Słupsk
| Słupsk, (esperante: Slupsko) | |||
|
|
|
||
| Flago | Blazono | ||
|
|||
 Mapo
|
|||
|---|---|---|---|
| Genitivo de la nomo | Słupska | ||
| Provinco | Pomerio (provinco de Pollando) | ||
| Distrikto-rajta | Jes | ||
| Speco de komunumo | Urba | ||
| Urba komunumo | Jes | ||
| Aglomeraĵo | Ne estas | ||
| Fondita en | 10-a jarcento | ||
| Urborajtoj | 1265 | ||
| Koordinatoj | 54° 28′ N, 17° 2′ O54.46666666666717.033333333333Koordinatoj: 54° 28′ N, 17° 2′ O | ||
| Alto super la marnivelo | 22 m | ||
| Areo | 43,15 km² | ||
| Loĝantaro | 98764 (en 2006) | ||
| Loĝdenso | 2 289 loĝ./km² | ||
| Poŝtkodo | 76-200 - 76-210, 76-215, 76-216, 76-218, 76-280 | ||
| Telefona antaŭkodo | (+48) 59 | ||
| Aŭtokodo | GS | ||
| TERYT | 22 63, 22 63 011 | ||
| Estro | Robert Biedroń | ||
| Titolo de estro | Urbestro | ||
| Adreso de estraro | pl. Zwycięstwa 1 | ||
| Poŝtkodo de estraro | 76-200 | ||
| Telefono de estraro | (59) 848 84 44 | ||
| Poŝto de estraro | urzad@um.slusk.pl | ||
| Komunuma retejo | http://www.slupsk.pl | ||
.
Słupsk (esperante: Slupsko, germane Stolp, kaŝube: Stôłpsk, Stôłpskò, Słëpsk, Słëpskò) estas urbo en Pomerio (provinco de Pollando) en Pollando ĉe la rivero Słupia.
Patrono de la urbo de la 2004 jaro estas la katolika beatulo Bronisław Kostkowski (li naskiĝis en Slupsko) (vidu la apuan foton).
La 31-an de decembro 2013 jaro la urbo havis 93 936 enloĝantojn.
Enhavo
- 1 Historio
- 2 Historiaj monumentoj
- 3 Historio de judoj en Slupsko
- 3.1 Historio de judoj en Slupsko en la 17-a jc
- 3.2 Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1700-1735
- 3.3 Historio de judoj dum la jaroj 1736-1780
- 3.4 Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1781-1799
- 3.5 Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1800-1835
- 3.6 Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1836-1879
- 3.7 Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1880-1899
- 3.8 Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1900-1913
- 3.9 Historio de judoj en Slupsko dum la Unua Mondmilito
- 3.10 Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1919-1925
- 3.11 Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1926-1938
- 3.12 Historio de judoj en Slupsko dum la Dua Mondmilito
- 3.13 Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1946-1987
- 3.14 Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1988-2015
- 3.15 Historio de la sinagogo en Slupsko
- 3.16 Historio de la malnova sinagogo en Slupsko
- 3.17 Historio de la filio de la germana koncentrejo (ekstermejo) KL Stutthof en Slupsko
- 3.18 Historio de la juda edukado en Slupsko
- 3.19 Historio de la juda tombejo en Slupsko dum la jaroj 1815-1938
- 3.20 Historio de la juda tombejo en Slupsko dum la jaroj 1939-1945
- 3.21 Historio de la juda tombejo en Slupsko post la Dua Mondmilito
- 3.22 Historio de la juda komunumo en Slupsko
- 3.23 Historio de la juda azilejo (domu opieki) en Slupsko
- 3.24 Historio de la juda funebra firmao (funebrejo) en Slupsko
- 3.25 Historio de Slupsko post la Dua Mondmilito
- 4 Kronologio de internacia kunlaboro de Slupsko
- 5 Famuloj naskitaj aŭ ligitaj kun Slupsko aŭ Distrikto Słupski
- 6 Kulturo
- 7 Partneraj urboj
- 8 Esperanto en Slupsko
- 9 Eksteraj ligiloj
Historio[redakti | redakti fonton]
Prahistorio[redakti | redakti fonton]
La unuaj spuroj de homaj setlejoj en la ĉirkaŭaĵo de Slupsko devenas de la naŭ miloj da jaroj a.K.. La Okcidenta parto de Gdanska Pomerio estis setligita malfrue pro la tiama glaciiĝo (en plejstoceno dum la glacia epoko) kaj malfekundaj grundoj. Komence la homaro okupiĝis pri ĉasado de rangiferoj tial ili migris post ilia gregoj. La plej malnovaj arkeologiaj trovaĵoj en la Slupska Tero devenas el mezolitiko. De tiu periodo oni trovis sagpintojn en nuna vilaĝo Lubowidz (prononcu: lubovidz). Tiamatempe la loka homaro krom la ĉasado kaj kolektado okupiĝis ankaŭ pri fiŝkaptado. La homoj komencis produkti ilojn kaj sukcenfaritaĵojn. Supozeble tiamaj homoj loĝis en la provizoraj tendaroj. La neolitiko (nova ŝtonepoko) en la Meza Pomerio komencis iom malfrue kompare kun la sudaj terenoj. Tiamatempe la homoj komencis vivi pli malnomade. Disvolviĝis tiam primitiva agrikulturo. De tia periodo devenas la trovitaj apud Slupsko hakiletoj, pecetoj de argilaj ujoj, kaj ankaŭ la ŝtona ponardo. La trovaĵoj el la frua bronza epoko estas tre raraj. Oni trovis nur sceptron kaj hakileton.
La sukcena Urseto de Feliĉeco el Slupsko – neolitika[2] la sukcena figureto de urseto trovita en la jaro 1887 en la ĉirkaŭaĵo de Slupsko dum la ekspluatado de torfo.
Dum meza kaj malfrua bronza epoko okazis veno de praslavoj al tiuj terenoj. Oni establis la defend-burgojn en la meza Pomerio. De tiuj terenoj oni komencis eksporti sukcenon. Komencadis la entombigoj de la cindroj de mortinoj en urnoj (vidu la apudan foton de la vizaĝ-cindrournoj). La historiaj monumentoj de la Luzacia Kulturo kaj Pomeria Kulturo estas tre oftaj. Ĉefe tio estas tumuloj (kurganoj) aŭ aliaj tombejoj kaj la ornamaĵoj trovata en ili, krome estas tie trovataj diversaj iloj kaj trezoroj kaŝitaj de la iamaj riĉaj posedantoj.
En la 2-a jarcento p.K. venis de suda Svedio la gotoj kiuj havas orient-ĝermanan devenon, ili praloĝis en suda parto de la nuntempa Svedio kaj en Gotlando kaj de tie translokiĝis al la Golfo de Gdansko kaj riverdelto / riverbuŝo de Vistulo kaj ili migris en la 3-a jarcento ankoraŭ suden de Eŭropo kaj disiĝis al du partoj: la okcidentaj gotoj (visigotoj) setlis en Dakio, la orientaj (ostrogotoj) en norda parto de la Nigra maro. Gotoj estinte en tiu regiono de Puck-golfo kaj riverdelto de Vistulo kreis unue la t.n. Oksywie-kulturon kiu poste plivastiĝis en t.n. Wielbark-kulturon. La suba mapo montras la disvastiĝon de la Wielbark-kulturo en la 3a jc /la nomo Wielbark-kulturo estas de la kvartalo Wielbark en Malborko / Malbork.
