Irak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
جمهورية العراق
كۆماری عێراق
Republika Iraku
Flaga Iraku
 Godło Iraku
Flaga Iraku Godło Iraku
Dewiza: (ar.) لله أكبر Allāhu Akbar'
(Bóg jest największy)
Hymn: Mautini
Położenie Iraku
Konstytucja konstytucja Iraku
Język urzędowy arabski, kurdyjski
Stolica Bagdad
Ustrój polityczny demokracja parlamentarna
Typ państwa republika federalna
Głowa państwa prezydent Fu’ad Masum
Szef rządu premier Hajdar al-Abadi
Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe		 59. na świecie
438 317[a] km²
~1,1%
Liczba ludności (2011)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia		 39. na świecie
30 399 572[a]
69,54 osób/km²
PKB (2013)
 • całkowite 
 • na osobę
229,3 mld[1] USD
6594[1] USD
PKB (PSN) (2013)
 • całkowite 
 • na osobę
257,0 mld[1] USD
7391[1] USD
Jednostka monetarna dinar iracki (IQD)
Niepodległość od
Imperium Osmańskiego		 1 października 1919
Niepodległość od
Wielkiej Brytanii		 3 października 1932
ustanowienie republiki 14 lipca 1958
Uchwalenie Konstytucji Iraku 15 października 2005
Religia dominująca islam – szyizm
Strefa czasowa UTC +3
Kod ISO 3166 IQ
Domena internetowa .iq
Kod samochodowy IRQ
Kod samolotowy YI
Kod telefoniczny +964
Mapa Iraku
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Wikinews Wiadomości w Wikinews
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Region Iraku
Zdjęcie satelitarne Iraku

Irak, Republika Iraku (arab. العراق, trl. Al-'Irāq, trb. Al-Irak; جمهورية العراق, trb. Dżumhurijjat al-Irak, kurd. كۆماری عێراق, trl. Komarî 'Êraq, trb. Komari Erak; asyr. ܩܘܛܢܝܘܬܐ ܕܥܝܪܐܩ) – państwo arabskie na Bliskim Wschodzie, leżące nad Zatoką Perską.

Podział administracyjny[edytuj]

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Iraku.

Irak dzieli się na 18 prowincji nazywanych muhafazami (w nawiasach podano stolice prowincji):

  1. Bagdad (Bagdad)
  2. Salah Ad-Din (Tikrit)
  3. Dijala (Bakuba)
  4. Wasit (Al-Kut)
  5. Majsan (Al-Amara)
  6. Basra (Basra)
  7. Zi Kar (An-Nasirijja)
  8. Al-Musanna (As-Samawa)
  9. Al-Kadisijja (Ad-Diwanijja)
  1. Babil (Al-Hilla)
  2. Karbala (Karbala)
  3. An-Nadżaf (An-Nadżaf)
  4. Al-Anbar (Ar-Ramadi)
  5. Niniwa (Mosul)
  6. Dahuk (Dahuk)
  7. Irbil (Irbil)
  8. Kirkuk (Kirkuk)
  9. As-Sulajmanijja (As-Sulajmanijja)

Iraqi Governorates (numbered).png

z czego trzy północno-wschodnie prowincje: As-Sulajmanijja, Dahuk i Irbil tworzą autonomiczny Region Kurdystanu.

Demografia[edytuj]

Podział etniczny[edytuj]

Statystyki demograficzne[edytuj]

2011[2]
Liczba ludności 30 399 572
Współczynnik urbanizacji 66% (2010)
Ludność według wieku
0 – 14 lat 38% (mężczyzn 5 588 682; kobiet 5 678 741)
15 – 64 lat 58,9% (mężczyzn 9 076 558; kobiet 8 826 545)
ponad 64 lata 3,1% (mężczyzn 435 908; kobiet 499 138)
Średni wiek
W całej populacji 20,9 lat
Mężczyzn 20,8 lat
Kobiet 21 lat
Przyrost naturalny 2,399%
Współczynnik urodzeń 28,81 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 4,82 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji 0 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,05 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat 1,04 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat 1,03 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat 0,88 mężczyzn/kobiet
w całej populacji 1,03 mężczyzn/kobiet
Umieralność niemowląt
W całej populacji 41,68 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 45,93 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 37,21 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 70,55 lat
Mężczyzn 69,15 lat
Kobiet 72,02 lat
Rozrodczość 3,67 urodzeń/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS 0,01% (2001)
Liczba osób zakażonych HIV/AIDS 500 (2003)

Wzrost liczby ludności[edytuj]

Ludność Rok
7 390 000 1960
10 100 000 1970
13 800 000 1980
18 200 000 1990
24 340 000 2000
28 000 000 2005
32 000 000 2010
32 800 000 2011

Podział religijny[edytuj]

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[3][4][5]:

Zobacz też: Świadkowie Jehowy w Iraku

Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: historia Iraku.

