1859
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rok 1859 / MDCCCLIX
stulecia: XVIII wiek ~ XIX wiek ~ XX wiek
dziesięciolecia: 1820–1829 • 1830–1839 • 1840–1849 • 1850–1859 • 1860–1869 • 1870–1879 • 1880–1889
lata: 1849 « 1854 « 1855 « 1856 « 1857 « 1858 « 1859 » 1860 » 1861 » 1862 » 1863 » 1864 » 1869
Wydarzenia w Polsce[edytuj kod]
- 20 marca – w Teatrze Wielkim w Warszawie po raz pierwszy w Polsce wystawiono operetkę.
- 7 maja – w Poznaniu odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza.
- 1 czerwca – oddano do użytku linię kolejową ze Stargardu do Koszalina (dł. 135,38 km).
- Powstała w Brdowie fabryka kuczbaju (kuczbaj - rodzaj wełnianej tkaniny).
Wydarzenia na świecie[edytuj kod]
- 15 stycznia – został obalony cesarz Haiti Faustyn I.
- 24 stycznia – powstało Zjednoczone Księstwa Mołdawii i Wołoszczyzny.
- 28 stycznia – Olympia, stolica stanu Waszyngton, otrzymała prawa miejskie.
- 4 lutego – Konstanty Tischendorf odnalazł w klasztorze Świętej Katarzyny Codex Sinaiticus.
- 14 lutego – Oregon stał się 33. stanem Stanów Zjednoczonych.
- 17 lutego – w Teatro Apollo w Rzymie odbyła się premiera opery Bal maskowy Giuseppe Verdiego.
- 18 lutego – wojska francuskie zdobyły Sajgon.
- 19 marca – w paryskim Teatrze Lirycznym odbyła się premiera opery Faust Charlesa Gounoda.
- 29 marca – ukazał się pierwszy numer dziennika The Irish Times.
- 12 kwietnia – w kopalni koło Dogtown (dziś Magalia) w Kalifornii znaleziono największy wówczas samorodek złota o masie 20 kg.
- 16 kwietnia – założono miasto Fray Bentos w Urugwaju (jako Independencia).
- 25 kwietnia – francuski dyplomata i przedsiębiorca Ferdinand de Lesseps wbił w Port Saidzie łopatę w piasek, inaugurując budowę Kanału Sueskiego.
- 27 kwietnia – po ustąpieniu księcia Leopolda II w Toskanii ukonstytuował się pierwszy niepodległy rząd.
- 29 kwietnia – wybuch wojny Austrii z Francją i Piemontem.
- 2 maja – otwarto kolejowy Most Księcia Alberta w Kornwalii.
- 20 maja – wojna francusko-austriacka: zwycięstwo wojsk francusko-sardyńskich w bitwie pod Montebello.
- 22 maja – Franciszek II Burbon został królem Obojga Sycylii.
- 27 maja – włoska wojna wyzwoleńcza: zwycięstwo ochotników pod dowództwem Giuseppe Garibaldiego nad wojskiem austriackim w bitwie pod San Fermo.
- 30 maja – wojna francusko-austriacka: porażka armii austriackiej w bitwie z Piemontczykami pod Palestro.
- 31 maja – w Londynie po raz pierwszy zabrzmiał dzwon Big Ben.
- 4 czerwca – wojna francusko-austriacka: porażka Austrii w bitwie pod Magentą.
- 6 czerwca – królowa Wiktoria ogłosiła Queensland niezależną kolonią.
- 10 czerwca – Niemiecki matematyk Bernhard Riemann wygłosił wykład uznawany za początek wielowymiarowej geometrii Riemanna.
- 12 czerwca – Henry Temple został po raz drugi premierem Wielkiej Brytanii.
- 15 czerwca – rozpoczęła się amerykańsko-brytyjska tzw. świńska wojna o graniczną wyspę San Juan w stanie Waszyngton.
- 24 czerwca – wojna francusko-austriacka: zwycięstwo wojsk francusko-sardyńskich pod dowództwem Napoleona III nad armią austriacką pod Solferino. W reakcji na krwawy przebieg bitwy (łącznie ok. 39 tys. poległych) Henri Dunant postanowił założyć organizację Czerwonego Krzyża.
- 28 czerwca – 40 psów (27 seterów i 23 pointery) uczestniczyło w pierwszej na świecie wystawie psów rasowych w angielskim Newcastle upon Tyne.
- 30 czerwca – francuski linoskoczek Charles Blondin po raz pierwszy przeszedł nad wodospadem Niagara.