- Kulturo de Oksywie [3], kaj frua kaj malfrua Kulturo de Wielbark
- Ekspansio de la Wielbark-kulturo en la 2a jarcento
- Kulturo de Jastorf
-
-
- ekspansio
-
- Wielbark anstataŭinta Jastorf
-
- Kulturo de Przeworsk
-
-
- Wielbark anstataŭinta Przeworsk
-
- La-Tène-kulturo
.jpg)
- nederlanda zono
- vestfalia zono
- saksia zono
- vendia zono
- brandenburgia zono
- pomeria zpono
- prusia zono
- livonia zono
- svedia zono
Antikva epoko[redakti | redakti fonton]
Ĉe la fino de antikva epoko la terenojn de la Slupska Tero setligadis la slavoj, kiuj estis sub la forta influo de keltoj kaj romianoj. La tiama loka loĝantaro komercadis kun romianoj vendante la sukcenon kontraŭ la romiaj moneroj kiuj fariĝis la interna mono inter la slava kulturo. La slavaj triboj danke al la komerckontaktoj bone disvolviĝis. Tiam komenciĝis la feŭdismo, plena disvolviĝo de ĝi okazis en la komenco de Mezepoko. La unuaj setlejoj jam de la bronza epoko ligis nun la slavaj burgoj en mezepoko la komerca vojo tra la rivero Słupia de la burgo Kołobrzeg kun Orienta Eŭropo. La burgo en Slupsko estis tre taŭge lokita strategie pro marĉoj kaj estis konstruita sur la artefarita monto (nun tie troviĝas la preĝejo de Sankta Otto) por kontroli la komercan vojon.
Danke al la arkeologiaj esploroj ni nun scias ke la burgo estis ĉirkaŭita per ligno-teraj remparoj kaj per la natura fosaĵo nde la nun ne ekzistantaj la brakoj de la rivero Słupia.
Mezepoko[redakti | redakti fonton]
Piasta dinastio[redakti | redakti fonton]
En la 10-a jarcento Pollando formiĝis kiel unueca teritorio. La unua, historie atestita reganto de ĝi estis Mjeŝko la 1-a, kiu en 966 akceptis bapton. Tio komencis luktojn kontraŭ la slava pagana religio kaj kristanigon de la socio. La unua reĝo de Pollando estis filo de Mjeŝko la 1-a – Boleslao la Brava. En tiama tempo tuta Pomerio do ankaŭ kun Słupsk estis en la limoj de Pollando.
Eriko de Pomerio t.e. La Princo Eriko la 1-a el Słupsk, kiu estis samtempe la reĝo de Danio, Norvegio kaj Svedio[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en la artikolo Eriko de Pomerio.Eriko de Pomerio, denaska nomo Boguslav / Bogusław, (naskiĝis ĉ. 1382 en Darłowo, Pomerio-Słupsk; mortis 1459 samloke, vidu la foton de la sarkofago en la Preĝejo de Sankta Madono el Ĉenstoĥovo en Darłowo) estis de 1412 ĝis 1439 unusola reĝo de la Unio de Kalmar (unio de Danio, Norvegio kaj Svedio).
Eriko estis pranevo kaj heredanto de la dana-norvega regentino Margareta la 1-a, kaj estis ŝia preferata sukcedonto. Tiel li do ekhavis de ŝi grandegan heredaĵon. Eriko estis edzo de Filipa de Anglio (1394–1430), filino de Henriko la 4-a de Anglio.
Jam en 1397 - laŭ skandinavia heredrajto jam plenaĝa - li estis kronita en Kalmar, Svedio, kaj li estis samtempe:
Pli poste li fariĝis:
- Erich la 1-a de Pomerio-Słupsk / Eriko de Pomerio t.e. La Princo Eriko la 1-a el Słupsk
En la 13a kaj 14a jarcentoj Slupsko kelkfoje ŝanĝadis la apartenon al diversaj ŝtatoj. En la jaro 1236 kun la tutaj Teroj de Slupsko kaj de Sławno apartenis al la Orienta Pomerio t.e. la Gdanska. En la jaro 1265 la burgo Slupsko ricevis la urborajtoj de la pomeria princo Świętopełk (prononcu: Svjentopeŭk). Post la senida morto de la lasta pomeria princo Mściwoj la 2-a / nomata ankaŭ Mszczuj la 2-a - la urbo Slupsko eniris la Pollandon en la jaro 1294 (vidu la suban mapon). Ĝi estis tamen en la polaj limoj nur ĝis la jaro 1307, ĉar pro la perfido de la riĉa kaj influa pomeria familio Święca (prononcu: Svjenca) eniris la teritorion de la Margraflando Brandenburgio (vidu la suban mapon).
En la jaro 1310 la novaj posedantoj renovigis la urborajtojn. La nova urbo ekhavis la municipon t.e. la urban konsilantaron kaj vokton kaj teran posedaĵon kaj al la urbo apartenis la 19 km laŭ la rivero Słupia (de la urbo ĝis la elfluo al la Balta Maro kun la 5 metraj bordoj ambaŭrflanke. Tio ebligis la maran mastrumadon (tio leĝe estis enskribita en la papera dokumento de la jaro 1337).
Post la venka milito kun Brandenburgio Slupsko eniris la Okcident-Pomerian Princlandon. En la jaro 1329, la princoj Otto la 1-a kaj Barnim la 3-a transdonis la Slupskan Teron kiel garantiaĵo al la Teŭtona Ordeno por 12 jaroj. La regado de la Ordeno ne plaĉis al la urbanoj, do kiam proksimiĝis la dato de le redono de la ŝuldo kaj la Okcident-Pomeria princo Boguslavo la 5-a ne kolektis la tutan monsumon de la ŝuldo, tiam la urbanoj mem reaĉetis la urbon de la Teŭtona Ordeno.
En la jaro 1342 Slupsko denove revenis al la Okcidenta Pomerio. En la jaro 1368 la urbo akiris de la princo Boguslavo la 5-a la privilegion pri monfarado, kio signifis sendependecon de la Slupska Princlando.
En la jaro 1382 dum la kunveno de la reprezentantoj de la hanso-urboj en Stralsund la delegacio de Slupsko metis la skriban peton pri la aliĝo al hanso. Danke al tio la urbaj komercistoj akiris la privilegiojn en la havenoj de la Hansa Ligo (vidu la apudan mapon) kaj la okcidentan kaj nordan merkatojn.
La 16an de aprilo 1477 okazis en la urbo grandega brulego (incendio), restis de la tuta urbo nur 4 konstruaĵoj. Bruliĝis i.a. la fama historia dokumento de la brandenburgiaj margrafoj de la 9-a de septembro 1310, en kiu estis renovigita la urborajtoj. La incendio komenciĝis en la mezepokaj teksejoj kaj tuj atingis la tutan urbon kiu tiam mestis konstruita nur de la ligno.
