Islam

Stadis cun ina quota da populaziun islamica da passa 10 %
verd: regiuns sunnitas, cotschen: regiuns schiitas, blau: ibadits (Oman)

Pelegrins a Mecca, davant la Kaaba

L’islam (lingua araba إسلام‎ / islām, ‹sutmissiun cun sa sacrifitgar a Dieu›) è cun ca. 1,3 milliardas crettaivels la segund gronda religiun dal mund (suenter il cristianissem cun ca. 2,1 milliardas crettaivels). Ils aderents da l’islam sa numnan muslims.

L’islam è ina religiun monoteistica, abrahamistica che sa distanziescha fermamain dal politeissem ed era da l’idea cristiana da l’incarnaziun e da la trinitad. L’element da cardientscha decisiv è la ductrina da tauhid, da l’unitad divina.

Il pled arab per ‹Dieu›, ‹divinitad› è ilah (إله‎ / ilāh). La furma dal plural è aliha (آلهة / āliha), enconuschent da la Schahada (vesair sutvart): Lā ilāha illa ʾllāh(u) (‹I na dat betg in Dieu auter che l’unic, tutpussant Dieu›). Il pled ‹Allah› (الله / Allāh) vala en il territori da lingua araba tant per muslims sco per cristians sco term per ‹l’(unic) Dieu›. En auters territoris vegn ‹Allah› percepì per part sco ‹Dieu dals muslims›. Quest parairi na partan muslims sezs betg, perquai che Dieu è per els surordinà a tuttas ‹chaussas› en l’univers. Uschia vegn el percepì sco independent da gruppaziuns religiusas u d’auter gener respectivamain sco il medem per tut ils umans.

L’islam n’è betg sulettamain ina religiun, mabain a medem temp in sistem da valurs giuridic-politic. Perquai n’è ina separaziun tranter religiun e stadi betg previsa en il pensar islamic. L’islam sa basa sin il Coran ch’è per ils crettaivels il pled da Dieu vardaivel. El è «impussibel d’esser imità» e «d’ina bellezza surumana» e vala sco funtauna primara da la religiun islamica. Sco segunda funtauna da cardientscha valan ils pleds, las acziuns e las sancziuns (sunna) dal profet Mohammed, il «mess da Dieu e sigil dals profets».

Origin ed istorgia da l’islam

Mohammed (محمد‎ / ‹quel che vegn ludà savens›) è naschì enturn l’onn 571 sco figl d’in commerziant da la schlatta Quraisch a Mecca en l’Arabia Saudita d’ozendi. Cun 40 onns – uschia vegni raquintà – al è apparì per l’emprima giada l’archanghel Gabriel. Quel al ha dictà sur onns e durant tut sia vita vers da la palentada divina, dal Coran. La palentada da Mohammed è vegnida collecziunada e controllada gia durant ch’il profet viveva e cumplettada e canonisada pli tard sut la regenza dad Uthman ibn Affan. La nova d’in monoteissem senza cumpromiss che Mohammed proclamava n’ha betg persvadì da quel temp bleras persunas a Mecca ch’era ina citad politeistica. Sut squitsch dals adversaris è la pitschna raspada muslima vegnida sfurzada da bandunar Mecca e d’emigrar en la cuntrada settentriunala Yathrib. Quest eveniment è entrà en l’istorgia sco hidschra ed il calif Umar ibn al-Chattab ha decidì da laschar cumenzar cun quel onn la cronologia da l’islam.

A Yathrib ha era cumenzà la carriera politica e militara dal profet. Curt suenter sa stabilir en l’oasa, ha Mohammed fatg in contract d’allianza cun la populaziun indigena, l’uscheditga ‹Constituziun da Medina›. Plinavant èsi vegnì ad ina confruntaziun militara cun ils Quraisch pajauns. Ils assagls da caravanas, organisads dal profet, han manà a la Battaglia da Badr e pli tard a la Battaglia dad Uhud. L’ultima gronda attatga dals Quraisch cunter Medina è stada la Battaglia dal fossal.

Entant hai era dà dispitas cun ils trais pievels giudaics ils pli impurtants da Yathrib. Ils Banu Qainuqa ed ils Banu Nadir èn vegnids stgatschads da l’oasa, ils umens dal Banu Quraiza schizunt executads. Lur possess è vegnì distribuì tranter ils muslims e lur dunnas ed uffants èn vegnids vendids sco sclavs.

La guerra da Mohammed e ses aderents cunter ils Quraisch e lur simpatisants è ida a fin l’onn 628 s.C. cun in contract da pasch. Dus onns suenter è vegnida conquistada la citad da Mecca. L’onn 632 s.C., cura ch’il profet è mort, cumpigliava la sfera da pussanza islamica l’entira Peninsla Araba.

