Zink

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Zink (Mehrdüdig Begreep).

30 Cu ← Zink → Ga nix ↑ Zn ↓ Cd Periodensystem
Allgemeen
Naam, Teken, Atomtall	Zink, Zn, 30
Cheemsch Serie	Övergangselement
Klöör	blau-blassgrau
Atommass	65,405 g/mol
Elektronenkonfiguratschoon	[Ar]3d104s2
Elektronen je Schaal	2, 8, 18, 2
Physikaalsche Egenschoppen
Phaas	Faststoff
Dicht	7,14 g·cm−3 (bi RT)
Smöltpunkt	692,68 K (420 °C)
Kaakpunkt	1180 K (907°C)
Atomare Egenschoppen
Kristallstruktur	hexagonal
Ionisatschoonsenergien	1.: 906,4 kJ/mol
	2.: 1733,3 kJ/mol
	3.: 3833 kJ/mol
Atomradius	135 pm
Annere Egenschoppen
Isotopen (Utwahl)
Hööftartikel: Isotopen vun Zink Iso VN t½ VO VE (MeV) VP 64Zn 48,6 % Zn is mit 34 Neutronen bestännig. 65Zn Nee % 244,26 d ε - 65Cu γ 1,1155 - 66Zn 27,9 % Zn is mit 36 Neutronen bestännig. 67Zn 4,1 % Zn is mit 37 Neutronen bestännig. 68Zn 18,8 % Zn is mit 38 Neutronen bestännig. 69Zn Nee % 56,4 m β- 0,906 69Ga 70Zn 0,6 % Zn is mit 40 Neutronen bestännig.

Zink (lat. Zincum) is en cheemsch Element ut dat Periodensystem, dat to de Övergangselementen rekend warrt. Zink hett de Atomtall 30 un warrt mit dat Atomteken Zn afkött. De Naam kummt vun dat hoochdüütsch Woort „Zinke“ (Tinn, Tack), wiel Zink tackenförmig verklaamt. Dat Metall is bläulich-witt bit blass grau.

Historie

Zink weer al in de Antike bruukt t. B. as Bestanddeel vun Legeeren so as dat Messing. As egenstännig Metall weer dat aver erst in’t 14. Johrhunnert in Indien opdeckt. Dat eerste mol herstellt hett dat de düütsch Dokter Paracelsus in’t Johr 1520. In’t Johr 1743 is in Bristol de eerste Zinkhütt open maakt worrn. In’n 19. Johrhunnert weern noch mehr dorvun in Bedriev nahmen worrn in Böverslesien, in Ruum Aken-Lüttich, in Sassen un in Westfalen. In’t Ruhrrebeet keem de eersten Hütten 1845 in Mölm un 1847 in Essen-Borbeck.

Vörkommen

Zinkierz warrt vör allen in de Volksrepubliek China, in Peru, Australien, Kanada, USA, Japan un Süüdafrika afboot. Aver ok in Europa gifft dat eenige Födderlänner för Zink, t. B. Irland, Polen, Finnland un annere.

De gröttsten Födderlänner weltwiet (2003)

Rang	Land	Födder- mengden (in Tsd. t)	Rang	Land	Födder- mengden (in Tsd. t)
1	China	2.200	11	Polen	181
2	Peru	1.373	12	Bolivien	145
3	Australien	1.355	13	Brasilien	135
4	Kanada	744	14	Marokko	90
5	USA*	738	15	Iran	80
6	Mexiko	412	16	Namibia	45
7	Indien	294	17	Japan	42
8	Irland	280	18	Honduras	34
9	Russ’sch Föd.	268	19	Noordkorea	32
10	Kasachstan	250	20	Finnland un Bulgarien	je 31
Born: Handelsblatt - Die Welt in Zahlen (2005); *Daten för de USA ut’n Fischer-Weltalmanach (2006) toföögt

Bedüdend Ierzen sünd dorbi vör allen Zinkblennen (ZnS), en Zink-Swevel-Verbinnen mit ungefäähr 65 % Zinkandeel, un Zinkspat (ZnCO₃), dat ok Galmei nöömt warrt un to’n Halfpart ut Zink besteiht.

In Düütschland hett dat ok Lagersteeden för Zink geven, as t. B. in Stolberg, bi Eschweiler in’n Rhienland oder ok an’n Rammelsbarg in’n Harz. In disse Rebeten kann een roore Planten finnen, de sünners goot op zinkhollige Boddens wassen künnt as dat geel Galmeiviool, dat na den olen Naam för dat Ierz nöömt is.

