Τελειώνω την προσκεκλημένη ομιλία στο Βανκούβερ. Με πλησιάζουν διάφοροι επιστήμονες. Ανάμεσά τους νέοι Έλληνες, επίκουροι καθηγητές σε ΗΠΑ και Καναδά. Μια κοπέλα σπούδασε στο Brown. Σκέφτεται συχνά την επιστροφή. Ο μέντοράς της, διαπρεπής Έλληνας της διασποράς, την απέτρεψε να επιστρέψει. Τι να της πω; Πού να συναγωνιστεί με τα διεθνή προσόντα της; Μόνη ενάντια σε τόσους δικτυωμένους; Θα την κανιβαλίσουν. Θυμάμαι όταν πρωτοεπέστρεψα στην Ελλάδα. Φίλος καθηγητής στην Αθήνα, πολύ αξιόλογος, με ρώτησε «Καλωσόρισες στην ακαδημαϊκή ζωή της χώρας! Είσαι έτοιμος να φορέσεις κελεμπία και να παίζεις ταμ-ταμ;». Τι να της πω; Τι επιστήμονες θέλει η χώρα; Τι παράγει;
Γεννημένη το 2000, κι έχοντας μόλις πρόσφατα αρχίσει να παρακολουθώ την πολιτική επικαιρότητα και να ασχολούμαι με την πρόσφατη ιστορία, το πρόσωπο των Ηνωμένων Πολιτειών στο μυαλό μου δεν ήταν ποτέ αυτό του Ρέιγκαν, του Κλίντον ή του Μπους: ήταν αποκλειστικά και μόνο το πρόσωπο του Μπαράκ Ομπάμα. Αυτό που αγουροξυπνημένη και ενοχλημένη είδα στην τηλεόραση ένα πρωί καθημερινής πριν πάω στο σχολείο -- το πρωί της εκλογής του, στις 5 Νοεμβρίου 2008, αφού η μητέρα μου έκρινε (ορθά) πως η στιγμή ήταν ιστορική και όφειλε να μας ξυπνήσει νωρίτερα ώστε να την παρακολουθήσουμε. Λίγα πράγματα μπορούν να αποζημιώσουν έναν μαθητή για τα λεπτά χαμένου πολύτιμου πρωινού ύπνου, όμως εκείνη η στιγμή συγκαταλέγεται σίγουρα σε αυτά.
Σήμερα, δεκαεφτά χρόνια αργότερα, οι άνθρωποι που τότε κατήγγειλαν το πολιτικό σύστημα, τα «αστικά κόμματα», τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τους εκπροσώπους τους, είναι πλέον στην εξουσία και φαίνεται πως οι καιροί άλλαξαν για αυτούς. Αν εξαιρέσουμε τον συνεπή γραμματέα της ΚΝΕ που ότι έλεγε και έκανε τότε λέει και κάνει και σήμερα, ο πρωθυπουργός και οι συνεργάτες του, αφού σμίλευσαν το «αγωνιστικό» τους προφίλ, έχοντας ως κύρια απασχόλησή την ανέξοδη συμμετοχή τους σε διαδηλώσεις, ήρθε η ώρα να κυβερνήσουν.
Ο Τραμπ, δηλαδή το πιο «συντηρητικό» τμήμα του αμερικάνικου καπιταλισμού, μπροστά στην κρίση της παγκοσμιοποίησης ως κρίση της δυτικής ηγεμονίας, επιχειρεί «make America great again», δηλαδή στην πραγματικότητα να αντιμετωπίσει απευθείας και πολύ πιο ενεργητικά την κινεζική απειλή. Πρώτον, βάζοντας φραγμό στο ελεύθερο εμπόριο που οι ίδιες οι ΗΠΑ επέβαλαν τα τελευταία τριάντα σαράντα χρόνια, έτσι ώστε να πλήξουν την κινεζική εξαγωγική βιομηχανία και την παραγωγή των δυτικών επιχειρήσεων στην ίδια την Κίνα και δεύτερον, επιχειρώντας μια πολιτική αλλαγή μεγάλης κλίμακας, με κύριο στόχο την περικύκλωση της Κίνας.
