Bolivia

Bolivia
Estado Plurinacional de Bolivia Bulivya Mamallaqta Wuliwya Suyu
Flago di Bolivia	Blazono di Bolivia
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
Bolivianos, el hado principio
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo:	Sucre (konstitucala chef-urbo)
· Habitanti:	300,000 (2006)
· Habitanti:	{{{Habitanti_chefurbo}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}:	{{{Chefurbo2}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}:	{{{Chefurbo3}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo:	Santa Cruz de la Sierra
· Habitanti:	{{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo:	{{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui:	Hispaniana Quechua, Aymara
Nacionala linguo:	{{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui:	{{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo:	{{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui:	{{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}}	{{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}}	{{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}}	{{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}}	{{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}}	{{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}}	{{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}}	{{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}}	{{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}}	{{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}}	{{{Etnii10}}}
Demonimo:	{{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi:	Republiko
· Prezidanto:	Evo Morales
· Prezidanto (serbo):	{{{Serbiana_prezidanto}}}
· Prezidanto (kroato):	{{{Kroata_prezidanto}}}
· Prezidanto (Bosno):	{{{Bosna_prezidanto}}}
· Ko-princi:	{{{Ko-princi}}}
Chefo di la Kongreso dil Populo:	{{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· Generala-guberniestro:	{{{Generala_guberniestro}}}
· [[{{{Nomo_listo_chefo_guverno}}}|{{{Titulo_chefo_guverno}}}]]:	{{{chefo_guverno}}}
Legifantaro:	[[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}:	{{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}:	{{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}:	{{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}:	{{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}:	{{{Historio5_dato}}}
Surfaco: (28ma granda)
· Totala:	1,098,581 km²
· Aquo:	1,29%
Habitanti: (84ma granda)
· Totala:	{{{Lojanti}}} (2010)
· Totala:	10,907,778 (2010)
· Denseso di habitantaro:	{{{Lojanto-denseso}}} hab./km²
· Denseso di habitantaro:	8,9 hab./km²
KLP (KPP):
· Totala:	{{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala:	{{{KLP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_segun_persiono}}}
Gini: ([[{{{Gini_yaro}}}]])
	{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
	{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD: ([[{{{IHD_yaro}}}]])
	{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
	{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto:	Boliviano
· Abreviuro:	{{{Abreviuro}}}
· Simbolo:	{{{Simbolo}}}
Tempo-zono:	{{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo:	{{{Somero_tempo}}}
Dato-formato:	{{{Dato_formato}}}
Veho-latero:	{{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo:	{{{Telefono_kodexo}}}
ISO:	{{{ISO}}}
	{{{ISO2}}}
	{{{ISO3}}}
Reto-domeno:	.bo
Reto-domeni:	{{{Reto_kodi}}}
	{{{Reto_kodo2}}}
	{{{Reto_kodo3}}}
	{{{Reto_kodo4}}}
	{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio:	katolikismo, 88,3%
Oficala retosituo:	{{{Oficalaretosituo}}}

Bolivia esas republiko qua jacas en Sud-Amerika. Lua nomo esas homajo a Simón Bolívar, heroo di libereso processo di Hispaniana kolonii en Sud-Amerika.

Bolivia havas frontieri en nordo ed en esto kun Brazilia, en sud-esto kun Paraguay, en sudo kun Arjentinia, ed en westo kun Chili e Peru.

Bazala fakti pri Bolivia

Historio

Precipua artiklo: Historio di Bolivia

La Puerta del Sol (la pordo di la suno), simbolo di Tiwanaku- (anke Tiahuanaco)-kulturo.

Ja existis civilizeso en la regiono di Tiahuanaco de la 4ma til la 10ma yarcento. Tamen, arkeologiisti poke savas pri ta civilizeso, ecepte ke lu kreis granda petro-konstrukturi kun imaji di animali. Posible ta populo dekadis pos la 10ma yarcento. Cirkum la yaro 1200 inkai okupis la regiono e vicina monti. Inkao imperio developis til 1535 kande Hispaniani destruktis l'imperio.

Hispaniani establisis kolonii en la regiono dum la 16ma e la 17ma yarcenti. Pos deskovrar arjento en Potosí Hispania koncentris lua atenco en Bolivia, e nomizis la regiono Alto Perú. En 1559 la regiono divenis parto di Vice-Rejio di Peru, kun chef-urbo en Sucre. Dum koloniala periodo eventis multa revolti nesucesoza dal indijeni, note de fino dil 18ma yarcento til la komenco dil 19ma yarcento.

Simón Bolívar.

Bolivia divenis nedependanta de Hispania ye la 6ma di agosto 1825. Simón Bolívar helpis Antonio José de Sucre dum nedependo-milito. Por ca motivo, lando recevis la nomo Bolivia. En 1826 Antonio José de Sucre divenis l'unesma prezidanto di lando.

Dum la guvernerio de Andrés de Santa Cruz en 1836, Bolivia invadis Peru e formacis Bolivia-Peru-Konfederuro. Kun la falio di invado, la kunfederuro finis.

