Azia

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Shko te: navigacion, kërko
Harta e botës në të cilën me të gjelbërt është Azia.
Azia

Azia është kontinenti më i madh dhe me dendësinë më të madhe të popullsisë në Tokë. Ky kontinent mbulon 8,6% të tërë sipërfaqes së tokës, është 4,5 herë më e madhe se Evropa dhe përbën 60% të popullatës botërore.

Kufijtë e Azisë janë tokësorë dhe detarë. Në Veri ka dalje në Oqeanin e Ngrirë të Veriut; në Jug futet thellë në Oqeanin Indian; në Lindje brigjet e saj lagen nga Oqeani Paqësor; kurse në Perëndim, Deti Kaspik, Deti i Zi, Deti Egje, Mali Kaukaz, Gryka e Bosforit dhe Dardanelet. Malet dhe lumi Ural ndajnë atë nga Evropa. Nga Afrika, Azinë e ndan: Kanali i Suezit dhe Deti i Kuq. Nga Amerika Veriore e ndan Ngushtica e Beringut.

Vendet dhe regjionet[redakto | redakto tekstin burimor]

Harta fizike e Azisë duke mos përfshirë Azinë Perëndimore
Regjionet e Azisë: ██ Azia Veriore ██ Azia Qendrore ██ Azia Jugperëndimore ██ Azia Jugore ██ Azia Lindore ██ Azia Jug-lindore
Regjioni dhe shteti Hapësira
(km²)
Demografia Dendësia
(km²)
Kryeqyteti
Flag of Kazakhstan.svg Kazakistani 2,346,927 13,472,593 5.7 Astana
Flag of Kyrgyzstan.svg Kirgistani 198,500 4,822,166 24.3 Bishkek
Flag of Tajikistan.svg Taxhikistani 143,100 6,719,567 47.0 Dushanbe
Flag of Turkmenistan.svg Turkmenistani 488,100 4,688,963 9.6 Ashgabat
Flag of Uzbekistan.svg Uzbekistani 447,400 25,563,441 57.1 Tashkent
Flag of the People's Republic of China.svg Kina 9,584,492 1,384,303,705 134.0 Pekini
Flag of Hong Kong.svg Hong Kong 1,092 7,303,334 6,688.0 Hong Kong
Flag of Japan.svg Japonia 377,835 126,974,628 336.1 Tokio
Flag of Macau.svg Macao 25 461,833 18,473.3 Makao
Flag of Mongolia.svg Mongolia 1,565,000 2,694,432 1.7 Ulanbatori
Flag of North Korea.svg Korea Veriore 120,540 22,224,195 184.4 P'yŏngyang
Flag of South Korea.svg Korea Jugore 98,480 48,324,000 490.7 Seoul
Flag of the Republic of China.svg Taivani 35,980 22,548,009 626.7 Taipei 63,556 1,378,159 21.7
Flag of Russia.svg Rusia[1] 13,115,200 39,129,729 3.0 Moska
Flag of Brunei.svg Brunei 5,770 350,898 60.8 Bandar Seri Begawan
Flag of Cambodia.svg Kamboxhia 181,040 12,775,324 70.6 Phnom Penh
Flag of Indonesia.svg Indonezia 1,419,588 227,026,560 159.9 Xhakarta
Flag of Laos.svg Laosi 236,800 5,777,180 24.4 Vientiani
Flag of Malaysia.svg Malajzia 329,750 22,662,365 68.7 Kuala Lumpur
Flag of Myanmar.svg Mianmar 678,500 42,238,224 62.3 Naypyidaw
Flag of the Philippines.svg Filipinet 300,000 84,525,639 281.8 Manila
Flag of Singapore.svg Singapuri 693 4,452,732 6,425.3 Singapuri
Flag of Thailand.svg Tailanda 514,000 62,354,402 121.3 Bangkoku
Flag of East Timor.svg Timori Lindor 15,007 952,618 63.5 Dili
Flag of Vietnam.svg Vietnami 329,560 81,098,416 246.1 Hanoi
Flag of Afghanistan.svg Afganistani 647,500 27,755,775 42.9 Kabul
Flag of Bangladesh.svg Bangladeshi 144,000 133,376,684 926.2 Dhaka
Flag of Bhutan.svg Butani 47,000 2,094,176 44.6 Thimphu
Flag of India.svg India 3,287,590 1,045,845,226 318.2 Nju Delhi
Flag of Iran.svg Irani 1,648,000 66,622,704 40.4 Teherani
Flag of Maldives.svg Maldives 300 320,165 1,067.2 Malé
Flag of Nepal.svg Nepali 140,800 25,873,917 183.8 Kathmandu
Flag of Pakistan.svg Pakistani 803,940 147,663,429 183.7 Islamabadi
Flag of Sri Lanka.svg Shiri Lanka 65,610 19,576,783 298.4 Kolombo
Flag of Armenia.svg Armenia 29,800 3,330,099 111.7 Yerevan
Flag of Azerbaijan.svg Azerbajxhani 41,370 3,479,127 84.1 Baku
Flag of Bahrain.svg Bahraini 665 656,397 987.1 Manama
Flag of Cyprus.svg Qipro 9,250 775,927 83.9 Nicozia
Flag of Palestine.svg Gaza 363 1,203,591 3,315.7 Gaza
Flag of Georgia.svg Gjeorgjia 20,460 2,032,004 99.3 Tbilisi
Flag of Iraq.svg Iraku 437,072 24,001,816 54.9 Bagdadi
Flag of Israel.svg Izraeli 20,770 6,029,529 290.3 Jerusalemi
Flag of Jordan.svg Jordania 92,300 5,307,470 57.5 Amani
Flag of Kuwait.svg Kuvajti 17,820 2,111,561 118.5 Kuwait City
Flag of Lebanon.svg Lebanoni 10,400 3,677,780 353.6 Beiruti
Flag of Azerbaijan.svg Naxçivan 5,500 365,000 66.4 Naxçivan
Flag of Oman.svg Omani 212,460 2,713,462 12.8 Muscat
Flag of Qatar.svg Katari 11,437 793,341 69.4 Doha
Flag of Saudi Arabia.svg Arabia Saudite 1,960,582 23,513,330 12.0 Riyadh
Flag of Syria.svg Siria 185,180 17,155,814 92.6 Damasku
Flag of Turkey.svg Turqia[2] 756,768 57,855,068 76.5 Ankara
Flag of the United Arab Emirates.svg Emiratet e Bashkuara 82,880 2,445,989 29.5 Abu Dabi
Flag of Palestine.svg Bregu Perendimorë 5,860 2,303,660 393.1
Flag of Yemen.svg Jemeni 527,970 18,701,257 35.4 Sana
Gjithsej 43,810,582 3,902,404,193 86.8

