Altsasu

Altsasu
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Jasokundeko Andre Mariaren eliza
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroako Foru Erkidegoa
Merindadea	Iruñeko merindadea
Eskualdea	Burunda, Sakana
Izen ofiziala	Altsasu / Alsasua
Alkatea	Javier Ollo (Geroa Bai)
Posta kodea	31800
INE kodea	31010
Herritarra	altsasuar
Kokapena
Koordenatuak	42° 53′ 43″ N, 2° 10′ 08″ W
Altsasu Altsasu (Nafarroa Garaia)
Altsasu (Altsasu) Ikusi OpenStreetMapen
Azalera	26,80 km2
Garaiera	528 metro
Distantzia	50 km Iruñera
Demografia
Biztanleria	7.612 biztanle
% 50,53    % 49,47
Dentsitatea	284,03 biztanle/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 4,84
Zahartze tasa	% 23,97
Ugalkortasun tasa	‰ 45,06
Ekonomia
Jarduera tasa	% 78,14 (2011)
Genero desoreka	% 5,94 (2011)
Langabezia erregistratua	% 17,61 (2013)
Kultura
Euskaldunak	% 21,57 (2010)
Euskararen erabilera	%  2,8 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera	XII. mendea baino lehen
Webgunea	http://www.alsasua.net

Altsasu Nafarroa Garaiko mendebaldeko udalerri bat da, Sakana haranekoa, zehazki Euskal Herriaren erdigunean dagoen Burunda bailarakoa, eta bailara horretako hiriburua da. Bidegurutze garrantzitsua da, hala errepidez nola trenbidez, Iruñea (Nafarroa Garaia), Gasteiz (Araba) eta Donostia (Gipuzkoa) Euskal Herriko hiriburuen artean. 7.612 biztanle dituenez, Iruñea eta Gasteiz artean dagoen herririk jendetsuena da.

Izena

Udalerriaren izena haltza zuhaitzaren izenetik datorrelako iritzian nolabaiteko adostasuna badago. Hizkuntzalarien ustez, izena "haltza" izena eta "-zu (su)" ugaritasuna adierazten duen atzizkiaren arteko hitz elkarketatik sortua omen da.

Erdi Aroko testuetan Alssaltssu eta Alsassua izenekin agertzen da. Antzinatik jatorrizko izenak ahoskera eraldaketa bat jasan du, lehenbiziko (H)altzazu izenetik gaur egungo Altsasu izenera igaroz. Gaztelaniazko Alsasua izenak jatorrizko izenari amaieran "-a" itsatsi zion, adibidez, Bizkaiko Ibarrangelu (Ibarrangelua) edo Arratzu (Arrazua) udalerrien kasuen antzera. Gaur egun bi hizkuntzetako izenak koofizialak dira.

Kondaira

Urdiaingo Javier Goikoetxeak jasotako kondaira herrikoi baten arabera, Burunda haraneko ibai eta erreken ugaritasunaren ondorioz haltza asko zeuden herrixkak Altsa (Haltza) izena jasotzea ekarri omen zuen. Behinola, herrixka hori sute batek erabat kiskaldu eta errautsetatik herri berria sortu omen zuten. Gertaera honek Altsa izenari -su (su) atzizkia gehitu omen zion. Honebestez, Altsasu izenak "Haltza Sutan" edo "Haltzaren Sutea" esan nahiko omen luke.

Geografia

Altsasu Nafarroa Garaiko mendebaldean dago, Euskal Herriko erdigune geografikotik hurbil, Iruñea eta Gasteiz arteko erdibidean (bietatik 50 kilometrora), eta Donostiatik 69 kilometrora. Itsas mailaz gaindi 528 metrora du udaletxea. Udalerriak 26,8 km² ditu. Altsasuk, Sakanako herri gehienek bezala, dermioak ditu lurralde antolaketa egiteko, eta hiztegi topologiko zabala dago herrian.

 Zerrenda: Altsasuko dermioen zerrenda

Altsasu bidegune garrantzitsua da:

• Errepideak: Altsasutik igarotzen da A-1 autobidea, eta Altsasun du muturretako bat A-10 autobideak (Sakanako autobidea).
• Trenbideak: Altsasun elkartzen dira Madril-Irun eta Bartzelona-Vigo trenbideak.