Άμεση χορήγηση ελληνικής ιθαγένειας σε όσους επενδύουν 1 εκατ. ευρώ σε τοποθετήσεις διάρκειας τουλάχιστον 10 ετών (ακίνητα, επιχειρήσεις, χρηματιστήριο). Δηλαδή με εξασφάλιση ότι τα κεφάλαια αυτά θα μείνουν στην Ελλάδα για τουλάχιστον 10 χρόνια, αλλά χωρίς να καταταλαιπωρούμε τους υποψήφιους με τις απίθανες γραφειοκρατικές διαδικασίες που απαιτούνται σήμερα- και χωρίς να φορολογείται το παγκόσμιο εισόδημά τους. Να φορολογείται με τον τακτικό συντελεστή μόνο ό,τι εισόδημα αποκτάται από εργασίες τους στην Ελλάδα.
Ποιος άλλωστε ξεχνάει τις εξαγγελίες και υποσχέσεις του Πάνου Καμμένου από το βήμα της βουλής, τις απειλές απέναντι σε ομοφυλόφιλους πολιτικούς ή τις περίεργες θεωρίες συνωμοσίας περί Λέσχης Μπίλντεμπεργκ και αεροψεκασμών; Αυτό αποτέλεσε και το κλειδί για την είσοδο στη βουλή και μετέπειτα τον θρόνο στο υπουργείο. Για περίπου 1,5 χρόνο αντίστοιχη ήταν και η στάση του Αντώνη Σαμαρά όσο υποσχόταν λαϊκά και «μαγκιόρικα» (sic) από το βήμα της βουλής ότι η ΝΔ θα καταργήσει τις συμφωνίες με τους εταίρους. Τα αποτελέσματα ανήκουν στην ιστορία και η Ελλάδα βίωσε από πρώτο χέρι τι εστί «λαϊκισμός». Περιττή η οποιαδήποτε αναφορά στα «ένδοξα» χρόνια του ΠΑΣΟΚ.
Παρ' όλα αυτά, δημοσκοπήσεις και έρευνες δείχνουν ότι ο κόσμος αναζητά το καλύτερο μέλλον. Και πράγματι ο κόσμος έχει προχωρήσει σε σχέση με παλιότερα. Αλλά οι δημοσκόποι τελευταία δεν τα έχουν πάει πολύ καλά στο να αντιληφθούν τη δυναμική της ψήφου διαμαρτυρίας. Έτσι, η πραγματικότητα έρχεται σα γροθιά στο στομάχι να κάνει όλο και πιο εμφανές, ότι σ' ένα κόσμο που αναζητά την ελπίδα μακροπρόθεσμα, βραχυπρόθεσμα κυριαρχεί ο προστατευτισμός για ένα μέλλον αβέβαια σκιαγραφημένο από φοβικότητα και λαϊκισμό.
Ανδριανός, δηλαδή Ανδρέας και Άννα, είναι το πάντρεμα των ονομάτων των γονιών της Μαρίας, του παππού και της γιαγιάς. Από τα πρώτα μαθήματα της οικογένειας είναι η γνώση και ο σεβασμός στα πατρογονικά, στη φαμίλια και στο νησί, μα είναι απίστευτη η κληρονομιά της Κάσου! Κι αν για κάποια παιδιά τα μαθήματα και η πρόσβαση στην πληροφορία είναι εύκολη, για τον Αντριανό Χασαπλαδάκη ήταν μια ζόρικη υπόθεση. Το μάθημα της αρμονίας στη μουσικολογία το παρακολούθησε διαδικτυακά, έχει δάσκαλο τον Ακριβό Ζερβό και παρά τις δυσκολίες τα κατάφερε περίφημα!
Ο Μπαράκ Ομπάμα τοποθετεί στη σωστή της διάσταση την ελληνική διείσδυση σε όλη την υποδομή του δυτικού πολιτισμού. Βλέπει τις αρχετυπικές κορινθιακές, δωρικές, ιωνικές κολώνες της Ουάσιγκτον και των άλλων πρωτευουσών του κόσμου στη γενέτειρά τους... Αφουγκράζεται τους λόγους του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Ξενοφώντα, του Δημοσθένους... Κάτω απο την Ακρόπολη, εκεί που συνέβησαν όλα, εκεί που η τέχνη τελειοποιήθηκε, εκεί που ο λόγος έγινε ρητορία, εκεί που η ανάπτυξη των ιδεών έγινε φιλοσοφία. Εκεί που μεγάλωσαν όλα και κληροδοτήθηκαν ως έπος του κλασικού Ελληνικού πολιτισμού στην υπόλοιπη μεγάλη Δύση.