En rom da l’uschenumnada ‹Expansiun islamica› ch’è suandada, è tranter auter vegnida conquistada l’Africa dal Nord. L’onn 711 èn las truppas islamicas sa vieutas vers l’Europa cristiana cun sbartgar en Spagna. Ils Visigots èn vegnids battids anc il medem onn en la Battaglia dal Rio Guadalete. Enfin l’onn 719 era quasi l’entira Peninsla Iberica en possess islamic e l’onn 725 èn ils muslims penetrads sur las Pireneas or en la Frantscha dal Sid. Il retg francon Karl Martell ha fatg ina fin a quest’offensiva en la Guerra da Tours e Poitiers. En Spagna è dentant s’etablì l’emirat (pli tard califat) da Cordoba. Enfin en il 9avel tschientaner avevan ils muslims er conquistà las Balearas e la Sicilia. L’offensiva en l’ulteriura Italia n’ha dentant betg gì grond success. Sur la Frantscha dal Sid èn ils arabs tuttina avanzads temporarmain enfin en Svizra (Saracens).

L’auta cultura dal temp dals Abbasids (749–1258) vala sco temp da fluriziun da l’islam insumma. Da quel temp furmava Bagdad in dals centers d’art, cultura, scienza e perscrutaziun. Ma er la Spagna maurica – Cordoba e pli tard l’emirat da Granada en il sid da la Peninsla Iberica – ha enconuschì in temp ordvart ritg.

A partir dal 12avel tschientaner han las cruschadas plaunsieu spussà la forza expansiva da l’islam. La ‹reconquista› da la Peninsla Iberica tras retgs cristians è stada terminada l’onn 1492; la Sicilia era gia vegnida conquistada en il 11avel tschientaner dals Normans.

A partir dal 15avel tschientaner ha il sidost da l’Europa subì l’expansiun da l’Imperi osmanic. Quest’offensiva ha culminà l’onn 1451 en la conquista da Bizanz – ch’ha muntà la fin da l’Imperi bizantinic – ed en l’emprima bloccada da Vienna l’onn 1529.

Basa da l’islam

Calligrafia artistica da la šahāda en la moschea Wasir-Khan a Lahore

La šahāda en scrittira calligrafica

In ulteriur document calligrafic da la šahāda

Las tschintg pitgas

Ils suandants princips, las tschintg ‹pitgas› (اركان‎ / arkān) da l’islam, valan sco duairs fundamentals che mintga muslim ha d’accumplir:

Confessiun da cardientscha

L’emprim dals duairs è la confessiun da cardientscha muslima (الشهادة) che tuna sequentamain:

أشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أنّ محمدا رسول الله / aschhadu an lā ilāha illā ’llāh wa-aschhadu anna Muhammadan rasūlullāh / ašhadu an lā ilāha illā ’llāh, wa-ašhadu anna muḥammadan rasūlu ’llāh (‹Jau conferm ch’i na dat nagina divinitad danor Dieu e che Mohammed è vegnì tramess da Dieu›).

Cun questa furmla che cumpiglia duas parts renconuscha il muslim in monoteissem strict, la predicziun da Mohammed e sia palentada, il Coran. Qua tras reconuscha il muslim l’islam sez. Tschintg giadas al di vegn la furmla era clamada dal muezin (مؤذّن / mu’adhdhin) giu dal minaret (مناره / manara). Tras l’adhan (أذان / adhān) – clom tar l’uraziun – vegnan ils muslims envidads al ritual d’uraziun quotidian (صلاة / ṣalāt).

Ils schiits agiunschan per regla anc la sequenta frasa:

أللهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّد / allāhumma salli alā muhammadin wa-āli muhammad / allāhumma ṣalli ʿalā muḥammadin wa-āli muḥammad (O Dieu, benedescha Mohammed e sia famiglia).

En il sufissem vegn interpretada l’emprima part da la Schahada cun: «Jau conferm ch’i na dat nagut danor Dieu» respectivamain cun: «I na dat nagut. I dat be in unic Dieu (l’unitad, tauhid).»

Uraziun

Muslims tar il ṣalāt

Muslimas tar il ṣalāt

‹Uraziun a Cairo› da Jean-Léon Gérôme, 1865

L’uraziun (صلاة / salāt) è in duair religius. Ella vegn fatga ad uras fixas suenter il clom dal muezin: durant l’alva, da mezdi, il suentermezdi, durant la brina e suenter ch’igl è vegnì stgir.

Ordavant ha lieu il ritual da nettegiament (arab: wudu'; persian: âbdast) cun aua pura. Sche l’aua è stgarsa e serva perquai sco aua da baiver dovr’ins simbolicamain sablun u pulvra (tayammum). Sut tschertas cundiziuns, sco per exempel sin viadis u tar ina malsogna, èsi permess da scursanir, metter ensemen, anticipar ubain da prender suenter l’uraziun. Mintga venderdi vegn fatg l’uraziun da mezdi (l’uraziun dal venderdi) en cuminanza, il pli savens en la moschea principala da la citad u dal quartier. Accumpagnada vegn l’uraziun da la pregia (chutba) che sa basa sin il Coran e sin las sentenzas dal profet. La pregia tematisescha era actualitads dal di.