Relievi[redakto | redakto tekstin burimor]

N60-90, E30-60 N60-90, E60-90 N60-90, E90-120 N60-90, E120-150 N60-90, E150-180
N30-60, E30-60 N30-60, E60-90 N30-60, E90-120 N30-60, E120-150 N30-60, E150-180
N0-60, E30-60 N0-60, E60-90 N0-60, E90-120 N0-60, E120-150
30 degrees, 1800x1800
Red right arrow.svg
 Artikulli kryesor: Relievi i Azisë.

Azia konsiderohet si kontinenti më i vjetër i rruzullit tokësor. Pjesa më e vjetër konsiderohet pjesa e Angarës, e cila është krijuar në periudhën Arkaike. Pastaj në fillim të paleozoikut formohet edhe një masë në jug e quajtur Godvana, e cila ka përfshirë nga kontinenti i Amerikës Jugore deri tek ai i Australisë, por edhe disa pjesë të Azisë. Lëvizjet e mëvonshme kan shkaktuar coptimin e Angarës dhe me coptimin e Godvanës, në fundosjen e saj, duke formuar Oqeanin Indian. Në mes të këtyre dy masave Angarës dhe Godvanës ka qenë një det i madh i quajtur Tetis.Malet kryesore jane Himalajet me majen me te larte ne bote Mont Everest,8848m,dhe gjatesi 2500 km , Kakarokum,Hindokush,Pamir,Tien Shan etj.... Perthyeshmeria detare - Ngushticat me te medha jane  : Beringu , Bosfori , Dardanelet , Babel Mandeb , Malajes etj., ndersa gjiret me te medhenj jane : Gjiri i Persise , i Bengalit , i Siamit dhe i Tonkinit . Perthyerja bregdetare ka rendesi te shumefisht ekonomike , vecanerisht per komunikacion . Bregdeti me i perthyer është ai juglindor dhe lindor

Klima[redakto | redakto tekstin burimor]

Red right arrow.svg
 Artikulli kryesor: Klima e Azisë.