De la Reformacio ĝis la Unua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
La loĝantoj de Slupsko ĝis la Reformacio estis katolikoj kaj ne postrestis la spuroj de la antaŭaj antaŭkristanaj kredoj de la pomerianoj.
En la komenco de la 16a jc okazis la soci-religiaj perturboj. La plej akra formo de ili okazis en la jaroj 1524-1525, kiam estis la profanado de la preĝejo de la Plej Sankta Virgulino Maria. La plimulto de la loĝantoj ŝanĝis la konfeson de katolikismo al luteranismo.
La 17a kaj 18a jc estis la tempo de militoj. Dum la tridekjara milito (vidu la apudan mapon), en la jaro 1630, al la urbo enmarŝis la sveda armeo. Slupsko esti devigita pagi al la okupantoj la kontribucion, la kantonmenton, kaj prirabadoj, epidemioj kaj incendio profundigis la krizon en la disvolvado de la urbo. En la daŭro de la milito en la jaro 1637 finiĝis la dinastio de Grifoj. La Okcidenta Pomerio tamen sukcesis esti sendependa ĝis la jaro 1648, ĝis la Vestfalia Paco. Finfine la urbo kaj la orienta parto de la duklando Pomerio eniris la limojn de Elektoprinclando Brandenburgio. Sekve de tio ĝi apartenis al Prusio kaj poste al la Germana Regno, ĝis 1945 kiam ĝin ekregis Pollando.
La intermilito kaj la Dua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
Post la fino de Dua Mondmilito Slupsko eniris Pollandon. Komenciĝis la procedo de translokiĝo de la germana popolo kaj anstataŭigo de ili per poloj de la centra Pollando kaj de orienta Pollando de post la Curzon-linio (vidu la apudan mapon).
Historiaj monumentoj[redakti | redakti fonton]
- Defendmuroj
- la Nova Pordego, el la jaroj 1325-1329, la supra konstriaĵo el la jaroj 1380-1385 (vidu la apudan foton),
- la Mueleja Pordego, la fragmento de la defendmuroj, konstruita post la jaro 1310 (vidua la apudan foton),
- la Turo de Sorĉistinoj, el la jaroj 1410-1415 (vidu la apudan foton).
- La Kastela Ensemblo
- la Kastelo de Pomeriaj dukoj, el la 16a jc (post la jaro 1507), la rekonstruo en la jaroj 1586-1588 (vidu la apudan foton)
- la Kastela Muelejo, el la 14a jc (post la jaro 1310) (vidu la apudan foton)
- la Grenejo de Richter, el la jaro 1780 (vidu la apudan foton)
- la Postdominikana Preĝejo, el la 1a duono de la 15a jc, rekonstruita en la jaro 1602
- la Gotika Kapelo de Sankta Georgo, el la 15a jc (antaŭ la jaro 1492) (vidu la apudan foton)
- la Sakralaj Objektoj
- la Gotika Preĝejo de Sankta Nikolao, el la komenco de la 14a jc, nun la Urba Biblioteko (vidu la apudan foton)
- la Maria Preĝejo de Sankta Virgulino Maria kun la rekonstruita turo, el la unua duono de la 14a jc, la regotikigo el la jaroj 1853-1860 (vidu la apudan foton)
Historio de judoj en Slupsko[redakti | redakti fonton]
Historio de judoj en Slupsko en la 17-a jc[redakti | redakti fonton]
En la jaro 1687 nobelaro kaj kavaliraro el Slupsko apogis la ideon, ke en la urbo havu la rajton setligi la judajn familiojn. Tiuj du gravaj grupoj de la urbanoj havis la esperon, ke danke al la judoj vigliĝos la ekonomio de la urbo. Okazis ke en en kelkaj sekvaj jaroj fakte la judaj setlantoj donis al la urbo grandan ekonomian profiton.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1700-1735[redakti | redakti fonton]
La unua juda familio aperis en la urbo en la jaro 1705. La unuaj enmigrintoj al Slupsko estis ĉefe el la Okcidenta Prusio. La judaj familioj kiuj setligis en la urbo ne estis tro multaj, tamen kun granda kapitalo. Ekzemple la unua juda familio ekposedis jam post kelkaj jaroj propran domon kun kvinpersona servistaro.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj dum la jaroj 1736-1780[redakti | redakti fonton]
W następnych latach liczba żydowskich mieszkańców miasta wzrosła do 27 osób w 1736 roku i 40 osób w 1772 roku. Wówczas zabroniono Żydom jakiejkolwiek działalności rolniczej. Kolejne lata to okres powstawania manufaktur porcelany Fryderyka II Wielkiego. Żydów zmuszono do wykupienia z manufaktury towarów, a następnie sprzedania ich za granicą.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1781-1799[redakti | redakti fonton]
W 1782 roku w mieście nadal mieszkało kilkadziesiąt osób pochodzenia żydowskiego. Liczba ta utrzymywała się do końca XVIII wieku. Mimo, że gmina żydowska nie miała jeszcze własnej synagogi, a nabożeństwa odbywały się w prywatnych domach, to zatrudniano urzędnika pełniącego funkcje religijne.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1800-1835[redakti | redakti fonton]
W latach dwudziestych XIX wieku liczba ludności żydowskiej w mieście systematycznie się zwiększała. Jednocześnie nałożono na Żydów nowe obowiązki. Musieli oni przybrać oficjalne nazwiska, nauczyć się języka niemieckiego, pisać po niemiecku zamiast po hebrajsku i prowadzić księgi handlowe. Wówczas w Słupsku żyło około 300 Żydów.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1836-1879[redakti | redakti fonton]
W 1836 roku w mieście było 57 gospodarstw żydowskich. Po 1840 roku gmina żydowska powiększała się nadal. Dopiero w 1847 roku Żydzi nabyli pełnię praw obywatelskich. W 1874 roku gmina żydowska była już bardzo liczna. Składało się na nią 879 osób, a do szkoły uczęszczało ponad 40 dzieci. Żydzi sprawowali nawet funkcje urzędnicze w Słupsku.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1880-1899[redakti | redakti fonton]
Na początku lat osiemdziesiątych XIX wieku gmina żydowska była najliczniejsza w swojej historii. W Słupsku żyło około tysiąc Żydów. W tym samym czasie do miasta dotarła fala antysemickich nastrojów. 4 września 1881 roku na rynku zebrało się prawie 2 tysiące osób. Tłum chciał zdemolować żydowskie sklepy. Ofiarom śmiertelnym zapobiegła zdecydowana reakcja uzbrojonych żołnierzy.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1900-1913[redakti | redakti fonton]
Pod koniec XIX wieku wielu Żydów ze Słupska przeniosło się do Berlina, gdzie mogli działać na większą skalę. W 1903 roku Słupsk liczył 27 tysięcy mieszkańców, z czego 700 było pochodzenia żydowskiego. W mieście było około 160 gospodarstw żydowskich, a do szkoły religijnej uczęszczało 100 uczniów. W kolejnych latach liczba Żydów w Słupsku systematycznie malała.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la Unua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
Wybuch I wojny światowej zmusił wszystkich mężczyzn, w tym Żydów, do walki po stronie Cesarstwa Niemieckiego. Słupska gmina żydowska straciła na froncie 11 członków. Jednym z nich był lekarz weterynarii Nathan Hirsch. Po wojnie pogorszyła się sytuacja materialna Żydów, gdyż okoliczna ludność stała się mniej zamożna.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1919-1925[redakti | redakti fonton]
W latach dwudziestych XX wieku sytuacja gospodarcza w Republice Weimarskiej i Słupsku uległa dalszemu pogorszeniu. W mieście panowało bezrobocie i konflikty na tle politycznym. Odbiło się to również na ludności żydowskiej. W 1925 roku populacja Słupska wynosiła 42 tysiące mieszkańców, z czego 469 było pochodzenia żydowskiego.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1926-1938[redakti | redakti fonton]
