Chipre
|
Κυπριακή Δημοκρατία |
|||
|---|---|---|---|
|
|||
|
|
|||
| Capitala e mai granda ciutat |
Nicosia |
||
| Forma de l’Estat President President del Parlament |
Republica Nikos Anastasiadis Marios Karoyian |
||
| Superfícia - Totala - Aiga (%) |
Classat 160en 9 251 km² % % |
||
| Populacion - Totala (2011) - Densitat |
Classat 154en 1 120 489 ab. 84 38 ab./km² |
||
| Moneda - nom occitan - nom officiau anglés |
EUR Èuro Euro |
||
| Fus orari | UTC +2 |
||
| Imne nacional | Imnos is tin Eleftherian |
||
| Domeni internet | .cy |
||
| Indicatiu telefonic | +357 |
||
| Còde del país (ISO 3166) | CY | ||
Chipre (en grèc Κύπρος = Kypros, en turc Kıbrıs) es un país insular de l'Euròpa de l'Èst o de l'Asia de l'Oèst, dins la Mediterranèa Orientala. Tota l'illa forma un estat dempuèi 1960, nomenat Republica de Chipre, ont las lengas oficialas son lo grèc e lo turc. Mas dempuèi 1974 la partida nòrd es ocupada per Turquia que i a creat un estat non reconegut per la comunitat internacionala, sonat Republica Turca de Chipre del Nòrd.
La capitala es Nicosia.
Lo gentilici es chipriòta.
Somari
Geografia[modificar | modificar la font]
Istòria[modificar | modificar la font]
L'Antiquitat[modificar | modificar la font]
L'illa foguèt poblada per d'èssers umans entre lo millenari XI e lo millenari IX av. JC. A partir de 2 500 av. JC, foguèt integrada ai rets marchands de Mediterranèa Occidentala gràcias a seis exportacions de coire e de fusta. Au sègle XV av. JC, apareguèron una cultura e una escritura pròprias que foguèron rapidament influenciada per la civilizacion micenèa.
Durament tocada per lei Pòbles de la Mar a la fin dau sègle XIII av. JC, Chipre foguèt colonizada per de Micenèus que restaurèron rapidament la prosperitat de l'illa. Pasmens, après una tiera de catastròfas naturalas e un declin dau comèrci maritim, plusors vilas foguèron abandonadas dins lo corrent dau sègle XI. Aqueu periòde malaisat durèt fins au sègle IX av. JC. Entraïnèt la fragmentacion de l'illa entre un desenau de reiaumes rivaus e veguèt l'arribada de Fenicians.
Chipre demorèt devesida e sota l'influéncia dei dinastias dau continent (assiriana, egipcianas ò pèrsas) fins a sa conquista per la dinastia dei Ptolemèus a la fin dau sègle IV av. JC. Dirigida per un governador, l'illa venguèt mai d'un còp un reiaume distint d'Egipte ente 163 e 50 av. JC. Après la conquista d'Egipte per lei Romans, foguèt restacada a Cilícia avans de venir una província senatoriala.
De l'Edat Mejana a l'independéncia[modificar | modificar la font]
Après la division de l'Empèri Roman, l'illa faguèt partida de l'Empèri Bizantin. En 688, leis Arabes i desbarquèron e un compromés arabobizantin establiguèt una gestion comuna de l'illa. Leis Arabes èran en carga deis afaires politics, fiscaus e militars e lei Bizantins dei questions religiosas e administrativas. Lei revenguts èran partejats d'un biais egau entre lei dos partits. Aquela mena de condominium durèt fins au declin dei Abbassidas e a la reconquista totala de l'illa per Nicèfor II Focas (963-969) en 965.
Aprofichant lei guèrras civilas que tocavan regularament l'Empèri Bizantin, l'illa venguèt pauc a pauc de facto independenta. En 1192, durant la Tresena Crosada, foguèt conquistada per lo rèi anglés Ricard Còr de Lion (1189-1199). La vendèt ai Templiers que la vendèron a son torn en 1192 a Gui de Lusinhan. Lo Reiaume crosat de Chipre venguèt alora lo successor dau reiaume de Jerusalèm. Existiguèt fins a la cession de l'illa per lei Lusinhan a la Republica de Venècia en 1489.
