Polen

Rzeczpospolita Polska
Republik Pole


Fahne	Wappe

Amtspraach

Polnisch

Hauptschtadt

Warschau

Schtaatsform

Republiik

Schtaatsoberhaupt

Andrzej Duda

Regierigschef

Ministerpräsidentin Beata Szydło

Flächi

312.679 km²

Iiwohnerzahl

38 478 602 (01.01.2015)^[1]

Bevölkerigsdichti

123 Iiwohner pro km²

Bruttoinlandbrodukt

13.799 USD (51.)

Human Development Index

0,870 (37.)

Währig

1 Złoty = 100 Groszy

Gründig

960-992 n. Chr.

Unabhängigkeit

11. Novämber 1918

Nationalhymne

Mazurek Dąbrowskiego

Nationalfiirtig

11. Novämber

Zitzone

UTC+1

Kfz-Kennzeiche

PL

Internet-TLD

.pl

Vorwahl

+48

D' Republik Pole (uuf Polnisch Rzeczpospolita Polska) isch en Schtaat in Mitteleuropa. S'Land gränzt im Norde a de russische Exklave Kaliningrad (210 km) und a Litaue (103 km), im Oschte a Wiisrussland (416 km) und a d'Ukraine (529 km), im Süde a d'Slowakej (539 km) und Tschechie (790 km) und noo im Weschte a Dütschland (467 km). S'Land hät e 528 km langi Oschtseechüschte. D'gsamtlängi vo de Gränze betrajt 3.582 km. Die längschti Nord-Süd-Uusdehnig betrajt 790 km, d' längschti Oscht-Wescht-Uusdehnig 680 km.

Pole isch en Mitgliedsschtaat vo de Europäische Union syt em 1. Mai 2004 (lueg: EU-Erwiiterig 2004).

Pole isch e chli chliner als Dütschland und hät öppe 40 Milione Iiwohner.

D' Hauptschtadt isch Warschau. Andri wichtigi Schtädt sind Krakau, Lodsch, Breslau, Danzig und Stettin.

Inhaltsverzeichnis

1 Geografii
- 1.1 Flüss
- 1.2 Grossi Schtädt
2 Ydeilig
3 Gschicht
- 3.1 Ywohnerentwicklig
4 Wirtschaftspolitik
5 Beriehmti Pole
6 Gallery
7 Weblink
8 Quelle

Geografii[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Topographie vo Pole

Pole setzt sich uus füf verschiedene Gebiät zämme. Im Nordweschte vom Land liit die Pommersch Bucht, wo bis ane zue de Bucht vo Danzig gaht, s' Land gränzt drum aa de Oschtsee. Im Norde und em Zäntrum tuet sich s Tüüfland a d'mitteleuropäische Ebeni aaschlüsse, wo die vier grosse Seeplattene, nämli d' Masurischi Seeplatte, d' Kaschubischi Seeplatte, d' Pommerschi Seeplatte und d' Grosspolnisch Seeplatte liiged. Im südliche Teil vom Tüüfland befinded sich die dur d' Uurstschromtäler vo de grosse Flüss zeichnete Gägende Schlesie und Masowie. Bsunders d' Lubliner Region a de mittlere Weichsel mit de Lössböde isch fescht dur Hohlwäge zeichnet. Noo wiiter im Süde liit s' polnische Mittelgebirge, de Krakauer-Tschenstochauer Jura, s' Heiligchrüzgebirge, d Beskide, d' Waldkarpate und noo d' Sudeten. Die höchschte Bärge befinde sich i de d' Tatra.

Flüss[ändere | Quälltäxt bearbeite]

D' Weichsel by Grudziądz

D' längschte Flüss vo Pole sind d' Weichsel (pln. Wisła) mit 1.047 km, de Gränzfluss Oder (pln. Odra) mit 854 km, d' Warthe (pln. Warta) mit 808 km und de Weschtlich Bug mit 772 km. De Fluss Bug isch Teil vo de polnische Oschtgränze. D' Weichsel und d' Oder münde mit einige chlinere Flüss in Pommere i d' Ostsee. De Fluss Alle (pln. Łyna) und d' Angerapp (pln. Węgorapa) flüssed in de Pregel, vo det wiiter i d' Hańcza und aschlüssend über d' [Memel i d' Oschtsee. Einigi chlineri Flüss flüssed noo id Nordsee, Donau und is Schwarze Meer.

Schoo syt langem sind d' polnisch Flüss gnutzt worde zum Schiffahre. Früener sind d' Wikinger mit ihrne Langschiff i de Ziit vo de Raubzüg dur d'Weichsel und d'Oder gfahre. Im Mittelalter und de Nüüziit, wo Pole-Litaue noo d' Chornchammere vo Europa gsi isch, hät d'Verschiffig vo Landwirtschaftsgüeter uuf de Weichsel i d'Richtig vo Danzig (pln. Gdańsk) und wiiter nach Weschteuropa e sehr grossi Bedütig gunne, womer noo a de zahlriiche Renaissance und Barockschpiicher gseh chan.

Grossi Schtädt[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Warschau

Die gröschte Balligszäntre sind s' Oberschlesische Induschtriegebiät, di' Balligsrümme by Warschau und Łódź und noo s' Weichseldelta mit de Drüüschtadt wie Danzig, Sopot und Gdynia.