Przed 1933 rokiem nie zdarzyły się żadne incydenty wymierzone przeciwko Żydom, którzy stanowili 1% ludności miasta. Podczas Nocy Kryształowej z 1938 roku zniszczono żydowskie mienie, aresztowano członków gminy żydowskiej i spalono synagogę. Żydzi uciekający ze Słupska kierowali się głownie do Ameryki Południowej, na teren ówczesnej Palestyny i Szanghaju.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la Dua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
W 1939 roku w mieście żyło 215 Żydów. W 1943 roku zostało ich zaledwie pięciu. Żydowskich mieszkańców Słupska wywożono do obozów koncentracyjnych w Sachsenhausen, Auschwitz i Theresienstadt. Dodatkowo w 1944 roku utworzono w mieście filię obozu Stutthof, do której trafiali Żydzi z Niemiec, Węgier, Litwy, Łotwy i Estonii. Mienie gminy żydowskiej znalazło się w rękach gestapo.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1946-1987[redakti | redakti fonton]
Po zakończeniu II wojny światowej wspólnota żydowska w Słupsku praktycznie przestała istnieć. Do końca lat sześćdziesiątych XX wieku bezskutecznie poszukiwano świadków nazistowskich zbrodni na Żydach. W kolejnych latach upamiętniono żydowską historię miasta. W 1971 roku postawiono kamień poświęcony ofiarom słupskiej filii obozu koncentracyjnego Stutthof.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de judoj en Slupsko dum la jaroj 1988-2015[redakti | redakti fonton]
W latach 1988-1998 w mieście osiedliła się niewielka grupa Żydów ze wschodu Europy. Utworzono filię gminy żydowskiej w Gdańsku. Jednak na początku XXI wieku gmina została rozwiązana, a jej przewodnicząca wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Obecnie w Słupsku nadal mieszkają Żydzi, ale jest to niewielka grupa.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la sinagogo en Slupsko[redakti | redakti fonton]
Synagoga została zbudowana w 1902 roku, według projektu architekta Eduarda Kocha. W nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku bojówki hitlerowskie podpaliły budynek. Obecnie po synagodze pozostał pusty plac. W 2006 roku odbudowano fragment płotu, którym przed II wojną światową była otoczona synagoga. Monument ten do dziś przypomina o żydowskiej historii miasta.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la malnova sinagogo en Slupsko[redakti | redakti fonton]
W 1838 roku powstały pierwsze plany wzniesienia murowanej synagogi. Dwa lata później budynek był już gotowy. Synagoga znajdowała się przy ówczesnej Synagogenstrasse. Obecnie jest to ulica Ludwika Waryńskiego. Budynek przestał pełnić swoje funkcje w 1901 roku z powodu wybudowania nowej synagogi i bliskie sąsiedztwo z domami publicznymi.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la filio de la germana koncentrejo (ekstermejo) KL Stutthof en Slupsko[redakti | redakti fonton]
26 sierpnia 1944 roku na terenie zakładów naprawczych kolei w Słupsku utworzono filię obozu koncentracyjnego Stutthof. Przetrzymywano tam kilkuset więźniów z Europy Wschodniej i Niemiec. Zmuszano ich do prac przy kopaniu okopów, naprawach taboru kolejowego i torów. Podobóz ewakuowano 7 marca 1945 roku do obozu koncentracyjnego w Kokoszkach.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la juda edukado en Slupsko[redakti | redakti fonton]
W 1837 roku w mieście funkcjonowała żydowska szkoła podstawowa. W latach 1841-1861 rozbudowano szkołę religijną, założono również nową szkołę podstawową. W 1889 roku miasto udostępniło gminie żydowskiej dwie sale w miejscowej szkole. Dalszy rozwój żydowskiego szkolnictwa w Słupsku powstrzymało dojście do władzy Adolfa Hitlera w 1933 roku.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la juda tombejo en Slupsko dum la jaroj 1815-1938[redakti | redakti fonton]
Do 1815 roku gmina żydowska w Słupsku nie miała własnego cmentarza i korzystała ze starego cmentarza w Lęborku. Gmina otrzymała w dzierżawę wąski pas ziemi, graniczący ze słupskim cmentarzem komunalnym. W 1821 roku doszło do zbezczeszczenia cmentarza. Jednak kolejnych dewastacji dopuszczono się dopiero w czasie II wojny światowej.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la juda tombejo en Slupsko dum la jaroj 1939-1945[redakti | redakti fonton]
Na początku II wojny światowej z żydowskich nagrobków skradziono żelazne tablice. Później rozkradziono kamienie nagrobne. W 1941 roku gestapo zmusiło gminę żydowską do zrezygnowania z posiadania własnego cmentarza. W następnym roku cmentarz podzielono pomiędzy kilku niemieckich właścicieli, którzy dokonali kolejnych zniszczeń.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la juda tombejo en Slupsko post la Dua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
W latach siedemdziesiątych XX wieku cały obszar cmentarza żydowskiego przysypano ziemią. Doprowadziło to do ostatecznej dewastacji cmentarza. Obszar ten ponownie przeznaczono na cmentarz miejski. Pierwsze polskie groby pojawiły się na nim w 1978 roku. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku wielokrotnie upamiętniano teren byłego cmentarza żydowskiego, między innymi w 1994 i 1996 roku.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la juda komunumo en Slupsko[redakti | redakti fonton]
Dom wybudowano w pierwszych latach XX wieku. Mieszkali w nim urzędnicy gminy. Działały również organizacje kobiece i męskie, które skupiały miłośników historii, literatury i sportu. Dom ten funkcjonował do samego końca istnienia gminy żydowskiej w Słupsku. Dziś znajduje się w nim siedziba Caritas.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la juda azilejo (domu opieki) en Slupsko[redakti | redakti fonton]
W 1900 roku, przy udziale funduszy Raphaela Wolffa, wybudowano dom opieki dla ubogich i starszych osób. Połowę mieszkań przeznaczono dla ludności chrześcijańskiej, a drugą połowę dla Żydów. W latach trzydziestych XX wieku było to jedyne schronienie dla okolicznych Żydów. Obecnie budynek służy jako dom mieszkalny.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la juda funebra firmao (funebrejo) en Slupsko[redakti | redakti fonton]
W 1888 roku gmina żydowska zleciła budowę domu pogrzebowego. Zadanie to udało się wykonać dopiero w 1908 roku. Natomiast w latach 1981-1983 budynek został gruntownie odnowiony. Pięć lat później objęto go ochroną jako zabytek. Budynek ten stoi w mieście do dziś i wykorzystywany jest jako magazyn.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio:
1. Barran Fritz Richard (1993): Städte-Atlas Pommern, Eldonejo (Verlag) Gerhard Rautenberg, Leer.
2. Borzyszkowska-Szewczyk Mirosława, Pletzing Christian (2010): La juda ŝpuroj en Kaŝubio (Śladami żydowskimi po Kaszubach). La gvidlibro, Baltia Akademio (Academia Baltica), Gdansko.
