Fantastyka naukowa
 |
Ten artykuł należy dopracować: od 2013-06 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł, → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny, → usunąć/zweryfikować prawdopodobną twórczość własną. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Fantastyka naukowa (ang. science fiction) – gatunek literacki lub filmowy, a także gier komputerowych o fabule osnutej na przewidywanych osiągnięciach nauki i techniki oraz ukazującej ich wpływ na życie jednostki lub społeczeństwa. Razem z fantasy i horrorem, fantastyka naukowa zaliczana jest do fantastyki.
Fantastyka naukowa najczęściej opisuje wydarzenia umiejscowione w przyszłości wobec czasów autora (lecz niekoniecznie) i opiera się na hipotetycznym rozwoju nauki i techniki. Utwór fantastycznonaukowy zawiera zwykle takie cechy jak: specyficzny typ czasoprzestrzeni, neologizmy związane z rozwojem techniki, kontakt z obcą cywilizacją, podróż w czasie, cudowne lub tragiczne skutki wynalazków technicznych i odkryć naukowych. Najważniejsza jest hipotetyczna zgodność wydarzeń ze współczesnym stanem wiedzy o nauce i technice.
Najbardziej charakterystyczne motywy utworów fikcji naukowej to umiejscowienie akcji na innych planetach, zamknięcie jej na pokładzie statku kosmicznego, wędrówka w czasie, kontakt z obcą cywilizacją, lub obrona planety. Akcja utworów fikcji naukowej może się jednak również odbywać w całości na Ziemi w nieznacznie tylko zmodyfikowanych przewidywaniach realiów bliskiej nam przyszłości, czy też w czasie równoległym do naszej rzeczywistości. Bywa także, że spora część akcji toczy się w przeszłości (jak w Linii czasu Michaela Crichtona).
Fantastyką naukową zajmuje się nie tylko historia literatury i krytyka literacka, ale także socjologia, psychologia i futurologia[1]. Wizje przyszłych światów są też interesujące z punktu widzenia politologii.
Spis treści
Definicja[edytuj]
Arthur C. Clarke we wstępie do swoich dzieł zebranych, napisanym w czerwcu 2000 roku, zadając pytanie Czym właściwie jest fantastyka naukowa? odpowiada: próby zdefiniowania fikcji naukowej będą kontynuowane tak długo, jak długo ludzie będą pisać prace doktorskie. Zgadza się jednak z definicją jednego z doktorantów, Damona Knighta – fantastyka naukowa to to, na co wskazując mówię: "To jest fantastyka naukowa"[2].
Dodatkowo, rozróżniając fantastykę naukową od fantasy, Clarke sugeruje następującą definicję operacyjną:
- fantastyka naukowa jest tym, co nie może się wydarzyć – na szczęście;
- fantasy jest tym, co nie może się realnie wydarzyć – niestety[2].
Według definicji zaproponowanej przez Andrzeja Zgorzelskiego, fantastyka naukowa to zbiór utworów, w których opisane są zdarzenia, postaci, sytuacje lub przedmioty niemożliwe, niespotykane[3].
Podgatunki[edytuj]
- hard science fiction
- soft science fiction
- space opera
- fantastyka socjologiczna
- antyutopia
- dystopia
- fikcja polityczna
- cyberpunk
- steampunk
- historia alternatywna
- inner space
- postapokalipsa
Literatura[edytuj]
Tradycje literatury fantastycznonaukowej sięgają początków XIX w. (Frankenstein Mary Shelley), choć jej prawdziwy początek przypada raczej na lata 60. XIX w. i związany jest z rozwojem zarówno powieści przygodowej, jak i techniki – tu najważniejszym autorem jest Jules Verne: Pięć tygodni w balonie (1863), Podróż do wnętrza Ziemi (1864). Dzieje w zasadzie już XX-wieczne otwiera H. G. Wells z Wehikułem czasu (1895) i Wyspą doktora Moreau (1896). Tradycję polskiej fikcji naukowej stworzył Jerzy Żuławski w trylogii księżycowej: Na srebrnym globie (1903), Zwycięzca (1910), Stara Ziemia (1911). Słynnym polskim pisarzem SF był Stanisław Lem.
Nagrody[edytuj]
Anglojęzyczne:
- Hugo
- Nebula
- Nagroda Locusa
- Nagroda Campbella
- Nagroda Jupitera
- Damon Knight Memorial Grand Master Award
- Nagroda im. Arthura C. Clarke’a
- Nagroda Pielgrzyma
- Nagroda im. Theodora Sturgeona
- Nagroda im. Philipa K. Dicka
- Nagroda Prometeusza
- Nagroda Jamesa Tiptree Jr.
Polskie:
Film[edytuj]
Do najważniejszych filmów zaliczanych do fantastyki naukowej należą: 2001: Odyseja kosmiczna Stanleya Kubricka wraz z kontynuacją 2010: Odyseja kosmiczna, na podstawie powieści Arthura C. Clarke'a oraz Łowca androidów (oryg. Blade Runner) Ridleya Scotta na podstawie powieści Philipa K. Dicka Czy androidy marzą o elektrycznych owcach? (ang. Do Androids Dream of Electric Sheep?). Znanym dziełem jest także rozpoczęty w 1979 roku przez tegoż reżysera cykl Obcy. Na uwagę zasługują także: Diuna na podstawie powieści Franka Herberta, Bliskie spotkania trzeciego stopnia Stevena Spielberga, Terminator Jamesa Camerona, Matrix w reżyserii rodzeństwa Wachowskich.
Przykładem przeniesionej na ekrany polskiej SF jest Solaris w reżyserii Andrieja Tarkowskiego oparty na powieści Stanisława Lema o tym samym tytule. Polskim filmem tego gatunku jest Seksmisja w reżyserii Juliusza Machulskiego.
W rozwoju filmowej fantastyki ważną rolę odegrały też seriale telewizyjne: Star Trek, Babilon 5, Battlestar Galactica, Kosmos 1999, Gwiezdne wrota i Doktor Who.
Malarstwo[edytuj]
SF zainspirowało także wielu grafików i malarzy. Niektórzy niemal wyłącznie poświęcili się kreowaniu świata przyszłości m.in.:
Muzyka[edytuj]
- Eloy
- Gong
- Hawkwind
- Iron Maiden, płyty Somewhere in Time oraz Seventh Son of a Seventh Son
- Star One
- Voivod
- Coheed and Cambria
- gatunek muzyczny space rock
Przypisy
- ↑ Andrzej Zgorzelski: Fantastyka. Utopia. Science fiction. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 5.
- ↑ a b A. C. Clarke, The Collected Stories, Gollancz Science Fiction, London 2002, IX.
- ↑ Andrzej Zgorzelski: Fantastyka. Utopia. Science fiction. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 13.