Ydeilig[ändere | Quälltäxt bearbeite]

In erschter Linie isch Pole in 16 Woiwodschafte glydert gsi. Sälli git s etwa sit em 14. bis 15. Johrhundert; d Landchreis, wo s 314 devo git, sin zum Deil älter. Ab 1975 hät s 49 Woiwodschafte und keini Landchreis meh ge. 1998 isch s alte System widderhergstellt worre. S git jetz sechzäh Woiwodschafte, di gröschti devo isch Opple mit 96,21 km². S git aber Forderige, neui Woiwodschafte z gründe. Vo de Stadtchreis isch Warschau de gröscht, de chleinst (Świętochłowice) hät glychzitig di höchsti Bevölkerigsdichti.^[2]

Gschicht[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Am Afang, etwa im 10. Johrhundert, isch Pole numme e Herzogtum gsi. Under de Piaste isch es e Königrych in de Folgezit usbaut worre. 1569 isch es under de Herrschaft vo de Jagiellone einer vo de gröschte Staate in Europa gsi und hät dörtmols züesätzlig zum hüttige Gebiet au d Ukraine und Wißrussland umfasst.

Wo d Jagiellone usgstorbe sin, hät Pole vyl vo siner Macht verlore. Ab 1772 sin witi Deil durch Russland, Preuße und Östrych abtrännt worre. S hät drei vo sälle Deilige ge; 1815 hät de Wiener Kongress s übrige Gebiet Russland züegsproche und es isch in Personalunion Däil vom Russische Kaiserrych gsi (lueg Kongrässpole).

Noch em Erste Wältchrieg het Pole si Suweränität zruggüberchoo. Im Friidensverdraag vo Versailles isch d Unabhängigkeit vo dr Republik Pole 1919 im internationale Raame bestätigt worde und es isch e Gründigsmitgliid vom Völkerbund gsi. 1939 hät de Zweit Wältchrieg mit de Bsetzig vom westliche Dail vo Pole durch di Dütsche, und vom östliche Däil dur d Sowjetunion agfange. Noch em Chrieg isch Pole under em Iifluss vo dr Sowjetunion gstande. Di politischi Lag hät sich noch em Fall vom Stalinisimus im Allgemeine entspannt, in de 80er-Johr hät s aber innepolitischi Unruhi gege di kommunistischi Herrschaft ge, wo vo dr Gwärkschaft Solidarność unter em Lech Wałęsa organisiert worde si. Zum Dail durch d Vermiddlig vom polnische Bapst Johannes Paul II. hät sich d Regierig uff Gspräch yglo und d Lag hät sich bessert.^[3] D Sowjetunion het in de letschte Joor vo de 1980er ussepolitisch mee und mee an Iifluss verloore. Am 4. und 18. Juni 1989 häi d Pole die erste demokratische Waale im sogenannte Ostblock abghaltet und aagfange, iiri Wirtschaft noch em Balcerowicz-Plan in e Määrtwirtschaft umzwandle. Am 2. April 1997 isch vom Sejm und vom Senat e nöiji Verfassig verabschiidet worde und isch vom Volk am 25. Mai 1997 aagno worde. 1999 isch Pole dr NATO biidräte und 2004 dr Europäische Union.

Ywohnerentwicklig[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Wirtschaftspolitik[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Under anderem soll z Pole s BIP sy Wachsdum vo 5 % jöhrlig widder erreiche; d Beschäftigungsrote soll styge. E wichtige Schritt für sälli Entwicklig isch de Usbau vo de Infrastruktur. So solle z.B. d Verkehrswäg verbessert werde, was d Bedingige für d Undernehmer verbessert und Arbetsplätz schafft. De Dienschtleistigssektor soll usbaut werre.

Dass sälli Vorgäng finanziert werde chönne, will d Regierig überflüssigi staatligi Behörde ufflöse; Privatisierige werre witer praktiziert, wyl de Verchauf vo staatlige Undernehme Ynahme bringt. Finanziälli Understützig soll au d EU biete. Durch d EU-Mittel solle de Steikohlebergbau, de Strom, s Erdöl und anderi Branche d Wirtschaft fördere und nit wie bisher belaste.

D Landwirtschaft hät in de polnische Wirtschaft e wichtigi Rolle. Si soll ertragrycher sy und in Züechunft besseri Methode zur Verfiegig gstellt kriege. Mer will folgendi 4 Zyl erreiche:

Höcheri Erträg sichre
de primär Sektor wettbewerbsfähiger mache
Förderig vo de Landwirtschaft
Abassig an d EU^[4]

Beriehmti Pole[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Magdalena Abakanowicz, Bildhauerin und Professorin an de Kunstakademy Poznan ^[5]
Frédéric François Chopin, uf polnisch Fryderyk Franciszek Szopen, (1810–1849), Komponist und Pianist
Marie Skłodowska Curie, (1867–1934), Physikerin, Nobelbriisdregere
Tadeusz Kantor, Moler, Grafiker, Regisseur, Drehbüechautor und Professor an de Kunstakademy vo Krakau
Nikolaus Kopernikus, uf polnisch Mikołaj Kopernik (1473–1543), isch e Astronom, Astrolog, Mathematiker, Arzt und Domherr gsi
Adam Małysz, Skispringer
Lech Wałęsa (* 1943), Gwärkschaftler, Staatsbresidänt, Nobelbriisdreger
Karol Wojtyła (1920–2005), besser bekannt under em Name Johannes Paul II.
Ludwik Lejzer Zamenhof (1859–1917), Augenarzt und Philolog, dr Erfinder vo Esperanto