Usa

Usa
United States of America
Flago di Usa	Blazono di Usa
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
Star Spangled Banner
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo:	Washington, DC
· Habitanti:	599,657 (2009)
· Habitanti:	{{{Habitanti_chefurbo}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}:	{{{Chefurbo2}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}:	{{{Chefurbo3}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo:	New York
· Habitanti:	{{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo:	{{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui:	Ne havas. Angliana esas de facto. Hispaniana anke esas importanta en sudo di lando.
Nacionala linguo:	{{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui:	{{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo:	{{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui:	{{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}}	{{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}}	{{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}}	{{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}}	{{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}}	{{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}}	{{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}}	{{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}}	{{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}}	{{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}}	{{{Etnii10}}}
Demonimo:	{{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi:	Republiko
· prezidanto:	Barack Obama
· Prezidanto (serbo):	{{{Serbiana_prezidanto}}}
· Prezidanto (kroato):	{{{Kroata_prezidanto}}}
· Prezidanto (Bosno):	{{{Bosna_prezidanto}}}
· Ko-princi:	{{{Ko-princi}}}
Chefo di la Kongreso dil Populo:	{{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· Generala-guberniestro:	{{{Generala_guberniestro}}}
· [[{{{Nomo_listo_chefo_guverno}}}|{{{Titulo_chefo_guverno}}}]]:	{{{chefo_guverno}}}
Legifantaro:	[[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}:	{{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}:	{{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}:	{{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}:	{{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}:	{{{Historio5_dato}}}
Surfaco: (3ma granda)
· Totala:	9,826,675 km²
· Aquo:	6,76%
Habitanti: (3ma granda)
· Totala:	310,843,000 (2010)
· Totala:	{{{Habitanti}}} (2010)
· Denseso di habitantaro:	32 hab./km²
· Denseso di habitantaro:	{{{Denseso di habitantaro}}} hab./km²
KLP (KPP):
· Totala:	{{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala:	{{{KLP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_segun_persiono}}}
Gini: ([[{{{Gini_yaro}}}]])
	{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
	{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD: ([[{{{IHD_yaro}}}]])
	{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
	{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto:	Dolaro di Usa
· Abreviuro:	{{{Abreviuro}}}
· Simbolo:	{{{Simbolo}}}
Tempo-zono:	{{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo:	{{{Somero_tempo}}}
Dato-formato:	{{{Dato_formato}}}
Veho-latero:	{{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo:	{{{Telefono_kodexo}}}
ISO:	{{{ISO}}}
	{{{ISO2}}}
	{{{ISO3}}}
Reto-domeno:	.us .mil .gov .edu
Reto-domeni:	{{{Reto_kodi}}}
	{{{Reto_kodo2}}}
	{{{Reto_kodo3}}}
	{{{Reto_kodo4}}}
	{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio:	kristanismo, 84,7%
Oficala retosituo:	{{{Oficalaretosituo}}}

Unionita Stati di Amerika, abreviata Usa, jacas en nord-Amerika. Lua vicina landi esas:

• en nordo, Kanada,
• en sudo, Mexikia.

En esto jacas Atlantiko ed en westo jacas Pacifiko. Alaska, qua esas usana stato, jacas nord-westo de Kanada. Havayi, jacas en meza norda Pacifiko.

Bazala fakti pri Usa:

Historio

Precipua artiklo: Historio di Usa

L'unesma habitanti di Usa esis indijeni, qui posible arivis de Azia de 12,000 til 40,000 yari ante nun. Kelka tribui, kom la Misisipiana kulturo, developis avancita agrokultivo e socii kun bona organizuri.

L'unesma Europana qua arivis en Usana kontinentala teritorio esis Juan Ponce de León, qua desembarkis en nuna Florida en 2 di aprilo 1513. Hispaniani balde establisis altra kolonii en nuna sud-westo di Usa. Franciana komercisti di furi establisis avanposteni en la regiono di Granda Lagi en la regiono konocita kom "Nova Francia", de nuna Kanada til nuna Louisiana. L'unesma Britaniani arivis en nuna stato di Virginia en 1607.