Shtrirja e madhe gjeografike e kontinentit të Azisë është arsyeja e klimës së shumëllojshme. Në të dominojnë gati të gjithë tipat klimatik të sipërfaqës së Tokës. Mbi këtë kontinent konfrontohen masat ajrore të viseve tropikale me ato polare, kontinentale me ato maritime. Në pjesën qendrore të Azisë ndikimi i masave të lagështa dhe të nxehta detare nuk arrin të depërtojë dhe pikrisht këto vise janë nën influencën e klimës së thatë kontinentale.ne kete kontinent egzistojn klima : ekuatoriale,subekuatoriale,tropikale,mesatare,mesatare kontinentale etj.

Hidrografia[redakto | redakto tekstin burimor]

Red right arrow.svg
 Artikulli kryesor: Hidrografia e Azisë.

Hidrografia e këtij kontinenti është një ndër elelmetet dalluese gjeografike. Në krahasim me teritorin e madh që ka , e që dallohet dukshëm nga kontinentet tjera, rrejetit i lumenjëve nuk ëshë zhvilluar në masë të duhur.[3] Megjithë atë, lumenjtë e Azisë janë të medhenj, të gjatë, me prurje të mëdha uji. Pjesa më e madhe e lumenjëve burimin e ka në pjesën qendrore të Azisë, prej nga gravitojnë kah Oqeanet që e rrethojnë. Azia dallohet si kontinent me hapsirë të madhe gjeografike, prej nga rrjedhat ujore nuk arrijnë të derdhen në detetë e afërme. Kjo hapsirë shtrihet prej Liqenit Kaspik, në perëndim, deri te kufiri i Kinës, në lindje. Vetëm kësaj zone i takon 1/3 e kontinentit.

Bota bimore e shtazore[redakto | redakto tekstin burimor]

Bota bimore e Azisë eshtë e lidhur me shumllojshmërinë e klimës. Në pjesën veriore të kontinentit të Azisë janë të përhapura tundra, ndërsa në jug të sajë tajga. Në pjesën qendrore stepat dhe shkretëttirat: në viset bregdetare të Detit të Mesdhe bimët mesdhetare , ndërsa në atë jugore pyjet e pashkelura që quhen xhungla.

Bota shtazore është e pasur me elefantë, tigra, shpesë etj. Në shkretëtitra jetojnë deve te cilat perdoren si mjete transportimi ,çakalla etj.Në zonën e tajgave jetojnë : ariu, ujku, dhelpra etj., ndërsa në zonën e tundrës ariu i bardhë de dhelpra polare

Demografia[redakto | redakto tekstin burimor]

Red right arrow.svg
 Artikulli kryesor: Demografia e Azisë.

Në Azi, jetojnë rreth 3 860 000 000 banorë që është afër 60% e numrit të përgjithshëm të popullsisë botërore.

Dendësia e popullsisë është 80 banorë për kilometër katror, por kjo ndryshon nga një rajon pothuajse të pabanuara në veri të Siberisë dhe ate të tejët të dendur në jug-perëndim të kontinentit në të cilën jetojnë deri 500 për çdo km ². Viset më të banuara janë pjesët e Kinës lindore, , qendrore dhe jugore, Gadishulli Korean, pjesët e ishujve japoneze Honshu, Tajvan, ishujt indonezian Java, Bangladeshi, dhe Hinduistani në veri të Indisë. Në Rusi, në pjesën e Azisë - Siberiane jetojnë rreth 30 milion banorë, një situatë e ngjashme në stepë të Azisë Qendrore, si dhe në Azinë jugperëndimore.