Leis Otomans ataquèron e conquistèron l'illa en 1570-1571. I establiguèron de colons turcs e l'administrèron fins a 1878. D'efèct, aquela annada, l'Empèri, en dificultat financiera, deguèt cedir lo contraròtle efectiu de l'illa ai Britanics. Lo Reiaume Unit l'utilizèt coma basa estrategica lòng de la rota vèrs leis Índias. L'annexèt en 1914 en aprofichant la declaracion de guèrra turca. En 1925, l'illa venguèt oficialament una colonia de la Corona e Londres reprimiguèt una revòuta, sostengud per la Glèisa Ortodoxa, en favor de l'union ambé Grècia en 1931.
De trèbols apareguèron tornarmai après la Segonda Guèrra Mondiala. A partir de 1955, una organizacion terrorista dirigida per lo coronèu Gheórghios Ghrivas comencèt d'atacar lei Britanics (sostenguts per leis abitants turcofòns). L'annada seguenta, l'arquevesque de Nicosia Makarios III foguèt desportat en 1956 en causa de son sostèn a la causa grèga. Pasmens, leis Estats Units comencèron de far pression per trobar un acòrd susceptible d'amaisar lei tensions entre tres membres de l'OTAN. Ansin, en 1959, un acòrd organizèt la creacion d'un estat independent assegurant la defensa deis interès dei doas comunautats amb un president grèc, un vice-president turc, sèt ministres grècs e tres ministres turcs. De son caire, lei Britanics gardèron lo contraròtle de doas basas au sud-èst de l'illa.
L'independéncia[modificar | modificar la font]
Après l'independéncia, Makarios III foguèt elegit a la presidéncia de la Republica de Chipre en 1960. Rapidament, de tensions opausèron lei comunautats grèga, fòrça favorabla a l'union ambé Grècia, e turca. Pasmens, après lo còp militar de 1967 en Grècia, Makarios s'alunchèt d'Atenas. Puei, en julhet de 1974, reclamèt la partença deis oficiers grècs qu'enquadravan la garda nacionala chipriòta. Aquò entraïnèt un còp d'estat lo 15 de julhet. Cinc jorns pus tard, de tropas turcas desbarcavan dins lo nòrd de l'illa. N'ocupèron lo tèrç nòrd fins a la conclusion d'una alta-au-fuòc lo 18 d'aost. Aqueu partiment de Chipre entraïnèt un desplaçament important deis abitants. Lei turcofòns migrèron vèrs lo nòrd onte una Republica Turca de Chipre dau Nòrd (RTCN) foguèt proclamada en 1983 e leis abitants d'origina grèga se refugièron vèrs lo sud.
Après aquela guèrra, lo sud de l'illa se raprochèt deis Occidentaus. Per desvolopar son economia, venguèt un paradís fiscau e negocièt son intrada au sen de l'Union Europèa. En revènge, la RTCN, unicament reconeguda per Turquia, foguèt victima de son isolament e demorèt una region paura e pauc desvolopada. Ankara i encoratjèt una politica de colonizacion turca ambé l'installacion de Turcs originaris d'Anatolia. En 2003, dins l'encastre de l'adesion de la partida sud a l'Union Europèa, un plan de reïunificacion foguèt prepausada. Acceptat au nòrd, foguèt largament refusat per leis abitants dau sud.
La Republica de Chipre intrèt au sen de l'UE en 2004 e adoptèt l'èuro en 2008. Pasmens, la meteissa annada, lo país foguèt durament tocat per la crisi economica de 2008. Entraïnèt l'afondrament dau sector financier. Per resòuvre la situacion, leis autoritats de l'UE impausèron un plan d'austeritat drastic ambé de reformas prefondas dau sistèma bancari e un prelèvament de sòus sus lei depaus de mai de 100 000 èuros. De mai, lo govèrn chipriòt foguèt tanben obligat d'adoptar una legislacion per luchar còntra la frauda fiscala. Dins aquò, en 2015, la situacion economica de l'illa èra totjorn fòrça marrida.
