Den Helder
 |
|||||
|
|||||
.png) |
|||||
|
|
|||||
| Provincie | Noord-Holland | ||||
| Coördinaten | 52° 58′ NB, 4° 46′ OL | ||||
|
|
|||||
| Oppervlakte | 178,80 km² | ||||
| - land | 45,25 km² | ||||
| - water | 133,55 km² | ||||
| Inwoners (1 april 2016) | 56.308? (1244 inw./km²) | ||||
| Hoofdplaats | Den Helder | ||||
| Belangrijke verkeersaders | N9 N99 N250 N502, spoorlijn K | ||||
| Station(s) | Station Den Helder, Station Den Helder Zuid | ||||
| Partnerstad |  Lüdenscheid (Noordrijn-Westfalen), sinds 1980 |
||||
|
|
|||||
| Burgemeester (lijst) | Koen Schuiling (VVD) | ||||
|
|
|||||
| Gemiddeld inkomen (2012) | € 30.400 per huishouden | ||||
| Gem. WOZ-waarde (2014) | € 147.000 | ||||
| WW-uitkeringen (2014) | 30 per 1000 inw. | ||||
|
|
|||||
| Postcode(s) | 1780-1788 | ||||
| Netnummer(s) | 0223 | ||||
| CBS-code | 0400 | ||||
| CBS-wijkindeling | zie wijken en buurten | ||||
| Website | www.denhelder.nl | ||||
 Bevolkingspiramide (2008) |
|||||
|
|||||
Den Helder (
uitspraak (info / uitleg)) is de noordelijkste gemeente op het vasteland van de Nederlandse provincie Noord-Holland. De regio waar Den Helder in ligt noemt men de Kop van Noord-Holland of Noordkop. De gemeente telt 56.308 inwoners (1 april 2016, bron: CBS) op een oppervlakte van 178,83 km², waarvan 133,42 km² water. In de stad zelf wonen ongeveer 45.000 mensen.
Bij Den Helder ligt de belangrijkste marinebasis van Nederland. Den Helder is ook een belangrijk knooppunt in de offshore-activiteiten op het Nederlandse deel van de Noordzee. Niet alleen is Vliegveld de Kooy het belangrijkste knooppunt voor personenvervoer van en naar productieplatforms, ook komen er veel pijpleidingen aan land en is er een grote gasbehandelingsinstallatie van de NAM.
Ten noordwesten van Den Helder ligt de zandplaat Noorderhaaks, ten noorden het Marsdiep met aan de andere zijde het eiland Texel en ten oosten de uitgestrekte waddenplaat Balgzand.
Inhoud
Algemeen[bewerken]
Den Helder is bekend als de thuisbasis van de Koninklijke Marine, die een belangrijke werkgever voor de stad en de omgeving is. De meeste marine-activiteiten zijn dan ook in of nabij de stad geconcentreerd: de meeste schepen hebben hun thuishaven in de Nieuwe Haven. Daarnaast is er een (onderhouds-) werf, zijn er diverse werkplaatsen en opleidingen (onder andere het Koninklijk Instituut voor de Marine (K.I.M.) en zijn nabij de stad nog een Maritiem Vliegkamp De Kooy en een marinierskazerne (de Joost Dourleinkazerne op Texel).
De meeste inwoners van de gemeente Den Helder wonen in de gelijknamige stad, globaal genomen ongeveer 41.000. De belangrijkste delen van Den Helder zijn Nieuw-Den Helder, De Schooten en de Helderse binnenstad. De andere inwoners van de gemeente wonen in de dorpen Julianadorp (rond de 13.000) en in Huisduinen (ongeveer 500). Het aantal inwoners daalt al sinds 1985 toen het een piek van 64.000 bereikte.
Etymologie[bewerken]
Sommigen leggen de oorsprong van de naam Den Helder in een zeegat genaamd Helledore, wat "deur tot de hel" betekent.[bron?] Wegens de strategische ligging van het zeegat, wat nu het Marsdiep wordt genoemd, zou dit een hel zijn geweest voor de vijandelijke schepen die de Zuiderzee op wilden varen. Deze betekenis is echter meer dan waarschijnlijk ontstaan uit een fabel, sterke verhalen, propaganda of een enkele gebeurtenis rondom dit gebied. Dit is ook terug te vinden in de wat modernistische benaming Den Helsdeur (waarschijnlijk uit de 18e of 19e eeuw stammend). De naam Helder verwijst meer dan waarschijnlijk naar Helle/Helde, wat helling of aflopend stuk land betekent, of Helre, wat een kleine zandigere rug betekent.