Rreth dy të tretat e popullsisë i përket racës së Azisë mongoloide që jetojnë në territorin e Japonisë në liqenin Kaspik dhe në Siberi dhe Indokinë. Pjesë të tjera të Azisë janë të banuara kryesisht me popuj indo-evropian ngjyrë të errët të lëkurës . Në Arqipelagun e Malajës jeton raca meleze.

Fetë kryesore në Azi janë Hinduizmi, Islamizmi, Kristianizmi, Budizmi, Konfucianizmi, Taoismizi dhe Shintoizmi. Hinduizmi është i përhapur në Indi, në Azinë Juglindore dhe Lindore janë të përfaqësuara nga Budizmi, Konfucianizmi, Taoismizi dhe Shintoizmi, Islamizmi në Azinë jugore, Pakistan, Bangladesh dhe Indonezi, shumica e fesë katolike në Filipine dhe ortodokse në Rusi dhe Mesdhe, në jug të Azisë

Ekonomia[redakto | redakto tekstin burimor]

Red right arrow.svg
 Artikulli kryesor: Ekonomia e Azisë.

Azia ka e dytë më të madh nominale GDP të gjitha kontinentet, pas Evropë, por më e madhe kur matet në paritetit të fuqisë blerëse .Që nga vitit 2011, ekonomitë më të mëdha në Azi janë Kina , Japonia , India , Korea e Jugut dhe Indonezia . [36] Bazuar në vende Zyra Global 2011, Asia dominuar vendet zyre me 4 të lartë 5 qenë në Azi, Hong Kong , Singapor , Tokio , Seul dhe Shanghai . Rreth 68 për qind e firmave ndërkombëtare kanë zyra në Hong Kong. [37]

Në fund të viteve 1990 dhe fillim të viteve 2000, ekonomitë e PRC [38] dhe India janë në rritje të shpejtë, të dy me një normë mesatare vjetore prej më shumë se 8%. Vende të tjera të kohëve të fundit shumë të-lartë të rritjes në Azi përfshijnë Izraelin , Malajzia ,Indonezia , Bangladeshi , Pakistani , Tailanda , Vietnami , Mongolia , Uzbekistani , Qipron dhe Filipinet , dhe minerale të pasura vendet të tilla si Kazakistani , Turkmenistani , Irani , Brunei , United Arabe , Katari , Kuvajti , Arabia Saudite , Bahreini dhe Omani .

Sipas historianit ekonomike Angus Maddison në librin e tij The World Ekonomisë: Një mijëvjeçar Perspektiva , India kishte ekonominë më të madhe në botë gjate 0 pes dhe 1000 pes. [39] [40] Kina ishte ekonomia më e madhe dhe më të avancuara në tokë për shumë e regjistruar historia, [41] [42] [43] [44] derisa Perandoria britanike (me përjashtim të Indisë ) e arriti atë në mesin e shekullit të 19-të. Për disa dekada në fund të shekullit të njëzetë Japonia ishte ekonomia më e madhe në Azi dhe të dytë më e madhe e çdo komb i vetëm në botë, pasi duke tejkaluar Bashkimin Sovjetik (e matur në prodhim neto materiale) në vitin 1986 dhe Gjermani në vitin 1968. (NB: A numri i ekonomive supernational janë më të mëdha, të tilla si Bashkimi Evropian (BE), të Marrëveshjes së Amerikës së Veriut Tregtisë së Lirë (NAFTA) ose APEC ). Kjo përfundoi në vitin 2010, kur Kina arriti Japoninë për t'u bërë ekonomia e dytë më e madhe në botë.

Në fund të viteve 1980 dhe fillim të viteve 1990, GDP e Japonisë ishte pothuajse aq i madh (metoda e tanishme kursit të këmbimit), si ajo e pjesës tjetër të Azisë së bashku. Citim i duhur ] në vitin 1995, ekonomia e Japonisë pothuajse ishte i barabartë me atë të SHBA-ve, si ekonomia më e madhe në bota për një ditë, pas monedhën japoneze ka arritur një rekord prej 79 jen / US $. Rritja ekonomike në Azi që prej Luftës së Dytë Botërore në vitet 1990 ishin të përqendruara në Japoni, si dhe katër rajonet e Koresë së Jugut, Tajvani, Hong Kongu dhe Singapori gjenden në Pacific Rim , të njohur si tigrat aziatikë , të cilat kanë tani të gjitha të marra zhvilluar Statusi vend, që ka më të lartë të PBB për frymë në Azi. [45]

Mumbai është një nga qytetet më të populluara në kontinent. Qyteti është një infrastrukturë dhe turizëm shpërndarës, dhe luan një rol të rëndësishëm në ekonomi të Indisë .