3. Drywa Danuta (2001): Zagłada żydów w obozie koncentracyjnym Stutthof 1939-1945, Muzeum Stutthof, Gdańsk.
4. Ellwart Jarosław (2000): Kaŝubio (Kaszuby), Regiono (Region), Gdynia.
5. Heitmann Margret, Schoeps https://de.wikipedia.org/wiki/Julius_H._Schoeps Julius H. (1995): Historio kaj kulturo de judoj en Pomerio (Geschichte und Kultur der Juden in Pommern). Ein Sammelband, Georg Olms, Nov-Jorko.
6. Herlitz Georg, Krischner Bruno (1987): Juda Leksikono (Jüdisches Lexikon), Athenäum, Frankfurto.
7. Kalinowski Daniel (2005):Po żydowsku. Judaj kutimoj en kulturo kaj literaturo (Tradycje judaistyczne w kulturze i literaturze), Pomeria Pedagogia Akademio (Pomorska Akademia Pedagogiczna), Slupsko.
8. Pagel Karl-Heinz (1977): Slupsko en Pomerio: la orient-germana urbo; la libro pri nia pomeria malgranda patrujo (Stolp in Pommern : eine ostdeutsche Stadt ; ein Buch über unsere pommersche Heimat), Radtke, Lubeko.
9. Salinger Gerhard (2006): Zur Erinnerung und zum Gedenken. Die einstigen jüdischen Gemeinden Pommerns, Salinger, Nov-Jorko.
10. Świetlicka Alicja, Wisławska Elżbieta (1998): La historia vortaro de urboj kaj vilaĝoj en Slupska Vojevodio (Słownik historyczny miast i wsi województwa słupskiego), La Societo de Polaj Bibliotekistoj (Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich), Slupsko.
Historio de Slupsko post la Dua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Kronologio de internacia kunlaboro de Slupsko[redakti | redakti fonton]
La ĉefa celo de internaciaj kontaktoj gravaj por la urbaj aŭtoritatoj, estis la disvolvo de promociado kaj internacia kunlaboro de Slupsko pere de nova reto de partnerurboj (ĝemelurboj) kaj partopreno de la urbo en internaciaj organizaĵoj. La komenco de la intarnacia kunlaboro datiĝas en la fino de la okdekaj jaroj de la pasinta jarcento. Tamen fakta disvolvo komenciĝas post la ŝanĝoj de politika sistemo en 1989 kaj post eniro de Pollando al Eŭropa Unio en 2004 jaro.
La plej bone disvolviĝis la kunlaboro inter Carlisle – Flensburg – Słupsk. Kadre de la triflanka interkonsento subskribita la 28-an de junio 1988 en Flensburg disvolviĝas la kunlaboro inter la asocioj, societoj, junularo, artistoj kaj de la aŭtoritatoj de tiuj urboj. Ĉiujare oni interŝanĝas la spertojn kaj elektas novajn direktojn de la daŭra kunlaboro.
Krome estas la jenaj partnerurboj: Vantaa (de la 08.06.1987), Arĥangelsko (de la 29.06.1989), Bari (de la 22.07.1989), Buĥaro (de la 08.04.1994), Vordingborg (de la 13.05.1994), Cartaxo (de la 25.09.2007), Grodno (de la 30.07.2010), Fredrikstad (de la 11.10.2012).
Malgraŭ la deklaro pri kunlaboro oni ne subskribis la dokumenton pri kunlaboro kun la ĉina urbo Sjamen (Xiamen) kaj la ukrainia urbo Eŭpatorio, koncerne en la 2007 kaj en 2010 jaroj. En la Junulara Centro de Kulturo en Słupsk de la jaro 2006 agas la Interfaka Galerio, en kiu prezentiĝis la artistoj lokaj kaj internaciaj, i.a. el Danlando, Svedio, Germanio, Japanio, Usono kaj Aŭstralio. Kadre de tiu agado oni kreis la film-festivalon pri la rand-temoj. Krome la junulara koruso Kantele kunlaboris kun la finna koruso Peltola Schule el Vantaa. En la jaro 2007 Słupsk fariĝis la kunordiganto de la agoj de Nova Hanso en Pollando kaj reprezentis la aliajn polajn urboj kiuj estas la anoj de la asocio. La celoj de la Nova Hanso kiu estis fondita en la jaro 1980, estas la integriĝo de Eŭropo pere de ekonomia kaj kultura kunlaboro. Samtempe en la jaro 2007 Słupsk aliĝis al la Asocio de Baltaj Urboj kiu celas la kunlaboron en la kampo de naturprotekto de la Balta Maro. Tamen la ĉefaj iloj de la internacia kunlaboro de Słupsk estas la interŝanĝo de junularo, kultur- kaj sporteventoj, kaj ankaŭ la komunaj partner-projektoj.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la Drezin-fervojo en Distikto Slupsko[redakti | redakti fonton]
La Drezin-fervojo en Distrikto Slupsko - estis organizita en la jaro 2011 fare de la grupo de amantoj de la Societo de Publik-utileco la "Aktiva Pomerio" por gardi kontraŭ la detruado (neniigo) de la historia fervojo n-ro 212 de Korzybie ĝis Bytów. Obecnie SPKD skupia się głównie na odcinku Korzybie - Zielin Miastecki, na pozostałym fragmencie trasy prowadzony jest dozór oraz drobne prace związane z zachowaniem infrastruktury. Ruch drezynowy otworzono 16 marca 2013 roku, po wcześniejszym przystosowaniu obecnie używanego odcinka linii kolejowej do ruchu, a także skonstruowaniu drezyny spalinowej.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Słupsk)
La historia komenco de la Drezin-fervojo en Distrikto Slupsko[redakti | redakti fonton]
La historo de la nuna Drezin-fervojo en Distrikto Slupsko komenciĝis en la 19-a jc. La konstruado de ĝi estis du-etapa. Pierwszy odcinek Korzybie – Barnowo oddano do użytku 20 listopada 1883 roku, a odcinek Barnowo – Bytów 15 sierpnia 1884 roku. Do 1901 roku było to jedyne połączenie kolejowe Bytowa ze światem. Odcinek do Barnowa został ukończono jako pierwszy z dwóch powodów. W niedalekim Warcinie miał swój majątek kanclerz Otto von Bismarck korzystający ze stacji w Kępicach. W Barnowcu (stacja Barnowo) mieszkała rodzina jego żony, Joanny von Puttkamer, a Bismarckowie często odwiedzali Puttkamerów w Barnowie. Kolejny powód to papiernia w Kępicach, należąca do Bismarcka, potrzebująca dostaw dużej ilości drewna, które dostarczała nowa linia kolejowa. Obie części linii kolejowej na odcinku Korzybie - Bytów miały być wygodne dla kanclerza Otto von Bismarcka i bez większych przeszkód funkcjonowały one aż do wybuchu II wojny światowej.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la Drezin-fervojo en Distikto Slupsko post la Dua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
Dum la Dua Mondmilito la fervojo Korzybie – Bytów estis grave detruita. Jednak po naprawie zniszczeń wojennych, a także pomimo stopniowej degradacji, wspomniana linia kolejowa służyła dla przewozów pasażerskich do dnia 31 lipca 1991 roku. Natomiast do przewożenia towarów służyła do 1999 roku. Ostatni pociąg przejechał tą linią kolejową w kwietniu 2003 roku. Potem opuszczony tor był łakomym kąskiem dla złodziei złomu. Tym niemniej jest to linia kolejowa o najstarszej nawierzchni w Europie, ponieważ ciągle można spotkać tam szyny z 1886 roku.
