Polonia

De Wikipedio
Irez ad: pilotado, serchez
Polonia
Rzeczpospolita Polska
Flag of Poland.svg Herb Polski.svg
Flago di Polonia Blazono di Polonia
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
"Mazurek Dąbrowskiego" (Poloniana)
"Polonia ankore ne esas departata"
EUR location POL.PNG
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo: Warszawa
· Habitanti: 1,729,119 (2014)
· Habitanti: {{{Habitanti_chefurbo}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}: {{{Chefurbo2}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}: {{{Chefurbo3}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo: Warszawa
· Habitanti: {{{Habitanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo: {{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui: Poloniana
Nacionala linguo: {{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui: {{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo: Kashubana
Regionala lingui: {{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}} {{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}} {{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}} {{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}} {{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}} {{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}} {{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}} {{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}} {{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}} {{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}} {{{Etnii10}}}
Demonimo: {{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi: Parlamentala republiko
· Prezidanto: Andrzej Duda
· Prezidanto (serbo): {{{Serbiana_prezidanto}}}
· Prezidanto (kroato): {{{Kroata_prezidanto}}}
· Prezidanto (Bosno): {{{Bosna_prezidanto}}}
· Ko-princi: {{{Ko-princi}}}
Chefo di la Kongreso dil Populo: {{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· Generala-guberniestro: {{{Generala_guberniestro}}}
· Chefministro: Beata Szydło
Legifantaro: [[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}: {{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}: {{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}: {{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}: {{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}: {{{Historio5_dato}}}
Surfaco: (70ma granda)
· Totala: 312,679 km²
· Aquo: 3,07%
Habitanti: (34ma granda)
· Totala: 38,483,957[1] (2014)
· Totala: {{{Habitanti}}} (2014)
· Denseso di habitantaro: 123 hab./km²
· Denseso di habitantaro: {{{Denseso di habitantaro}}} hab./km²
KLP (KPP):
· Totala: {{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala: {{{KLP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_segun_persiono}}}
Gini: ([[{{{Gini_yaro}}}]])
{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD: ([[{{{IHD_yaro}}}]])
{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto: Złoty
· Abreviuro: PLN
· Simbolo: zł
Tempo-zono: CET (UTC+1)
· Somero tempo: CEST (UTC+2)
Dato-formato:
Veho-latero: dextra
Telefono-kodexo: +48
ISO: 616
POL
PL
Reto-domeno: .pl
Reto-domeni: {{{Reto_kodi}}}
{{{Reto_kodo2}}}
{{{Reto_kodo3}}}
{{{Reto_kodo4}}}
{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio: katolikismo, 92,2%
Oficala retosituo: {{{Oficalaretosituo}}}


Polonia essas lando qua jacas en Mez-Europa. Lua vicina landi esas:

En nordo jacas Baltiko, e dop maro en nordo esas l'insulo Bornholm (qua apartenas a Dania), e Suedia.

Bazala fakti pri Polonia.

Historio[redaktar | edit source]

 Precipua artiklo: Historio di Polonia

Slava tribui koloniigis Polonia dum l'1ma yarcento. En 966 slava rejo Miezko 1ma impozis katolikismo en la regiono.

Polonia-Lituania en 1635.

Dum la 16ma yarcento Polonia e Lituania formacis unika stato. La Parlamento (Sejm) esis simbolo di la uniono. Ol esis un di la maxim granda e povoza stati en la nordo di Europa, kun cirkum 1.2 milion km² di surfaco en lua kulmino, ma diversa militi kontre Rusia, Otoman imperio e Suedia febleskis la stato.

Dum la 18ma yarcento, Rusian imperio, Prusia ed Austrian imperio gradope dividis ed okupis Poloniana teritorio. L'estala regiono okupesis da Rusian imperio. Polonia nur divenis nedepedendanta de Rusia ye la 11ma di novembro 1918 kun la fino di Unesma mondomilito, e divenis republiko inspirita dal Franciana 3ma republiko.