Mugak

Altsasuk honako hauek ditu mugakide:

• Hegoaldean: Urbasa mendilerroa
• Ekialdean: Urdiain
• Mendebaldean: Olatzagutia
• Iparraldean: Ataun (Gipuzkoa)

Bereziki aipagarria da Urdiain herriarekin duen muga, luzera osoan lur-tontor batez markatuta dagoelako. Muga horrek erditik zatitzen du San Pedroko baseliza.

Hegoaldean Urbasa du mugakide, lur horiek komunalak dira. Urbasaz bestaldean, hegoaldean, Ameskoak daude.

Mendiak

Sakana haranean dagoenez, hegoaldean Urbasa dago, eta mendilerro horretako punturik altuena (Bargagain, 1.157 metro) Altsasun dago.

Altzaniako mendiak eta Ataungo mendiak ere bertan daude.

Maibeloko dermioan Baso itxia dago.

Ibaiak

Altsasun Burunda eta Altzania errekak elkartzen dira, Ubarkazuloko uharkatik gertu, Burunda ibaia sortzeko. Ibai honek ondoren Arakil izena hartzen du.

Horrez gain beste hainbat erreka daude herrian.

Klima

Klimaren ezaugarriak azpiatlantiar motakoak dira, prezipitazio ugari eta negu hotzekin. Hilabete idor bakarra izaten da abuztua, eta aldaketa termikoa ertaina da. Urtarrileko batezbesteko tenperatura 4,5 gradukoa da eta abuztukoa 18 gradukoa. Urteko batezbesteko prezipitazioak 1.300 eta 1.400mm bitartekoak izaten dira eta egun euritsuak 140 inguru.

Gizakiaren eraginaren aurretik, harizti atlantiarrak udalerriaren beheko gunetan, eta pagadiak mendien tontorretan izaten ziren. Gaur egun, haritzak eta pagoak dauden arren, euren azalera asko gutxitu da. Aipaturiko zuhaitzez gain, gaztainondo eta birlandaturiko pinuak ere aurki daitezke Altsasu inguruko mendietan.

Estazio meteorologikoa

Herrigunearen kanpoaldean, itsasoaren mailatik 522 metrora, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak 1913an jarritako estazio meteorologikoa dago.

Auzoak eta industrialdeak

Altsasuk hainbat auzo ditu:

• San Juan
• Solana - Iortia
• Txunkai (Geltokiko auzoa)
• Ameztia
• Zuntaipe
• Alde Zaharra (Santa Kruz)
• Intxostia

Kalerik luzeena garai bateko 1 Nazionala da eta Zelai kalea du izena San Juan kaletik iparraldera eta Gartzia Ximenez hegoaldera. San Juan kaleak herria mendebalde-ekialde norantzan artikulatzen du. Beste kale garrantzitsu batzuk: Bakea kalea, Ioartia, Isidoro Melero, Ferialeku eta Santa Kruz dira.

Udaletxea Gartzia Ximenez kalean dago.

Industrialdeei dagokionez, 3 daude herrian:

• Ibarrea: Herriaren mendebaldean.
• Isasia: Herriaren ipar-mendebaldean.
• Ondarria: Herriaren hegoaldean.

4. poligono bat egitea ere aurreikusita dago, Urdiainekin batera egingo omen da eta Zangituko dermioan kokatuko da.

