Pizza
Pizza (die woord is moontlik afgelei van die Arabiese pita ("brood"), die Langobardiese bi°zzo ('n eenvoudige soort brood) of die Italiaans-Napolitaniese piceà, pizzà ("pluk") is 'n bodem van gisdeeg, wat met pikante bestanddele soos tamatiesous, kaas, olywe, sampioene en salami of ham belê en daarna in die oond gebak word.
Die moderne pizza het sy oorsprong in die Suid-Italiaanse hawestad Napels, maar intussen het die gereg wêreldwyd gewild geraak en dit word in 'n groot verskeidenheid variante aangebied.
Inhoud
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Die verskillende volke van Italië het al duisende jare gelede 'n aantal voorlopers van die huidige pizza in hulle kookkuns geken. Die jagters en versamelaars van die Steentydperk het wilde graansoorte soos emmer en eenkoorn, maar ook gars vir hulle vroeë soort pizza gebruik. Die graan is eers geweek of gekook, tot pap gestamp en uiteindelik op hete stene geplaas en oor 'n oop vuur gebak.
Omtrent 1000 v.C. het die Etruskers van Noord- en Sentraal-Italië veral platbrood geniet, wat van fyngestampte graan gemaak en op hete stene gebak is. Die Etruskers het die stene gewoonlik in as begrawe, wat 'n rokerige smaak aan die platbrood verleen het, en die brood met olie en kruie verfyn sodra dit klaar gebak was. Die platbrood is dikwels net soos 'n plaat as onderlaag vir ander geregte gebruik.
Die Grieke, wat sedert die 8ste eeu v.C. kolonies in die suide van Italië gestig het, het hulle gevorderde bakmetodes saamgebring. Alhoewel hulle ook 'n fyngestampte graandeeg vir hulle brood gebruik het, het hulle die vulsel bo-op die ongebakte deeg geplaas om die smaak verder te verfyn. Die tipiese Griekse plakuntos is as ronde platbrode gevorm en met vulsels soos olie, uie, kruie en knoffel belê.
Vir die bakproses het die Grieke in plaas van 'n oop vuur reeds oonde gebruik, en die deeg is vooraf geknie sodat dit makliker verteerbaar was. Hulle het moontlik ook verskillende tegnieke van die Egiptenare oorgeneem, soos byvoorbeeld die maak van suurdeeg en die gebruik van gis. Danksy 'n hoë rand was die ronde platbrode baie stabiel en kon maklik in die hand geneem word om hulle te eet.
Dit is hoogs waarskynlik dat die antieke Romeinse kookkuns die Etruskiese en Griekse metodes en tegnieke verder ontwikkel en reeds 'n vroeë voorloper van die huidige pizza geken het, wat moontlik nou verwant is met die huidige focacciabrood van Ligurië. Die Romeine het net soos die Etruskers gebruik gemaak van die oop vuur se hoë hitte en hulle platbrode volgens die Griekse manier voor die bakproses gekruie. Die Romeinse placenta was 'n plaaslike variant van die Griekse plakuntos, wat met kaas belê en oor 'n houtvuur gebak is. 'n Ander Romeinse platbrood, laganum, was dun soos wafels en is op dieselfde manier gebak.
Die oorspronklike pizza, wat net met olyfolie, tamatieskyfies, origanum of basilikum belê word, dateer uit die middel van die 18de eeu - 'n tydperk toe tamaties in Suid-Italië gewild geraak het.
Ander soorte pizzas soos die Apoeliese pizza pugliese of die Kalabrese pitta inchiusa, wat naas die gisdeeg net met ou bekende bestanddele soos olyfolie, uie en sout belê word, is ouer variasies waarvan die naam oorgeneem is.
Aangesien pizza in die oond teen 'n baie hoë temperatuur van 400 tot 500 °C gebak moet word, wat in 'n gewone kombuis onmoontlik sou wees, is hy dikwels tuis voorberei en na die plaaslike bakkery gebring. Later ontstaan die ambag van die pizzabakkers, die sogenaamde pizzaioli, wat ook die deeg voorberei en belê het. Die oudste pizzeria in Napels, Port' Alba, is in die jaar 1830 geopen en bestaan nog steeds.
Die eerste pizza, wat met die huidige variasies sou ooreenkom, is waarskynlik op 11 Junie 1889 deur die pizzaiolo Peppino Brandi gebak. Hy het die opdrag gekry om vir die Italiaanse koning Umberto I en sy eggenote Margherita 'n pizza te bedien. Hy het dit op 'n patriotiese manier belê met bestanddele in die nasionale kleure van Italië: Tamaties, mozzarella-kaas en basilikum (rooi, wit en groen).
Hierdie nuwe soort pizza met kaas dien as die voorbeeld vir talle moderne variasies van die gereg. In plaas van vars tamaties word dikwels tamatiesous (salsa pizzaiola) gebruik.
In die 19de eeu het Italiaanse emigrante die pizza-resepte na die Verenigde State gebring, en in 1905 is die eerste pizzeria in New York geopen. Die Amerikaners het hulle eie soort pizza met 'n besonder dikke bodem geskep, die American Style Pizza, alhoewel daar lankal ook plaaslike variëteite is. New Yorkers gee die voorkeur aan pizzas met 'n ietwat dikker kors en baie kaas. In New Haven word New Yorkse pizza met wit mossels geniet, terwyl Chicago se pizza-variant in 'n pan gebak word en 'n besonderse dik kors het. Die oorspronklike pizzaresep is in Kalifornië by die plaaslike eetgewoontes aangepas en word met 'n groot verskeidenheid versierings verfraai, wat ook eksotiese bestanddele soos bokkaas, ham met pynappelstukkies en tandoori-hoender insluit.