Navo Mayflower, qua transportis unesma kolonigiisti ad Usa.

Britaniani fondis 13 kolonii en la esto di nuna Usa. Komence ol esis kolonio Plymouth. Cirkum 1634 preske 10,000 puritani habitis la regiono konocata kom New England ("Nova Anglia"), qua divenis la nuna stati Maine, Nova-Hampshire, Vermont, Massachusetts, Rhode Island, e Connecticut.

Ye 1614 Nederlandani fondis Niew Amsterdam en nuna insulo di Manhattan. Ol esis la chef-urbo di Nova-Nederlando. Nederlandana kolonio esis okupita da Britaniani en 1674, e la kolonio esis rinomizita kom New York.

Malgre li pagis imposti por Anglia, kolonigiisti ne havis reprezenteri en Britaniana Parlamento. Tota la Britaniana kolonii havis lokala guvernerii kun elekti, qua kreis en lokala populi un sentimento di propra-guverno. Cirkum 1770, la habitanti di la kolonii esis preske 1/3 de totala habitantaro de Anglia, ma la kolonii ne havis reprezentanti en Britaniana parlamento.

Tensi inter Britaniana guvernerio e la kolonii kresis dum la 18ma yarcento. En 1775 komencis Usa nedependanto-milito: la kolonii revoltis kontre Britaniana dominacajo ed imposti. La 4ma di julio 1776, la 13 kolonii deklaris nedependo de Unionita Rejio e formacis Unionita Stati di Amerika. La nova lando spricis kom republiko. George Washington divenis lua unesma prezidanto. Unionita Rejio agnoskis Usana nedependo en 1783.

De 1846 til 1848 Usa militis kontre Mexikia en Mexikiana-Usana milito. Milito finis en 2 di februaro 1848 kun la signato di Traktado di Guadalupe Hidalgo en ke Mexikia cedis teritorii di nuna Kalifornia, Nevada, Utah, e parti di nuna Arizona e Nova-Mexikia, ed abandonis reklamaci pri Texas.

Ye 1861 komencis Usan interna milito inter 13 sudala stati qua mantenis sklaveso kontre nordala omne abolisismani e kin frontala sklavisto stati. Milito lastis kun vinko di abolisismani en 1865. Du yari pos, en 1867, Usa kompris Alaska de Rusian imperio.

Kande Unesma mondomilito komencis en 1914 Usa sejornis neutra, ma en 1917 lando unionis kun la Federiti por kombatar Centrala Povi (Germanian imperio, Austria-Hungaria, Otoman imperio e la rejio di Bulgaria). Pos la milito, Usa divenis la precipua ekonomiala povo dil mondo, ed adoptis unilatera politiki di eskarteso. En 1920 mulieri recevis la yuro por votar. Usana prospero duris til 1929 kande l'ekonomio krulis en tota la mondo e, kom rezulto okuris ekonomiala depreso qua lastis dum 1930a yari.

Usa atempits sejornar neutra en Duesma mondomilito, ma pos Japoniana atako en Pearl Harbor, lando eniris en la guero alonge Unionita Rejio ed altra landi kontre l'Axo (nacional-socialista Germania, Italia e Japonia). En 1945 pos vinkar l'Axo, Usa divenis superpovo, ma havis Sovietia kom lua ideologiala rivalo. Usa intervenis en Korea-milito kontre Nord-Korea ed en Vietnam-milito kontre Nord-Vietnam, landi suportita da Sovietia e da Populala Republiko di Chinia.

La interveno en Vietnam - ke kreis grand antipatio en la populo -, la "sexuala revoluciono" dum 1960a yari e la lukti por civila yuri di nigra populo esis l'origino por la movado konocita kom kontrakulturo. Pos intensa protesti en stradi, universitati ed altra loki en omna parto di lando, Usa gradope retretis lia trupi de Vietnam, til 1973. En 9 di agosto 1974 Richard Nixon renuncis pos Watergate skandalo.