Historia

Altsasuko plaza, pilotalekua eta eliza, 1942. urtean

Altsasuko plaza, kioskoa eta eliza, 1961. urtean

• Altsasu eta haren inguruak antzinatik populatu ziren. Urbasan eta inguruetan hainbat aurkikuntza egin dira, batez ere Koskobilon, Ataban eta Oroben. Gainera, Altzanian, Blankaleku eta Munaan I eta II trikuharriak ditugu. Atauneko mugan Saratxakolegi monumentu megalitikoa dago.
• Ohiturak dio Altsasuko San Pedro baselizan koroatu zutela Nafarroako lehenengo erregea, Gartzea Semenez. Hori dioen idatzi bat ere bada baselizako sarreran. Hala ere, ez da oso fidagarria, eta badirudi esaera bat baino ez dela.
• XII. mendean Alssatssu izenarekin ageri da idatzia, Burundako herrietako bat dela. Burundako Unibertsitatearen parte izan zen 1846 arte.
• XIV. mendeko estura handia zela eta, herriak hainbat herrigune irentsi zituen: Angustina, Argiñano, Elkuren, Saratsua eta Ulaiar.
• XV. mendean hiri onaren izendapena eta Erreinuko Gorteetan ordezkapenik lortu ez bazuen ere, haren kokapenak berehala haranaren burua bihurtu zuen. Katalina eta Joanes III.a erregeek Gallurdea deitutako zerga kendu zioten (1498).
• XVI. mendean Altsasu Burundako Unibertsitatean ordezkatua zegoen eta 1846 arte mankomunitate horrek bere batzarrak Batzarramendi izeneko dermioan egiten zituen. Hori Urdiain eta Altsasu artean dagoen dermioa da eta garai hartan Santa Engrazia baseliza zegoen bertan.
• 1516. urtean Burundako herriek, batez ere Altsasuk, Batzarramendin Segura, Idiazabal, Zegama eta Zerain gipuzkoarren aldetiko eta Agurain, Egilaz, San Millan eta Araia arabarren aldetiko buruekin hitzarmena lortu zuten. Akordio hura "Altzaniako Partzuergoa" izendatu zuten, eta bertan mugetako baso eta larreen ustiapena erdibanatzea erabaki zuten ordura arte izan ziren arazoak konpontzeko. 1897an arazo horiek behin betiko konpondu ziren, nork bere herriko lurraren eskumena onartu zuenean.
• Erdi Arora arte Burundako biztanleak 20 herrigunetan bizi ziren. Baina izandako gudek, inbasioek eta abarrek XV. mendean gaur egun dauden sei herriak bakarrik biltzea ekarri zuen: Ziordia, Olatzagutia, Altsasu, Urdiain, Iturmendi eta Bakaiku.
• Altsasun hainbat guda izan dira kokapen estrategikoa dela eta. XVIII. mendean eta XIX. mendearen hasieran batez ere gertatu ziren horiek:
  • Konbentzio Gudan, 1793-1795, Frantziar gudarosteek Altsasu arpilatu zuten.
  • 1813an, Iberiar Penintsulako Gerran, Frantziar gudarosteek Altsasu desegin zuten Gasteizko gudatik bueltan. Esan beharra dago hainbat frantziar bertan geratu zirela eta euren abizenak orain arte gorde direla.
  • 1834ko apirilean Zumalakarregik garaipena lortu zuen Gerra Karlistan. kondairak dioenez, gaur egun Zumalakarregi Enparantza dagoen lekuan eraiki zuten euren kanpamentua.
  • Bigarren Mundu Gerran nazien buruetariko bat zen Himmlerrek bilkura egin zuen indar frankistekin Altsasun.
• 1802. urtean Altsasuk aduana eta tabako administrazioa zeuzkan. 1849an irin errota bat eta landatutako 2400 erregu-lur zituen. Iruñeatik zetorren bidea artean gurdi-bidea zen, eta handik Gipuzkoara zihoana, ferra itxurakoa. Bazeukan egurra mozteko eta mihise industria, batez ere armategietarako.
• 1863. urtean trenbidea Altsasura iritsi zen eta 1907an Alfontso XIII.ak "Hiri Txit Prestua" titulua eman zion,eta harekin batera hazkuntza demografikoa izan zen bertan.
• XX. mendea. Espainiako Gerra Zibilean (1936ko uztailaren 18tik 1939ko apirilaren 1era) uztailaren 18an bertan Nafarroa Garaia Mola jeneralaren eskuetan erori zen. Altsasun, ordea, tradizio sozialista handia zegoen, batez ere PSOEren eta UGTren eskutik. Tradizio horrek Altsasun erresistentzia biltzea ekarri zuen. Ezkerrak indar handia izan arren, ez zegoen armarik herrian eta uztailaren 20rako, 450-500 bat altsasuar pasatu ziren Gipuzkoara, Errepublikaren alde borrokatzera Eusko Gudarostean sarturik, gehienak gizon gazteak ziren. Hasieran, euskal agintariek altsasuarrekin batailoi bat osatzea pentsatu zuten, baina laster bertan behera utzi zuten ideia, zorte txarrak batailoia suntsitu baitzezakeen, Altsasu gazterik gabe utziz. Hori dela eta, altsasuarrak Eusko Gudarosteko batailoietan sakabanatu ziren. 84 altsasuar gaztek galdu zuten bizia gobernu legalaren alde borrokan. Sakanara bueltan, behin Altsasu galduta, Sakana berriro gune estrategiko bilakatu zen garraiorako. Hori zela eta, faxisten eta Himmlerren arteko bilkura bat egin zen Altsasun. Uztailaren 21ean Guardia Zibilak udala kendu eta haren konfiantzako jendea jarri zuen. Urteak aurrera eginda, batez ere 1950eko hamarkadaz geroztik, Altsasuk garapen industrial handia izan zuen. Horrek migrazio handia eraman zuen, batez ere Extremaduratik. Horren ondorioz, Altsasuko hiritarrak 1850ean ziren 1000 horietatik 1981ean ziren 7.250etara pasa ziren. Hortik aurrera egonkor mantendu da biztanleria.
• 1977an EAE, HASI, LAIA, EIA eta ESB batuta Altsasuko Mahaia sortu zen, eta bertatik, Herri Batasuna.
• 1980. urtean Altsasun ospatu zen lehenengo Nafarroa Oinez. Horren ondoren, 1993an eta 2005ean Nafarroako ikastolen jai nagusia berriro ere ospatu zen Altsasun.

