तारकासमूह

आधुनिक खगोलशास्त्रामध्ये तारकासमूह (Constellation: कॉन्स्टेलेशन) हे इंटरनॅशनल अ‍ॅस्ट्रॉनॉमिकल युनियनने (आय.ए.यू.ने) ठरवलेले खगोलावरील विशिष्ट क्षेत्र आहे.त्यानुसार संपूर्ण आकाश व्यापतात असे अधिकृत मान्यता असलेले एकूण ८८ तारकासमूह आहेत.

खगोलीय निर्देशक पद्धतीमध्ये प्रत्येक बिंदूला निःसंदिग्धपणे एक तारकासमूह नेमला जाऊ शकतो. खगोलशास्त्रामध्ये एखादी गोष्ट आकाशामध्ये अंदाजे कुठल्या भागात आहे हे दर्शवण्यासाठी त्या गोष्टीच्या निर्देशकांसोबत ती कोणत्या तारकासमूहात आहे हेही सांगितले जाते.

आय.ए.यू. प्रणीत तारकासमूह

इ.स. १९२२ मध्ये हेन्‍री रसेल याने खगोलाला ८८ अधिकृत भागात विभागण्यात आय.ए.यू. ला मदत केली. या प्रणालीचा हेतू खगोलाला सलग क्षेत्रात विभागणे हा होता. शक्य तेवढ्या तारकासमूहांची नावे ग्रीक-रोमन नावांवरून घेण्यात आली. महाराष्ट्रात प्रचलित असलेली तारकासमूहांची काही मराठी नावे बाळशास्त्री जांभेकर यांनी इंग्रजी नावांवरून रूपांतरित केली असली तरी बरीच नावे पुरातनकालापासून अस्तिवात असलेली संस्कृत नावे आहेत. ८८ तारकासमूहांपैकी १२ तारकासमूह सर्वांनाच परिचित असतात. सूर्याच्या आकाशातील भासमान भ्रमणमार्गावर, आयनिक वृत्तावर असलेले बारा तारकासमूह भारतात ‘राशी’ या नावाने ओळखले जातात. या राशींव्यतिरिक्त उत्तर व दक्षिण आकाशात अनेक तारकासमूह आहेत. ८८ पैकी ३६ तारकासमूह मुख्यत: उत्तर गोलार्धात आहेत आणि ५२ तारकासमूह दक्षिण गोलार्धात आहेत.