Ο Πολιτισμός γεννά ευκαιρίες. Δεν είναι κάτι εφήμερο ή αποκλειστικά μόνο προϊόν διασκέδασης. Είναι μέσο καλλιέργειας και απόκτησης Παιδείας. Και ταυτόχρονα, στις σημερινές κοινωνίες, μπορεί να είναι και εργαλείο ανάπτυξης. Για μένα λοιπόν, το μεγάλο στοίχημα, είναι να κάνουμε την Ελευσίνα τα επόμενα χρόνια κυψέλη Πολιτισμού. Μια κυψέλη που πέρα από την αναβάθμιση στην ποιότητα ζωής των κατοίκων, θα αναδείξει εντός και εκτός συνόρων το προφίλ της πόλης και ταυτόχρονα θα συμβάλει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στον τομέα του Πολιτισμού και της δημιουργικής βιομηχανίας.
Τις έρευνες για την ευτυχία τις διαβάζω αλλά πόσο ανταποκρίνονται στην πραγματικότητά μας; Πόσο μπαίνουν μέσα στο σπίτι μας; Και ξεχνάνε και μια άλλη διάσταση της ευτυχίας. Η ευτυχία, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι μια παθητική κατάσταση που μας συμβαίνει έτσι απλά, την ευτυχία πρέπει να την αρπάζουμε, να την επιλέγουμε, να την κατακτούμε. Σπάνια έρχεται να μας βρει από μόνη της, εμείς, πρέπει να ψάξουμε να τη βρούμε, να ανοίξουμε την πόρτα και να κάνουμε το πρώτο βήμα.
Η άποψη μου είναι ότι μακάρι να έρθει η ρύθμιση χρέους. Ωστόσο η ρύθμιση του χρέους δεν είναι πανάκεια. Και σήμερα δύσκολα μπορεί κανείς -αντικειμενικά- να δει υπό ποιες συνθήκες μια ρύθμιση χρέους θα δημιουργήσει τη βάση πάνω στην οποία θα προχωρήσει η χώρα. Δύσκολα μπορεί κανείς να βρει τη λέξη «εμπιστοσύνη» στον πολιτικοοικονομικό χάρτη. Στην προηγούμενη αξιολόγηση πήραμε χρόνο ενόψει δημοψηφίσματος στην Βρετανία και εκλογών στις ΗΠΑ, μέχρι τις μέρες που διανύουμε. Πήραμε χρήματα μέσα από μια καθαρά πολιτική απόφαση. Τώρα το μπαλάκι είναι στην πράξη στη δική μας πλευρά. Η πολιτική αυτή τη φορά δεν θα βοηθήσει πολύ. Δε βοηθάνε οι συγκυρίες.
Ποτέ δε θα μάθουμε, βέβαια, αν ο Ομπάμα είχε την πλειοψηφία σε Γερουσία και Κογκρέσο, κατά πόσο όντως θα εκπλήρωνε μια απο τις βασικές και πιο δημοφιλείς προεκλογικές δεσμεύσεις του το 2008, να κλείσει τη φυλακή-κάτεργο του Γκουαντάναμο, σύμβολο ντροπής που εξακολουθεί να κηλιδώνει την υπόληψη των ΗΠΑ στον υπόλοιπο κόσμο. Να θυμίσω ότι υπό την οχτάχρονη προεδρία Ομπάμα ούτε ένας - έστω για τα μάτια του κόσμου - αμερικανός αξιωματούχος δε δικάστηκε για τα βασανιστήρια σε κολαστήρια τύπου Abu Ghraib. Να θυμίσω επίσης ότι ο αμερικανός πρόεδρος αθέτησε την υπόσχεση του να αποδεσμεύσει πάνω από 2000 φωτογραφίες από βασανισμούς κρατουμένων από αμερικανούς στρατιώτες, τραβηγμένες σε διάφορα αμερικανικά στρατιωτικά κέντρα κράτησης στο Ιράκ και το Αφγανιστάν.
