Համաստեղություններ

Օրիոնը ամենահեշտ ճանաչվող համաստեղություններից է։

Համաստեղություններ կամ աստեղատներ, երկնոլորտը պայմանականորեն բաժանող տիրույթներ՝ աստղային երկնքում դյուրին կողմնորոշվելու համար։ Հնում համաստեղություններ են անվանել երկնքում պայծառ աստղերով առանձնացվող բնորոշ պատկերները։

Հայկական լեռնաշխարհում

Հայկական լեռնաշխարհի բնակիչների՝ աստղային երկնքի նկատմամբ հետաքրքրության մասին են վկայում ավելի քան 3 հազարամյակի վաղեմության՝ համաստեղություններ պատկերող բազմաթիվ ժայռապատկերներ։ Աստղագոտին, որով անցնում է Արեգակի տարեկան ուղին (խավարածիր), հին ժողովուրդները բաժանել են 12 համաստեղությունների (Խոյ, Ցուլ, Երկվորյակներ, Խեցգետին, Առյուծ, Կույս, Կշեռք, Կարիճ, Աղեղնավոր, Այծեղջյուր, Ջրհոս, Ձկներ)։ Հայերն աստղագոտին անվանել են Կենդանաշրջան, իսկ դրա համաստեղությունները՝ կենդանակերպ։ Անանիա Շիրակացու աշխատություններում բերված է յուրաքանչյուր կենդանակերպում երևացող աստղերի քանակը։ Միջնադարյան մի շարք թարգմանական և հայկական բնագրային աշխատություններում հեղինակները, հետևելով Պլատոնին, տվել են կենդանակերպի ու մարդու մարմնի մասերի «համապատասխանության» նկարներ և դրանց բացատրությունները։ Հայտնի է, որ միջնադարում բախտագուշակները պետությունների և մարդկանց ճակատագրերը, պատերազմների վախճանը և երկրային այլ երևույթներ կապել են համաստեղությունների և լուսատուների հետ։ Սակայն հայ տոմարագետ-աստղագետները (սկսած Անանիա Շիրակացուց, որն այդ բոլորը համարել է «բարբաջանք») հանդես են եկել աստղագուշակության դեմ։ Նրանք բացատրել են կենդանակերպի անունները՝ նկատի ունենալով, թե դրանցից յուրաքանչյուրում Արեգակի գտնվելը ինչ ազդեցություն է գործում Երկրի վրա։ Այսպես, ըստ Հակոբ Ղրիմեցու, Խոյ է կոչվում գարնան առաջին կենդանակերպը, քանի որ «խոյը ծննդական է», և Արեգակը, այդ կենդանակերպում գտնվելիս, «Երկիրը շարժում է ծննդականության»։ Առյուծ կենդանակերպում գտնվելիս Արեգակն այնպես է հզորանում, որ կարող է նույնիսկ վնաս պատճառել մարդկանց։ Արեգակի՝ Ձկներ կենդանակերպում գտնվելու ժամանակ, առատ ձնհալի հետևանքով Երկիրը ձկան նման լողում է ջրի մեջ ևն։ Երևանի Մատենադարանի ձեռագրերում պահպանվել են կենդանակերպերի նկարներ և այլ համաստեղությունների վերաբերյալ տեղեկություններ։ Համաստեղությունների դիցաբանական անուններն ունեն իրենց հայկական համարժեքները (Օրիոն՝ Հայկ, Հերկուլես՝ Վահագն ևն)։ Համաստեղությունների փոխդասավորության, անվանումների և աստղերի աստղային մեծությունների մասին տեղեկություններ կան «Համատարած աշխարհացոյց» և «Աստղալից երկինք» քարտեզներում։