Winnen un Verarbeiden

De Zinkierzen warrt toerst Opbereidt to Zinkoxid. Sulfidisch Ierzen (Zinkblennen) warrt dorto röst, Galmei warrt in’n Schachtaven brennt. Dorna warrt op’n drögen oder op’n natten Weg wieterarbeidt:

Sintert warrt dat Zinkoxid in’n Imperial-Smelting-Aven mit Kohlen mischt un bi 1.400°C reduzeert. Dat Zink verdampt dorbi un warrt kondenseert un as 98 %ig Hütten- oder Rohzink in Formen gaten. Dat is denn noch mit Blie, Iesen un Cadmium verunreinigt, kann aver dör Destillatschoon to 99,99%ig Feinzink opbereidt warrn.

Nattcheemsch kann Zinkoxid mit Swevelsüür ümsett warrn to Zinksulfat, dat dör Elektrolyys wedder reduzeert warrt un denn ok 99,99 %ig Elektrolyyszink gifft. De eddleren Verunreinigen wartr vörher mit Zn-Stoff utfällt.

Egenschoppen

Zink is en blauwitt bit blass grau uneddel Metall, dat sik bi Ruumtemperatur un baven vun 200 °C teemlich sprööd verhollt. Aver twüschen 100 un 200 °C is dat Metall duktil un lett sik goot formen. Sien Brook sütt sülverwitt ut. An de Luft bildt Zink en bestännig Schicht ut Zinkoxid un -carbonat, de gegen Wittern schuult. Ut dissen Grund verwennt man Zink trotz sien uneddeln Egenoorden as Schuul gegen Korrosion (Iesen warrt t. B. verzinkt). In Süürn löst sik Zink un bildt Zink(II)-Solten. In Laugen bildt sik Zinkaten ([Zn(OH)4]^2-). In sien Verbinnen liggt Zink fast blots in de Oxidatschoonstostand +II vör.

Cheemsch tellt Zink to de uneddeln Metallen mit en Redoxpotential -0,763 V. Dat kann dorvör utnütt warrn, üm eddlere Metallen ut jümmer Solten dör Redukschoon aftoscheeden, as dat hier an’t Bispeel vun en Koppersolt wiest warrt:

$\mathrm {Cu^{2+}+\ Zn\rightarrow Cu\downarrow +\ Zn^{2+}}$$\mathrm {Cu^{2+}+\ Zn\rightarrow Cu\downarrow +\ Zn^{2+}}$

En eenfach Nawies vun Zink kann dör Hitt maaken vun en Proov mit en poor Drapens vun en verdünnt Lösen vun en Kobaltsolt op en Magnesiarinn in’n Bunsenbrenner maakt warrn. Wenn dor Zink binnen is, is na kotte Tiet dat so nöömte Rinmanns Gröön to sehn.

Anwennen

Jedet Johr warrt op de Welt mehr as 9 Mio. t Zink wunnen. Ungefäähr en Halftpart dorvun warrt as Schuul Korrosion för Stahl insett. Ca. 13 % warrt to Legeeren wiertverarbeidt, t. B. för den Zinkdruckgaat, un ungefäähr 18 % gaht in de Mesingprodukschoon. Annere wichtige Produkten sünd de so nöömten Halftüüch (Zinkblicken), de för’t Dachindecken oder för Dachrönnen bruukt warrt. Dachdeckers un Klempners verwennt tomeist Titanzink, wiel dat weniger sprööd is un dorüm mehr belast warrn kann. Un natürlich warrt ut Zink dorut ok noch annere Zinkverbinnen herstellt de denn wieterverwennt warrt.

Mit den Zinkdruckgaat künnt gaten Bodeelen priesgünstig, snell un in grote Tall produzeert warrn. Dorüm warrt Zink veel för dissen Sinn bruukt. Vördeelen sünd de Maathaltigkeit, dat sik Zink för Bavenflachenbehandeln egent un de Belastbarkeit. Anwennen finnt sik hierför in de Kfz-Industrie, Maschienenbo, Elektrotechnik, Speeltüüch un noch veeles mehr.

Zink warrt ok al lang gegen Korrosion (Rostschuul) verwennt, watt in’n Volksmund as Verzinken begäng is. Dat is man keen eenheitlich Technologie. Dat gifft dor ünnerscheedlich Verfohren, woans man Stahl dör Zink för’t rosten schulen kann: Stückverzinken, Bandverzinken, galvaansch Verzinken usw.