Demografia

Altsasuk garapen demografiko handia izan zuen trenbidearen iristearen ondorioz. Hala, 1850ean 1.000 biztanle baino ez zituen eta 1981ean, berriz, 7.250. Gutxi gorabehera, kopuru horretan mantendu da hurrengo urteetan.

Herritarren heren bat (2.291) herrian jaio zen, beste herena Nafarroako Foru Erkidegoko beste herri batean (2.258), eta azken herena Espainiar estatuko beste herri batean, 40 biztanle atzerrian jaio ziren. Immigrazio handia izateko arrazoi herriak dituen industriagunea eta errepide lokarria aipa daitezke. Esan bezala, herriak ehun urtean populazioa zazpikoiztu egin zuen, batez ere Extremaduratik joandako jendearekin. Beste asko inguruko herrietatik joan ziren. Azken urte hauetan gainera, 2001eko zentsuan agertzen ez den Hego Amerikako komunitate handi bat sortu da, batez ere Ekuadorretik joan dena. 2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 597 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %7,93 (Nafarroako Foru Erkidegoko batezbestekoaren azpitik).

Altsasun, gainera, eskualde buru denez gero, inguruko herrietan zentsaturik dagoen jende asko izaten da egunean zehar.

Altsasuko biztanleria

2001eko zentsuaren arabera 3.543 gizon (%50,59) eta 3.461 (%40,41) emakume zeuden. Adin tarteen taula behean dago.

ADINA	0-4	5-9	10-14	15-19	20-24	25-29	30-34	35-39	40-44	45-49	50-54	50-59	60-64	65-69	70-74	75-79	80-84	85-89	90-94	95+
Emakumeak	145	190	186	244	265	281	302	288	200	183	185	157	208	196	182	102	73	53	19	2
Gizonak	150	183	201	238	280	284	305	317	292	238	185	162	221	181	146	87	50	15	8	0

Politika

Udal hauteskundeak

Altsasuko udalak 13 zinegotzi ditu osotara. 1999ko hauteskundeetan Euskal Herritarrokek izan zuen alkatetza. Lehenago, 1979tik HB, PSN eta Altsasuko Taldeak (EAJtik hurbileko zerrendak) ere izan dute alkatetza.

