Centrafrika

Centrafrika
République Centrafricaine Ködörösêse tî Bêafrîka
Flago di Centrafrika	Blazono di Centrafrika
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
La Renaissance E Zingo
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo:	Bangui
· Habitanti:	697,690 (2003)
· Habitanti:	{{{Habitanti_chefurbo}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}:	{{{Chefurbo2}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}:	{{{Chefurbo3}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo:	Bangui
· Habitanti:	{{{Habitanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo:	{{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui:	Franciana e Sango
Nacionala linguo:	{{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui:	{{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo:	{{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui:	{{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}}	{{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}}	{{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}}	{{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}}	{{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}}	{{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}}	{{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}}	{{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}}	{{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}}	{{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}}	{{{Etnii10}}}
Demonimo:	{{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi:	Republiko
· Prezidanto:	Catherine Samba-Panza
· Prezidanto (serbo):	{{{Serbiana_prezidanto}}}
· Prezidanto (kroato):	{{{Kroata_prezidanto}}}
· Prezidanto (Bosno):	{{{Bosna_prezidanto}}}
· Ko-princi:	{{{Ko-princi}}}
Chefo di la Kongreso dil Populo:	{{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· Generala-guberniestro:	{{{Generala_guberniestro}}}
· Chefministro:	André Nzapayeké
Legifantaro:	[[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}:	{{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}:	{{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}:	{{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}:	{{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}:	{{{Historio5_dato}}}
Surfaco: (43ma granda)
· Totala:	622,984 km²
· Aquo:	0%
Habitanti: (124ma granda)
· Totala:	4,422,000 (2009)
· Totala:	{{{Habitanti}}} (2009)
· Denseso di habitantaro:	6,77 hab./km²
· Denseso di habitantaro:	{{{Denseso di habitantaro}}} hab./km²
KLP (KPP):
· Totala:	{{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala:	{{{KLP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_segun_persiono}}}
Gini: ([[{{{Gini_yaro}}}]])
	{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
	{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD: ([[{{{IHD_yaro}}}]])
	{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
	{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto:	Centr-Afrikana Franko CFA
· Abreviuro:	{{{Abreviuro}}}
· Simbolo:	{{{Simbolo}}}
Tempo-zono:	{{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo:	{{{Somero_tempo}}}
Dato-formato:	{{{Dato_formato}}}
Veho-latero:	{{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo:	{{{Telefono_kodexo}}}
ISO:	{{{ISO}}}
	{{{ISO2}}}
	{{{ISO3}}}
Reto-domeno:	.cf
Reto-domeni:	{{{Reto_kodi}}}
	{{{Reto_kodo2}}}
	{{{Reto_kodo3}}}
	{{{Reto_kodo4}}}
	{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio:	kristanismo (67,8%)
Oficala retosituo:	{{{Oficalaretosituo}}}

Centrafrika esas lando en centrala Afrika. Lua vicina landi esas Chad en nordo, Sudan en nord-westo, Sud-Sudan en esto, Demokratial Republiko Kongo e Republiko Kongo en la sudo, e Kamerun en la westo. Lando havas cirkum 620 mil km² 4.4 milion habitanti en 2009.

Bazala fakti pri Centrafrika.

Historio

Precipua artiklo: Historio di Centrafrika

Inter 1000 aK e la yaro 1000 populi qua parolis Ubangiana lingui expansis este tra la teritorio di nuna Centrafrika. Dum la sam epoko, bantua-parolanta ekmigranti establisis su en sud-westo di la regiono. Ante la 19ma yarcento la habitantaro di la regiono vivis trans la expanso-lineo di islamo, e havis poka kontakti kun muslimana populi, qua nur komencis expansar lua religio e la komerco tra la regiono dum la komenco dil yarcento. Pos 1850 Araba komercisti di sklavi komencis penetrar la regino. Li kaptis sklavi ed uzis Ubangi fluvio por atingar la litoro e vendis la sklavi por Amerika. La sklavo-komerco diminutis permanente la populo di Centrafrika.

Francia establisis en la bordo di Ubangi fluvio en 1889 e fondis Bangui. La regiono recevis la nomo Ubangi-Shari. En 1911 Francia cedis la regioni di Sangha e Lobaye a Germania, qua okupis ol til l'Unesma mondomilito.

En 1925 Franciana skriptisto André Gide skribis Voyage au Congo, libro ke deskriptis la pavoriganta konsequantaji di konskriptadi por konstructar la fervoyo qua ligus Kongo ad Atlantiko. La libro deskriptis specale la kruelegaji facita kontre Centr-afrikana populo da employati de la konstrukto-kompanio.

