Laos

ສາທາລະນະລັດປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ Sathalanalat Pasathipatai Pasason Lao República Democrática Popular de Laos
Bandera de Laos Escudu de Laos
Lema nacional: ສັນຕິພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທິປະໄຕ ເອກະພາບ ວັດຖະນາຖາວອນ Paz, Independencia, Democracia, Unidá y Prosperidá
Himnu nacional: Pheng Xat Lao
Capital  • Población  • Coordenaes	Vientiane 720.000 (2005 est.) 17°58′ N 102°36′ E
Ciudá más poblada	Vientiane
Llingües oficiales	lao
Llingües reconocíes	{{{idiomes_reconocíos}}}
Forma de gobiernu • Presidente • Primer Ministru	Socialismu Centralista Unipartidista • Choummaly Sayasone • Bouasone Bouphavanh
Independencia • Fecha	de Francia • 19 de xunetu de 1949
Superficie  • Total  • % agua Llendes Costes	Puestu 81º 236.800 km² 2% 5.083 km 0 km
Población  • Total  • Densidá	Puestu 104º 6.803.699 hab (2014) 25 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2013)  • PIB per capita	Puestu 132º US$ 20.780 millones US$ 3.100 (2013)
Moneda	Kip (LAK)
Xentiliciu	laosianu, -a, -o
Zona horaria  • en Branu	UTC + 7 =
Dominiu d'Internet	.la
Códigu telefónicu	+856
Prefixu radiófonicu	XWA-XWZ
Códigu ISO	418 / LAO / LA
Miembru de: ASEAN, ONX
Sitiu web del Gobiernu: www.na.gov.la

Laos (en laosianu ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ, pronunciáu Sathalanalat Paxathipatai Paxaxon Lao), oficialmente República Democrática Popular de Laos, ye un país del sureste d'Asia. Llenda al norte y noreste con Birmania y la República Popular China, con Vietnam al este, con Camboya al sur y con Thailandia al oeste. Tien una estensión de 236.800 km² y una población estimada (xunetu de 2014) de 6.803.699 habitantes.

Laos ocupaba, en 2013, el puestu 138 del mundu nel ránking del índiz del desarrollu humanu.Un terciu de la so población vive perbaxu del nivel de la probitú, esto ye, con menos d'un dólar y 25 centavos al día, y ye'l vixésimu quintu país del mundu con más xente pasando fame acordies al Global Hunger Index. El país tamién ocupa un llugar destacáu nos llistaos de países con menor respetu polos derechos humanos, especialmente no que cinca al xenocidiu cometíu escontra la so población d'etnia Hmong.

La historia de Laos remóntase hasta'l reinu de Lan Xang, qu'esistió ente los sieglos XIV y XVIII, nel que se partió en trés reinos. En 1893 Francia formó'l protectoráu de Laos a partir de la xuntura d'esos trés reinos: Luang Prabang, Vientiane y Champasak. Tres de ser ocupáu polos xaponeses demientres la Segunda Guerra Mundial, el país foi independiente dende qu'estos colaron en 1945 hasta que volvió a pasar a dominiu francés. Esti país concedió-y l'autonomía en 1949, y en 1953 Laos algamó la independencia en 1953 con una monarquía constitucional como forma de gobiernu. El reináu de Sisavang Vong, sicasí, nun foi tranquilu nin duraderu. Poco dempués de la independencia entamó una llarga guerra civil qu'acabó cola xubida al poder del movimientu comunista Pathet Lao en 1975. De magar Laos ye una república socialista de partíu únicu gobernada por un partíu comunista controláu polos xenerales del exércitu. La República Socialista de Vietnam, y el so exércitu, tienen una influyencia perimportante na política del país.

La so capital ye Vientiane, y otres ciudaes importantes son Luang Prabang, Savannakhet y Pakse. El so idioma oficial ye'l laosianu. No que cinca a la so composición étnica, ye un país multiétnicu con una mayoría (60%) de población d'etnia Lao, que vive mayormente nes tierres baxes del país. La zona montañosa del país ta poblada por los Hmong, los Mon-Khmer y otros grupos étnicos. La estratexa económica del país básase na xeneración d'electricidá d'orixe hidráulicu pa vendé-yla a los sos vecinos, y ta desarrollándose enforma la esplotación de los sos recursos minerales, que fain medrar con fuercia el so productu interior brutu nos caberos años.

El país forma parte del Acuerdu de Comerciu Asia-Pacíficu, de l'Asociación de Naciones del Sureste Asiáticu (ASEAN) y de La Francophonie. Tamién pertenez, dende'l 2 de febreru de 2013, a la Organización Mundial del Comerciu.