Od 2011 roku miłośnicy kolei ze Stowarzyszenia Użyteczności Publicznej Aktywne Pomorze przy wsparciu okolicznych mieszkańców działają na rzecz renowacji linii kolejowej Korzybie – Bytów, chroniąc cenną infrastrukturę przed zakusami złodziei złomu i niektórych działaczy samorządowych dążących do jej likwidacji. Linia kolejowa między Korzybiem a Bytowem cieszy się rosnącym zainteresowaniem wśród turystów.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio:
1. Ellwart Jarosław (2000): Kaszuby (Kaŝubio), Region (Regiono), Gdynia.
2. Skurzyński Piotr (2015): Miastko. Śladami Rummela (Ŝpure de Rummel), Region (Regiono), Gdynia.
3. Słupska Powiatowa Kolej Drezynowa (Dresin-fervojo en Distrikto Słupsk), Stowarzyszenie Użyteczności Publicznej Aktywne Pomorze, Słupsk 2014.
4. Świetlicka Alicja, Wisławska Elżbieta (1998): Słownik historyczny miast i wsi województwa słupskiego, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Okręg Słupski, Słupsk.
Famuloj naskitaj aŭ ligitaj kun Slupsko aŭ Distrikto Słupski[redakti | redakti fonton]
membro de la Pola Parlamento kaj
membro de Pola Asocio Eŭropo - Demokratio - Esperanto (EDE-Pollando), Urbestro de Słupsk, foto el la jaro 2014
- La Eriko de Pomerio t.e. Princo Eriko la 1-a el Slupsko, reĝo de Danio, Norvegio kaj Svedio (vidu la apudajn fotojn, kaj artikolon pri li en ĉapitro: Mezepoko)
- Bronisław Kostkowski - beatulo, la patrono de la urbo, naskiĝis en Slupsko kaj mortigita fare de germanaj nazioj en germana eksterminejo dum Dua Mondmilito (1942), tie li renkontiĝis kun mariavita episkopo Johano Mario Miĥaelo Kowalski, esperantisto el Płock kaj Łowicz - ili ambaŭ estas martiroj de la sama eksterminejo en Dachau. (vidu la supran foton).
- Otto Liman von Sanders - la germana generalo kaj la turka marŝalo (vidu la apudan foton).
- Robert Biedroń - la parlamentano, esperantisto kaj urbestro de Slupsko. (vidu la apudan foton).
- Hedwig Lachmann - la germana verkistino, tradukistino kaj poetino. (vidu la apudan foton).
- Lothar Bisky (naskiĝis la 17-an de aŭgusto 1941 en Zollbrück / pole: Korzybie / kaŝube: Korzëbié, apud Kępice, en distrikto Rummelsburg / pole: Distrikto Miastecki, nun Distrikto Słupski, mortis la 13-an de aŭgusto 2013 en Lipsko) estas germania politikisto de la partio Die Linke. Inter la jaroj 1993 kaj 2000, kaj denove de 2003 ĝis 2007 li estis prezidanto de la partio Partei des Demokratischen Sozialismus (PDS). Ekde tiam kune kun Oskar Lafontaine li estas prezidanto de la nove fondita politika partio Die Linke. Ekde ties 2-a kongreso dum la jaro 2007 Lothar Bisky krome ankaŭ estis prezidanto de la Eŭropa Maldekstro kaj Membro de Eŭropa Parlamento. (vidu la apudan foton).
- Stanisław Ignacy Witkiewicz - pola filozofo, verkisto, pentristo, fotisto kaj poeto (vidu la apudan foton); en la Kastelo de Pomeriaj Princojen Slupsko estas lia ununura en Pollando la konstanta muzea ekspozicio pri verkoj de lia vivo. (vidu la apudajn fotojn de la kastelo kaj la pentraĵon pri Julian Tuwim pentrita de li en februaro 1929).
- Anna Łajming (1904 - 2003) - pola kaj kaŝuba skribistino, honora civitanino de Slupsko kaj tie la strato de ŝi. (vidu la apudajn fotojn de ŝi kaj de la strato).
- Danuta Olejniczak (* 1952) - pola politikistino de Civitana Platformo (PO), parlamentanino en Sejmo.
- Przemysław Gosiewski (1964–2010) - pola politikisto de Juro kaj Justeco (PiS), mortis en aviadil-katastrofo ĉe Smolensko. (vidu la apudan foton).
- Wanda Chotomska, la honora civitanino de Slupsko, pola skribistino, aŭtorino de la versoj kaj rakontoj por infanoj kaj junularo. (vidu la apudan foton).
- Mieczysław Kościelniak, pola pentristo kaj grafikisto. (vidu la apudan foton).
- Tomasz Iwan (* 1971) - pola futbalisto. (vidu la apudan foton).
- Milena Rosner (* 1980) - pola volejbalistino. (vidu la apudan foton).
- Kamila Augustyn (* 1982) - pola volanludistino.
- Marek Fis (* 1984) - pola komedianto. (vidu la apudan foton)
Kulturo[redakti | redakti fonton]
Słupsk jest ponadregionalnym ośrodkiem kultury. Odbywają się tam znane w kraju festiwale, jak np. Festiwal Pianistyki Polskiej, Komeda Jazz Festival, Jesienny Przeciąg Gitarowy, Konfrontacje Sztuki Kobiecej, Festiwal Kultury Wschodu „Mundus Orientalis”, Schaefferiada, Festiwal Młodych Talentów "Niemen Non Stop". W mieście działa Polska Filharmonia Sinfonia Baltica oraz cztery teatry: Nowy Teatr im. Witkacego w Słupsku, Państwowy Teatr Lalki „Tęcza”, awangardowy Teatr "Rondo", Teatr Władca Lalek[potrzebne źródło].