Është parashikuar që India do të arrijë Japoninë në terma të PBB-së nominale në vitin 2020. [46] Në 2027, sipas Goldman Sachs , Kina do të ketë ekonominë më të madhe në botë. Disa blloqet tregtare ekzistojnë, me më të zhvilluara qenë Shoqata e Kombeve të Azisë Juglindore .

Azia është kontinenti më i madh në botë me një diferencë të konsiderueshme, dhe kjo është e pasur në burime natyrore, të tilla si naftë, pyje, peshk, ujë, oriz, bakri dhe argjendi. Prodhuese në Azi ka qenë tradicionalisht i fortë në Mesme dhe Azinë Juglindore, veçanërisht në Kinë , Tajvan , Korenë e Jugut , Japoni , Indi, Filipine , dhe Singapori . Japonia dhe Korea e Jugut vazhdojnë të dominojnë në fushën e korporatave multinacionale , por gjithnjë e PRC dhe India janë duke bërë arritur rezultate të rëndësishme. Shumë kompani nga Evropa, Amerika e Veriut, Korea e Jugut dhe Japonia kanë operacionet në vendet në zhvillim të Azisë për të përfituar nga furnizimin e saj të bollshme të punës së lirë dhe infrastrukturës relativisht të zhvilluar.

Sipas Citigroup 9 e 11 Global rritjes Gjeneratorë vendeve vinin nga Azia nxitur nga popullsisë dhe rritjen e të ardhurave. Ata janë Bangladesh , Kina, India, Indonezia, Iraku , Mongolia, Filipinet, Sri Lanka dhe Vietnam. [47] Asia ka katër qendra kryesore financiare: Tokio, Hong Kong, Singapor dhe Shanghai. Tërhiqni vëmendjen e qendrave dhe Biznes Procesit Transferime (BPOs) janë duke u bërë punëdhënësit të mëdha në Indi dhe Filipine për shkak të disponueshmërisë së një grupi të madh të shumë të aftë, anglisht-folëse punëtorë. Rritja e përdorimit të jashtme ka ndihmuar rritjen e Indisë dhe Kinës, si qendrat financiare. Për shkak të industrisë së tij të madhe dhe tejet konkurruese të teknologjisë së informacionit, India është bërë një qendër e madhe për burimet e jashtme.

Në vitin 2010, Asia kishte 3.3 milion milionerë (njerëzit me vlerë neto mbi US $ 1 milion përjashtuar shtëpitë e tyre), pak më poshtë Amerikën e Veriut me 3.4 milionë milionerë. Vitin e kaluar Asia kishte përmbysur Evropë. [48] Citigroup në raportin e Pasurisë 2012 deklaroi se Asian Centa-milioner arriti pasurinë në Amerikën e Veriut për herë të parë si "qendër ekonomike e gravitetit" në botë ka vazhduar të lëvizin në lindje. Në fund të vitit 2011, ka qenë 18.000 njerëz aziatike kryesisht në Azinë Juglindore , Kina dhe Japonia të cilët kanë të paktën $ 100 milionë në asetet e disponueshme, ndërsa Amerikën e Veriut, me 17.000 njerëz dhe Evropa Perëndimore me 14.000 njerëz

Ekonomia e Azisë
Gjer më vitin 2003
Demografia: 3,958,768,100 (2006 Estimate)
GDP: US$18.077 trilion
GDP (Para): $8.782 trilion
GDP/kapita (PPP): $4,518
GDP/kapita (Para): $2,195
Rritja vjetore e GDP
për kapita :
Hyrjet e top 10%:
Miljonerët 2.0 million (0.05%)
Papunsia
Femra e vlerësuar
hyrje
Shumica e të dhënave janë marrë nga UNDP nga
viti 2002 tjerat të dhëna nga burime tjera.