Danksy die invloed van groot Amerikaanse kettingwinkel-pizzerias het pizza na die Tweede Wêreldoorlog ook in Europa en ander dele van die wêreld gewild geraak. Naas spaghetti het dit die bekendste gereg van die Italiaanse kookkuns geword. Dit word nou wêreldwyd in restourante bedien en is daarnaas ook een van die gewildste wegneemetes en gesogte bevrore kitskos.
Verskillende bedekkings[wysig | wysig bron]
L.W. die tamatiesous wat hier gebruik word is eerder tamatiepasta, nie die dun sous wat as "ketchup" in die VSA bekendstaan nie.
- Margherita: tamatiesous, mozzarella
- Funghi: tamatiesous, mozzarella, sampioene
- Capricciosa: tamatiesous, mozzarella, sampioene, ham, eiers, artisjokke, klein worsies, groenolywe
- Quattro Stagioni: tamatiesous, mozzarella, ham, swartolywe, sampioene, artisjokke, ertjies, salami, eiers
- Vegetariana: tamatiesous, mozzarella, sampioene, uie, artisjokke, groenmielies, soetrissie (green peppers)
- Quattro Formaggi: tamatiesous, en 4 soorte kaas, gewoonlik mozzarella, parmesaankaas, bloukaas en bokkaas
- Marinara: tamatiesous, mozzarella, garnale, mossels, tuna, kalamarie, krapvleis
- Peperoni: tamatiesous, mozzarella, peperoni
- Napolitana: tamatiesous, ansjovis, olywe, kuipers
- Hawaii: tamatiesous, mozzarella, ham, pynappel
- Maltija (Maltese): tamatiesous, bokkaas, songedroogde tamaties, Maltese wors, uie
- Calzone (gevou): tamatiesous, mozzarella, sampioene, ham, eiers,
- Rucola: tamatiesous, buffelmozzarella, parma ham, gerasperde parmesaan, rucola
- Bolognese: tamatiesous, mozzarella, maalvleis, uie, vars tamaties
- Meat Feast: tamatiesous, mozzarella, maalvleis, Maltese sausage, en ander vleis
- Kebabpizza: tamatiesous, mozzarella, döner kebab, uie, groen peperoncini
- Mexicana: tamatiesous, mozzarella, maalvleis, brandrissies, groenmielies, uie, speserysous en ander warm bestanddele.
Nouverwante geregte in ander Europese lande[wysig | wysig bron]
In sommige Europese streke is daar soortgelyke geregte, wat onafhanklik van die pizza ontwikkel het. Die bekendste is die "vlamkoek" (Alemannies: Flammekueche, Frans: Tarte flambée) uit die Elsas (Noordoos-Frankryk). Sy bodem word egter hoofsaaklik met room, spek en gekapte uie belê. Ook die kookkuns in die suide van Frankryk, in Provence, ken 'n verwante gereg, die pissaladière. Dit is 'n brooddeeg, wat met gekapte uie, ansjovis, swart olywe en knoffel belê word.
Die Swabiese kookkuns (Suidwes-Duitsland) staan onder meer bekend vir soortgelyke geregte wat plaaslik "Dünnetle" ("dunnetjies", afgelei van Duits dünn "dun") genoem en met spek, room en uie belê word. Hulle word - met appels, room, suiker en kaneel belê - ook as nageregte bedien.
Met die Turkse immigrasie na Wes-Europa het 'n derde variasie gewild geraak - die lahmacun, 'n soort pizza wat met maalvleis en rissiespuree belê word.
Resep (Italiaanse pizza)[wysig | wysig bron]
Die deeg vir die pizza se bodem word van meel, water, gis, sout en 'n bietjie olyfolie berei, enkele minute lank geknie en na sowat 'n uur dun uitgerol of met die hande uitmekaargetrek.
Die deeg word volgens die individuele resep belê. Hiervoor is tamatieskyfies of salsa pizzaiola die mees geskikte onderlaag. Daarna word kaas (byvoorbeeld mozzarella, parmesaan of pecorino) en die ander bestanddele op die pizza geplaas. Ten slotte word 'n bietjie olyfolie daaroor gegiet.
Die pizza word teen 'n hoë temperatuur van 400 tot 500 °C vir enkele minute gebak. Die gewone bakoond oorskry nie temperature van sowat 300 °C nie. Die baktyd moet gevolglik verleng word, maar die resultaat is steeds nie perfek nie. 'n Voorverwarmde baksteen is daarenteen 'n geskikte onderlaag om 'n pizza op te bak, omdat die hitte gelykmatig kan versprei en die vorming van kondenswater vermy word.
.jpg)
Verwysings[wysig | wysig bron]
- Anderson, Burton: Treasures of the Italian Table. New York: William Morrow 1994
- Behr, Ed: "Pizza in Naples." The Art of Eating 22 (Lente 1992): bl. 1–14.
- Del Conte, Anna: The Gastronomy of Italy. New York: Prentice Hall 1987
- Field, Carol: The Italian Baker. New York: Harper and Row 1995
- Piras, Claudia, en Eugenio Medigliani (uitgewers): Culinaria Italy. Keulen: Könemann-Verlagsgesellschaft 2000
- Romer, Elizabeth: Italian Pizza and Hearth Breads. New York: Clarkson Potter 1987
- Sloman, Evelyne: The Pizza Book: Everything There Is to Know about the World's Greatest Pie. New York: Times Books 1984
- Trager, James: The Food Chronology: A Food Lover's Compendium of Events and Anecdotes from Prehistory to the Present. New York: Henry Holt 1995