Na terenach zajmowanych przez dzisiejszy Irak, około 3500 roku p.n.e. rozwinęła się starożytna cywilizacja Sumerów (Mezopotamia), później narodziły się tam cywilizacje babilońska i asyryjska, podbite w pierwszej połowie VI w. p.n.e. przez Achemenidów. Po podbojach Aleksandra Macedońskiego w latach 334–321 p.n.e. tereny te weszły w skład jego imperium, a następnie były najważniejszą prowincją imperium Seleucydów. Następnie władali tam Partowie i Sasanidzi. W VII wieku n.e. tereny te zostały opanowane przez Arabów i stanowiły centrum arabskiego kalifatu. Od XVI wieku panowali tam Turcy osmańscy walcząc o te ziemie z Persją. W 1917 roku terytorium Iraku zostało zajęte przez wojska brytyjskie pod dowództwem gen. Stanleya Maude (cytat: Przychodzimy jako wyzwoliciele, nie zdobywcy). Od 1918 Irak stał się brytyjskim terytorium mandatowym Ligi Narodów. Antybrytyjskie powstanie stłumiono. Brytyjczycy osadzili na tronie emira Abd Allaha Fajsala.

Kolonialny Irak[edytuj]

w 1921 roku w Iraku proklamowano monarchię konstytucyjną[7][8], z dwuizbowym parlamentem, pod panowaniem Haszymidów a królem Iraku został obrany Abdullah, jednak funkcję tę objął jego brat Fajsal[9], który rządził pod brytyjskim protektoratem (w charakterze odszkodowania Abdullahowi powierzono władzę w Jordanii). Faktyczna władza w Iraku należała do urzędników brytyjskich[10].

 Osobny artykuł: zamieszki w Iraku (1931).

Elity brytyjskiego Iraku składały się głównie z sunnitów[11]. W 1930 roku z inicjatywy premiera Nuri as-Sa’ida podpisano traktat brytyjsko-iracki regulujący wzajemnie relacje na okres dwudziestu lat. Na mocy traktatu iracki monarcha przejął kontrolę nad sprawami wewnętrznymi i obronnością kraju. Wielka Brytania zachowała w Iraku swoje bazy wojskowe i zastrzegła sobie prawo do korzystania z infrastruktury militarnej kraju na wypadek wybuchu wojny[12]. Traktat został odrzucony przez irackie społeczeństwo jako niewystarczający. Wpływy brytyjskie umocniły się gdy w 1931 rząd zgodził się na udzielenie brytyjskiej Iraq Petroleum Company wyłącznej koncesji na poszukiwania i eksploatację ropy w Iraku północno-wschodnim[13][14]. Probrytyjska polityka rządu spowodowała niezadowolenie opozycji skupionej w Partii Bractwa Narodowego powodując stłumione przez rząd i Brytyjczyków zamieszki i strajki. Niezależnie od protestów Bractwa Narodowego trwały wystąpienia kurdyjskie które również zostały stłumione z pomocą sił kolonialnych[15]. Po upadku wystąpień coraz większe wpływy w opozycji uzyskała Iracka Partia Komunistyczna[10].

Królestwo Iraku[edytuj]

3 października 1932 roku proklamowano formalną niepodległość[7][8] Królestwa Iraku, które wstąpiło też zaraz do Ligi Narodów. Mimo to Irak wciąż pozostawał zależny od Wielkiej Brytanii[8]. W roku 1933 (zaledwie rok po ogłoszeniu niepodległości) zmarł król Fajsal[9] a następcą został jego syn Ghazi I, który rządził tylko do 1939, kiedy to umarł, a nowym królem został jego syn Fajsal II mający wówczas 4 lata[9]. Dopóki nie uzyskał pełnoletności władzę regencką sprawował jego stryj 'Abd al-Ilah. W 1933 roku miejsce miał nieudany bunt Asyryjczyków zakończony zmasakrowaniem tysięcy cywilnych mieszkańców kraju[16][17]. W 1935 roku premier kraju został Jasin al-Haszimi będący zwolennikiem panarabizmu. Jego rządy związane były dalszym z ignorowaniem mniejszości etnicznych, represjami opozycji, zwiększeniem siły służb bezpieczeństwa i stłumieniem rebelii szyickiej z 1936 roku oraz powstania jazydów w Dżabal as-Sindżar[18][19]. Rządy al-Haszimiego zakończył wojskowy zamach stanu z 1936 roku. Przywódca puczu Bakr Sidki misję sformowania rządu przekazał Hikmatowi Sulajmanowi. Rządy Sulajmana charakteryzowały się odrzuceniem panarabizmu i chęcią modernizacji kraju[20]. Liberalne obietnice gabinetu nie zostały jednak spełnione, a opozycja i związki zawodowe zostały poddane represjom[21]. Krótkie rządy Sulajmana przerwała interwencja panarabskich wojskowych w 1937[22].

W ciągu kolejnych kilku lat największe wpływy w irackiej polityce mieli wojskowi, w szczególności tzw. złoty czworobok tworzony przez pułkowników o panarabskich i antybrytyjskich poglądach, z Salah ad-Dinem as-Sabbaghem na czele. Sytuacja na irackiej scenie politycznej skomplikowała się po śmierci króla Ghaziego w kwietniu 1939 i nominowaniu regenta (w imieniu małoletniego Fajsala II) Abd al-Ilaha, zwolennika ścisłej współpracy Iraku z Wielką Brytanią. Panarabskie i proniemieckie stronnictwo oficerów i popierających ich polityków, z których najważniejszym był Raszid Ali al-Kilani, rywalizowało ze zwolennikami orientacji probrytyjskiej (regent, Nuri as-Sa’id). Kulminacją konfliktu stronnictw był zamach stanu zorganizowany przez złoty czworobok[23][24]. Odpowiedzią Wielkiej Brytanii była zbrojna interwencja, w wyniku której Irak czasowo trafił pod okupację armii brytyjskiej, a w 1943 dołączył do koalicji aliantów[10]. Po zakończeniu wojny Irak wziął udział w I wojnie izraelsko-arabskiej (po zakończeniu której z Iraku wyjechało koło 130 tysięcy Żydów)[10][25]. W 1953 król Fajsal II uzyskał pełnoletniość, ale jego stryj-regent nadal starał się wpływać na politykę kraju[9].