Historia e Azisë[redakto | redakto tekstin burimor]

Azia u emërua pas themeluesit dhe i ati i banorëve të qytetit, Azia Alamatugiugele i cili sipas historisë gojore jetoi rreth 1400 vjet më parë (470-585 AD). Azia, Orsumoghu, Mbosi dhe Isseke ishin bijtë e Osunano nga gruaja e tij të parë i cili është pronar i pjesës së tokës që shkurtimet në të gjithë Azia dhe Orsumoghu njohur si Ama-Lolo (tokës bujqësore lolo-së). Osunano nga ana e tij është një bir i Igbonano. Para se të vijë e njerëzve të bardhë, ishte një rajon i vendit Igbo quajtur Igbonano. Një përzierje e klaneve, Igbonano ishte vendosur gjoja në zonën tashmë të zënë nga disa tridhjetë bashkësive autonome nga të dy Anambra dhe shteteve IMO.

Këto komunitete në aksin perëndimore të zonës kufitare Anambra-Imo, deri sot ende kanë shumë gjëra të emrave të përbashkët p.sh. ngjashme të idhujve, një lloj i maskarade stërgjyshore quajtur 'mmanwu ozaebile', një stil i ngjashëm i ceremonisë kuqe titullit cap graced me muzikë uhio , një grup i prefikset titullin ozo (Ezike, Dara, Duru, Dim, Ume, Ezeani, Ezeahia, Ezeloma dhe Okpara) etj Azia kishin katër djem, Dara-NSU, Ezebo, Ihite dhe Ukwakwa. Këta bij janë themeluesit e pesë fshatrave në Azia domethënë Umudansu, Umudiokpara, Ihite, Ukwakwa dhe Abam. Populli i Umudiokpara dhe Abam janë pasardhësit e Ezebo djali i dytë i Azia. Ezebo kishte dy djem të mëdha: Ezike Okwe (Diokpara) dhe Abamliwu (Abam). Pasardhësit e tyre u bënë të shumta dhe të formuar dy fshatra por ata zgjodhën një aksion si Ezebo-familje në Azia. Më pas pasardhësit e Abamliwu revoltuar dhe janë dhënë autonomi.Historia e Azisë mund të shihet si historitë veçanta të disa rajone periferike bregdetare: Azinë Lindore , Azinë Jugore , Azia Juglindoredhe Lindjen e Mesme , të lidhura nga masa e brendshme e Azisë Qendrore stepat .

Periferia bregdetare është shtëpi për disa nga qytetërimeve më të hershme të botës të njohur, secili prej tyre zhvillimit luginat pjellore përreth lumenjve. Qytetërimet në Mesopotami , Valley Indus dhe Huanghe përbashkët shumë ngjashmëri. Këto qytetërime mund të kenë teknologji të shkëmbyer dhe ide të tilla si matematika dhe timon. Risi të tjera, të tilla si shkrim, duket se janë zhvilluar në mënyrë individuale në çdo fushë. Qytetet, shtetet dhe perandoritë e zhvilluara në këto ultësira.

Rajoni qendror stepë kishte qenë prej kohësh i banuar nga nomadët kali-montuar që mund të arrijnë të gjitha fushat e Azisë ngastepat . Zgjerimi hershme postulatit nga stepe është ajo e indo-evropianë , i cili përhap gjuhët e tyre në Lindjen e Mesme, Azia Jugore, dhe kufijtë e Kinës , ku Tocharians banuar. Pjesa veriore e Azisë, duke përfshirë shumë nga Siberi , ishte kryesisht i paarritshëm për nomadët stepë, për shkak të pyjeve të dendur, klimës dhe tundër . Këto zona kanë mbetur të populluar shumë të paktë.