W słupskim Zamku Książąt Pomorskich siedzibę ma Muzeum Pomorza Środkowego, które prezentuje zbiory dotyczące historii regionu, jak pochodzący z 1618 oryginał mapy Lubiniusa, cynowe sarkofagi Anny i Ernesta Bogusława von Croy, gobelin przedstawiający poczet książąt pomorskich (dzieło Heleny i Tadeusza Gałkowskich) i stałą wystawę sztuki pomorskiej („Sztuka Dawna Pomorza”). Muzeum Pomorza Środkowego posiada również sporą kolekcję prac Ottona Priebe’a oraz największy na świecie zbiór prac Witkacego. Często organizowane są też wystawy czasowe.
Partneraj urboj[redakti | redakti fonton]
Arĥangelsko, Rusio
Bari, Italio
Buĥaro, Uzbekio
Carlisle (Kumbrio), Britio
Cartaxo, Portugalio
Flensburg, Germanio
Ustka, Pollando
Vantaa, Finnlando
Grodno, Belorusio
Vordingborg, Danio
Esperanto en Slupsko[redakti | redakti fonton]
Historio de E-movado en Slupsko[redakti | redakti fonton]
Dum la 50aj kaj 60aj jaroj de la 20a jc en Slupsko estis forta Esperanta Movado. Ĝi konsistis grandparte el la influa kaj bone organizita E-grupo ĝisoste sindona al la internacia lingvo. Rezulte al tia agado kaj danke al la propono de la Urba Konsilantaro en la jaro 1959 la straton Złota (Ora strato), nomata ĝis la jaro 1945 Goldstrasse, oni ŝanĝis la nomon al la strato de Ludoviko Zamenhof. Esperantistoj de Slupsko popularigis Esperanton kaj ĝian kreinton Ludoviko Zamenhof. Rezulte estas la Zamenhof-strato kaj obelisko omaĝe al Ludoviko Zamenhof, ĝi troviĝas apud la urbodomo, en la nuna Parko de Jerzy Waldorff ([4]), en la loko de la antaŭa urba teatrejo. La menciitan monumenton - obeliskon oni konstruis en la jaro 1960 de la aluvia granito kun aldonita memor-tabulo omaĝe al Ludoviko Zamenhof kun la jena ĉizita teksto: "AL D-RO LUDOVIKO ZAMENHOF AŬTORO DE ESPERANTO 1859 – 1917 społeczeństwo m. SŁUPSKA 1960" (społeczeństwo m. Słupska 1960 = la urbanoj de Slupsko 1960 jaro). Jen la foto de tiu obelisko, vidu la ligilon al Fejsbuko: ([5]) Iniciatis kaj realigis la ideon memorigi Ludovikon Zamenhof i.a. la kuracistoj de Slupsko - d-ro Ludoviko Zgirski kaj d-ro Stanisław Zausmer. Same gravan rolon plenumis Mieczysław Jordanowski (1928 – 2010), la ano de la Urba Konsilantaro de Slupsko en la unua oficperiodo, sociaganto, multjara aktivulo de Pola Esperanto-Asocio, Filio en Slupsko, ĝisosta esperantisto. La genezo de la Zamenhof-strato estas iom pli komplika. Kiam la Ruĝa Armeo transdonis Slupskon al pola administracio somere 1945, lige kun la poligo oni likvidis la germanajn nomojn, ekzemple la nomojn de la stratoj. Tiam i.a. la straton Goldstrasse – laŭvorte oni tradukis la strato Złota (ora). En la jaro 1959 laŭ propono de la Urba Konsilantaro la Oran straton oni nomis: la Zamenhof-strato kaj tia nomo estas ĝis nun. Co ważne, okres świetności Miejskiego Koła Esperantystów w Słupsku przypadał na lata sześćdziesiąte XX wieku. W tamtym czasie możliwa była nauka esperanto, jak również korzystanie z licznych książek, podręczników, artykułów i słowników polsko – esperanckich. Rozwój esperanta w Słupsku wiązał się także z tym, że otwierało ono okno na świat i zarazem stanowiło jeden z nielicznych sposobów poznania ciekawych ludzi w kraju i zagranicą. Niestety z biegiem czasu działalność tego koła uległa stopniowemu zanikowi. Niemniej jednak co pewien czas podejmowano próby przywrócenia jego dawnej siły. W rezultacie tych zabiegów jeszcze na początku lat 90. XX wieku odbył się w Słupsku kurs języka esperanto, w którym uczestniczyło kilkunastu słuchaczy. Głównym organizatorem wspomnianego przedsięwzięcia był Henryk Wower, aktywny działacz i ówczesny przewodniczący Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” w Słupsku. Niestety obecnie w mieście żyje niewielu ludzi z licznego niegdyś grona słupskich esperantystów. Natomiast omawiane koło esperanckie rozpadło się wiele lat temu. Jen ligilo al informo pri E-movado de la jaroj 80aj de 20a jc. kun la artikoleto en "Heroldo de Esperanto" ([6]). Jednak dzięki niedawnemu sprowadzeniu do Słupska senackiej wystawy pod tytułem „125 Lat Języka Esperanto” pojawiła się możliwość odnowienia społeczności esperantystów w Słupsku.
(Artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz', doktoriĝ-kandidato, Pomeria Akademio en Slupsko)
En Słupsk estas de la jaro 1960 obelisko omaĝe al Ludoviko Zamenhof en parko de Jerzy Waldorff (vidu la apudan foton) ĉe la strato Jaracza
kun la jena tekso: „AL DRo LUDOVIKO ZAMENHOF
AŬTORO DE ESPERANTO
1859 – 1917
SPOŁECZEŃSTWO m. SŁUPSKA 1960” - la foton de tiu obelisko vi povas trovi en Fejsbuko, jen la ligilo: ([7])
(ankaŭ foton de tiu obelisko vi povas trovi en tiu listo de ZEOj serĉante urbon Słupsk en tiu listo, jen la ligilo: ([8])
La porokaza obelisko omaĝe al Ludoviko Zamenhof, la kreino de internacia lingvo Esperanto oni inaŭguris danke al iniciativo de tiam forta E-movado en la jaro 1960 danke al esperantisto kaj urba konsilanto Mieczysław Jordanowski, tamen subskribe en la teksto sur la obelisko estas: La Loĝantaro de la urbo Słupsk 1960. La obelisko estis starigita sur la skvaro ĉe la stratoj Jagiełły kaj la placo Zwycięstwa (placo de Venko) en la loko de jam ne ekzistanta la Urba Teatro.
Mieczysław Jordanowski ekinteresiĝis pri Esperanto dum sia deviga militservo kiel dekkelkjarulo. Aliĝis al la tiama Pola Esperanto-Asocio (PEA), kaj diligente lernis la lingvon kaj okupiĝis pri ĝi ĝis la lastaj tagoj de sia vivo. Danke al Esperanto li ekkonis interesajn homojn en Slupsko, Pollando kaj en la tuta mondo. Li alte aprezis la konatiĝon kun la loĝanto de Slupsko d-ro Stanisław Zausmer, pro lia tre flua kono de Esperanto. Baldaŭ li ankaŭ ne konis la barojn en la kontaktoj kun esperantistoj de la tuta mondo, dum multaj siaj vojaĝoj eksterlanden. En sia hejmo li havis multajn E-librojn kaj vortatojn kiujn li ofte kaj skrupule studis. Post lia morto plimulto de ili estis transdonitaj al la E-muzeo.
