Batag
An batag (Musa acuminata, Musa balbisiana) sarong klaseng tinanom na kaiba sa genus na Musa asin iyo man an apod sa bunga kaini. An batag iba-iba an klase asin an bunga manlaenlaen man an hitsura; igwang garo arog lang kan mga moro kasadit (arog kan morongdatu) o darakula arog kan lakatan asin kun hinog pwedeng nagkokolor na dulaw, giyaw, lila, pula o berde dawa hinog nang gayo. Ini inaapod na herbaceous sa Ingles ta an kahawakan kaini nagagadan na oras na nagbunga na. Napoon naman ining magtalubo hale sa mga saha' kaini na natuhaw sa palibot kan saiyang gamot o unod.
Mga laog
Mga pakinabang[liwaton | liwaton an gikanan]
An batag tubong tinanom sa mga tropikal na klima arog kan sa Sur asin sa Sur-subangan na Asya asin ta enot nanggayod inataman sa Papua New Guinea. Ngonyan, ini pigkukultibar asin pigpapatubo sa dai mababa sa 107ng nasyon, mayormente huli sa bunga kaini. Totoo, pinapatubo man ini kun minsan huli sa saiyang awat, sa paggibo nin arak, o ta ginigibong pananom na ornamental. An hawak kan batag pwede man durupilon, burugkoson o turusokon ngane gibohon barsa orog na sa baha..
Sa tataramon na Bikol, an bunga kun saro sana, inaapod na sarong tonod, kun tiripon sa pongot inaapod na sapad, kun pirang sapad tarakod sa takogong niya, inaapod nang bulig. An pagguno' sa sarong bulig na batag iyo inaapod na mataba' na kan batag ta an kahawakan niya mismo an kumbaga pinapalod na ta ini tapos na man an saiyang pamumunga.
Mga luto sa batag[liwaton | liwaton an gikanan]
An puso kan batag mismo linuluto. Ginugulay ini sa guta pakagirisa. Sinasalak man sa pagluto kan kare-kare. An burak kan puso na iyo mansana nagin na tonod kan batag, inaalang asin pansalak man sa luto. An apod kaini kinsamsay. An mismong bungang batag dakul an luto. Ini tinuturon, binabaduya, saka pinapatos sa arinang may hamis asin pinipritos, dangan tinutuhog. An sobrang romon na batag ginigiriris saka dinudurukot sa mapulot na arina saka prinipritos, na an siring na pakaluto inaapod binatagan. An bunga kan sa'ba binabaak palaba, tinuturusok sa gihoy asin pakapatos sa arina, pinipritos. An apod kan siring na linuto "baduya" o "sinapot". Kun ini dai na baakon asin tuhogon sana saka pritoson na patos nin pahamis, apod kaini "banana cue".
An bunga kaini totoo bako sana naagi sa pagpritos bilang pagkakan. Linala'bonan man ini asin pwede man ikaag bilang berdura sa mga luto na may sabaw. An batag na saba an parating panberdura.
An puso kan batag nasirbe man bilang berdura asin sangkap sa kare-kare.
Iba pang gamit kan tinanom[liwaton | liwaton an gikanan]
An dahon kan batag ginigibong pamatos asin ngani dai magbaraak, linolobloban sa init. An dahon man ginagamit na lampaso sa salog na pampakintab. An kahawakan kaini nakukuan kan binabakbak na barani saka ginigibo man na kaka'gan, pamatos sa mga paninda ngane dai magkarurunot o magkairipit, Kun pinupurutol an kabilogan kan hawak, ginigibong tusokan nin mga burak o tinanom sa pagkaag ornamental na pagayon sa mga pantyong sa Piyestang Kalag. An burak kaini inaalang, na inaapod nang kinsamsay, asin ginagamit na pansalak sa adobo asin sa iba-iba pang mga luto.
Iba-ibang klase kan pananom na batag[liwaton | liwaton an gikanan]
An tinanom na batag dakulon klase asin an mga bunga kaini iba-iba an pakadakula, pakakolor asin pakaporma. May halipot may halaba asin may mahamison, may mga turu-tulangon (arog kan bu'tohan). Mga magkapira asin mas popular na klase kan batag: bongoran, latondan , saba, morongdatu, matabya, tumudok, lakatan, lorya, inarnibal.An bu'tohan dai man kinakakan an bunga ta tadtad nin torotu'lang, an dahon kaini ginagamit pamatos sa paninda, panlampaso sa salog.
| 10 Mga Nasyon Nangengenot Sa Produksyon nin Batag (sa milyon na tonelada metriko) |
|
|---|---|
 Indya* |
26.2 |
 Filipinas |
9.0 |
 Tsina |
8.2 |
 Ecuador |
7.6 |
 Brasil |
7.2 |
| Indya |
6.3 |
 Mehiko* |
2.2 |
 Costa Rica |
2.1 |
 Colombia |
2.0 |
 Tailandya |
1.5 |
| Total sa Kinaban | 95.6 |
| Toltolan: 2009 data, Food and Agriculture Organization of the United Nations[1] *Mga nasyon nagamit kan 2008 FAO na data | |
Mga panluwas na takod[liwaton | liwaton an gikanan]
Mga babasahon[liwaton | liwaton an gikanan]
- Denham, T., Haberle, S. G., Lentfer, C., Fullagar, R., Field, J., Porch, N., Therin, M., Winsborough B., and Golson, J. Multi-disciplinary Evidence for the Origins of Agriculture from 6950-6440 Cal BP at Kuk Swamp in the Highlands of New Guinea. Science, June 2003 issue.
- Editors (2006). "Banana fiber rugs". Dwell 6 (7): 44. Brief mention of banana fiber rugs
- Leibling, Robert W. and Pepperdine, Donna (2006). "Natural remedies of Arabia". Saudi Aramco World 57 (5): 14. Banana etymology, banana flour.
- Skidmore, T., Smith, P. - Modern Latin America (5th edition), (2001) New York: Oxford University Press
- Watson, Andrew. Agricultural innovation in the early Islamic world, New York: Cambridge University Press, 1983.
