دوشیزه (صورت فلکی)

دوشیزه

صورت فلکی
فهرست ستاره‌های دوشیزه
نام لاتین	Virgo
نام‌های دیگر	خوشه، سنبله، عذرا
بعد	۱۳ ساعت
میل	−۴°
پهنه	درجه مربع
رتبه	۲
فاصله نزدیک‌ترین ستاره	سال نوری
نام درخشان‌ترین ستاره	سماک اعزل (آلفا دوشیزه)
صور مجاور	شیر میزان
مشهود بین عرض‌های °۸۰+ و °۸۰- بهترین زمان مشاهده در ماه مه

پیکر آسمانی دوشیزه (خوشه) یا صورت فلکی سنبله از صورت‌های فلکی منطقةالبروجی است. مساحت آن ۱۲۹۴ درجه مربع می باشد. این پیکر آسمانی در نیمکره شمالی آسمان و دومین صورت فلکی از لحاظ بزرگی است .صورت فلکی سنبله یکی از قدیمی ترین صورت‌های فلکی است که توسط انسان شناسایی و توصیف شده است. خورشید در عبور سالانه خود در دائرةالبروج ، بیشترین زمان را در این صورت می گذراند.

ریشه‌شناسی واژه و نماد

نام این پیکر آسمانی را ابوریحان بیرونی سنبله یا عذرا آورده است. کلمهٔ سنبله به معنی خوشه است.

در بندهشن نام این صورت فلکی هوشگ (Hōšag) است (Pakzad, P. 77) که در فارسی خوشه شده است.

در منابع نجومی چون صورالکواکب این صورت فلکی به سیمای دوشیزه‌ای با خوشه‌ای گندم یا شاخه گلی در دست نمایش داده شده‌است. در منابع یونانی این صورت فلکی با خوشه گندم یا زیتون نمایش داده شده است.

در فهرست مول آپین، نام این صورت فلکی «مول آب سین» (Mul Ab sin) آمده و آب سین به معنی کشتزار است. در برخی منابع به صورت «فورو» (furrow) و «مول کی هال» (Mul Ki-Hal) هم آمده است. «فورو» نیز به سیمای ایزدبانویی که خوشه ای از گیاه جو را در دست دارد، نمایش داده شده است. این صورت فلکی کم کم با صورت فلکی «فروند» (frond) یکی شده است. فروند را به سیمای ایزدبانویی که برگی خرما در دست دارد تصویر کرده اند.

اخترباستان‌شناسی و اختراسطوره‌شناسی

سنبله تنها چهره زنانه در منطقه البروج بوده و یکی از قدیمی‌ترین و مشخص‌ترین صورت‌های فلکی آسمان است. در اسطوره‌های برخی از اقوام و ملل این پیکر آسمانی به عنوان خدابانوی باروری مقدس شمرده می‌شد یا می‌شود.

مرتبط دانستن زمین و خرمن با سنبله ردپای باورهای کهن ایزدبانوان و زمین و کشاورزی است. در اسطوره‌های سومری ایزدبانوی بزرگ سومر نین‌هورسگ (Ninhursag) به معنی «سرور کوه‌های بزرگ» با این پیکر آسمانی مربوط بود و تصور می‌شد هنگامی که خورشید در چرخش خود در ستارۀ باکره قرار می گرفت، نین‌هورسگ آبستن می‌شد.

در اسطوره‌های میان‌رودان این پیکر آسمانی را به ایشتار مربوط می‌دانستند. ایشتار در ابتدای فصل سرما به جهان زیرین می رفت تا تموز را بازگرداند. آنگاه در بهار، تموز در جامه ای سبز و تازه دوباره در زمین پیدا می‌شد.

این صورت فلکی نزد یونانیان باستان نیز الهه باربری " دیمتر " ( Demeter ) یا دخترش " پرزفون " ( Persephone ) به شمار می رفت . خدای خدایان " زئوس " به خدای زیرین " هادس " ( hades ) قول داده بود که این دختر را به همسری او در آورد و " هادس " دختر را فریفته و ربوده بود . الهه " دیمتر " با از دست دادن دخترش خیلی غمگین شد و درختان و زمین های کشاورزی را خشکاند . بالاخره " زئوس " تصمیم گرفت برای جلوگیری از قحطی و گرسنگی انسانها اجازه دهد که " پرزفون " دو سوم سال را نزد مادرش بر زمین و یک سوم دیگر را نزد همسرش در جهان زیرین به سر آورد . به محض آن که پرزفون به زیرزمین می رفت ، هوا سرد و بارانی می‌شد ، برگهای درختان می ریختند ، بارش برف آغاز می‌شد و زمستان از راه می رسید . زمانی که پرزفون دوباره به روی زمین باز می گشت ، همه جا سبز می‌شد و بهار آغاز می‌شد . به این ترتیب صورت فلکی سنبله تغییر فصلها را نیز به خاطر می آورد .

ضمن این که نام تعدادی از خدایان اساطیری مونث از جمله ایشتر، ایزیس (رب‌النوع مصری)، دمتر (رب‌النوع مادر زمین)، آتنا (دختر زیوس و متیس) و آرتمیس (خواهر آپولون) را در خود دارد.

در تغییر دیگری صورت فلکی سنبله " اورانیا " ( urania ) الهه یونانی اختر شناسی به شمار می آمد . رومیان این صورت فلکی را " آسترآ " ( astraea ) یعنی الهه عدالت و قوانین طبیعت تصور می کردند و مسیحیان پیشین در این صورت فلکی " مریم مقدس " ( virgin mary ) را مشاهده می کردند .

ستاره‌ها

ستاره آلفای دوشیزه به نام سماک اعزل در دست دوشیزه‌است. طیف آن از نوع B۱ V، قدر۱٫۰ و فاصله ۲۲۰ سال نوری است. سماک اعزل دارای یک همدم بسیار کم‌نور است. سماک اعزل در لاتین به معنای"خوشه گندم" آمده که در دست دوشیزه است.

اجرام عمقی آسمان

خوشه کهکشانی گروه محلی که ما هم عضوی از آن هستیم در این صورت فلکی قرار دارد

1. M۴۹
2. M۱۰۴
3. M۱۰۴
4. M۹۰
5. M۶۰
6. M۵۹
7. M۵۸
8. M۸۷
9. M۸۴
10. M۸۶
11. M۴۹
12. NGC۵۶۳۴

صورت‌های فلکی مجاور

1. شیر
2. ترازو
3. سرمار
4. کلاغ
5. گاوران

منابع

• کتاب صورت‌های فلکی نوشته دکتر گری مکلر