Dum 1930a yari la regiono di Ubangi-Shari komencis produktar kotono, teo e kafeo, e la minado di oro e diamanto komencis en westo. Voy konstruktesis por exportacar la produkti, e kampanio-hospitali instalesis por kombatar dormo-maladeso, transmisita da tsetse-musho.

Ye la 1ma di decembro 1958 Ubangi-Shari divenis autonoma regiono, kun Barthélemy Boganda kom chefministro. Ye 13 di agosto 1960 Centrafrika divenis nedependanta de Francia, e David Dacko divenis lua unesma prezidanto. Dacko guvernis til 31 di decembro 1965, kande kolonelo Jean-Bédel Bokassa renversis il da stato-stroko.

Bokassa guvernis de 1 di januaro 1966 til 4 di decembro 1976 kun la titulo di prezidanto, kande ilu proklamis su imperiestro, kun la titulo Bokassa 1ma. Lia diktatoreso lastis til 20 di septembro 1979, kande il esis ekpulsita de povo da stato-stroko komandita da David Dacko kun helpo di Francia. Dacko guvernis nove la lando til nesangoza stato-stroko, komandita da André Kolingba ekpulsis il ye 1 di septembro 1981.

Kolingba guvernis kom militarala diktatoro til 1986, kande il prizentis nova konstituco a populala refer-voto. Nova konstituco esis aprobita, ed okuris prezidantala elekto, en qua Kolingba esis elektita por guvernar de 1986 til 1992.

En 1993 okuris elekti kun la helpo di internaciona komuneso, e Ange-Félix Patassé vinkis. Nova konstituco aprobesis en 28 di decembro 1994. En 2003 generalo François Bozizé komandis stato-stroko e renversis Patassé, malgre il havis suporto de 1,000 Libiana soldati.

En 2012 komencis interna milito, kontre la rejimo di François Bozizé. En 24 di marto 2013 rebeli marchis aden Bangui e renversis Bozizé.

Politiko

Lua legala sistemo esas bazata en Franca legi. L'elektanti aprobis nuna konstituco ye la 5ma di decembro 2004. Segun ol, Centrafrika esas parlamentala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, nune Catherine Samba-Panza. La chefo di guvernerio esas la chefministro. Provizore, esas André Nzapayeké.

La parlamento havas 1 chambro: Assemblée Nationale, kun 105 membri.

En 2012 komencis interna milito, kontre la rejimo di François Bozizé. En 24 di marto 2013 rebeli marchis aden Bangui e renversis Bozizé.

Geografio

Mapo di Centrafrika.

Ubangi fluvio proxim Bangui.

Centrafrika ne havas litoro. Granda parto di lando esas kovrata da savano kun averajala altitudo di 500 metri. La maxim alta monto di lando esas Mont Ngaoui, kun 1,420 metri di altitudo. En la sudo, la fluvii esas parti di la baseno di Kongo-fluvio. La esto esas parto de la baseno di Nilo, dum ke la norno esas parto di la baseno di Ubangi.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Centrafrika

Malgre lando rezervi di uranio en Bakouma, petrolo en Vakaga, oro, diamanti, ligno e kultivebla suli, Centrafrika sejornas un di la maxim povra landi dil mondo. En la Indexo pri humana developeso Centrafrika okupas la 179ma pozeso, inter 187 landi.

Demografio

La habitantaro-quanto kreskis plu kam 3 foyi pos la nedependeso. En 1960 Centrafrika havis 1,232,000 habitanti. En 2008 ol ja esis cirkum 4,302,360. Noto: moderna estimi konsideras l'efekto di granda mortado kauzata da AIDS. Unionita Nacioni konsideras ke cirkum 11% di la populo de 15 til 49 yari evo havas l'AIDS viruso.

Lando havas 80 rasala grupi. La precipua esas Baya 33%, Banda 27%, Mandjia 13%, Sara 10%, Mboum 7%, M'Baka 4%, Yakoma 4%, e 2% altra grupi, precipue Franciani. La precipua religii esas kristanismo (51

La precipua urbo di lando esas la chef-urbo, Bangui. Altra importanta urbi esas Berbérati, Bouar, Bambari e Carnot.

Kulturo

Granda parto di Centrafrikana habitantaro havas Bantua origino, e bantua kulturo esas un di la precipua di lando. Ja lapigmei vivas en la regiono di foresti.

La precipua Centrafrikana skriptisti esas Pierre Makombo Bamboté (n. 1932), Etienne Goyémidé (n. 1942), Blaise N'Djehoya, e Cyriaque Robert Yavoucko.

Futbalo esas la maxim populala sporto di lando.