Góra lodowa

Zdjęcie góry lodowej wykonane pomiędzy zatokami Langø i Sanderson na południe od Upernavik na Grenlandii

Częściowo wywrócona góra lodowa – na pierwszym planie widoczny niebieski lód lodowcowy

Schemat pokazujący, jaka część góry lodowej może znajdować się pod wodą

Góra lodowa – ogólnie: zwarta bryła lodu, oderwana w wyniku procesu zwanego cieleniem od lodowca i pływająca po powierzchni wody lub osiadła na dnie. Światowa Organizacja Meteorologiczna zawęża tę definicję do brył o powierzchni przekraczającej 300 m² i wystających ponad powierzchnię co najmniej o 5 metrów (mniejsze to: odłamy góry lodowej i odłamki góry lodowej – growlery).

Cechy gór lodowych

Góry lodowe różnią się:

• kształtem – wyróżnia się góry lodowe:
  • stołowe – o regularnym kształcie, pionowych ścianach i płaskim, lekko pochylonym lub pofalowanej górnej powierzchni;
  • niestołowe – wśród nich: piramidalne, kopułowate – będące efektem wywrócenia się góry lodowej, i zerodowane, tj. o nieregularnym, często fantazyjnym kształcie;
  • blokowe (forma pośrednia między poprzednimi, według innych podziałów to typ góry lodowej stołowej).
• rozmiarami: pierwotne zależą od mechanizmu obłamywania się lodu (zobacz: cielenie się lodowca) i grubości lodowców, od których się odrywają, później rozmiary maleją – tempo znikania zależy od intensywności procesów topnienia i erozji.

W 1958 w Zatoce Baffina zaobserwowano górę lodową o wysokości 168 m.

Największe z gór lodowych nazywane są wyspami lodowymi – ich powierzchnia wynosi od kilku tysięcy metrów kwadratowych do nawet powyżej 500 km².

Istotnym parametrem charakteryzującym góry lodowe jest zanurzenie. Wpływ na nie ma gęstość lodu, gęstość wody, w której pływa i kształt góry. Gęstość lodu zależy od jego pochodzenia – typu lodowca, od którego się oderwała i lokalizacji w jego obrębie – przykładowo: w przypadku lodowca szelfowego gęstość może wahać się od 0,3-0,9 g/cm³ (powierzchniowa warstwa śniegowa – głębokość 60 m). Przy gęstości lodu 0,9 g/cm pod wodą znajduje się ok. 89% masy góry, przy 0,78 g/cm³ – 76%; w Arktyce średnia gęstość góry lodowej wynosi 0,83 g/cm³, co daje 81% masy pod wodą.

Barwa gór lodowych

Góry lodowe są zwykle barwy białej lub biało-szarej - wynika to z tego, że zbudowane są ze śniegu i lodu, odbijającego promienie słoneczne w całym zakresie promieniowania widzialnego. Dodatkowo, niejednorodność lodu powstającego w wyniku kompresji śniegu, związana z obecnością licznych pęcherzyków powietrza i innych zanieczyszczeń powoduje odbijanie i rozpraszanie promieni słonecznych padających na lód.

Postrzegana barwa gór lodowych zależy od warunków obserwacji – przy Słońcu nisko stojącym nad horyzontem, gdy część promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi ulega refrakcji i jest pochłonięta przez atmosferę, góry lodowe mogą wydawać się złociste do czerwonych. Pod wodą natomiast barwa gór lodowych wydaje się niebieskawa, co wynika z pochłaniania części widma promieniowania widzialnego przez wodę – ponieważ najsilniej pochłaniane jest promieniowanie o dłuższych falach (z czerwonej i żółtej części widma), oczy rejestrują jedynie pozostałe barwy, w tym przypadku błękity. Na większych głębokościach, w zależności od przeźroczystości wody – nawet na 20 m, wszelkie kolory przestają być postrzegane przez ludzkie oko.

W specyficznych warunkach lód tworzący góry lodowe może uzyskać takie właściwości, że pochłania część padającego nań promieniowania słonecznego, przez co postrzegany jest jako kolorowy.

Zanik góry lodowej

Topnienie części góry lodowej zanurzonej w wodzie zachodzi pod wpływem rozpuszczania lodu przez słoną wodę morską (mniejsze znaczenie) i topnienie powodowane przez przekazywanie ciepła z wody do lodu. Intensywność tego procesu zależy wprost proporcjonalnie od temperatury wody i intensywności falowania (wpływa na szybkość wymiany wody), odwrotnie proporcjonalnie natomiast od gęstości lodu.
Topnienie części nawodnej zachodzi pod wpływem energii cieplnej Słońca (insolacji), zależne jest od szerokości geograficznej i warunków meteorologicznych (temperatura powietrza, zachmurzenie, występowanie mgieł). Woda z roztopów wnika w szczeliny lodu, a następnie – np. po nastaniu nocy – zamarza, rozsadzając lód.

Duże znaczenie przy zaniku góry lodowej ma falowanie. Może doprowadzić do zmęczenie materiału i rozłamania się góry, wywołuje również powstawanie nisz abrazyjnych na linii wodnej, które po osiągnięciu odpowiedniej głębokości prowadzą do powstawania pęknięć w obrębie wynurzonej części i odrywania odłamów lodu.

Dryf gór lodowych

Pływające góry lodowe mogą przemieszczać się. Wpływ na to ma głównie działanie poruszającej się wody i powietrza. Ruch góry lodowej zależy od:

• kierunku, prędkości i pionowego zasięgu prądu morskiego
• kierunku, prędkości i długotrwałości wiatru
• stosunku wielkości części zanurzonej i wynurzonej.
• batymetrii akwenu.

W związku z tym prędkość poruszania się gór lodowych jest różna. W Arktyce wynosi ona przykładowo: 7–22 km/dobę wzdłuż zachodnich wybrzeży Spitsbergenu, 7–65 km/dobę w rejonie Cieśniny Davisa i Labradoru.

Zagrożenia dla żeglugi

Dryf gór lodowych może stanowić zagrożenie dla żeglugi, w związku z tym prowadzone są obserwacje na obszarach szlaków żeglugowych; zajmuje się tym m.in. Międzynarodowy Patrol Lodowy powołany w 1914. Zderzenie z górą lodową było przyczyną zatonięcia statku transatlantyckiego – „Titanica” w nocy z 14 na 15 kwietnia 1912.

Z tą górą lodową prawdopodobnie zderzył się „Titanic”

Występowanie

Góry lodowe spotyka się na otwartych morzach w strefach polarnych półkuli północnej i południowej. Ich źródłem są lodowce Grenlandii (zachodnia część) i Antarktydy. Ponad 90% powstaje na półkuli południowej; ponieważ miąższość lodowców spływających z Antarktydy jest większa, większe są również rozmiary gór lodowych.
W marcu 2000 od Lodowca Szelfowego Rossa oderwała się góra lodowa B-15; jej powierzchnia przekraczała 11 000 km². Po jej rozpadzie, część oznaczona jako B-15A stała się największą wolno pływającą górą lodową (27×122 km, pow. 3100 km²).

Bibliografia

Anna Styszyńska, Andrzej A. Marsz: Góry lodowe Arktyki. W: Zmiany klimatyczne w Arktyce i Antarktyce w ostatnim pięćdziesięcioleciu XX wieku i ich implikacje środowiskowe. Gdynia: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Morskiej, 2007. ISBN 978-83-7421-024-9.