La 7-an de novembro 2014 venis de Elbląg dum sia turneo tra Pollando la Senata Esperanto-ekspozicio, kiu unue estis oktobre 2012 en Varsovio en la Pola Senato kaj estis organizita okaze de la 125-jara Jubileo de Esperanto kaj la Konferenco pri Esperanto en Pola Parlamento organizita de polaj parlamentanoj i.a. senatano Edmund Wittbrodt kaj fare de Pola Asocio Eŭropo - Demokratio - Esperanto (EDE-Pollando) kun financa helpo de Mecenato de Esperanto el Japanio Etsuo Miyoshi. La E-ekspozicio post la Senato estis prezentata en Varsovio, Malborko, Nowy Staw, Tczew, Gdynia, Pelplin, Wołów, Złotoryja, Vroclavo, Sosnowiec, Czeladź, Będzin, Lębork, Lodzo, Loviĉo, Sztum, Kwidzyn, Elbląg, la ekspozicion invitis al la urbo esperantisto, doktoriĝ-kandidato Mariusz Borysiewicz kune kun la novelektita Urbestro de Slupsko Robert Biedroń kaj la ekspozicioj okazos en du lokoj, en Urba Oficejo kaj en Biblioteko de Pomeria Akademio.
La 15an de januaro 2015 okazis la inaŭguro de la Senata E-Ekspozicio en la Pomeria Akademio sub la Patroneco de la Rektoro prof. d-ro habil. pri la humanaj sciencoj Tadeusz Krzysztof Sucharski kun lia persona ĉeesto, krome persone ĉestis la Distrikt-estro de Słupsk Zdzisław Kołodziejski, la Vicurbestrino de Słupsk Krystyna Danilecka-Wojewódzka kaj kompreneble la direktorino de la Akademia Biblioteko kie okazis la Ekspozicio d-rino Beata Taraszkiewicz kaj okaze de la vernisaĝo la Urbestro de Slupsko d-ro Robert Biedroń kiu estas esperantisto, li renkontiĝis kun la kunordiganto de la Ekspozicio kaj vicprezidanto de Pola Asocio Eŭropo - Demokratio - Esperanto (EDE-Pollando) Eduardo Kozyra por inviti la Ekspozicion al la sekvonta ekspozici-loko t.e. la galerio en la Urba Oficejo de Słupsk de la 15a de februaro 2015, la interparolon kun la Urbestro ĉeestis la doktoriĝ-kandidato en la Pomeria Akademio Mariusz Borysiewicz (la temo de la doktoriĝa laboraĵo estas Ludoviko Zamenhof kaj Esperanto). Dum la vernisaĝo de la Ekspozicio kantis en Esperanto, la pola kaj la kaŝuba lingvoj la 8-persona kaŝuba folklor-ensemblo "Ziemia Lęborska" / "Tero de Lenborko", krome ĉeestis raportisto de la Radio Koszalin kaj du redaktoroj de la lokaj gazetoj: "Głos Pomorza" / "Voĉo de Pomerio" kaj de "Nasze Miasto" / "Nia Urbo" (vidu la invitilon al la Senata Ekspozicio, jen ligilo: ([9]) kaj fine vidu la fotoalbumon de tiu vernisaĝo, jen ligilo: ([10]).
La 10an de februaro 2015 okazis la oficiala renkontiĝo de Eduardo Kozyra, vicprezidanto de EDE-Pollando kaj Mariusz Borysiewicz (doktoriĝ-kandidato) kun la Urbestro de Slupsko d-ro Robert Biedroń por priparoli la daton kaj la programon de la Senata E-Ekspozicio en la Galerio de la Urba Oficejo, la E-kurso kaj prezentiĝo de la monologo de Mario Migliucci - "Doktoro Esperanto" - fare de nia kolegino Irena Grochowska el Wągrowiec.
De la 10a ĝis 17a de februaro 2015 okazis en la Pomeria Akademio la rapida E-kurso gvidata de Eduardo Kozyra (aliĝis al ĝi 27 personoj kaj finis 23 kun E-diplomoj kaj oficialaj atesliloj dulingvaj pri la fino de la fundamenta kurso de Esperanto. Finis ĝin i.a. tri sciencaj laboristoj de la Pomeria Akademio kaj kelkaj studentoj i.a. de Mongolio kaj Ukrainio el Donetsko).
La 18-an de februaro 2015 la Senata Ekspozicio veturos al najbara urbo kaj Komunumo Kępice kaj la vernisaĝo okazos la 19an je la 13a horo kun la lokaj aŭtoritatoj kaj la loĝantoj.
La 19-an de januaro 2016 la Urbestro de Slupsko d-ro Robert Biedroń renkontiĝis denove en sia Urba Oficejo kun prezidanto de EDE-Pollando Eduardo Kozyra, kaj i.a. sekretario de EDE-Pollando doktoriĝ-kandidato Mariusz Borysiewicz kaj Stanisław Bekier ([11]). Dum la labor-kunsido oni priparolis la vernisaĝon de la Senata E-ekspozicio en la Urbodomo, eldonadon de E-prospektoj pri urbo Slupsko kaj promesis helpi skribi projekton de la E-konfereno en Slupsko kadre de la Baltia Regiono. Li ankaŭ promesis konvinki kelkajn parlamentanoj (ekz. Grzegorz Furgo) al la pola Parlamenta Grupo Apoganta Esperanton (PGAE) de la nuna ofic-periodo.
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- ↑ http://www.ipernity.com/doc/92739/17119841
- ↑ Laŭ [1] la germanaj esploristoj pritaksis, ke la trovaĵo devenas de neolitiko de inter 1700 a.K. kaj 650 a.K..
- ↑ Oksywie estas nun kvartalo de Gdynia
- ↑ https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1553894524626443&set=a.1553894054626490.1073741839.100000177308615&type=3&theater
- ↑ http://www.ipernity.com/doc/92739/17119841
- ↑ https://www.facebook.com/photo.php?fbid=955226571159911&set=a.663625250320046.1073741825.100000177308615&type=3&theater
- ↑ http://www.ipernity.com/doc/92739/17119841
- ↑ http://eo.wikipedia.org/wiki/Listo_de_Zamenhof/Esperanto-objektoj_en_Pollando<
- ↑ http://www.apsl.edu.pl/archiwum_news.php?a=4247-zaproszenie-na-otwarcie-wystawy-pt-q125-lat-jzyka-esperantoq
- ↑ https://www.facebook.com/media/set/?set=a.1046675722025728.1073741855.208688165824492&type=1
- ↑ https://www.facebook.com/1748862638679742/photos/a.1754529238113082.1073741828.1748862638679742/1754529381446401/?type=3&theater