Geschiedenis[bewerken]
Het grondgebied van de huidige gemeente Den Helder behoorde in de Vroege middeleeuwen tot de gouw Texla. Huisduinen is de oudste kern van de huidige gemeente. Later ontstond Den Helder. In de 19e eeuw kende Den Helder een grote bloei door de aanwezige marine. De stad breidde uit richting het oosten, waar de havens lagen. De historische binnenstad ("De Oude Helder") lag ten westen van het huidige centrum. Deze binnenstad werd in 1944 door de Duitsers afgebroken. Het huidige Den Helder heeft daarom een relatief moderne aanblik met vooral 19e- en 20e-eeuwse panden. Tot 1929 was Helder de gangbare naam, in de volksmond ook wel de Helder. Op 20 juli 1928 werd dit veranderd en sindsdien heet de gemeente officieel Den Helder.[1]
Vroegste Geschiedenis[bewerken]
Het dorp Helder ontstond rond 1500, een paar kilometer boven het dorpje Huisduinen. In die tijd was het stuk land waar de dorpen lagen nog een eiland. Tijdens de Allerheiligenvloed in 1570 werden stukken duin weggeslagen en gingen de kernen van Huisduinen en Helder verloren. De dorpen werden verder landinwaarts opnieuw opgebouwd. Toen in 1610 tussen Huisduinen en Callantsoog de zanddijk werd gerealiseerd was het gebied geen eiland meer.
Het dorp Helder[bewerken]
Het oorspronkelijke dorp Helder lag ter hoogte van wat nu de wijk Oud-Den Helder is, het gebied dat tot 1944 het historisch centrum van de stad was. Het dorp lag wel iets verder in de zee, die in de 17e en eeuw nog niet zoveel land had weggeslagen als nu. De bevolking van het dorp leefde van de visserij en van het loodswezen. In het dorp stond een houten protestantse kerk, een stolpkerk. Later werden er ook een vermaning, een katholieke schuilkerk, een oud-katholieke kerk en een synagoge in gebruik genomen: het dorp werd meer en meer een stadje.
Het Nieuwe Diep[bewerken]
Ten oosten van het dorp Helder was een natuurlijke baai ontstaan, het Nieuwe Diep, die door uitdieping uitstekend kon worden omgevormd tot haven. Deze haven zou veel meer bescherming bieden dan de Rede van Texel. In 1779 liet stadhouder Willem V de mogelijkheden van een nieuwe haven onderzoeken. Er was veel tegenstand vanuit de steden Hoorn, Enkhuizen en Medemblik, die in een concurrerende haven een serieuze bedreiging zagen voor de toch al kwakkelende economie in de Zuiderzeehavens. Toch werd er in 1781 besloten het Nieuwe Diep voor zeeschepen geschikt te maken en in 1782 waren de eerste werkzaamheden al gedaan. In de jaren erna werd de haven verder uitgediept tot er een moderne getijhaven ontstond. Voor het "dorp" Den Helder brak een periode van voorspoed aan.
Bloei[bewerken]
Het Nieuwe Diep werd oorspronkelijk ingericht als veilige haven voor de koopvaardij. Hoewel de Helderse bevolking van de nieuwe haven profiteerde, kwam het niet tot een stadsuitbreiding, omdat er langs het Nieuwe Diep officieel niet gebouwd mocht worden. Eerst in de Franse tijd werd begonnen met de aanleg van een marinehaven. Ook werd er een ring van forten rond Den Helder en de havens gebouwd, de Stelling Den Helder. Huisduinen viel buiten deze bescherming, maar kreeg een eigen fort, Fort Kijkduin. Na het vertrek van de Fransen in 1814[2] bleef de marine in Den Helder, die de haven uitbouwde tot haar belangrijkste steunpunt.
In 1824 werd de haven door de aanleg van het Noord-Hollandsch Kanaal met het binnenland verbonden. Dit betekende dat Den Helder een voorhaven werd van Amsterdam. De gevolgen bleven beperkt door de status van "onvrij territoir", die in de Napoleontische tijd aan Den Helder was gegeven ter voorkoming van smokkel. Goederen mochten alleen uit de zeeschepen worden overgeladen op lichters om dan naar Amsterdam te worden gevaren. Elke andere havenactiviteit was verboden. In 1844 wilde de regering de status opheffen, maar Amsterdam wist een besluit nog te traineren tot 1850.