Inter 1879 e 1883 eventis la milito dil Pacifiko: Bolivia e Peru luktis kontre Chili. Kom rezulto, Bolivia perdis lua aceso ad Oceano Pacifiko.

En 1903 per la kontrato di Petrópolis, Bolivia perdis la regiono di Acre por Brazilia. Dum l'unesma mondomilito lando restis neutrala. De 1932 til 1935 Bolivia militis kontre Paraguay en Chaco-milito. Kom rezulto, Bolivia perdis granda parto di la regiono di Chaco por Paraguay.

De 1935 til 1952 eventis diversa armeala revolti. En 1943 lando deklaris milito kontre nacional-socialista Germania ma lando ne sendis soldati por kombatar en Europa. En 1945 lando divenis membro di Unionita Nacioni.

CIA entrenis e furnisis pekunio a Boliviana militisti dum la 1960a yari. Che Guevara mortigesis ye la 9ma di oktobro 1967 da Boliviana militisti kun helpo di CIA. En 1979 ed en 1981 eventis elekti kun akuzi di fraudi. On eventis stato-stroki ed armeala guverni. Dum lia guvernisteso eventis violento kontre homala yuri, augmentis la vendo di drugi, ed ekonomiala kaoso, kun granda kresko dil inflaciono. Armeala revolto ekpulsis lu de povo en 1981. En 1982 la rezulto di elekti qui eventis en 1980 proklamesis, e Hernán Siles Suazo asumis povo, e guvernis til 1985. Ta yaro eventis anticipita elekti, e Víctor Paz Estenssoro asumis povo por guvernar 4 yari, til 1989.

Politiko

Palaco di Guberno, en La Paz.

Sideyo dil kongreso di Bolivia.

Bolivia esas prezidantala republiko. La prezidanto (nune Evo Morales) esas la chefo di stato e la chefo di guvernerio, qua elektesas dal populo por 5 yari. Ambe povas rielektesar unfoye sequante.

La Kongreso (Asamblea Legislativa Plurinacional) havas 2 chambri: Senato kun 27 membri, e Chambro di Deputati kun 130 membri. Nuna konstituco adoptesis la 7ma di februaro 2009.

Judiciala povo kompozesas ek la Supra Judicieyo (formacita da 7 membri qui elektesas dal Kongreso), ek la departmentala tribunali ed ek lokala judicieyi. Por konstitucala questioni existas la Konstitucala Tribunalo.

Bolivia havas 2 chef-urbi: la judiciala chef-urbo esas Sucre (ube jacas la Supra Judicieyo di lando), l'administrala chef-urbo esas La Paz.

Geografio

Mapo di Bolivia, kun lua precipua urbi.

Uyuni.

La montaro di Andi jacas weste del teritorio, proxim la frontiero kun Peru e Chile. Nordala regiono (Beni) kovresas da Equatorala foresto. En esto ed en sud-westo jacas la regiono dil Chaco. Lua altitudo varias de 70 metri di altitudo en la regiono dil Chaco, til 6,542 metri di altitudo en Nevado del Sajama, la maxim alta monto di lando, en l'Andi.

Bolivia havas granda biodiverseso, e variita reliefo e klimati. Cirkum 28% de lua teritorio kovresas da Andi, en la westo di lando, ube vivas 39% de la habitantaro. Ol havas kolda e sika klimato dum tota yaro. Existas vasta platajo kun mezvalora altitudo di Shablono:3800 metri. En ta regiono jacas l'urbi El Alto (nune la maxim granda de Bolivia), Oruro e Potosí, ed anke Lago Titicaca la maxim alta navigebla lago dil mondo. La Paz, la duesma maxim granda urbo di lando, jacas 16°30'S e 68°8'W, en altitudo di 3,650 metri.

Inter l'alta platajo e la basa tereni en la regiono di Chaco existas regiono kun mezvalora altitudo di 2,000 metri, ube jacas la Vali de Bolivia (Los Valles de Bolivia) e la regiono konocita kom Yungas. La departmento di Cochabamba e parto dil departmento di Santa Cruz de la Sierra jacas en Los Valles de Bolivia. La regiono Yungas formacesas da boski e foresti di altitudo. Ta regiono biogeografiala krucumas la teritorii di Peru, Bolivia e la nordo di Arjentinia. Granda parto di Boliviana fluvii qui ekfluas en Amazon-baseno o Plata-baseno naskas o krucumas la regiono di Yungas.

La plana regiono (Llanos) kovras 29% de Boliviana teritorio. Amazoniana regiono kovras 30% de Bolivia.

Ekonomio

Sucre.

Ministi en Bolivia.

Precipua artiklo: Ekonomio di Bolivia

La precipua produkturi por exportacajo di Bolivia esas hidrokarbidi (45%), minerali (27%), industriala vari (24%) ed agrokultivala produkturi (4%). Ol esas la 8ma maxim granda produktero di plombo, la 9ma maxim granda produktero di arjento e la 10ma maxim granda produktero di zinko del mondo.

Bolivia havas la duesma maxim granda rezervuyi di naturala gaso de Sud-Amerika, quankam ol reprezentas nur 1% de tota la rezervuyi del mondo. Nune existas programo por exportacar elektro produktita en termoelektrala e hidroelektrala centrali.