Etimoloxía

El nome del país en laosianu ye Muang Lao (ເມືອງລາວ) or Pathet Lao (ປະເທດລາວ), dos espresiones equivalentes que signifiquen el país de los Lao. Los franceses, que xuntaron los trés reinos Lao separtaos na Indochina Francesa en 1893, diéron-y al país el nome en plural de la etnia dominante. Sicasí, como en francés la lletra s al final de la pallabra ye xeneralmente muda, el nome del país pronunciase tamién Lao nesta llingua.

Historia

Historia antigua

La presencia humana documentada en Laos remóntase polo menos 46.000 años atrás. En 2009 alcontrose na cueva de Tam Pa Ling, al norte del país, el fósil humanu modernu más antiguo atopáu nel sureste asiáticu, una calavera al que se-y atribúi esa datación. Les evidencies arqueolóxiques suxeren que, demientres el IV mileniu enantes de Cristu, desarrollose nel país una sociedá basada na agricultura. La presencia d'urnes funeraries y diversos complexos d'enterramientu amuesen la presencia d'una sociedá complexa na qu'apaecen los oxetos de bronce alredor del añu 1500 edC y les ferramientes de fierro nel 700 edC. El periodu protohistóricu del país caracterízase pol contactu coles civilizaciones chines ya indies, y dende'l sieglu IV al VIII les comunidaes humanes asitiaes a la vera'l ríu Mekong entamaron a formar conceyos nomaos muang.

El Pha That Luang ye'l símbolu nacional de Laos.

El reinu de Lan Xang

El reinu de Lan Xang (el reinu del millón d'elefantes) foi fundáu nel sieglu XVI pol príncipe Lao Fa Ngum, que tomó'l control de Vientiane con 10.000 soldaos khmer. Ngum yera'l descendiente d'una llarga dinastía de reis Lao, que'l so fundador fora Khoun Boulom. Ngum convirtió'l budismu na relixón del so reinu, y dirixó'l so espoxigue. Namái venti años dempués de la so fundación el reinu teníase espardío hacia l'oriente, hasta ocupar tierres de la cordelera Annamita, nel actual Vietnam. Los sos ministros, fartos de la so crueldá, obligáronlu a esiliase a l'actual provincia tailandesa de Nan en 1373, na que morrió. El so mayorazu, Oun Heuan, xubió al tronu col nome de Samsenthai, y reinó 43 años. Demientres el so reináu Lan Xang convirtióse nún prosperu centru comercial. Los bonos tiempos, sicasí, duraron poco, porque dempués de qu'elli morriera, en 1421, el reinu entamó un periodu de lluches pol poder que había durar un sieglu.

Estatua de Fa Ngum, fundador del reinu de Lan Xang.

En 1520 Photisarath xubió al tronu, y movió la capital, que daquella taba en Luang Prabang, pa Vientiane ante'l peligru d'una invasión birmana. El so fíu Settathirat xubió al trono tres de la muerte de so pa, en 1548, y mandó construyir una estupa (monumentu funerariu budista), el Pha That Luang, que había convertise col tiempu nel símbolu del país. Setthathirat desapaeció nes montañes de la que volvía d'una espedición militar a Camboya, y el reinu entamó una rápida decayencia. Nun había ser hasta 1637, cuando Sourigna Vongsa xubiera al tronu, qu'el reinu recuperara puxu. Tantu, qu'el so reináu ye recordáu como la edá dorada del país. Al morrer ensin heriede el reinu dividiose en trés principaos: Luang Prabang, Vientiane y Champasak. Ente 1763 y 1769 l'exércitu birmanu atacó'l norte de Laos, anesionándose Luang Prabang. Champasak convirtióse nún protectoráu siamés (tailandés), y tamién Vientiane, una y bones Chao Anouvong foi xubíu al tronu como un rei vasallu del de Siam. Pesie a ello, promocionó'l renacimientu del arte y la lliteratura laosiana, y ameyoró les relaciones con Luang Prabang. Forciáu pola presión vietnamita rebelose escontra Siam; el fracasu de la so revuelta provocó que Vientiane fora saqueada. Elli foi lleváu presu a Bangkok, onde morrió.

La dómina de la colonización francesa

Estatua de Sisavang Vong, rei de Luang Prabang de 1904 a 1946 y de Laos de 1946 a 1959 (patiu del muséu del palaciu real de Luang Prabang).

A finales del sieglu XIX Luang Prabang foi saqueada pol Exércitu de la Bandera Negra, una banda d'antiguos soldaos d'etnia Zhuang reconvertíos en bandidos. Los franceses rescataron al rei Oun Kham y añedieron el reinu de Luang Prabang al protectoráu de la Indochina francesa. Poco dempués el reinu de Champasak y el territoriu de Vientiane siguieron el mesmu camín. El rei Sisavang Vong de Luang Prabang convirtióse nel dirixente del Laos unificáu, y Vientiane volvió a convertise na so capital. L'interés francés por Laos, sicasí, llimitábase al so deséu de caltener un estáu tapón ente Thailandia, que taba embaxo la influyencia inglesa, y los territorios d'Annam y Tonkin, alministraos por ella y de muncho más valir dende'l puntu de vista económicu. Demientres el so dominiu los franceses introducieron la institución de la corvea, un sistema pol que cada varón adultu de Lao taba obligáu a trabayar diez díes al añu pal gobiernu colonial.