W latach 1948–1958 miało miejsce mnóstwo demonstracji i niepokojów. W ostatnich latach istnienia monarchii irackiej rząd poszerzył w kraju zachodnie – brytyjskie i amerykańskie interesy gospodarcze przyznając tamtejszym firmom koncesje na wydobycie ropy naftowej. W 1955 Irak podpisał Pakt Bagdadzki[8], a w 1958 połączył się z Jordanią tworząc Federację Arabską[10].

Rewolucje 1958 i 1963 roku[edytuj]

Abd as-Salam Arif i Abd al-Karim Kasim
 Osobne artykuły: rewolucja w Iraku (1958), zamach stanu w Iraku (luty 1963) i zamach stanu w Iraku (listopad 1963).

W roku 1958 odbył się republikański przewrót wojskowy, w czasie którego na pałacowym podwórzu zastrzelono króla i księcia regenta. Nowy rząd rewolucyjny zniósł instytucje tzw. ancien régime (monarchię i parlament) oraz proklamował republikę i rozwiązał federację z Jordanią[8]. Ustanowiono dyktaturę generała Abd al-Karim Kasima stojącego na czele puczu. Pucz doprowadził do izolacji politycznej Iraku w regionie, co skłoniło kraj do poszukiwaniu nowych sojuszników w bloku wschodnim[26]. W porewolucyjnym rządzie doszło do rozłamu na skutek sporów w kursie polityki zagranicznej Iraku – Kasim opowiadał się za pełną niezależnością kraju, w wojsku istniała natomiast silna sympatyzująca z baasizmem frakcja zwolenników zjednoczenia świata arabskiego pod egidą Egiptu[27].

Kasima obalono w wyniku przewrotu w roku 1963. Buntownicy kierowali się panarabizmem oraz antykomunizmem (oskarżając Kasima o zbyt dobre relacje z lokalnym ruchem komunistycznym)[10]. Na czele puczu stanął jeden z twórców puczu w 1958 roku, Abd as-Salam Arif. Za organizację puczu odpowiedzialne było panarabskie skrzydło wojska i partia Baas[28]. Wojsko wkrótce pozbyło się z rządu radykalnych baasistów[29] a rząd składał się głównie ze zwolenników naseryzmu[30]. W okresie rządów wojskowych trwała walka z partyzantami kurdyjskimi[31]. W 1966 roku, po śmierci Abd as-Salama Arifa w wypadku, władzę objął jego brat, generał Abd ar-Rahman Arif[32], który, aby uspokoić partię Baas tekę premiera powierzył należącemu do niej gen. Tahirowi Jahji. W roku 1967 kraj przystąpił do wojny izraelsko-arabskiej[33].

Rządy Baas[edytuj]

W okresie al-Bakra[edytuj]
 Osobne artykuły: partia Baas, partia Baas (Irak) i zamach stanu w Iraku (1968).

Rządy Jahji i Arifa nie spełniły jednak oczekiwań partii Baas. Baasiści zorganizowali w 1968 kolejny zamach stanu, w następstwie którego przejęli pełnię władzy[34]. Faktycznym liderem państwa irackiego stał się Ahmad Hasan al-Bakr, który został prezydentem, premierem, dowódcą armii oraz przewodniczącym nowo utworzonej Rady Dowództwa Rewolucji. W skład rządu al-Bakra oprócz przedstawicieli partii Baas weszło 9 niezależnych nacjonalistów oraz trzech ministrów kurdyjskich[35] a elita państwa została zdominowana przez świeckich sunnitów[36]. Nowy rząd natychmiast przystąpił do walki z opozycją – represje dotknęły głównie komunistów i inne grupy lewicowe niesprzymierzone z baasizmem w wydaniu al-Bakra[37]. Prześladowania, przy entuzjazmie Irakijczyków, dotknęły też nieliczną społeczność żydowską po wykryciu przez rząd rzekomego syjonistycznego spisku[38].

Do 1971 roku al-Bakr i jego kuzyn Saddam Husajn pozbyli się wewnątrzpartyjnej konkurencji[39] co umożliwiło im przeprowadzenie serii wewnętrznych reform obejmujących między innymi reformę rolną i nacjonalizację złóż ropy naftowej i własności zachodnich firm paliwowych[40]. Reformy utrzymane w lewicowym stylu i wprowadzenie Karty Narodowej definiującej system Iraku jako socjalistyczny nie doprowadziły jednak do większego przeobrażenia gospodarki irackiej, w której wciąż przeważał wolny rynek. Rząd dzięki zwiększonym przychodom z ropy zmechanizował rolnictwo, utworzył nowe zakłady pracy oraz rozbudował infrastrukturę doprowadzając do wzrostu poziomy życia obywateli[41][10].