2003an Aralar alderdiak izan zuen alkatetza. Orduan Altsasuko Indarra ezker abertzaleko plataforma legez kanpo utzi zuten. PSN, Eusko Alkartasuna, Nafarroako Ezker Batua eta Unión del Pueblo Navarro ere aurkeztu ziren.

Altsasuko alkatea Nafarroa Bai alderdiko Unai Uhalde atera zen 2007ko udal hauteskundeetan. Udaleko hamahiru zinegotzietatik lau lortu zituen. Baliogabeko botoak 47 izan ziren (emandako guztien %1,24) eta 89 boto zuri izan ziren (botoen %2,38). Abstentzioa %37,38koa izan zen.

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetan Bildu koalizioa izan zen irabazle botoetan, baina zinegotzietan lau eskuratu zituen, Nafarroa Bai koalizioak bezala. Bilduko Garazi Urrestarazu hautatu zuten alkate.

2015eko udal hauteskundeetan Bilduren ondorengoa zen Euskal Herria Bilduk zinegotzi bat galdu zuen, eta Nafarroa Bairen ondorengoa zen Geroa Bai koalizioak bat irabazi zuen. Bestalde, indarrez sartu zen Goazen Altsasu herri plataforma udalbatzan, bi zinegotzirekin. PSN eta UPN alderdiek nork bere zinegotziak mantendu zituen, eta PP eta Ezkerrak zinegotzia galdu zuten. Emaitza horien ondorioz, Geroa Baiko Javier Ollo hautatu zuten alkate.

Altsasuko udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24		2011ko maiatzaren 22
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Geroa Bai (2015) / Nafarroa Bai (NaBai) (2011)	5 / 13	1.405 (% 36,80)	4 / 13	924 (% 27,33)
	Euskal Herria Bildu	3 / 13	818 (% 21,42)	4 / 13	1.038 (% 30,70)
	Nafarroako Alderdi Sozialista (PSN-PSOE))	2 / 13	516 (% 13,51)	2 / 13	501 (% 14,82)
	Goazen Altsasu	2 / 13	469 (% 12,28)
	Nafar Herriaren Batasuna (UPN)	1 / 13	251 (% 6,57)	1 / 13	262 (% 7,75)
	Izquierda-Ezkerra	0 / 13	146 (% 3,82)	1 / 13	273 (% 8,07)
	Nafarroako Alderdi Popularra (PPN)	0 / 13	150 (% 3,93)	1 / 13	270 (% 7,99)
Datuen iturria: 2015eko hauteskundeen emaitzak interior.es webgunean, 2011ko hauteskundeen emaitzak mir.es webgunean

Aurreko hauteskundeak

Altsasuko udal hauteskundeak

Alderdi politikoa	2015		2011		2007		2003		1999		1995		1991		1987		1983		1979
Geroa Bai (G-Bai) - Nafarroa Bai (Na-Bai)	%36,8	5	%27,33	4	%29,73	4	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Euskal Herria Bildu (EH Bildu)/ Bildu	%21,42	3	%30,7	4	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Nafarroako Alderdi Sozialista-PSOE (PSN-PSOE)	%13,51	2	%14,82	2	%18,48	3	%21,76	3	%22,02	3	%29,36	4	%35,03	5	%38,65	6	%58,8	8	%33,49	4
Goazen Altsasu (GA)	%12,28	2	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Nafar Herriaren Batasuna (UPN)	%6,57	1	%7,75	1	%17,25	2	%19,23	2	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Alderdi Popularra (PP)	%3,93	0	%7,99	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Izquierda-Ezkerra (I-Em)	%3,82	0	%8,07	1	%8,63	1	%13,03	2	%18,24	2	%9,12	1	%4,17	0	-	-	-	-	-	-
Eusko Abertzale Ekintza (EAE)	-	-	-	-	%23,52	3	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Altasuko Taldea Taldea (ATT)	-	-	-	-	-	-	%19,31	3	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Aralar	-	-	-	-	-	-	%19,23	2	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Eusko Alkartasuna (EA)	-	-	-	-	-	-	%6,46	1	%9,03	1	%6,87	1	-	-	%4,49	0	-	-	-	-
Euskal Herritarrok (EH)	-	-	-	-	-	-	-	-	%26,77	4	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Altsasuko Taldea (AT)	-	-	-	-	-	-	-	-	%21,08	3	%28,03	4	-	-	-	-	-	-	-	-
Herri Batasuna (HB)	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%19,35	3	%18,59	2	%18,99	3	%17,86	2	-	-
Grupasa Hautesle Elkarte	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%4,92	0	-	-	-	-	-	-	-	-
Alsasuarra Elkarte	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%26,74	4	-	-	-	-	-	-
“Urbasa” Hautesle Elkarte	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%7,00	1	-	-	-	-	-	-
Altsasuko Herria (AH)	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%6,94	1	%10,11	1	-	-	-	-
Altsasuko Hautesle Elkarte Independente	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%17,69	3	-	-	-	-
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%5,57	0	%13,85	2	-	-
Euskadiko Ezkerra (EE)	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%3,28	0	-	-	-	-
Independenteak 1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%9,49	1	%28,33	4
Independenteak 2	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%28,65	4
Euskadiko Partidu Komunista (EPK)	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%7,45	1
Ezkerreko Nafar Batasuna (UNAI)	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%2,09	0

