a quala forzó a l'Imperio Otomán a reconoixer a independencia de Rumanía, de Serbia y Montenegro, y l'autonomía de Bulgaria.

O fracaso de las reformas y a supresión de lo agrario a conseqüencia d'o creiximiento d'a intelectualidat liberal, fomentó a continuidat d'os problemas. En a vispra de Primera Guerra Mundial, a posición d'o Zar Nicolau II y a suya dinastía pareixió precaria.

O gubierno ruso no querió participar en a Primera Guerra Mundial, pero sentiba que a sola alternativa yera l'acceptación d'a dominación alemana d'Europa. Rusos de clase alta y burgueses aduyoron en o esfuerzo de guerra d'o rechimen. Labradors y treballadors, en cambeo participoron con muito menos entusiasmo debant d'a situación. Alemanya teneba un exercito que levaba a debantera en Europa y un enorme poder industrial, tenendo amás a Austria y l'Imperio Otomán como os suyos aliatos en a guerra. Conseqüentment, Rusia fue forzada a luitar en atras tres guerras y en a guerra anglesa simultaniament. Baixo istas circumstancias o esfuerzo ruso en a guerra estió impresionant. Habendo ganau quantas grans batallas en 1916, l'exercito guardó distancia quan esclató a Revolución rusa de 1917, en parte por razons economicas, pero prencipalment porque a desconfianza publica ya existent ent'o rechimen creixió por a corrupción y a traiduría. Muitas historias estioron inventadas u enormement exacheradas, tal como a creyencia que un mistico, Grigori Rasputín, tenió gran influencia politica dentro d'o Gubierno. O que importó, manimenos, fuo que se creyoron as remors.

Revolución de 1917 y a fin d'a era zarista

Tot y que Rusia se industrializaba rapidament, tasament una chicota parte d'a población, mas que mas nobles y qualques industrials, teneban buenas condicions de vida. Os labradors yeran pobres y, encara que Aleixandre II heba feito una chicota la reforma agraria, lis yera muit dificil d'acceder a la propiedat d'a tierra. As succesivas redotas en as batallas mientres a I Guerra Mundial y o descontento cheneralizau d'a población levoron a que a economía interna prencipiase a deteriorar-se, la qual cosa condució a o caos social y a quantas rechiradas y intentos revolucionarios. Istas revolucions tienen dos calendatas: 1905 y 1917. En a revolución de 1905 prencipió a fin d'a era zarista, quan Rusia fue redotada inasperadament por Chapón en una guerra entre istos dos países, a Guerra Ruso-Chaponesa. Chapón yera un país chicot y feble a ran tecnolochico, y isto espantó a o zar Nicolau II y afectó a la suya popularidat. Asinasmesmo, en 1905 un grupo de treballadors elaboró una petición a o zar exichindo reformas economicas y socials. O movimiento fue violentament reprimiu por as tropas d'o zar, qui dioron muerte a alto u baxo 1.000 d'os treballadors. Ixe episodio fue conoixiu como "Domingo Sangriento", a partir d'ell se formoron os primers Soviets.

O poder d'os sovieticos y a influencia d'a revolución de 1905 se fue feblando en os anyos siguients; manimenos, con a dentrada de Rusia en a Primera Guerra Mundial, as condicions de vida de gran parte d'a población empiororon drasticament, chenerando as condicions ta nuevas rechiradas que darían orichen a la Revolución de febrero de 1917, a on social-revolucionarios, mencheviques, cadets y bolcheviques intentoron dar -por separau- con nuevas formulas de gubierno ta Rusia, dando puesto a una breu Republica d'inspiración occidental, estando-ne o suyo maximo lider Alexander Kerensky. Iste nuevo orden no prosperó, prencipalment, a la oposición d'os liders rusos d'a nueva republica a la marcha de Rusia d'a guerra, la qual cosa favoreixió a os bolcheviques que, encara que yeran una minoría politica entre os partitos d'a epoca, yeran os solos que esfendeban a salida d'a guerra de traza intransichent; d'ista traza se dio orichen a la revolución d'octubre de 1917, d'inspiración bolchevique, y a la posterior conquiesta d'o poder por parte d'os soviets lideratos por Lenin y Trotsky, que creyoron o Partiu Comunista dando asinas os primers trangos t'a formación d'a Unión Sovietica.

Con a vistoria d'a revolución de febrero, s'establió un Gubierno provisional liderato por Alexander Kerensky, que teneba o refirme d'una man de liberals y democratas y mesmo teneba a colaboración d'os soviets; sindembargo, a cucha y a dreita teneban fundas diferencias en quantos temas, mas que mas respective d'a conducción d'a politica de guerra: a dreita quereba continar fendo parte d'o bando aliato y a cucha quereba albandonar a guerra. En chulio de 1917 principió a Ofensiva Kerensky en Galitzia, en o Frent Oriental, que remató en un fracaso (mesmo que l'Ofensiva Brusilov en 1916) orichinando asinas un abance d'o exercito alemán que anunciaba o esboldregamiento d'o frent, feito agravato por l'alto indice de desercions en as filas d'o exercito ruso.