Համաստեղությունների ցանկը

Հայերեն անունը Լատիներեն անունը Լատիներեն անվան սեռական հոլովը Կրճատ ձևը Մակերեսը (քառ.աստ.) Մակերեսը տոկոսներով 6.0m-ից պայծառ աստղերի քանակը Ագռավ Corvus Corvi Crv 184 0.45% 15 Աղավնի Columba Columbae Col 270 0.65% 40 Նետ Sagitta Sagittae Sge 80 0.19% 20 Աղեղնավոր Sagittarius Sagittarii Sgr 867 2.10% 115 Աղվես Vulpecula Vulpeculae Vul 268 0.65% 45 Այծեղջյուր Capricornus Capricorni Cap 414 1.00% 50 Անդրոմեդա Andromeda Andromedae And 722 1.75% 100 Անկյունակապ Norma Normae Nor 165 0.40% 20 Առագաստ Vela Velorum Vel 500 1.21% 110 Առյուծ Leo Leonis Leo 947 2.30% 70 Արծիվ Aquila Aquilae Aql 652 1.58% 70 Բերենիկեի վարսեր Coma Berenices Comae Berenices Com 386 0.94% 50 Գայլ Lupus Lupi Lup 334 0.81% 70 Գավաթ Crater Crateris Crt 282 0.68% 20 Դանակ Caelum Caeli Cae 125 0.30% 10 Դելֆին Delphinus Delphini Del 189 0.46% 30 Դրախտահավ Apus Apodis Aps 206 0.50% 20 Եզնարած Bootes Bootis Boo 907 2.20% 90 Եռանկյունի Triangulum Trianguli Tri 132 0.32% 15 Զոհասեղան Ara Arae Ara 237 0.57% 30 Էրիդան Eridanus Eridani Eri 1138 2.76% 100 Երկվորյակներ Gemini Geminorum Gem 514 1.25% 70 Ընձուղտ Camelopardalis Camelopardalis Cam 757 1.83% 50 Թռչող Ձուկ Volans Volantis Vol 141 0.34% 20 Ժամացոյց Horologium Horologii Hor 249 0.60% 20 Լուսան Lynx Lyncis Lyn 545 1.32% 60 Խեցգետին Cancer Cancri Cnc 506 1.23% 60 Խոյ Aries Arietis Ari 441 1.07% 50 Կառավար Auriga Aurigae Aur 657 1.59% 90 Կասիոպեա Cassiopeia Cassiopeiae Cas 598 1.45% 90 Կարապ Cygnus Cygni Cyg 804 1.95% 150 Կարիճ Scorpius Scorpii Sco 497 1.20% 100 Կարկին Circinus Circini Cir 93 0.23% 20 Կենդանագիր Pictor Pictoris Pic 247 0.60% 30 Կենտավրոս Centaurus Centauri Cen 1060 2.57% 150 Կետ Cetus Ceti Cet 1231 2.99% 100 Կեփևս Cepheus Cephei Cep 588 1.42% 60 Կշեռք Libra Librae Lib 538 1.30% 50 Կողմնացույց Pyxis Pyxidis Pyx 221 0.54% 25 Կոյս Virgo Virginis Vir 1294 3.14% 95 Կռունկ Grus Gruis Gru 366 0.89% 30 Օրիոն Orion Orionis Ori 594 1.44% 120 Հարավային Եռանկյունի Triangulum Australe Trianguli Australis TrA 110 0.27% 20 Հարավային Թագ Corona Australis Coronae Australis CrA 128 0.31% 25 Հարավային Խաչ Crux Crucis Cru 68 0.17% 30 Հարավային Հիդրա Hydrus Hydri Hyi 243 0.59% 20 Հարավային Ձուկ Piscis Austrinus Piscis Austrini PsA 245 0.59% 25 Հեռադիտակ Telescopium Telescopii Tel 252 0.61% 30 Հիդրա Hydra Hydrae Hya 1303 3.16% 130 Հյուսիսային Թագ Corona Borealis Coronae Borealis CrB 179 0.43% 20 Հնդկացի Indus Indi Ind 294 0.71% 20 Ձկներ Pisces Piscium Psc 889 2.16% 75 Ճանճ Musca Muscae Mus 138 0.34% 30 Մանրադիտակ Microscopium Microscopii Mic 210 0.51% 20 Մեծ Արջ Ursa Major Ursae Majoris UMa 1280 3.10% 125 Մեծ Շուն Canis Major Canis Majoris CMa 380 0.92% 80 Միաեղջյուր Monoceros Monocerotis Mon 482 1.17% 85 Մողես Lacerta Lacertae Lac 201 1.59% 35 Նապաստակ Lepus Leporis Lep 290 0.70% 40 Նավախել Carina Carinae Car 494 1.20% 110 Ողնուց Puppis Puppis Pup 673 1.63% 140 Ոսկե Ձկնիկ Dorado Doradus Dor 179 0.43% 20 Որսկան Շներ Canes Venatici Canum Venaticorum CVn 465 1.13% 30 Պեգաս Pegasus Pegasi Peg 1121 2.72% 100 Պերսևս Perseus Persei Per 615 1.49% 90 Պոմպ Antlia Antliae Ant 239 0.58% 20 Ջրհոս Aquarius Aquarii Aqr 980 2.38% 90 Սեղանասար Mensa Mensae Men 153 0.37% 15 Սեքստանտ Sextans Sextantis Sex 314 0.76% 25 Սիրամարգ Pavo Pavonis Pav 378 0.92% 45 Վահան Scutum Scuti Sct 109 0.26% 20 Վահագն Hercules Herculis Her 1225 2.97% 140 Վառարան Fornax Fornacis For 398 0.96% 35 Վիշապ Draco Draconis Dra 1083 2.63% 80 Տուկան Tucana Tucanae Tuc 295 0.71% 25 Ցանց Reticulum Reticuli Ret 114 0.28% 15 Ցուլ Taurus Tauri Tau 797 1.93% 125 Փյունիկ Phoenix Phoenicis Phe 469 1.14% 40 Փոքր Առյուծ Leo Minor Leonis Minoris LMi 232 0.56% 20 Փոքր Արջ Ursa Minor Ursae Minoris UMi 256 0.62% 20 Փոքր Ձի Equuleus Equulei Equ 72 0.17% 10 Փոքր Շուն Canis Minor Canis Minoris CMi 183 0.44% 20 Քամելեոն Chamaeleon Chamaeleontis Cha 132 0.32% 20 Քանդակագործ Sculptor Sculptoris Scl 475 1.15% 30 Քնար Lyra Lyrae Lyr 286 0.69% 45 Օկտանտ Octans Octantis Oct 291 0.71% 35 Օձ Serpens Serpentis Ser 637 1.54% 60 Օձակիր Ophiuchus Ophiuchi Oph 948 2.30% 100

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Համաստեղություններ կատեգորիայում։