De Zinkblicken warrt as Warkstoff för den Dachbo, för Fassaden un för Wateraflööp (Regenrönnen) verwennt. Dat Blick höllt bit to 100 Johren un mutt in disse Tiet nich repareert oder nakeken warrn. Moderne Architekten maakt nütt Zinkblicken för sünnere Ideen. Daniel Libeskind hett to’n Bispeel dat Jüüdsch Museum in Berlin mit en Fassad ut Zinkblick utstaffeert.

Groot Bedüden hett Zink ok för Batterien, de nich to’n wedderopladen dacht sünd. Zink höört mit to de wichtigsten Materialen för de Anoden un warrt dorför in groten Mengden verarbeidt. Bispelen sünd de Alkali-Mangan-Batterien, Zink-Kohlen-Batterien, Nickel-Oxyhydroxid-Batterien un Zink-Luft-Batterien, aver dat gifft noch veele mehr. Zink is ok al historsch in galvaansch Elementen bruukt worrn. In lütten Ümfang warrt Zink ok in Akkumulaters verwennt – dat sünd Batterien to’n wedder opladen.

De Verwennen in Batterien maakt Sinn, wiel Zink vördeelhafte Egenschoppen mitenanner verbinnt: Zink is teemlich günstig un is verdreeglich mit de Ümwelt. Un Zink is en goot Redukschoonsmiddel, mit dem sik hoge elektrisch Spannungen maken laat un de ok goot den Stroom leiden deit. För Batterien warrt hüüt dat hoochreine Zink bruukt. Fröher weer dat Zink amalgameert un harr dorüm en Gehalt an Quecksülver vun bit to 9 %. Tomindst in de Industrielänner warrt dat vundaag nicht mehr maakt, üm de Ümwelt to schuulen.

Wiel Zink banig günstig is, aver militärsch keen Nütten hett, is dat in Noottieten – sünners in de beiden Weltkriegen – to’n prägen vun Münten, Afteken un Utteken bruukt worrn.

Biologsch Bedüden

Zink tellt to de essentiellen Sporenelementen för den Stoffwessel. Zink is Bestanddeel vun en Reeg vun Enzymen as t B. vun de RNA-Polymerase oder de Glutathionperoxidase.

In’n Lief hett dat Element düchtig veele Opgaven. En Slötelrull hett Zink in’n Sucker-, Fett- un Eiwittstoffwessel un is bito beddeligt an’n Opbo vun dat Arvmetarial un bi’t Zellwassdom. Veele Hormone un ok dat Immunsystem bruukt Zink för jümmer Funkschoonen. un’n bedüdend Rull speelt dat ok för dat Afhelen vun Wunnen.

Dat Sporenelement kann in’n Lief nich spiekert warrn un mütt dorüm regelmatig mit dat Eten toföhrt warrn. Verkehrte Wennst bi’t Eten un’d Nehren föhrt in de westlichen Länners faken to’n Mangel an Zink. Vör allen bi junge Lüüd, de vun wegen jümmer Wassen sünners veel dorvun bruukt, is dat verbreedt. En Ünnersöken, de 2005 vörstellt worrn is, hett dorop hendüüd, dat Kinner, de an’n Dag utreckend Zink (20 mg) kriegt, in jümmer geistig Anlagen un Tostannen bringen bedüdend beter warrt. Zink föddert dat visuell Gedächtnis, also wat een sehn deit, un verbetert dat Afsnieden bi Wöörfinnentests un ok de Konzentratschoon.

In Ünneröken is ok wiest worrn, dat Zink goot is gegen Verköhlen, wiel dat de Utwirken pööscht un de Krankheit verkötten deit. To wenig Zink stöört de Funkschoon vun de Kiemdrüsen un dat Wassdom un kann Blootarmot veroorsaken.

Bornen för Zink in’t Eten sünd t. B. rode Fleeschsorten, Fisch un annere Seedeerten un ok Kohmelk. Bi de Planten sünd Vullkoornprodukten goot, sünners ok Suurdeeg, Weten, Eerd- un Pekannööt, Öölsaden (as t. B. Sesam, Mohn, Sünnbloom- oder Körbskarns), Linsen oder ok Poggenstöhl un Gest.

Websteden

Zink. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.