- 5 lipca – odkryto atol Midway.
- 8 lipca – Karol XV został królem Szwecji i Norwegii.
- 11 lipca – wojna francusko-austriacka: zawieszenie broni w wojnie austriacko-piemonckiej i spotkanie Napoleona III z Franciszkiem Józefem w Villafranca.
- 25 sierpnia – Imam Szamil został schwytany przez wojska rosyjskie.
- 28 sierpnia – rozpoczęła się największa dotąd zaobserwowana burza słoneczna.
- 2 września – rozpoczęła się najsilniejsza w historii burza magnetyczna, która spowodowała awarie sieci telegraficznych w wielu miejscach na świecie.
- 20 września – otwarto ogród zoologiczny w Kopenhadze.
- 22 września – Robert Luther odkrył planetoidę Mnemosyne.
- 1 października – powstanie Garibaldiego: bitwa nad rzeką Volturno.
- 12 października – Joshua A. Norton ogłaszając się „cesarzem Stanów Zjednoczonych” nakazał „rozwiązanie” Kongresu.
- 22 października – wybuchła wojna hiszpańsko-marokańska.
- 26 października – statek pasażerski Royal Charter rozbił się podczas sztormu na skałach walijskiej wyspy Anglesey. Zginęło co najmniej 459 osób.
- 10 listopada – Austria, Francja i Sardynia zawarły traktat w Zurychu.
- 24 listopada – ogłoszona została teoria ewolucji Karola Darwina. Darwin opublikował „O powstaniu gatunków na drodze doboru naturalnego”.
- 2 grudnia – powieszony został John Brown, skazany na karę śmierci amerykański abolicjonista.
- Aleksander Jan Cuza został wybrany na hospodara Mołdawii i Wołoszczyzny.
- Karol XV objął tron Szwecji po Oskarze I.
- Rosjanie zajęli Czeczenię.
- Francja rozpoczęła podbój Wietnamu.
- David Livingstone odkrył jezioro Niasa.
- Podczas działań wojennych we Włoszech armia francuska użyła balonów obserwacyjnych.
- Z Europy do Australii sprowadzono 22 króliki, wkrótce stały się one prawdziwą plagą.
Urodzili się[edytuj kod]
- 11 stycznia – George Curzon (Lord Curzon), polityk brytyjski (zm. 1925)
- 27 stycznia – Wilhelm II, król pruski i cesarz niemiecki (zm. 1941)
- 2 lutego – Havelock Ellis, brytyjski lekarz i reformator społeczny, twórca seksuologii (zm. 1939)
- 3 lutego – Olaf Finsen, farerski farmaceuta i polityk, brat Nielsa Ryberga Finsena (zm. 1937)
- 19 lutego – Svante Arrhenius, szwedzki fizyk i chemik, laureat Nagrody Nobla (zm. 1927)
- 27 lutego – Roman Adame Rosales, meksykański duchowny katolicki, męczennik, święty (zm. 1927)
- 2 marca – Szolem Alejchem, żydowski pisarz (zm. 1916)
- 8 marca – Kenneth Grahame, angielski pisarz i ekonomista (zm. 1932)
- 16 marca – Aleksandr Popow, rosyjski fizyk (zm. 1906)
- 4 kwietnia – Guntard Ferrini, włoski prawnik, tercjarz franciszkański, błogosławiony katolicki (zm. 1902)
- 6 kwietnia – Karol Poznański, doktor chemii, syn Izraela Poznańskiego łódzkiego „króla bawełny” (zm. 1928)
- 3 maja – Jose Gallegos Arnosa, hiszpański malarz, rzeźbiarz (zm. 1917)
- 13 maja – Teodor Axentowicz, malarz; przedstawiciel kierunku Młodej Polski (zm. 1938)
- 15 maja – Piotr Curie, francuski fizyk (zm.1906)
- 22 maja – Arthur Conan Doyle, szkocki pisarz i spirytysta (zm. 1930)
- 13 czerwca – Konstanty Gorski, polski kompozytor i skrzypek-wirtuoz (zm. 1924)
- 27 czerwca – Leon Inchausti, hiszpański augustianin rekolekta, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1936)
- 6 lipca – Verner von Heidenstam, szwedzki prozaik i poeta (zm. 1940)
- 7 lipca – Józefina Vannini, włoska zakonnica, założycielka kamilianek, błogosławiona katolicka (zm. 1910)