En mayo 1926 marshalo Józef Piłsudski kaptis povo per stato-stroko. Piłsudski guvernis til 1935 kande il mortis.

Ye la 1ma di septembro 1939 Germania invadis westo di Polonia. Sovietia invadis esto di lando ye la 17ma di septembro sama yaro. Warszawa kapitulacis ye la 26ma di septembro. Ica lando perdis granda parto di lua habitantaro dum la duesma mondomilito.

Dum la konfero di Yalta Westala Federiti aceptis la ideo di Stalin pri la formaco di provizora komunista guvernerio en Moskva, qua ignoris la guvernerio-en-exilo formacita en London. Multa Poloni konsideresas to trahizo da Westala Federiti kontre Polonia. Pos la milito Sovietia impozis komunista rejimo a Polonia. Quankam difuzita objecioni, la nova guvernerio di Polonia aceptis l'anexado dil esto di Polonia a Sovietia, quale l'urbi Wilno (nune Vilnius, chef-urbo di Lituania) e Lwów (nune Lviv, en Ukraina). Kompense, Polonia recevis parto di l'estala teritorii de Germania.

Lech Wałęsa kun George e Barbara Bush, 1989.

Polonia restis komunista stato de 1945 til la 31ma di decembro 1989, kande Tadeusz Mazowiecki divenis unesma ne-komunista chefministro pos 1945. En novembro 1990 la habitanti elektis Lech Wałęsa, ex-sindikatano, kom prezidanto di lando por 5-yara periodo. Unesma parlamental elekti eventis en 1991.

En novembro 1995 eventis la 2ma libera prezidantal elekto di lando. Aleksander Kwaśniewski vinkis Lech Wałęsa per kurta majoritato: 51,7% kontre 48,3%. En 1997 nuna Poloniana konstituco adoptesis.

Polonia unionis ad NATO en 1999 ed ad Europana Uniono ye la 1ma di mayo 2004. En 1995 ica lando atingis la sama ekonomiala kresko de la periodo ante la fino di komunismo.

Politiko[redaktar | edit source]

La plena halo dil Sejm.
Konstitucala tribunalo di Polonia.

Polonia esas demokratiala parlamentala republiko. La prezidanto esas la chefo di stato di Polonia, ed elektesas dal populo por 5-yara periodo. Nuna prezidanto esas Andrzej Duda. La chefo di guvernerio e chefo dil ministraro esas la chefministro, qua indikesas dal prezidanto. Nuna chefministro esas Ewa Kopacz. Nuna konstituco adoptesis en 1997.

La Parlamento havas 2 chambri: la chambro di deputati (Sejm) havas 460 membri. La Senato (Senat) havas 100 membri. En 2011 Poloniani elektis Anna Grodzka, l'unesma transsexuala deputatino en Europana historio.

Judiciala povo dividesas en 4 rangi. La Supra Korto surveyas l'adjudiko en la generala korti ed en militala korti. Ol esas la lasta apelo-korto kontre lokala judicii. La korti komuna dividesas en apelo-korti, distriktala korti e regionala korti, e havas kompetenteso por judiciar aferi kriminala, civila, ekonomiala, laborala e familiala.

Anke existas la Konstitucala Tribunalo, qua judicias la valideso dil agadi di publika institucuri segun la konstituco e la valideso o nevalideso di legi segun la konstituco.

Geografio[redaktar | edit source]

Topografio di Polonia.

Granda parto di Poloniana teritorio jacas infre 200 m. Sudweste, en la frontiero kun Chekia jacas montala regiono di Sudeti, ube la maxim alta punto esas Monto Snizieka (1603 m). La montara regiono di Karpati anke jacas en sudo. La maxim alta monto di lando esas Rysy Monto, kun 2499 metri di altitudo. Foresti kovras 30.5% de lua teritorio.