W pierwszej fazie rządów al-Bakr doprowadził do pogorszenia i w konsekwencji zerwania stosunków dyplomatycznych z Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi. Coraz trudniejsze relacje łączyły przez to Irak z prozachodnimi rządami regionu[42] oraz sąsiednią Syrią (mimo faktu, że rządził w niej inny odłam partii Baas)[43]. Skrajnie negatywne relacje pozostawały natomiast relacje na linii Irak-Izrael, które pozostawały szczególnie wrogie po tym gdy w 1973 w trakcie wojny Jom Kippur Irak wysłał jednostki pancerne walczące z izraelską armią[44], a w 1978 al-Bakr potępił egipsko-izraelskie rozmowy pokojowe[10]. Coraz lepsze były natomiast relacje iracko-radzieckie[45]. Układy z ZSRR spowodowały pogorszenie relacji z USA, które zdecydowały się m.in. finansować w latach 1973–1975 kurdyjskich rebeliantów walczących z rządem[46]. Pod wpływem al-Bakra, Irak z czasem oddalił się od ZSRR i rozpoczął proces poprawy stosunków z USA[47]. Po niemalże całkowitym zdystansowaniu się od ZSRR (dzięki szybkiego wzbogaceniu się Irak nie potrzebował już radzieckiej pomocy gospodarczej) kraj prowadził niezależną politykę opierając się głównie na współpracy z Arabią Saudyjską i Kuwejtem, nie rezygnując przy tym z agresywnej retoryki antyizraelskiej[48].

Najpoważniejszym problemem wewnętrznym Iraku pod rządami al-Bakra w latach 1973–1974 pozostawała kwestia kurdyjska. Kurdowie pod wodzą Mustafy Barzaniego. Walki trwały one do 1975, gdy Iran wycofał się z udzielania Kurdom pomocy[49] na mocy porozumienia w Algierze. Iran w zamian za zrzeczenie się przez Irak prawa do części szlaku wodnego w Szatt al Arab wycofał swoje wsparcie dla Kurdów[50].

W okresie Saddama Husajna[edytuj]

W 1979 roku prezydentem został Saddam Husajn. Przeprowadził on czystkę w szeregach Rady Dowództwa Rewolucji, przeprowadził pogrom komunistów (co doprowadziło do utworzenia komunistycznej partyzantki Al-Ansar) oraz znacząco poprawił relacje Iraku ze światem zachodnim[51][10]. Na rok po przejęciu władzy przez Saddama Husajna odbyły się pierwsze powszechne wybory, w których kobiety zyskały prawo głosu. W tym samym czasie doszło do znacznego pogorszenia się relacji z Iranem ogarniętym rewolucją islamską[10].

 Osobny artykuł: wojna iracko-irańska.

Iran, chcąc rozszerzyć rewolucję islamską, rozpoczął zaopatrywanie w broń radykalnych organizacji szyickich, takich jak Zew Islamu. Przez kraj przetoczyła się fala rebelii szyickich i fali zamachów terrorystycznych[52]. W 1980 roku Saddam Husajn przypuścił atak zbrojny na Iran. Podejmując tę decyzję, zamierzał na trwałe rozwiązać na korzyść Iraku długotrwały spór graniczny oraz zawładnąć bogatymi złożami ropy w rejonie Szatt al-Arab[7][8], przyłączyć do Iraku Chuzestan, czyniąc tym samym swój kraj nie tylko potęgą regionalną, ale i państwem przewodzącym całemu światowi arabskiemu. Zamierzał również położyć kres rewolucji islamskiej i ingerencji Iranu w sprawy wewnętrzne Iraku[53]. Saddam Husajn spodziewał się błyskawicznego zwycięstwa[54], jednak zamiast tego wojna przeciągnęła się do 1988 i zakończyła brakiem rozstrzygnięcia, przynosząc Irakowi wiele strat i długów[55].

W trakcie wojny z Iranem Irak korzystał z pomocy Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu i Zjednoczonych Emiratów Arabskich, co oznaczało częściowe wyrzeczenie się dotychczasowego laicyzmu państwa[56]. Również w 1988 wojsko irackie przeprowadziło przeciwko Kurdom operację Al-Anfal, której ofiarą padło, według różnych źródeł, od 50 tys. do 200 tys. osób[57][58][59].

 Osobne artykuły: agresja Iraku na Kuwejt, I wojna w Zatoce Perskiej, Republika Kuwejtu, operacja Desert Storm i powstanie w Iraku (1991).

Próbę zdobycia nowych terenów roponośnych Irak ponowił w sierpniu 1990 roku, kiedy to przypuścił agresję na Kuwejt i początkowo utworzył zależną Republikę Kuwejtu, a następnie włączył państwo do Iraku jako prowincję. Choć większość rodaków i przedstawicieli innych Arabów uznało atak za sukces rządu to interwencja nie spodobała się rządom europejskim, a także części rządów arabskich[60]. Na podstawie decyzji ONZ-tu wojska z USA, Wielkiej Brytanii i innych państw wyparły latem 1991 siły irackie z Kuwejtu. W odwecie za atak w trakcie wojny rząd Iraku zbombardował kilka miast izraelskich. Na Irak nałożono surowe gospodarcze embargo a kraj znalazł się w dyplomatycznej i ekonomicznej izolacji[61]. Husajn czując, że zagrożone były jego rządy, na nowo wdrożył kampanię terroru i inwigilacji społeczeństwa. Stłumił także powstania szyitów i Kurdów, które wybuchły wiosną 1991[62], nie zatrzymał jednak ogłoszenia w 1992 roku utworzenia na terenie irackiego Kurdystanu autonomicznego tworu państwowego[10].