Τελικά τι είναι αυτό που κάνει όλους αυτούς του «αντισυστημικούς» γραφικούς τύπους να κερδίζουν εκλογές, επιρροή και δύναμη; Σίγουρα δεν είναι η αξιοπιστία των εναλλακτικών τους προτάσεων, ούτε η συνέπεια των προεκλογικών τους διακηρύξεων με όσα κάνουν μετά, ούτε η διοικητική εμπειρία και ικανότητα που προφανώς δεν διαθέτουν (με την αξιοσημείωτη εξαίρεση του Ντ. Τραμπ). Όλοι μοιάζουν περισσότερο, με μαθητευόμενους μάγους, παρά με ηγέτες. Ταυτόχρονα, η ύπαρξή τους δεν αποτελεί καινοτομία των καιρών μας. Λαϊκιστές και δημαγωγοί υπήρχαν από την αρχή της ύπαρξης του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Μεγάλο μέρος του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα ειδικεύεται στο πολιτικό ρετρό και γι' αυτό δίνει υπερβολική σημασία στην επίσκεψη του απερχόμενου προέδρου των ΗΠΑ κ. Ομπάμα, στην Αθήνα. Κατά την άποψή μου, η οκταετία Ομπάμα ήταν αρκετά καλή για τις ΗΠΑ, όχι όμως απαραίτητα για τον κόσμο ολόκληρο, στο βαθμό που η κατάσταση σε αυτόν προσδιορίζεται από την αμερικανική πολιτική. Το κυριότερο είναι ότι τα λάθη και οι παραλείψεις του προέδρου Ομπάμα συνέβαλαν στην εκλογική επικράτηση του υποψηφίου των Ρεπουμπλικανών κ. Τραμπ, την οποία ελάχιστοι προέβλεψαν.
Οι σχέσεις Ελλάδας-ΗΠΑ βρίσκονται σήμερα σε εξαιρετικό επίπεδο και από αυτή τη βάση και με στόχο την επιβεβαίωσή τους πρέπει να κινηθεί η ελληνική διπλωματία. Η ρεπουμπλικανική ηγεσία αναμένει και χρειάζεται να αντιληφθεί την εποικοδομητική και φιλική διάθεση της Ελλάδας προς τις ΗΠΑ και τον νέο Πρόεδρο, και αυτό θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από την ελληνική ηγεσία και να αποτελέσει τον οδηγό ενός οδικού χάρτη επαναβεβαίωσης της σημασίας της Ελλάδας για τη Δύση. Η προετοιμασία και η ανάπτυξη των σχέσεων με τους συντελεστές της ρεπουμπλικανικής ηγεσίας είναι απαραίτητες και πρέπει να ξεκινήσουν άμεσα.
Η σημασία της Διακήρυξης Balfour και της απόφασης της Κοινωνίας των Εθνών έγκειται στη διεθνή αναγνώριση προηγούμενων ιστορικών και νομικών δικαιωμάτων των Εβραίων στην ιστορική πατρίδα τους, όπου υπήρχε συνεχής εβραϊκή παρουσία για εκατοντάδες χρόνια. Η Εντολή της Παλαιστίνης/Γης του Ισραήλ έκανε ρητή έκκληση για την «επανίδρυση» της εθνικής εστίας του εβραϊκού λαού, όχι στην ίδρυση κάτι καινούργιου. Η Διακήρυξη Balfour, η απόφαση της Κοινωνίας των Εθνών και το μετέπειτα Σχέδιο Διαχωρισμού του ΟΗΕ το 1947, που έκανε αναφορά στην δημιουργία εβραϊκού και αραβικού Κράτους, το ένα δίπλα στο άλλο στα εδάφη της Γης του Ισραήλ, αναγνώρισαν το δικαίωμα του εβραϊκού λαού σε ένα κυρίαρχο κράτος στην εθνική πατρίδα του.
Το πέρασμα στην εποχή Τραμπ επικαιροποιεί την ανάγκη για μια ολιστική θεώρηση του ρόλου των ελίτ στις σύγχρονες δημοκρατίες. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελλάδας, όπου το άγχος και η ενδοσκόπηση για το μέλλον της χώρας φλερτάρει συχνά με την απόγνωση, έχουμε ανάγκη να επανεξετάσουμε συνολικά τον ρόλο, την σύνθεση και το ψυχολογικό προφίλ των ελίτ που επηρεάζουν τις εξελίξεις.
Συνήθως όταν αναφερόμαστε σε λαϊκιστές πολιτικούς σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εννοούμε τους εκπροσώπους της δεξιάς και κυρίως της ακροδεξιάς. Όμως δεν είναι πάντα έτσι. Για παράδειγμα στην Λατινική Αμερική, λαϊκιστές είναι κατά κύριο λόγο οι αριστεροί πολιτικοί. Αλλά ακόμα και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μην ξεχνάμε ότι μία από τις βασικές κριτικές που δέχεται ο Έλληνας Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας είναι ότι -- αν και εκπρόσωπος του αριστερού χώρου-- φέρεται με λαϊκιστικό τρόπο.