Dimpués d'una sublevación bolchevique fracasata en chulio de 1917, o suyo lider, Vladimir Ilich Lenin (naixiu Vladimir Ilich Ulianov), fuyó a Finlandia por seguranza. Allí escribió "O Estato y a Revolución", clamando a una nueva forma de gubierno basata en consellos d'os treballadors u soviets y instituindo a o poder sovietico esleito, como revocable en tot momento por os treballadors. Entre agosto y setiembre, o cheneral Lavr Kornilov prebó de derrocar a o Gubierno menchevique d'Alexander Kerensky en o dito golpe de Kornilov y Kerensky demanó aduya y refirme a os bloqueviques, en cedindo-lis armas y salvando asinas a situación en a capital, Petrogrado, encara que Kerensky perdió asinas o refirme d'os liberals rusos; antiparte, os bolcheviques plegaron a estar mayoría en Petrogrado y en Moscú.

Lenin tornó a Petrograu en octubre, inspirando a Revolución d'octubre con o lema "Tot o poder t'os soviets!". Trotsky, president d'o Soviet de Petrogrado, dirichió o derrocamiento d'o Gubierno Provisional dende l'Instituto de Smolny, dende o 6 a o 8 de noviembre de 1917. A la fin d'a Revolución rusa de 1917, una facción politica marxista clamó a os bolcheviques a tomar o poder en Petrogrado y Moscú baixo o liderache de Lenin. Os bolcheviques cambeoron o suyo nombre enta Partito Comunista. L'asalto y a capitulación d'o Palacio d'Hibierno en a nueit d'o 7 a o 8 de noviembre marcoron o prencipio d'o gubierno sovietico. Kerenski, redotato, albndonó a ciudat y marchó enta o exilio.

O zar Nicolau II y familia reyal fuoron asasinatos en Yekaterimburgo y con ixo remató a zaguera dinastía rusa. Entre un tiempo se creyó en a remor que a filla menor d'a familia, a princesa Anastasia, heba sobrevivito, remor que investigacions recients han desmentito.

Dimpués d'a victoria d'os bolcheviques, Rusia sufre una Guerra Civil (1918-1922) entre os partidarios d'a revolución bolchevique (Exercito Royo) y os suyos opositors (Exercito Blanco), istos zaguers, emparatos en qualques momentos d'a guerra, por diversas potencias foranas. Ta ganar, Lenin adoptó o lema d'o "Comunismo de Guerra", en drenando recursos d'a producción agricola ta proveyer a os soldatos. Con a victoria d'o Exercito Royo grans companyías privadas fuoron zarradas como, por eixemplo, a interpresa Smirnoff.

Era sovietica

Ta más detalles, veyer l'articlo Unión Sovieticaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En plegar os bolcheviques en o Gubierno, teneban dos temas importants ta solventar: o primero, l'amenaza exterior a traviés de l'abance d'as tropas alemanas en o Frent Oriental; y o segundo, l'amenaza interior d'a oposición armata que lis feban atros movimientos politicos, mas que mas o Exercito blanco contra-revolucionario.

Ta solventar o primero d'istos problemas, Lenin sinyó a paz con as Potencias Centrals en o Tractato de Brest-Litovsk, encara que acceptó importants perdugas territorials a favor d'as Potencias Centrals y tamién acceptó a independencia de quantos territorios que d'antis mas feban parte d'a Rusia zarista. Salvava asinas a supervivencia d'o mesmo rechimen revolucionario, con a quala cosa chustificó l'acceptación d'ixe tractato.

Respective d'o segundo d'ixos problemas, se simplificoron a traviés de quantos golpes d'estato executatos por melitars de dreita y refirmatos por l'almirante Aleksandr Kolchak que rematoron con bellos gubiernos d'os socialistas revolucionarios, oposatos a os bolcheviques y partidarios de Kerensky. Prencipió asinas una contraofensiva d'os contra-revolucionarios a traviés de tot o país, esclatando asinas a Guerra civil rusa con aduya melitar d'os Aliatos, encluyendo-ie a os chaponeses que dentroron por Siberia a traviés de Vladivostok; sindembargo, o Exercito Royo establito por Trotsky redotó y fació fuera a las tropas aliatas y a os contra-revolucionarios, dixando asinas a Lenin con as mans libres t'acotolar a os campesins aliatos con os social-revolucionarios que prebaban tamién de derrocar a o rechimen bolchevique. En abril de 1921 bi heba 165 exercitos en Rusia debantatos en armas contra os bolcheviques, d'os quals os social-revolucionarios refirmaban 140. A tamas d'os exitos melitars y politicos bolqueviques, un elemento que estió clau en a suya victoria estió l'albandono d'a politica de confiscación d'alimentos y a suya sustitución por a dita Nueva Politica Economica en ixe mesmo 1921.

A victoria tenió un pre altismo: a Guerra civil rusa estió, dezaga d'a rebelión taiping en China en o sieglo XIX, a mas destructiva d'a historia, con mesmo mas victimas que en totz os frents d'a Primera Guerra Mundial, con 900.000 soldatos bolcheviques, 1.000.000 de soldatos d'os exercitos campesins y 8.200.000 victimas civils, amás d'os soldatos blancos, en numero encara desconoixito.