Pas na 1850 kon Den Helder tot bloei komen. De stad werd fors uitgebreid en het centrum verplaatste zich naar het gebied tussen de rijkswerf en de Oude Helder. Er kwam een spoorverbinding met Amsterdam, er werden nieuwe kerken gebouwd, langs de grachten ontstonden volkswijken als de Visbuurt.
De stad binnen de linie kreeg haar huidige omvang in de jaren 30 van de vorige eeuw. Den Helder was een welvarende stad met een druk uitgaansleven, zoals dat paste bij een havenstad, en een hoog voorzieningenniveau. De marine was een betrouwbare werkgever, wat juist in de crisistijd veel nieuwe inwoners naar Den Helder deed trekken.
Tweede Wereldoorlog[bewerken]
Aan de bloei van Den Helder kwam een abrupt einde in 1940, toen Nederland werd bezet door nazi-Duitsland. De marinecomplexen werden door de bezetter in gebruik genomen, wat voor de geallieerden aanleiding was de stad te bombarderen. De nachtelijke bombardementen troffen helaas vaak burgerdoelen. De veiligheid van de bewoners kon niet meer worden gegarandeerd. Op 25 juni 1940 werd daarom besloten tot evacuatie. Inwoners moesten 's nachts elders onderdak vinden. Overdag ging, zeker in het begin van de evacuatie, het leven in de stad gewoon door. De bakkers bakten brood, de winkels waren geopend, de treinen reden... Maar hoe langer de evacuatie duurde, hoe meer mensen wegbleven. Grote delen van de stad raakten onbewoond.
Ondertussen begon de afbraak van het oude centrum. De Duitsers hadden een vrij schutsveld nodig voor een eventuele Engelse invasie. De Atlantikwall vereiste de sloop van alle bebouwing langs de zeedijk. Niet alleen 19e-eeuwse panden langs de Kanaalgracht en de Weststraat werden afgebroken, ook de complete Oude Helder — de 18e-eeuwse binnenstad — viel ten prooi aan de slopershamer.
Toen de stad in 1945 bevrijd werd, keerde maar een klein deel van de bewoners terug. Niet alleen was een deel van hen slachtoffer geworden van de oorlogshandelingen en de holocaust, ook overlevenden stelden hun terugkeer uit. Het was immers niet zeker of de marine — en dus de werkgelegenheid — na de oorlog in de gehavende stad zou terugkeren.
Wederopbouw en uitbreiding[bewerken]
Na de oorlog werd al gauw besloten dat Den Helder weer de marinehaven moest worden die het voor de oorlog was geweest. De wederopbouw kon beginnen. De Oude Helder, die al langer niet meer het commerciële centrum van de stad was, werd nu een woonwijk met een eigentijdse architectuur. Elders werd de oorlogschade zo goed mogelijk hersteld, al werden enkele belangrijke gebouwen als de Westerkerk en de synagoge niet meer herbouwd.
In de jaren 50 werd besloten om het centrum van de stad, dat uit 19e-eeuwse straatjes bestond, te moderniseren. Hiervoor werd de spoorlijn voor een deel opgebroken, zodat het station zuidelijker kwam te liggen en er een betere verbinding tussen de verschillende wijken ontstond. Ook werd de Beatrixstraat aangelegd, een moderne stadsstraat die het nieuwe station met de rijkswerf zou verbinden. Hiervoor werd een deel van de oorspronkelijke bebouwing opgeofferd. Nieuwe stedelijke blokken moesten het aanzien van Den Helder gaan bepalen. Ook zou er een groot nieuw stadhuis komen. Niet alle plannen werden uitgevoerd (het stadhuis kwam er bijvoorbeeld niet), zodat de binnenstad nog steeds veel van haar 19e-eeuwse bebouwing heeft behouden.
De stad binnen de linie was voor de oorlog al volgebouwd. Na de oorlog werden de wijken Nieuw-Den Helder en De Schooten aangelegd. Ook Julianadorp, in 1909 gesticht als boerendorp, groeide uit tot een dorp met veel nieuwbouw. Zo kreeg de gemeente Den Helder haar huidige vorm.
Stadsvernieuwing[bewerken]
Sinds het begin van de 21e eeuw is de gemeente begonnen met het maken van plannen om de binnenstad van Den Helder te vernieuwen. Doel hiervan is om het centrum van Den Helder meer bruisend en levendiger te maken. Diverse tegenslagen hebben er echter voor gezorgd dat de vernieuwing niet echt op gang kwam. Begin 2007 is de gemeente opnieuw van start gegaan.