Wraz z międzynarodową blokadą Irak zaczął coraz popadać w kryzys. W 1993 i 1996 lotnictwo amerykańskie zbombardowały irackie wyrzutnie rakietowe na północy kraju, tereny na południu i okolice Bagdadu z powodu nierespektowania przez Irak ustaleń ONZ dotyczących zakazu prowadzenia badań jądrowych i kontroli zbrojeń. Co prawda w 1996 ONZ zezwoliła na eksport ograniczonej ilości ropy naftowej (program „ropa za żywność”) jednak już w 1997 i 1998 Irak uniemożliwił pracę zespołom komisji ONZ ds. rozbrojenia[10]. U progu XXI wiek doszło do liberalizacji systemu politycznego, przeprowadzono reformy konstytucji oraz wprowadzono amnestię dla więźniów[63].

XXI wiek (wojna w Iraku)[edytuj]

 Osobny artykuł: II wojna w Zatoce Perskiej.

W roku 2003, po długich dyskusjach i pod pretekstem naruszenia przez Irak rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 687 i późniejszych umów ONZ w sprawie zawieszenia broni w 1991 roku, kraj ten zaatakowała kierowana przez USA koalicja nie mająca mandatu ONZ, której celem było obalenia Saddama Husajna. Głównym argumentem koalicji, usprawiedliwiającym atak było twierdzenie, że Irak posiada broń chemiczną i biologiczną, a także wspiera terroryzm[10]. 13 lipca 2003 amerykański cywilny administrator Iraku Paul Bremer utworzył Iracką Radę Zarządzającą, do której weszli przedstawiciele najważniejszych żyjących w kraju grup wyznaniowych i etnicznych[64]. Skład Rady nie został wyłoniony w wyborach, lecz ustalony po konsultacjach między Amerykanami i wybranymi formacjami opozycyjnymi[65]. W marcu 2004 roku Tymczasowa Rada Zarządzająca przyjęła tymczasową konstytucję, a w czerwcu 2004 władza w kraju została teoretycznie przekazana Irakijczykom. Rada została rozwiązana, ale wojska koalicji pozostały w Iraku bezterminowo. W Iraku najważniejsze siłą polityczną stali się szyici, wśród których ukształtowały się dwie frakcje: umiarkowane pod przywództwem ajatollaha Ali as-Sistaniego który z entuzjazmem przyjął amerykańską interwencję i określa się jako demokratę[66] oraz skrajnie antyamerykańska Muktady as-Sadra[67][10].

Po obaleniu rządu Saddama Husajna w kraju wybuchła antyamerykańska wojna partyzancka. Główną osią oporu były tereny sunnickie[10]. Na czele powstania stali głównie byli baasiści którzy za swój cel uznali obronę islamu w wydaniu sunnickim[68]. Do powstania przyłączyły się antyamerykańskie formacje szyickie (Armia Mahdiego) sympatyzujące z as-Sadrem[67]. Wkrótce wojna przeciwko Amerykanom przerodziła się w walki pomiędzy grupami sunnickimi i szyickimi w łonie których także dochodziło do animozji[10][67].

W styczniu 2005 roku odbyły się wybory parlamentarne zbojkotowane przez większość sunnitów. Wybory wygrał popierany przez as-Sistaniego szyicki Zjednoczony Sojusz Iracki który zdobył 48% głosów. W kolejnych miesiącach Irak został przekształcony w republikę federacyjną. W nowym państwie sunnici zostali zmarginalizowani politycznie na skutek debasyfikacji oraz padli ofiarą represji ze strony szyitów[69]. Wybory parlamentarne w Iraku w 2010 roku potwierdziły dominację szyitów, po raz kolejny doszło w nich do wykluczenia ze startu wielu działaczy sunnickich[70][71].

 Osobne artykuły: Państwo Islamskie, ofensywa Państwa Islamskiego w Iraku i międzynarodowa interwencja przeciwko Państwu Islamskiemu.

Po wycofaniu się amerykańskich sił okupacyjnych w grudniu 2011 sytuacja w kraju była daleka od stabilnej a głównym problem były spory na tle religijnym, które szargały krajem. Konflikt religijny był obecny także na najwyższych szczeblach władz. Dzień po wycofaniu się ostatniego amerykańskiego żołnierza z Iraku, 19 grudnia 2011, szyickie władze wydały nakaz aresztowania sunnickiego wiceprezydenta Iraku Tarika al-Haszimiego pod zarzutem planowanych zamachów bombowych na rząd Nuri al-Malikiego[72]. Konflikt religijny w Iraku został napędzany ponadto przez wojnę domową w Syrii, gdzie przeciwko rządzącym alawitom walczyli sunnici, w tym radykalne grupy dżihadystyczne z ugrupowaniem Islamskie Państwo w Iraku i Lewancie na czele[73]. Dżihadyści z Islamskiego Państwa w Iraku i Lewancie wykorzystali walki sunnickich plemion przeciwko rządowi w 2013 roku do ataku na tereny irackie[74]. Oddziały dżihadystów opanowały szerokie obszary kraju, a po ataku na Mosul, premier Iraku próbował nieudolnie ogłosić stan wyjątkowy[75]. W wyniku ofensywy Islamskiego Państwa w Iraku i Lewancie, Irak de facto rozpadł się na trzy części kontrolowane przez sunnickich dżihadystów, Kurdów i szyickie władze centralne. Sukcesy dżihadystów w Iraku doprowadziły do interwencji w kraju międzynarodowej koalicji przeciwników Państwa Islamskiego.