Silk Road lidhur shumë qytetërime të gjithë Azinë [30]

Qendra dhe peripheries ishin kryesisht mbahen të ndara nga male dhe shkretëtira. Në Kaukaz dhe Himalaja Malet dhe Karakum dheGobi shkretëtira formuar barrierat që kalorësit stepë mund të kalojnë vetëm me vështirësi. Ndërsa banorët e qytetit urbane ishin më të avancuar teknologjikisht dhe shoqërore, në shumë raste ata mund të bëjnë shumë pak në aspektin ushtarak për të mbrojtur kundër një luzmë montuar të stepë. Megjithatë, ultësira nuk kishte kullota të mjaftueshme të hapura për të mbështetur një forcë të madhe horsebound; për këtë dhe arsye të tjera, të nomadë që pushtuan shtetet në Kinë, Indi dhe në Lindjen e Mesme shpesh gjetur veten duke iu përshtatur, shoqëritë më të pasura lokale.

Islamike Kalifati mori Lindjen e Mesme dhe Azinë Qendrore gjatë pushtimeve myslimane të shekullit të 7-të. Perandoria mongolepushtoi një pjesë të madhe të Azisë në shekullin e 13, një zonë që shtrihet nga Kina në Evropë. Para pushtimit mongol, Song dinastiathuhet se kishte rreth 120 milionë qytetarë; 1300 regjistrimi i cili pasoi pushtimin raportuar rreth 60 milionë njerëz. [31]

Vdekja Zi , një nga më shkatërruese pandemitë në historinë njerëzore, mendohet të ketë origjinën në fushat e thata të Azisë Qendrore, ku më pas udhëtoi përgjatë Silk Road . [32]

Perandoria Ruse filloi të zgjerohet në Azi nga shekulli i 17, dhe përfundimisht do të marrë kontrollin e gjithë Siberi dhe më të madhe të Azisë Qendrore deri në fund të shekullit të 19-të.Perandoria Osmane kontrolluar Anadollin, Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut dhe Ballkanin nga shekulli i 16 e tutje. Në shekullin e 17, Manchu pushtoi Kinën dhe themeloi dinastinë Qing. Islamik Mughal Perandoria dhe Hindu Maratha Perandoria e kontrolluar shumë të Indisë në shekujt e 16 dhe 18 respektivisht. [33]

Gjuhët dhe literatura[redakto | redakto tekstin burimor]

Çmimet "Nobel"[redakto | redakto tekstin burimor]

== Besimet ato basojne ne zotra

Mitologjia[redakto | redakto tekstin burimor]

Filozofia[redakto | redakto tekstin burimor]

Feja[redakto | redakto tekstin burimor]

Fetë kryesore në Azi janë Hinduzmi, Islamizmi, Kristianizmi, Budizmi, Konfucianizmi, Taoismizi . Hinduizmi është i përhapur në Indi, në Azinë Juglindore dhe Lindore janë të përfaqësuara nga Budizmi, Konfucianizmi, Taoismizi dhe Shintoizmi, Islamizmi në Azinë jugore, Pakistan, Bangladesh dhe Indonezi, shumica e fesë katolike në Filipine dhe ortodokse në Rusi dhe Mesdhe.

Shiko dhe këtë[redakto | redakto tekstin burimor]

Commons-logo.svg         Wikimedia Commons ka materiale multimediale në lidhje me: Asia

Azinë në literaturën gjeografike e hasim me emrin "Evroazi" dhe "Bota e vjeter".Gjatësia perëndim-lindje e Azisë është 8200 km, ndërsa ajo veri-jug 8500 km.Kur ne Stamboll (Turqi) është dreka, në Kepin e Dezhnjevit është nata përkatësisht ora 22:00. Kontinenti i Azisë shtrihet në: brezin mesatar klimatik, brezin e ftohtë klimatik dhe brezin nxehtë klimatik.

Shtesë[redakto | redakto tekstin burimor]

  1. ^ Rusia konsiderohet shtet i dy kontinenteve edhe atë shtet i Evropës dhe Azisë.
  2. ^ Turqia si dhe disa shtete të tjera, shtrihen ne dy kontinente. Turqia është urë lidhëse e Evropës dhe Azisë
  3. ^ *Dr.sc. Riza Çavolli;Gjeografia Raionale e Azisë, Prishtinë 1998.

Referencat[redakto | redakto tekstin burimor]

Lidhje të jashtme[redakto | redakto tekstin burimor]