De stadsvernieuwing omvat drie projecten:
Centrum[bewerken]
In het stadshart van Den Helder wordt momenteel veel nieuwbouw gebouwd. Er komen nieuwe, eigentijdse horecavoorzieningen, woningen en kantoren. Ook aan een nieuwe centrale bibliotheek wordt druk gebouwd. Een netwerk van straten en pleintjes moet voor aantrekkelijke wandelroutes zorgen. Op die manier ontstaat naar verwachting een veelzijdig en levendig stadscentrum.
Een belangrijk onderdeel van het vernieuwde centrum is de oude rijkswerf Willemsoord. De gemeente wil hier meer horeca en winkels realiseren. Sinds een aantal jaren zit er al een grote bioscoop en een entertainmenthal op Willemsoord, in 2015 kwam hier de schouwburg bij. Verder is het doel om Den Helder meer als havenstad te benadrukken. Er wordt dus veel gebruikgemaakt van thema's als "zee", "water", "haven" en "schepen". Men verwacht in 2020 helemaal klaar te zijn met het centrum.
Op 19 mei 2011 is het nieuwe Stadspark officieel geopend op de plek waar het Julianaplein was.
Nieuw Den Helder[bewerken]
Tot omstreeks 2000 was het gebied in en rondom de Falgabuurt in Nieuw-Den Helder een achterstandsgebied. De buurt had te maken met drugsoverlast, werkloosheid, verloedering en criminaliteit. De overlast door de bewoners liep dermate uit de hand, dat de gemeente eind jaren 90 besloot dat het zo niet langer kon. Er werd begonnen met de sloop van veel verpauperde flats.[bron?] Anno 2007 is de vernieuwing van de wijk volop aan de gang. Veel flats zijn gesloopt en al deels weer vervangen door nieuwbouw. Een aantal flats zal de komende jaren nog gesloopt gaan worden en vervangen worden door eengezinswoningen. De stedelijke vernieuwing van Nieuw Den Helder zet in op een gevarieerd woningaanbod, met aantrekkelijke winkels en wijkvoorzieningen. Verder is er meer aandacht voor kleine bedrijven in de wijk. Bestaande winkels worden verplaatst naar het Duinparkplan, een nieuwe wijk met "Duinwoningen". Na de zomer van 2007 heeft de gemeente een nieuwe speeltuin aangelegd. Winkelcentrum Falga is verbouwd, en het nieuwe winkelcentrum aan de Marsdiepstraat is 18 mei 2011 geopend door Koningin Beatrix. Op 28 oktober 2011 is het winkelgebied 'Marsdiepstraat' officieel geopend.
Stelling Den Helder[bewerken]
De aanleg van het eerste fort van de Stelling van Amsterdam startte pas in 1880, zo’n 65 jaar na de voltooiing van het belangrijkste deel van het verdedigingscomplex in de Kop van Noord-Holland. In tegenstelling tot haar Amsterdamse evenbeeld heeft de Helderse linie bovendien daadwerkelijk een militair gebruik gekend. Echter, de laatste decennia is weinig gedaan om de Stelling van Den Helder te behouden. De gemeente heeft besloten om de Stelling weer zichtbaar te maken. De diverse forten langs de stelling zullen worden opgeknapt. De Liniedijk wordt weer meer zichtbaar gemaakt en moet een mooie wandelroute worden en bovendien diverse recreatiemogelijkheden gaan bieden.
Marine[bewerken]
Al vanaf het moment dat de Fransen vertrokken uit Nederland in 1814 is Den Helder een belangrijke haven geweest voor de Koninklijke Marine. Ook vandaag de dag nog. Den Helder is de thuishaven van alle Nederlandse marineschepen. De Koninklijke Marine beschikt over een moderne werf met onder andere een schepenlift en een droogdok. In Den Helder is ook de Defensie Duikschool gevestigd.