Geografia[edytuj]

 Osobny artykuł: Geografia Iraku.

Terytorium Iraku dzieli się na cztery główne strefy geograficzno-klimatyczne. Środkową i południową część kraju zajmuje płaska i rozległa Nizina Mezopotamska. Jest to najżyźniejszy i najbardziej zaludniony obszar Iraku. Na północnym zachodzie przechodzi ona w półpustynną i płaską wyżynę Al-Dżazira, urozmaicona pasmami wzniesień. Na zachodzie i południowym zachodzie od Niziny Mezopotamskiej rozciąga się wyżynny i pustynny obszar, który łączy się na zachodzie z Pustynią Syryjską, a na południowym wschodzie z pustynią An-Nafud. Północną i północno-wschodnią część Iraku stanowi górzysta kraina (Kurdystan) z najwyższym w kraju szczytem Buz-dogh (3674 m).

Terytorium kraju przecinają dwie wielkie rzeki zachodniej Azji: Eufrat i Tygrys, które na południu łączą się w rzekę Szatt al-Arab i uchodzą do Zatoki Perskiej. Obie rzeki mogą być przyczyną znacznych powodzi, zwłaszcza od marca do maja, kiedy poziom wód przekracza nawet 40-krotnie najniższe wartości z września-października.

Na obszarach pustynnych występują liczne zbiorniki wodne. Na południu od Niziny Mezopotamskiej występują płytkie jeziora i rozlewiska oraz liczne bagna. W miejscu, gdzie Eufrat łączy się z Tygrysem, do lat 90. istniało ok. 20 tys. km² jezior, stawów, trzcinowisk i bagien, z których w wyniku celowego osuszania zniknęło ok. 95%[76].

Gospodarka[edytuj]

Bogactwa naturalne[edytuj]

Największym bogactwem naturalnym Iraku są bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Pod koniec lat 80. XX wieku roczne wydobycie plasowało Irak na drugim miejscu wśród bliskowschodnich producentów ropy naftowej. Dzięki dochodom uzyskiwanym z jej sprzedaży w XX wieku kraj systematycznie unowocześniał się, rozwijając swą infrastrukturę i tworząc nowe gałęzie przemysłu. Poza ropą naftową i gazem ziemnym Irak posiada bogate złoża siarki (Miszrak), fosforytów (Akaszot) i metali kolorowych.

Rolnictwo[edytuj]

W rolnictwie jest zatrudnionych 13% ludności zawodowo czynnej, która dostarcza taką samą część produktu krajowego brutto. Ponieważ kraj nie jest samowystarczalny pod względem żywnościowym, produkty rolne są głównym towarem sprowadzanym z zagranicy. Do głównych roślin uprawnych należą daktyle, bawełna, ryż, pszenica, jęczmień, proso. W okolicach wielkich miast rozwija się warzywnictwo i uprawa owoców. Irak należy, obok Egiptu, do głównych światowych producentów daktyli. Największe plantacje palm daktylowych znajdują się w delcie Tygrysu i Eufratu.

Infrastruktura i transport[edytuj]

Transport kolejowy[edytuj]

Historia[edytuj]

Budowie kolei w Iraku, w początkach XX wieku, towarzyszyły zabiegi dyplomatyczne i sieć intryg co najmniej kilku państw, przede wszystkim Wielkiej Brytanii, Turcji, Rosji, Niemiec i Austrii. Rodziło to znaczące napięcia międzynarodowe. Ostatecznie pierwszą linię Karbala – Bagdad – Irbil otwarto w 1912. Miała ona rozstaw szyn 1000 mm. Linia ta przetrwała do roku 1988, kiedy to została zamknięta. Najważniejszą linię kraju stanowi obecnie normalnotorowy trakt, zbudowany w latach 1939–1940 prowadzący od styku granicy Syrii i Turcji w Yurubiyah do Bagdadu. Przedłużenie do Basry oddano do użytku w 1964. W 1968 przedłużono ją do portu w Umm Kasr nad Zatoką Perską. W latach 80. XX w. zbudowano linię z Bagdadu do granicy syryjskiej w Al Quaim, przede wszystkim z zamysłem transportowania fosforatów. Normalnotorowe połączenie do Kirkuku otwarto natomiast w 1982. Sześć lat po tym wydarzeniu zaczęto zamykać wspomnianą na wstępie pierwszą linię wąskotorową. Mimo niewielkiego natężenia ruchu na wszystkich liniach, w 1983 rozpoczęto budowę towarowo-pasażerskiej obwodnicy Bagdadu. Kolejowe przejście graniczne w Basrze (z Iranem) nie jest użytkowane. Po 1991 (wojna) plany budowy połączeń z Kuwejtem i Arabią Saudyjską zostały zarzucone i nie wiadomo, czy zostaną kiedykolwiek zrealizowane. Główna linia z Umm Kasr do Bagdadu uległa w latach 1999 – 2003 znaczącej degradacji. Dodatkowych zniszczeń przysporzyły ataki amerykańskie, które obróciły w ruinę pozostałą część ocalałych urządzeń zabezpieczenia ruchu. W 2003 otwarto ponownie połączenie z Umm Kasr w kierunku stolicy (część do Basry) przy pomocy anglo-amerykańskich batalionów kolejowo-inżynieryjnych.