Udaletxea

Antzina udaletxea Foruen plazan dagoen "Gure Etxea" eraikinean egon zen, gaur egun kultur-etxe moduan erabilitako eraikinean alegia. Gaur egungo udaletxea XIX. mendearen hasieran eraiki zen eta eraikinak gaur egun duen itxura 1943an eginiko eraberritzearen ondorio da. Eraberritzea Casimiro Díaz arkitektoak zuzendu zuen.

Beheko solairuan, idazkaria, udaletxeko bulego nagusiak eta udaltzaingoaren egoitza daude. Lehen solairuan, alkatearen bulegoa, udalbatza-aretoa eta bestelako bilera gelak zeuden. Azken hobetze lanak 1987ko irailaren 14an amaitu ziren, herriko jaien hasierarekin batera. Udala alkateak eta hamairu zinegotzik osatzen dute.

• HELBIDEA: García Ximénez kalea, 36

Alkateen zerrenda

• 1979 - Gerardo del Olmo - HB
• 1983 - Emilio Boulandier - PSOE
• 1987 - Emilio Boulandier - PSOE
• 1991 - Jose Manuel Goikoetxea - AA/AT
• 1995 - Jose Angel Agirrebengoa - AA/AT
• 1999 - Camino Mendiluze - EH
• 2003 - Asun Fernandez de Garaialde - Aralar
• 2007 - Unai Uhalde - Nafarroa Bai
• 2011 - Garazi Urrestarazu - Bildu
• 2015 - Javier Ollo - Geroa Bai

Azpiegitura eta garraioak

La Burundesaren Bilbo eta Iruñea bitarteko autobus lineak geltokia dauka Altsasun. Horrez gain, Gasteiz-Iruñea lineak ere tarteko geltokia dauka udalerrian.

Konpainia berdinaren Sakanako herriak elkartzen dituen Gasteiz-Iruñea lineak geltokia dauka herrian. Guztira hiru zerbitzu izaten dira norabide bakoitzean. Linearen ibilbidea honakoa da:

• Gasteiz - Ilarratza - Argomaiz - Agurain - Munain - San Roman - Ibarguren - Andoin - Olatzagutia - Ziordia - Altsasu - Urdiain - Iturmendi - Bakaiku - Etxarri Aranatz - Arbizu - Lakuntza - Arruazu - Uharte Arakil - Irañeta - Ihabar - Hiriberri - Etxarren - Irurtzun - Eritze - Saratsa - Añezkar - Berriobeiti eta Iruñea

Kultura

Jaiak

Altsasuko San Pedro baselizan erromeria

Altsasuko momorrotxoak.