Topografie[bewerken]
Verkeer en vervoer[bewerken]
Openbaar vervoer[bewerken]
Station Den Helder is kopstation van de spoorlijn Den Helder - Amsterdam. Elk halfuur rijdt er een intercity van Den Helder naar station Nijmegen. Deze trein stopt tussen Den Helder en Alkmaar op alle stations. Tussen Den Helder en 't Horntje op het eiland Texel onderhoudt de TESO een veerbootdienst. Daarnaast vertrekken er drie, door Connexxion geëxploiteerde, regionale bussen vanuit Den Helder:
Wegvervoer[bewerken]
Den Helder wordt ontsloten door twee rijkswegen, namelijk de N9 naar Alkmaar (en verder als A9 richting Haarlem en Amsterdam). N99 voert naar Den Oever, waar deze aansluiting geeft op de autosnelweg A7. Aangezien dit enkelbaanswegen zijn pleiten gemeente Den Helder en ondernemers voor een betere bereikbaarheid van Den Helder. Suggesties hiertoe zijn het opwaarderen van de N9 of N99 tot snelweg en het aanleggen van een geheel nieuwe aftakking vanaf de A7 bij Wieringerwerf richting Den Helder. Vooralsnog is de Minister van Infrastructuur en Milieu niet van plan om veel geld te steken in de bereikbaarheid van de Kop van Noord-Holland.
Vanaf de veerhaven naar Texel loopt dwars door Den Helder de provinciale weg N250, die bij De Kooy overgaat in de N9 richting Alkmaar.
De luchthaven Den Helder Airport ligt net ten zuiden van Den Helder. Verschillende bedrijven verzorgen chartervluchten en rondvluchten vanaf deze luchthaven.
Politiek[bewerken]
Coalitie 2014-2018[bewerken]
Het college van burgemeester en wethouders van Den Helder bestaat uit een coalitie van Stadspartij Den Helder, GroenLinks, ChristenUnie, Vrije Socialisten, Behoorlijk Bestuur en Fractie Vermooten.[3]
Burgemeester Schuiling is de opvolger van Stefan Hulman, die in 2007 werd benoemd en na conflicten per 1 mei 2009 vrijwillig ontslag nam.
Een overzicht van eerdere burgemeesters is te vinden op: Lijst van burgemeesters van Den Helder.
Gemeenteraad[bewerken]
| Gemeenteraadsverkiezingen | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Partij | % 2006 | % 2010 | % 2014 | 2006 | 2010 | 2014 |
| Stadspartij Den Helder | 6,7 | 8,8 | 32,4 | 2 | 3* | 11 |
| VVD | 18,6 | 15,2 | 12,8 | 6 | 5 | 4 |
| D66 | 6,2 | 12,2 | 12,8 | 2 | 4 | 4 |
| CDA | 13,8 | 10,3 | 10,9 | 4 | 3 | 4 |
| PvdA | 23,6 | 12,1 | 12,1 | 8 | 4 | 2 |
| Helder Onafhankelijk! ** | - | - | 8,0 | - | - | 2 |
| ChristenUnie | 6,7 | 8,5 | 5,3 | 2 | 2 | 1 |
| GroenLinks | 4,3 | 5,2 | 4,4 | 1 | 1 | 1 |
| Prins-Voor behoorlijk bestuur | 3,1 | 4,0 | 3,6 | 1 | 1 | 1 |
| Vrije Socialisten | - | - | 3,3 | - | - | 1 |
| SP | 11,4 | 9,4 | - | 4 | 3 | - |
| KiesKees | 5,6 | - | - | 1 | - | - |
| Trots op Nederland | - | 14,3 | - | - | 5* | - |
| Opkomst / Totaal | 48,4 | 45,3 | 47,3 | 31 | 31 | 31 |
In de raadsperiode 2006-2010 splitsten zich twee leden van de SP-fractie af. Ook een lid van de Stadspartij splitste zich af.
* In augustus en september 2011 zijn twee leden van Trots overgestapt naar de Stadspartij. Deze had daarna vijf zetels, Trots nog drie.
** Op 1 juni 2014 splitst de tweemansfractie van Helder Onafhankelijk! zich in twee afzonderlijke eenmansfracties.
College 2014-2018[bewerken]
- Burgemeester: Koen Schuiling
- Wethouders:
- Pieter Kos (Stadspartij Den Helder)
- Jacqueline van Dongen (Stadspartij Den Helder)
- Bob Haitsma (VVD)
- Edwin Krijns (CDA)
- Lolke Kuipers (D66)
- Trees van der Paard (PvdA)[4]
Stedenband[bewerken]
Den Helder heeft één stedenband met:[5]
Lüdenscheid (Duitsland), sinds 1980
Bezienswaardigheden[bewerken]
Den Helder is vooral bekend om de vele bezienswaardigheden die met de marine te maken hebben. De stad heeft ook een aantal 19e-eeuwse kerken en opvallende gebouwen. Een deel van Den Helder is een beschermd stadsgezicht en in de gemeente staan verscheidene gemeentelijke monumenten en rijksmonumenten. Enkele musea en andere bezienswaardigheden in Den Helder zijn:
Defensie[bewerken]
- Fort Kijkduin, in 1811 in opdracht van Napoleon Bonaparte gebouwd.