Tabor[edytuj]

Koleje irackie, w najlepszym swoim okresie, eksploatowały 380 lokomotyw spalinowych (trakcji elektrycznej nie było w Iraku), z czego, w wyniku sankcji ekonomicznych po I wojnie w Zatoce pozostało w ruchu tylko 20 (1991). Dostawy 200 chińskich lokomotyw w 2002 częściowo poprawiły sytuację. Park pasażerski składał się z 430 wagonów, a towarowy z 12.400 jednostek, przeważnie w złym stanie technicznym.

Siły zbrojne[edytuj]

Irak dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[77]. Uzbrojenie sił lądowych Iraku składało się w 2014 roku z: 357 czołgów, 4,1 tys. opancerzonych pojazdów bojowych, 49 dział samobieżnych, 242 zestawów artylerii holowanej oraz 36 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych[77]. Marynarka wojenna Iraku dysponowała w 2014 roku 57 okrętami obrony przybrzeża[77]. Irackie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 127 samolotów transportowych, 52 samolotów szkolno-bojowych, 137 śmigłowców oraz 4 śmigłowców szturmowych[77]. Wojska irackie w 2014 roku liczyły 271,5 tys. żołnierzy zawodowych oraz 528,5 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) irackie siły zbrojne stanowią 68. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 6,1 mld dolarów (USD)[77].

Uwagi

  1. ↑ a b Dane szacunkowe na luty 2011 roku, podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (ang.).