La maxim importanta fluvi di lando esas Vistula, kun 1,047 km di extenso, Oder kun 854 kilometri, e Warta kun 808 kilometri.

Lando havas plu kam 10.000 lagi kun plu kam 1 hektaro di surfaco. La maxim granda esas Śniardwy kun 113,8 km², e Mamry kun 104 km².

La klimato di lando ordinare esas temperema, kun averajala temperaturi de 17 °C til 20º dum somero.

Maxim granda urbi[redaktar | edit source]

La maxim granda urbi di Polonia (2013) La maxim granda urbi di [[{{{regiono}}}]] (2013)
Rango Nomo Provinco Regiono Habitantaro Rango Nomo Provinco Regiono Habitantaro
1ma Warszawa Masovia [[{{{regiono1}}}]] 1,715,518 11ma Białystok Podlaskie [[{{{regiono1}}}]] 294,921
2ma Kraków Mingranda Polania [[{{{regiono2}}}]] 760,700 12ma Gdynia Pomerania [[{{{regiono12}}}]] 248,726
3ma Łódź Łódź_(stato) [[{{{regiono3}}}]] 718,960 13ma Częstochowa Silesia [[{{{regiono13}}}]] 234,472
4ma Wrocław Basa Silezia [[{{{regiono4}}}]] 631,188 14ma Radom Masovia [[{{{regiono14}}}]] 219,703
5ma Poznań Plugranda Polonia [[{{{regiono5}}}]] 550,742 15ma Sosnowiec Silesia [[{{{regiono15}}}]] 213,513
6ma Gdańsk Pomerania [[{{{regiono6}}}]] 460,427 16ma Toruń Kuyavia-Pomerania [[{{{regiono16}}}]] 204 299
7ma Szczecin Westa Pomerania [[{{{regiono7}}}]] 408,913 17ma Kielce Świętokrzyskie [[{{{regiono17}}}]] 200,938
8ma Bydgoszcz Kuyavia-Pomerania [[{{{regiono8}}}]] 361,254 18ma Gliwice Silesian [[{{{regiono18}}}]] 186,210
9ma Lublin Lublin_(stato) [[{{{regiono9}}}]] 347,678 19ma Rzeszów Subcarpathia [[{{{regiono19}}}]] 182,028
10ma Katowice Silesia [[{{{regiono10}}}]] 307,233 20ma Zabrze Silesia [[{{{regiono20}}}]] 179,452
6 Warszawa 110.jpg
Warszawa		 WawelZWIEZY.jpg
Kraków		 Manufaktura18.jpg
Łódź		 Wrocław - Rynek 1.JPG
Wrocław
Fonto: nekonocata


Ekonomio[redaktar | edit source]

Precipua exportacajo-produkti Poloniana.
La borso di Warszawa.
 Precipua artiklo: Ekonomio di Polonia

Segun la Mondala Banko, Poloniana ekonomio havas alta KLP per persono[2], havas forta domestika merkato, basa privata debo, e ne dependas de unika produkto por exportacajo.

Lando havas multa privata farmeyi qui produktas betravo, grani, pomi (la maxim granda produktanto di pomi dil mondo), porki e bovi. L'agrokultivo employas 12.7% de labor-povo ma responsas por 3.8% de KLP. To montras lua basa produktiveso.

Lua fabrikerii produktas, inter altra automobili (Fiat e Volkswagen havas fabrikerii en lando), elektronikala produkti, helikopteri, vitri, medikamenti, transporto-equipadi, edc.

Lua bankala sistemo esas la maxim granda de estala Europa. En 2009 lando havis 51 domestika banki e branchi de 18 internaciona banki.