Laos producía estañu, madera y café, pero les sos esportaciones nunca representaron más del 1% del total de les de la Indochina Francesa. Pa 1940 namái vivíen nel país 600 ciudadanos franceses. Sicasí, munchos de los qu'aportaron al país como funcionarios, colonos o misioneros desarrollaron un fuerte apreciu pol país y les sos xentes, y munchos gastaron bona parte de la so vida tentando de meyorar les condiciones de vida de los laosianos. Dellos casáronse con una laosiana, aprendieron l'idioma, convirtiéronse al budismu ya integráronse na so sociedá, daqué meyor aceptáu na sociedá francesa que na inglesa.

El país declaró la so independencia'l 12 d'ochobre de 1945, pero los franceses consiguieron recuperar el control. En 1950 se-y garantizó una semiautonomía, dándose-y l'estatus d'estáu asociáu dientro de la Xunión Francesa. La independencia definitiva del país produciose'l 22 d'ochobre de 1953. La forma de gobiernu escoyida pa entamar el camín de la llibertá foi la monarquía constitucional, con Sisavang Vong como rei y el príncipe Souvanna Phouma como primer ministru.

Laos dende la independencia

En 1955 el Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos creó, dientru del contestu xeopolíticu de la Guerra Fría, una oficina d'evaluación de programes p'axudar al exércitu de Laos na so llucha escontra'l movimientu comunista Pathet Lao. En 1960, en medio de revueltes constantes, españó la guerra abierta ente l'exércitu y el Pathet Lao. El príncipe Souvana Phoma tentó d'iguar la situación formando, en 1962, un gobiernu provisional de xunidá nacional nel qu'incluyó ministros comunistes nel so gabinete, pero l'intentu nun cuayó y la guerra civil fízose una realidá. L'exércitu contaba col sofitu estaunidense, y el Pathet Lao col del exércitu de Vietnam del Norte y el del Vietcong.

Soldaos del Pathet Lao en Vientiane (1973)

El país viose involucráu tamién na guerra de Vietnam, una y bones partes de so foron ocupaes por Vietnam del Norte pa usales como ruta d'aprovisionamientu de les sos tropes na guerra escontra Vietnam del Sur. En respuesta a ello Estaos Xuníos entamó una campaña de bombardeos escontra les posiciones norvietnamites, aumentó'l so sofitu a les fuercies anticomunistes (militares y paramilitares) laosianes y apoyó tamién les incursiones del exércitu survietnamita en Laos. En 1968 l'exercitu norvietnamita llanzó un fuerte ataque qu'estrozó l'exércitu laosianu, que dexó la iniciativa de la llucha escontra les fuercies comunistes a milicies armaes polos Estaos Xuníos y Thailandia. Pa evitar el colapsu del gobiernu laosianu y p'acabar col usu del so territoriu como punto de partida p'atacar les sos tropes en Vietnam del Sur Estaos Xuníos entamó una campaña de bombardeos sistemáticos del territoriu laosianu. Entá en 2008 Laos yera'l país más bombardeáu per capita del mundu: ente 1964 y 1973 los bombarderos B-52 dexaron cayer una bomba cada ocho minutos nel so territoriu.

En 1975 el Pathet Lao, col sofitu del Exércitu Popular de Vietnam y de la Xunión Soviética, fízose col poder. El rei Savang Vatthana, que llueu morrería en prisión, abdicó'l 2 d'avientu de 1975, dando acabación a una guerra civil qu'acabó cola vida d'ente 20.000 y 70.000 laosianos. Esi mesmu día'l nuevu gobiernu, dirixíu por Kaysone Phomvihane, camudó'l nome del país, que pasó de ser el reinu de Laos a ser la República Democrática Popular de Laos, y robló trataos con Vietnam que permitíen a esti país estacionar tropes nel so territoriu y unviar asesores p'axudar al nuevu gobiernu a dirixir el país. A pidimientu d'esi país Laos rompió rellaciones cola República Popular China; en respuesta China, y tamién Estaos Xuníos y otros países, interrumpieron los sos contactos comerciales con Laos.

El conflictu ente l'exércitu de Vietnam y el Pathet Lao y los rebeldes Hmong continuó por munchu tiempu con gran crueldá. El gobiernu laosianu foi acusáu de cometer xenocidiu y violaciones de los derechos humanos y de la llibertá relixosa na so llucha escontra los Hmong, de los que morrieron 100.000 d'un total de 400.000. Munchos otros marcharon pal esiliu, destacando los 130.000 qu'acabaron nos Estaos Xuníos.