Politiko

Kapitolio, sideyo di Usana parlamento.

USA esas prezidantala republiko. Lua nuna prezidanto esas Barack Obama. La Parlamento havas 2 chambri: Chambro di Deputati (Chamber of Deputies) e Senato (2 deputati per stato mem la maxim mikra od importanta).

Precipua artiklo: listo di prezidanti di Usa

Precipua artiklo: Listo di Influanta Usani

Du granda partisi (demokrati kun simbolo asno e republikani kun simbolo elefanto) kontrolas la politiko.

Geografio

Precipua artiklo: Stati di Usa

USA esas 3ma lando en totala populo-quanto, ed 3ma en totala en totala surfaco. Ol konsistas ek 50 stati. Lua chefurbo esas Washington, DC.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Usa

Usana ekonomio esas la maxim granda di mondo. Usana kuntara landala produkto en 2007 esis quaze 14 bilioni di dolari.

Demografio

L'Usana Kontado-Ministerio kalkulis la totala habitantaro di Usa kom 310,730,000 habitanti en novembro 2010 inkluze 11.2 milioni di nelegala enmigranti. Usa havas la triesma maxim granda populo dil mondo, pos Populala Republiko di Chinia ed India, ed esas l'unika industriizita lando dil mondo en ke on expektas grand augmento di populo. On naskas 13.82 pueri por 1000 habitanti e lua populo kreskas 0.98% omnayare, nombro 30% min ke l'averajo di naski por milo en la mondo.

En 2009 1.1 milioni di enmigranti recevis Usana civitaneso. Por du yardeki la majoritato dil enmigranti en Usa originis de Mexikia, e pos 1998 Mexikia, Populala Republiko di Chinia, India e Filipini esas la precipua origino di Usan enmigranti.

La maxim granda urbo en totalo di habitanti esas New York. Altra granda urbi: Los Angeles, Chicago, Houston. Washington, DC esas la 27ma granda urbo di lando.

Kulturo

La komuna kulturo de la majoritato dil Usani esas Westala kulturo, kun origino en anciena Europana tradicioni, kun diversa influi, exemple de la kulturo di Afrikana sklavi. Altra enmigranti, specale de Azia e de Latinal Amerika kompletigis kulturala mixuro, qua deskriptesas quale "kulturala kruzelo" o "kulturala saladuyo" en ke enmigranti e lia decendenti konservas distingiva kulturala karakteri.

Lingui

Angla (Usana Angla) esas fakte la nacionala linguo. Quankam ne havas oficala linguo al federala nivelo, kelka legi - tale Usana civitanigo bezoni - uniformigas Angla. En 2010, proxim 230 milioni, o 80% di habitantaro evante kin yari o pluse, paroliss nur Angla en hemo. Hispana, parolanta da 12% di habitantaro en hemo, esas la duesma plu komuna linguo ed la maxim docanta duesma linguo. Kelka Amerikani rekomandas facar Angla l'oficala linguo di lando, tale esas en adminime duadek ed ok stati. Amba Havaya ed Angla esas oficala lingui en Havayi per statala lego. Quankam nek havas oficala linguo, Nova-Mexikia havas legi pri l'uzado di amba Angla e Hispana, tale Louisiana facas por Angla e Franca. Altra stati, tale Kalifornia, yurizas la publikigo di hispana versioni di certa dokumenti inkluzanta kortala formi. Multa resortisi kun granda nombro di ne Angla parolanti produktas guvernerio materii, specale voto informo, en la maxim komuna parolanta lingui en tale resortisi. Multa insulala teritorii grantas ofical agnosko a lua indijena lingui, alonge l'Angla: Samoana e Chamorro agnoskesas en Usana Samoa e Guam, rispektive; Karolinian e Chamorro agnoskesas da Norda Mariani; Hispana esas oficala linguo en Porto-Riko ed esas plu larje parolata kam l'Angla ibe.