L'exportacaji kreskis plu kam 30% de 2010 til 2011. Brazilia (33%), Arjentinia (11%), Usa (10%), Japonia (6%), Peru (5%), Sud-Korea (5%), Belgia (4%), Populala Republiko di Chinia (3%) e Venezuela esas la precipua merkati por Boliviana produkturi.

Demografio

La Paz

Santa Cruz de la Sierra

Rasala distributeso en Bolivia esas aproxime 30% Quechuan indijeni e 25% Aymaran indijeni. Altra indijeni esas Chiquitani (180,000) e Guarani (150,000). Depos pura indijeni, la sequanta grupo esas mixita rasi. Blanki decendanti di Europani esas la 3ma rasala grupo. Decendanti di Afrikani esas 0,5%.

De la habitantaro 64% vivas en urbi. La maxim granda urbo esas Santa Cruz de la Sierra, kun 2,102,998 habitanti en 2010. La maxim populoza departmenti esas La Paz, Santa Cruz e Cochabamba. La tri koncentras plu kam 70% de la habitantaro.

Cirkum 96% de la habitantaro savas lektar e skribar. Programi adoptita pos 2006 permisis alfabetizar cirkum 820,000 personi en tota lando, precipue indijeni e rurani.

Segun internaciona statistiki, 1.6 milion Boliviani vivas exterlande, precipue en Arjentinia, Usa e Hispania, ube vivas cirkum 230,000 Boliviani.

Kulturo

Tradicionala vestari dum festo en Bolivia.

Diablada en la karnavalo di Oruro.

La kulturo di Bolivia havas influi del indijeni Quechua ed Aymara, e de altra populala kulturi di Latinid Amerika. Lando havas richa folkloro. Lua folklorala muziki e dansi esas distingiva e variata. Diablada, la "Danso dil diablo", eventas dum la karnavalo di Oruro, ed esas un di maxim importanta folklorala eventi di Sud-Amerika. La karnavalo di Oruro konsideresas Kulturala Patrimonio di la Homaro da Unesco.

Kulturala developo dividesas en 3 historiala epoki: preKolumbiana periodo, koloniala periodo e republiko. Importanta arkeologiala ruini restas de preKolumbiana periodo, specale en Tiwanaku, El Fuerte de Samaipata, Incallajta ed Iskanawaya.

Pordo di la kirko San Lorenzo, en Potosí. Arkitekturo de barok-epoko.

Hispaniani adportis lua kulturo e religiala arto, qua mixis kun lokala kulturi indijena e kreis richa e distingiva stilo por l'arkitekturo, pikto e skulto, konocata kom "mestica baroko". La precipua piktisto de barok-epoko esis Melchor Pérez de Holguín (1660-1732).

Marina Núñez del Prado

La maxim anciena exempli pri skulto en Bolivia datizas de Tiwanaku-epoko, exemple la figuri skultita en la Pordo di Suno (Puerta del Sol). Dum kolonial epoko katolik artisto de Aymara raso Tito Yupanqui skultis la Virgino di Copacabana en la kirko Nia Siorino di Copacabana, la maxim anciena religiala imajo qua mixas influi Europana ed Indijena. Dum republikana epoko inauguresis la Skolo di Bel Arti en La Paz, e nomi quale Emiliano Luján, Hugo Almarás e precipue Marina Núñez del Prado ganis notoreso.

La muziko havas Andiana, Aymarana, Afrikana e Hispana influi. Bailecito, Kullawada, Tonada (o, direte Tinku), Taquirari, Carnavalito, Lamento, Saya, Tuntuna, Taki Taki e Cueca esas populala stili en Bolivia. Existas diversa populara muzikisti qui kunfuzas moderna urbala muziko kun tradicionala ritmi e muzikala instrumenti. Ank existas multa tradicionala dansi en tota la departmenti di Bolivia, quale la Danza del Sol y de la Luna e Danza de los Macheteros en Beni, Tinku e Cueca de Potosí en la departmento di Potosí, edc.

Boliviana literaturo sufris kun politikala nestabilesi: multa skriptisti ekmigris o suspensis lua verko dum opresiv epoki. Anciena skriptisti, exemple, Ricardo Jaimes Freyre, Adela Zamudio, Oscar Alfaro, e Franz Tamayo kontinuas esar importanta.

Sporto

Stadio Hernando Siles, en La Paz.

Futbalo esas la maxim populara sporto en Bolivia. Unesma partio di futbalo en Bolivia eventis en 1896. Lua precipua esquadi esas Bolívar (de La Paz), The Strongest (La Paz), Club Deportivo Jorge Wilstermann (de Cochabamba), Blooming (de Santa Cruz de la Sierra), Oriente Petrolero (Santa Cruz de la Sierra), San José (de Oruro), Real Potosí (de Potosí), Universitario (Sucre) e Aurora (Cochabamba).

Altra populara sporti esas volebalo, basketbalo, raket-balo*, biciklismo, automobilismo e monto-acenso.