A Unión Sovietica fue establida en aviento de 1922 como a Unión d'as Republicas Sovieticas de Rusia (familiarment conoixida como Rusia Bolchevique), Ucraína, Belarrusia y Transcaucasia gubernadas, as tres primeras, por partitos bolcheviques y a zaguera por o menchevique.

Revolución y a fundación d'o estato sovietico

O levantamiento popular espontanio en Petrograu, en respuesta d'a caita d'a economía y a moral en tiempo de guerra, acabó con o derrocamiento d'o gubierno imperial en marzo de 1917 (veyetz Revolución de Febrero). A autocracia zarista fue reemplazada por o Gubierno Provisional Ruso, que os suyos liders pensoron en establir una democracia liberal en Rusia y continar participando en o costau d'a Triple Entente en a Primera Guerra Mundial. Al mesmo tiempo, ta asegurar os dreitos d'a clase obrera, as asambleyas de treballadors, conoixidas como Soviets, naixen a lo largo de tot o país. Os bolcheviques, dirichius por Lenin, presionoron a favor d'una revolución socialista tanto en ditas asambleyas como en as carreras, tomando o poder en o Gubierno Provisional en noviembre de 1917 (veyer Revolución d'octubre). Solament dimpués d'a larga y sangrienta Guerra civil rusa de 1918-1921, entre a qual s'aprebó a primera Constitución sovietica de 1918 y que incluyó intervención extranchera en quantas rechions de Rusia se afirmó o nuevo poder sovietico. Dimpués d'a Guerra Polaco-Sovietica de 1919-1921, a "Paz de Riga" a prencipios de l'anyo 1921 dividió os territorios disputaus de Belarrusia y Ucraína entre Polonia y a RSFS de Rusia.

A muerte de Lenin y a puyata de Stalin

Lenin esdevenió o maximo lider d'o nuevo estato, a Unión Sovietica, en establindo-ie una dictadura. Sindembargo, en 1922 principioron os suyos problemas de salut, y o problema d'a suya succesión en o liderache d'o país prencipió a estar obchecto d debat. En o suyo testamento d'aviento de 1922 desaconsellaba que lo succedese Stalin, en decindo que:

O camarada Stalin, en esdevenir secretario cheneral, ha teniu un poder sin de limites en as suys mans, y estoi que fácil que no sepa siempre como fe-ne emplego adeqüatament.

En chinero de 1923 Lenin demanaba que o partito emprenese accions ta fer fuera a Stalin d'o cargo de secretario cheneral y que lo sustituise "qualsiquiera atra presona que sía superior a Stalin mas que mas en un aspecto: que sía mas tolerant, mas leyal, mas educato y mas atento con os suyos camaradas". Sindembargo, Lenin morió en chinero de 1924 sin que hese podiu fer fuera a Stalin. Stalin recibió o refirme de Lev Kamenev y Grigori Zinoviev, que pensaban que o posible problema t'o nuevo estato sovietico yera Trotsky y no pas Stalin; os tres establioron un triunvirato ta gubernar a Unión Sovietica.

Entre 1923 y 1925 o triunvirato luitó de conchunto t'aislar a Trotsky y privar-lo d'a suyas influencias en o partito y en o estato, pero dimpués de lograr iste obchectivo, dende 1925 Stalin s'alió on os elementos mas dretans d'o partito (Nikolai Bukharin, Alexei Rykov y Mikhail Tomsky) ta fer fuera a Kamenev y Zinoniev; ta rematar por expulsar a ixos elementos mas dretans en 1929 y establir un control absoluto por parte de Stalin.

O stalinismo

En consolidar o suyo poder dende 1929, Stlin establió en a Unión Sovietica o dito stalinismo, una dictadura totalitaria basata en o rechimen de terror ta mantener-se en os suyos cargos, fendo emplegos masivos d'a policia politica d'o rechimen (a NKVD) y d'un sistema de "purgas" ta suprimir (mesmo fisicament) a os suyos opositors, en un sistema que s'estendilló d'alto en baixo a traviés de tot o sistema politico sovietico.

Esporte

Como a gran succesor d'a Unión Sovietica, l'esporte continua estando una parti muito important d'a sociedat Rusa. Entre os esportes practicatos y mes populars estan os esportes d'hibierno, a chimnasia, l'atletismo, o baloncesto, l'aixedrez, o tenis y o fútbol iste zaguer con mes importancia dende a desaparición d'a Unión Soviética.

Competicions esportivas

Rusia tién una gran tradicción esportiva y bi ha organizato belunas d'as competicions esportivas mes importants d'o mundo entre as que destacan os Chuegos Olimpicos en a suya XXII edición d'a era moderna celebratos en Moscú en 1980, ciudat que tamién será a seu d'o Campionato d'o Mundo d'Atletismo de 2013.

Bibliografía

• (es) Stephen J. Lee: Dictaduras Europeas 1918-1945. Inforbook's, SL/ServiDOC, SL. Barcelona, 2004.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Rusia.