- 4 sierpnia – Knut Hamsun, pisarz norweski (zm. 1952)
- 21 sierpnia – prof. Ludwik Krzywicki, socjolog działacz, społeczno-polityczny i ekonomista (zm. 1941)
- 23 sierpnia – Wacław Szymanowski, rzeźbiarz (zm. 1930)
- 14 września – Tadeusz Zieliński, polski filolog klasyczny, historyk kultury (zm. 1944)
- 30 września – Wincenty Sicluna Hernández, hiszpański duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1936)
- 9 października – Alfred Dreyfus, francuski oficer pochodzenia żydowskiego (zm. 1935)
- 16 października – Henryk Pachulski, polski kompozytor i pianista (zm. 1921)
- 18 października – Henri Bergson, francuski pisarz i filozof, laureat Nagrody Nobla (zm. 1941)
- 20 października – John Dewey, amerykański filozof i pedagog (zm. 1952)
- 18 listopada – Kost Łewycki (uk. Кость Левицький), premier Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (zm. 1941)
- 15 grudnia – Ludwik Zamenhof, twórca sztucznego języka esperanto (zm. 1917)
- 22 grudnia – Otto Ludwig Hölder, niemiecki matematyk (zm. 1937)
Zmarli[edytuj kod]
- 13 stycznia
- Dominik Phạm Trọng Khảm, wietnamski męczennik, święty katolicki (ur. ok. 1780)
- Łukasz Phạm Trọng Thìn, wietnamski męczennik, święty katolicki (ur. ok. 1819)
- 20 stycznia – Bettina von Arnim, niemiecka pisarka (ur. 1785)
- 29 stycznia – William Cranch Bond, amerykański astronom (ur. 1789)
- 13 lutego – Paweł Lê Văn Lộc, wietnamski duchowny katolicki, męczennik, święty (ur. ok. 1830)
- 23 lutego – Zygmunt Krasiński, polski poeta i dramaturg (ur. 1812)
- 11 marca
- Józef Phạm Trọng Tả, wietnamski męczennik, święty katolicki (ur. ok. 1800)
- Dominik Cẩm, wietnamski duchowny katolicki, święty (ur. ?)
- 16 kwietnia – Alexis de Tocqueville, francuski myśliciel polityczny, socjolog, polityk (ur. 1805)
- 6 maja – Alexander von Humboldt, przyrodnik i geograf (ur. 1769)
- 28 maja – Paweł Hạnh, wietnamski męczennik, święty katolicki (ur. 1826 lub 1827)
- 11 czerwca – Klemens Lothar von Metternich, austriacki polityk i dyplomata (ur. 1773)
- 31 lipca
- Piotr Đoàn Công Quý, wietnamski duchowny katolicki, męczennik, święty (ur. ok. 1826)
- Emanuel Lê Văn Phụng, wietnamski męczennik, święty katolicki (ur. ok. 1796)
- 4 sierpnia – Jan Maria Vianney, francuski duchowny katolicki, proboszcz w Ars, święty (ur. 1786)
- 14 sierpnia – Elżbieta Renzi, włoska zakonnica, błogosławiona katolicka (ur. 1786)
- 15 września – Isambard Kingdom Brunel, brytyjski inżynier, konstruktor statków parowych i mostów (ur. 1806)
- 18 września – Leon Szubert, polski rzeźbiarz (ur. 1829)
- 4 października – Karl Baedeker, niemiecki księgarz i wydawca przewodników turystycznych (ur. 1801)
- 12 października – Robert Stephenson, angielski inżynier kolejnictwa (ur. 1803)
- 2 grudnia – John Brown, amerykański abolicjonista skazany na śmierć (ur. 1800)
- 8 grudnia – Thomas de Quincey, angielski pisarz oraz myśliciel epoki romantyzmu, eseista (ur. 1785)
- 16 grudnia – Wilhelm Karl Grimm, bajkopisarz niemiecki, młodszy z braci Grimm (ur. 1786)
Święta ruchome[edytuj kod]
- Tłusty czwartek: 3 marca
- Ostatki: 8 marca
- Popielec: 9 marca
- Niedziela Palmowa: 17 kwietnia
- Wielki Czwartek: 21 kwietnia
- Wielki Piątek: 22 kwietnia
- Wielka Sobota: 23 kwietnia
- Wielkanoc: 24 kwietnia
- Poniedziałek Wielkanocny: 25 kwietnia
- Wniebowstąpienie Pańskie: 2 czerwca
- Zesłanie Ducha Świętego: 12 czerwca
- Boże Ciało: 23 czerwca