• Urtarrilaren 5a - Zentzerrada. Jai erlijiosoa.
• Urtarrilaren 6a - Urteko kintoen sorteoa egiten da udaletxean.
• Otsailaren 4a - Kintak eskatzen ateratzen dira.
• Otsailaren 5a - Kintoak eskatzen ateratzen dira eta hurrengo egunetan dantzatzen dute plazan. Hurrengo larunbatean herriko kinta guztiek bazkaria egiten dute.
• Inauteriak - Igandean umeak ateratzen dira. Asteartean Momotxorroen ihauteria da. Hurrengo larunbatean Ihauteri urbanoak dira.
• Maiatzaren 2aren ondorengo igandea - Maiatzako Gurutzea. Urbasara igoera eta azken urte hauetan Altsasuko Alde Zaharreko jaiak egiten dira.
• Ekainaren lehen asteburuan - Txuntai (Karbonilla) auzoko jai txikiak.
• Ekainaren 23 San Juan suak - Suak hainbat lekutan eta bereziki San Juan kalean. Hurrengo egunean afariak.
• Ekainaren 29 San Pedro - Herriko Patroia. Baselizaren inguruetan erromeria egiten da eta zortzikoa dantzatu.
• Irailaren 14 - Iraileko Gurutzea. Jai Nagusiak dira. 13tik 17ra
• Urriaren bigarren hamar egunen lehen igandea: Feriak.

Ondasun nabarmenak

Altsasun hainbat eliza eta baseliza daude:

Jasokundeko Andre Mariaren eliza.

• Jasokundeko Andre Mariaren eliza: Plazan dagoen eliza da eta herriko eraikin erlijiosorik handiena.
• Otadiko Kristoaren baseliza: Otadia dermioan dago eta hilerriaren ondoko baseliza da.
• San Juan baseliza: San Juan kalearen mendebaldean dago.
• San Pedro baseliza: Izen bereko basoan dago eta erdia Altsasun dago eta beste erdia Urdiainen.
• Erkudengo Ama: Ulaiar inguruan dagoen baseliza da, Donostiara bidean.
• Kaputxinoen komentua

Horretaz gain hainbat komunitate erlijiosok euren lekua dute, Jehovaren lekukoek eta Ebangelistek kasu.

Altsasuar ospetsuak

• Juan de Iriarte (?-1599), eskultorea.
• Juan Ximenez de Altsasu (XVI. mendea), eskultorea.
• Martin Miguel Goikoetxea (1755-1825), merkataria.
• Martin Askarza (?-1811) apaiza eta gerrillaria.
• Constantino Salinas Jaka (1886-1966), politikari sozialista eta medikua.
• Miguel Goikoetxea de Jorge (1894-1983), margolaria.
• Agustin Gonzalez Azilu (1939-), musikaria eta konpositorea.
• Jose Angel Agirrebengoa (1952-), politikari jeltzalea.
• Kike Elizalde (1961-), erremonteko txapelduna.
• Dora Salazar (1963-), eskultorea.
• Alberto Barandiaran (1964-), euskal idazlea.
• Asun Fernandez de Garaialde (1969-), alkate ohia eta nafar parlamentaria.
• Castillo Suarez (1976-), euskal idazlea.
• Jorge Azanza (1982-), txirrindularia.
• Enrike Zelaia (?), soinujolea.
• Txuspo Poyo (?), artista.
• Helena Taberna (?), zinemagilea.
• Iñaki Oiarbide (?), sukaldaria.
• Jesus Catania (?), enpresaburua, MCCko presidentea.

Hezkuntza

• Zelandi eskola
• Iñigo Aritza ikastola
• Sagrado Corazón ikastetxea
• Aralarko Mikel Donea institutua

Herri senidetuak

• Senpere, Lapurdi (Euskal Herria)
• Aliseda, Extremadura (Espainia)

Ikus, gainera

• Altsasuko dermioen zerrenda

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Altsasu

• Altsasuko Udalaren webgune ofiziala
• Hitzondo.net, Altsasuko herri web gunea
• Sakanako Mankomunitatearen webgunea
• Guaixe - Sakanako astekaria
• "Kima" euskara taldearen webgunea
• Altsasuko Donibane kalea Google Street View-n ikusia.
• (Gaztelaniaz) Altsasuri buruzko informazioa Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuaren webgunean.