- Stelling Den Helder (de ring van forten rond de binnenstad)
- Oude Rijkswerf Willemsoord
- Commandementsgebouw (1823)
- Koninklijk Instituut voor de Marine (1870)
- Marinedagen van de Koninklijke Marine
Kerken[bewerken]
- Nieuwe Kerk, ondanks de naam de oudste kerk van de stad (1839)
- Petrus-en-Pauluskerk, de oudste kerk van het bisdom Haarlem (1840)
- Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt-Ontvangenkerk, ontworpen door Theo Asseler, 1876
Overige historische gebouwen[bewerken]
- Gebouw voor het Loodswezen (1847)
- Voormalig stadhuis aan de Kerkgracht, ooit gebouwd als weeshuis (1851)
- Gerechtsgebouw (1860)
- Watertoren (1908)
- Monument voor het Reddingswezen (1935)
- Lange Jaap (1877)
Op 22 januari 2005 brak er brand uit in het monumentale voormalige stadhuis van Den Helder aan de Kerkgracht. Inmiddels is het pand weer in de oude stijl gerestaureerd. Het pand is gebouwd in 1851. In de jaren 20 is er ook nog een weeshuis in gevestigd geweest.
De vuurtoren van Den Helder heet in de volksmond Lange Jaap en staat bij Huisduinen. Het is de hoogste gietijzeren vuurtoren van Europa (63,45m). De 16-zijdige toren is gebouwd in 1877. Het licht werd op 1 april 1878 ontstoken.
Musea[bewerken]
- Fort Kijkduin
- Marinemuseum
- Nationaal Reddingmuseum Dorus Rijkers
- Rob Scholte museum in het oude postkantoor
Natuur en landschap[bewerken]
Monumenten[bewerken]
Den Helder heeft een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten:
- Lijst van rijksmonumenten in Den Helder (plaats)
- Lijst van rijksmonumenten in Den Helder (gemeente)
- Lijst van oorlogsmonumenten in Den Helder
Wijken en dorpen[bewerken]
|
|
Bekende Nieuwediepers[bewerken]
Nieuwediepers zijn mensen die in Den Helder geboren zijn. Namen van bekende personen die in Den Helder geboren zijn:
Foto's[bewerken]
-
Luchtfoto van de Lange Jaap
-
Watertoren van Den Helder
-
Eén van de oude kanonnen in Den Helder.
-
De watertoren in de avond
Zie ook[bewerken]
- Lijst van beelden in Den Helder
- Lijst van rijksmonumenten in Den Helder (gemeente) en in Den Helder (plaats)
- Lijst van oorlogsmonumenten in Den Helder
- Lijst van gemeentelijke monumenten in Den Helder
Externe links[bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
|
 |
Plaatsen in de gemeente Den Helder |  |
|---|---|---|
|
Hoofdplaats: Den Helder Dorpen: Huisduinen · Julianadorp Buurtschappen: Friese Buurt · De Kooy · Noorderhaven Noord-Holland: Steden en dorpen Nederland: Provincies · Gemeenten |
||
|
Gemeenten in de provincie Noord-Holland | |
|---|---|---|
|
Aalsmeer · Alkmaar · Amstelveen · Amsterdam · Beemster · Bergen · Beverwijk · Blaricum · Bloemendaal · Castricum · Den Helder · Diemen · Drechterland · Edam-Volendam · Enkhuizen · Gooise Meren · Haarlem · Haarlemmerliede en Spaarnwoude · Haarlemmermeer · Heemskerk · Heemstede · Heerhugowaard · Heiloo · Hilversum · Hollands Kroon · Hoorn · Huizen · Koggenland · Landsmeer · Langedijk · Laren · Medemblik · Oostzaan · Opmeer · Ouder-Amstel · Purmerend · Schagen · Stede Broec · Texel · Uitgeest · Uithoorn · Velsen · Waterland · Weesp · Wijdemeren · Wormerland · Zaanstad · Zandvoort |
||
 |
Zie de categorie Den Helder van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