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

  1. ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2013: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2014 (ang.). [dostęp 2014-04-12].
  2. ↑ CIA – The World Factbook.
  3. ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-21].
  4. ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-21].
  5. ↑ The World Factbook.
  6. ↑ W kościele zginęło 10 zakładników – chrześcijan.
  7. ↑ a b c Praca zbiorowa, Encyklopedia popularna, PWN Warszawa 1982, s. 299.
  8. ↑ a b c d e f Praca zbiorowa red. naczelny Jan Łysek, Polityczny Atlas świata Nowe czasy, RSW „Prasa-Książka_Ruch” Wydawnictwo Współczesne, Warszawa 1990, s. 128.
  9. ↑ a b c d Praca zbiorowa, Encyklopedia popularna, PWN Warszawa 1982, s. 202.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Irak. Historia.
  11. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 72–73. ISBN 9788305135672.
  12. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 91 i 93-95. ISBN 9788305135672.
  13. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 96–97. ISBN 9788305135672.
  14. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 100. ISBN 9788305135672.
  15. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 101–103. ISBN 9788305135672.
  16. ↑ International Federation for Human Rights – „Displaced persons in Iraqi Kurdistan and Iraqi refugees in Iran”, 2003.
  17. ↑ Joseph Yacoub, La question assyro-chaldéenne, les Puissances européennes et la SDN (1908–1938), 4 cz., thèse Lyon, 1985, s. 156.
  18. ↑ Dziekan M.: Historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2002, s. 158. ISBN 9788389899828.
  19. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 117. ISBN 9788305135672.
  20. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 119–121. ISBN 9788305135672.
  21. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 122–123. ISBN 9788305135672.
  22. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 124–125. ISBN 9788305135672.
  23. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 130 i 134-137. ISBN 9788305135672.
  24. ↑ Farouk-Sluglett M., Sluglett P.: Iraq Since 1958. From Revolution to Dictatorship. London & New York: I. B. Tauris, 2003, s. 16. ISBN 1860646220.
  25. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 284–285. ISBN 9788304050396.
  26. ↑ Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007, s. 99–103. ISBN 9788389899828.
  27. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 285–286. ISBN 9788304050396.
  28. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 207–208. ISBN 9788305135672.
  29. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 290–291. ISBN 9788304050396.
  30. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 189. ISBN 9788304050396.
  31. ↑ Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007, s. 106. ISBN 9788389899828.
  32. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 291–293. ISBN 9788304050396.
  33. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 227–229. ISBN 9788305135672.
  34. ↑ Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007, s. 108. ISBN 9788389899828.
  35. ↑ Farouk-Sluglett M., Sluglett P.: Iraq..., s. 116.
  36. ↑ Farouk-Sluglett M., Sluglett P.: Iraq..., s. 134.
  37. ↑ Farouk-Sluglett M., Sluglett P., Iraq..., s. 118.
  38. ↑ Саддам Хуссейн: на вершине власти, www.webcitation.org [dostęp 2016-03-15].
  39. ↑ Farouk-Sluglett M., Sluglett P.: Iraq..., s. 135.
  40. ↑ Malik s. 43-4.
  41. ↑ Malik s. 43.
  42. ↑ Farouk-Sluglett M., Sluglett P., Iraq..., s. 144.
  43. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 249. ISBN 9788305135672.
  44. ↑ Malik s. 92-93.
  45. ↑ Smolansky, Oleg; Smolansky, Bettie (1991). The USSR and Iraq: The Soviet Quest for Influence. Duke University Press. s. 25. ISBN 978-0-8223-1116-4.
  46. ↑ Tripp, Charles (2010). A History of Iraq. Cambridge University Press. s. 203. ISBN 978-0-521-87823-4.
  47. ↑ Maliks. 44.
  48. ↑ Farouk-Sluglett M., Sluglett P.: Iraq..., s. 201–203.
  49. ↑ Farouk-Sluglett M., Sluglett P.: Iraq..., s. 169–170.
  50. ↑ Malik s. 74-75.
  51. ↑ Ismael, Tareq Y. The Rise and Fall of the Communist Party of Iraq. Cambridge/New York: Cambridge University Press, 2008. s. 184, 294.
  52. ↑ Malik s. 75.
  53. ↑ J. Dobrzelewski,Wojna iracko-irańska 1980-1988. Zabrze: Inforteditions, 2014. ISBN 9788364023330, s. 22.
  54. ↑ J. Dobrzelewski, Wojna..., s. 294.
  55. ↑ Praca zbiorowa red. naczelny Jan Łysek, Polityczny Atlas świata Nowe czasy, RSW „Prasa-Książka_Ruch” Wydawnictwo Współczesne, Warszawa 1990.
  56. ↑ Malik s. 76-77.
  57. ↑ Farouk-Sluglett M., Sluglett P.: Iraq Since 1958. From Revolution to Dictatorship. London & New York: I. B. Tauris, 2003, s. 269–270. ISBN 1860646220.
  58. ↑ Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007, s. 117–118. ISBN 9788389899828.
  59. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 478. ISBN 9788304050396.
  60. ↑ Malik s. 100-104.
  61. ↑ Malik s. 61-62.
  62. ↑ Ch. Tripp, Historia Iraku, s. 296–297.
  63. ↑ Malik s. 119.
  64. ↑ Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. s. 139–141 Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007. ISBN 9788389899828.
  65. ↑ Dodge T.: Iraq: from war to a new authoritarianism. s. 42 London & New York: The International Institute for Strategic Studies, 2012. ISBN 9780415838458.
  66. ↑ Coming to terms with Sistani, 10 sierpnia 2007 [dostęp 2015-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2007-08-10].
  67. ↑ a b c Muqtada al-Sadr | Iraqi Shi’ite leader, Encyclopedia Britannica [dostęp 2016-01-01].
  68. ↑ T. Dodge, Iraq, s. 55–56.
  69. ↑ T. Dodge, Iraq, s. 62.
  70. ↑ Grzegorz Mazurczak: Trudne wybory 2010 (pol.). PSZ, 2010-03-06. [dostęp 2010-03-07].
  71. ↑ Irak: Wczesne głosowanie w wyborach parlamentarnych (pol.). PSZ, 2010-03-04. [dostęp 2010-03-05].
  72. ↑ Iraq VP Tariq al-Hashemi sentenced to death (ang.). BBC News, 2012-09-09. [dostęp 2014-06-13].
  73. ↑ Irak na krawędzi wojny domowej – kraj znów utonie we krwi? (pol.). wp.pl, 2014-01-11. [dostęp 2014-06-13].
  74. ↑ Iraq Update 2014 #1: Showdown in Anbar (ang.). Institute for the Study of War, 2014-01-05. [dostęp 2014-06-13].
  75. ↑ Obama’s Iraq dilemma: Fighting the ISIL puts US and Iran on the same side. [dostęp 2014-06-13].
  76. ↑ Działanie to miało związek z tłumieniem przez Saddama Husajna szyickiego powstania na południu kraju. Iraccy inżynierowie – na jego rozkaz – zbudowali system kanałów, powodując osuszanie terenu Szatt al-Arab. Szacuje się, że wskutek systematycznego osuszania przez 10 lat zniszczono ok. 95% naturalnych rozlewisk; Krzysztof Korzeniewski: Irak (Polish Edition). Wyd. Akademickie „Dialog”, s. 101–102. ISBN 83-88938-66-5.
  77. ↑ a b c d e Iraq (ang.). Global Firepower. [dostęp 2014-08-27].

Bibliografia[edytuj]

  • Farouk-Sluglett M., Sluglett P.: Iraq Since 1958. From Revolution to Dictatorship. London & New York: I. B. Tauris, 2003. ISBN 1860646220.
  • Mariusz Zawadzki: Nowy wspaniały Irak. Warszawa: W.A.B, 2012. ISBN 978-83-7747-658-1.
  • Piotr Kumelowski, Wokół Bagdadu, w: Tygodnik Kolejarza Nowe Sygnały, nr 26/2003, s. 19, Warszawa, 2003
  • Ryszard Malik: Gangster z Tikritu. Kraków: Assimil, 2004 ISBN 83-87564-42-7.
  • Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009. ISBN 9788305135672.

Linki zewnętrzne[edytuj]

p • d • e
Państwa Półwyspu Arabskiego
Półwysep Arabski
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Irak&oldid=46999504”