Demografio[redaktar | edit source]

Nacionala konteno di Polonia (fonto: Hungariana revuo História 2-3 / 1991)
naciono 1921 1931 1946 1989
Polono 18.814.239
69,2 %		 22.208.000
69,1 %		 20.520.178
85,6 %		 c. 37.380.000
98,7 %
Ukrainano 3.898.431
14,3 %		 altri entote
9.925.000
30,9%		 - c. 230.000
0,6 %
Judo 2.110.448
7,8 %		 - -
Bieloruso 1.060.237
3,9 %		 - c. 190.000
0,5 %
Germano 1.059.194
3,9 %		 2.288.300
9,6 %		 -
Lituaniano 68.667
0,3 %		 - -
Ruso 56.239
0,2 %		 - -
Cheko 30.629
0,1 %		 - -
altri 78.634
0,3 %		 399.526
1,7 %		 c. 80.000
0,2 %
sen populaneso - 721.523
3,0 %		 -
entote 27.176.717 32.133.000 23.929.527 c. 37.875.000

Til la Duesma mondomilito cirkum 30% de la habitantaro di Polonia formacesas per minoritati. Germani koncentris su proxim la frontiero kun Germania, dum ke Ukranani e Bielorusi koncentris su este di lando. Ultre, importanta komunesi di judi existis en Poloniana urbi. Ica lando sufris multe kun la milito, ambe en perdi di vivi ed di extensado di lua frontieri. La rezulto esis la homogeneso di la habitantaro. Segun 2004 statistiki, 97% dil habitanti di Polonia esis Poloni (di qui cirkum 0.8 % Kashubi), 1.3 % Germani, 0,6 % Ukraini, 0.5 % Bielorusi e 0.01 % Lemki. Urbanizuro de la habitantaro esis 61,9 %.[3].

La maxim granda urbo esas Warszawa. Altra granda importanta urbi esas Łódź e Kraków.

Kulturo[redaktar | edit source]

Frédéric Chopin.

Poloniana kulturo esas un reflexo di mondala tendenci. En cinemo, lando havas importanta filmifisti qua ganis Oscar-premio, kom Roman Polański, Andrzej Wajda, Zbigniew Rybczyński, Janusz Kamiński e Krzysztof Kieślowski.

En la klasika muziko, la maxim konocata kompozisto esas Frédéric Chopin. En recenta yari, Krzysztof Penderecki konsideresas maxim granda Polona vivanta kompozisto da The Guardian. En la moderna jazo, Tomasz Stańko esas populala muzikisto.

En literaturo, lando furnisis notora autori kom Jan Kochanowski, Adam Mickiewicz, Bolesław Prus, Juliusz Słowacki, Witold Gombrowicz, Stanisław Lem e Ryszard Kapuściński, la Nobel-laureati Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz e Wisława Szymborska, e l'Angliana skriptisto kun Poloniana origino Joseph Conrad.

Turismo[redaktar | edit source]

Historiala arkitekturo e naturala peizaji esas importanta atraktado por turisti en lando. Turismo kreskis forte pos lando enirar l'Europana Uniono en 2004[4]. La maxim importanta destini por turisti esas l'urbi di Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, Lublin, Toruń, ed anke la ex-koncentreso-kampeyo di Auschwitz, e la peizaji di Tatra montaro.

Referi[redaktar | edit source]

  1. ↑ Główny Urząd Statystyczny. Baza Demografia. Ludność Polski. Stan na 30.06.2014. [1].
  2. ↑ worldbank.org. "Country and Lending Groups - Data".. URL vidita ye la 9 di novembro 2010.
  3. ↑ NATIONAL CENSUS OF PEOPLE AND DWELLINGS 2011 - Central Statistical Office of Poland
  4. ↑ Travel and Tourism in Poland www.euromonitor.com

Fotografuri[redaktar | edit source]

Commons
Commons havas kontenajo relatante a:


Flago dil Europana Uniono
Europana Uniono
 Mapo dil Europana Uniono
Membrostati: Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia – Unionita Rejio
Negocianta stati: Islando - Montenegro – Republiko Macedonia – Serbia – Turkia
Peticionanta stati: Albania
Potenciala kandidati: Bosnia e Herzegovina - Kosovo
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/w/index.php?title=Polonia&oldid=890466"