Taglia d’almosna

La taglia d’almosna (زكاة / zakāt) vegn duvrada per persunas basegnusas e blessadas, per arrestads, per il dschihad u per furmar novas scolas religiusas. Ella variescha tenor moda d’entradas (commerzi, allevament da muvel, cultivaziun) e basa d’imposiziun (paja u facultad totala) e munta tranter 2,5 e 10 %. La zakat è ina da las trais furmas da taglia tenor il sistem islamic. Las ulteriuras èn la taglia da basa (charadsch) e la taglia persunala (dschizya). Quellas vegnan era pretendidas da persunas betg muslimas che vivan en societads islamicas sco recumpensa ch’ellas vegnan acceptadas en la cuminanza muslima (vesair: dhimmi) e ch’ellas na ston betg defender la societad. La zakat è percunter in act pietus ed in duair religius dals muslims e va perquai be a favur da muslims.

Giginar

La gigina (صوم / saum) ha lieu mintgamai il mais da ramadan. Il mais sa sposta mintg’onn per 11 dis en congual cun il chalender gregorian. La gigina dura dal cumenzament da l’alva – «cur ch’ins è bun da differenziar in fil alv d’in nair» (sura 2, vers 187) – fin suenter il tramunt dal sulegl. Ins na dastga ni mangiar ni baiver (gnanc aua betg), ni fimar, ni avair contact sexual ed ins sto esser abstinent en tut l’agen cumportament.

Savens terminesch’ins la gigina cun ina datla ed in magiel da latg, suenter l’exempel dal profet. Il mais da la gigina vegn terminà cun la festa (’Īd al-fitr).

Pelegrinadi

Ir set giadas enturn la sontga Kaaba è la part la pli impurtanta dal haddsch, dal pelegrinadi dals muslims a Mecca

Sche pussibel duai mintga muslim far ina giada en sia vita in pelegrinadi a Mecca (حج / haddsch) per pudair ir set giadas enturn la sontga Kaaba. Il pelegrinadi ha lieu en l’ultim mais lunar (tenor il chalender islamic). Schebain il pelegrinadi è in duair, decidan tranter auter las cundiziuns finanzialas e la sanadad da mintga singul.

Princips da cardientscha

En l’islam datti sis artitgels da cardientscha, numnadamain la cardientscha en:

• l’unic Dieu (arab ‹Allah›)
• ses anghels
• sia palentada (cudeschs sontgs: la Tora, ils Evangelis – ils muslims tegnan però la versiun da la Bibla dals cristians per ina falsificaziun –, il Coran etc.)
• ses mess, ils profets da Dieu: tranter quels Adam, Abraham, Moses, Jesus e finalmain Mohammed
• il di da l’ultim giudizi e la vita suenter la mort: l’uman vegn a stuair purtar in di las consequenzas per tut quai ch’el ha fatg e vegn ad esser chastià cun il fieu infernal respectivamain recumpensà cun il paradis
• la providientscha divina.

Quests artitgels da cardientscha vegnan menziunads tranter auter en il Coran (p.ex. sura 4, vers 136):

«Vus crettaivels! Crajai en Dieu ed en ses mess ed en sia scrittira ch’el ha tramess a ses mess ed en sia scrittira ch’el ha tramess sin terra gia pli baud! Tgi che na crai betg en Dieu, en ses anghels, en sias scrittiras, en ses mess ed en l’ultim giudizi è vegnì fermamain giu da la dretga via.»

Era en hadithas sco en la sequenta sentenza dal profet stat scrit:

«La cardientscha pretenda che ti crajas en Dieu ed en ses anghels, en ses cudeschs, en ses profets ed en l’ultim giudizi sco era en la providientscha divina dal bun e dal nausch.»

L’islam è ina religiun marcantamain monoteistica. L’idea cristiana da la trinitad vegn refusada en medema maniera sco mintga persunificaziun u maletg figurativ da Dieu. Dieu vegn descrit tras ses «99 pli bels nums» (al-asmā’u ’l-ḥusnā) che tutgan be ad el. Ils umans dastgan savair da Dieu be quai ch’el sez als ha palesà tras sia grazia. La definiziun dals attributs da Dieu succeda tras interpretar il Coran. Durant il temp dals Abbasids ha quest’exegesa manà a grondas dispitas tranter ils adherents da la ductrina da la Mu’tazila e ses inimis.

Sper la responsabladad per sasez è era la responsabladad per il proxim centrala. Mintga muslim è obligà da «cumandar quai ch’è dretg» e da «scumandar quai ch’è condemnabel»: الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر / Al-amr bi’l ma’ruf wa n-nahy ’an al-munkar. Quest cumond cumpara en plirs lieus en il Coran, p.ex. en sura 7, vers 157.

La scharia

La scharia (الشريعة / šarī’a) è il dretg da l’islam. El regla tut las spartas da la vita ed ordinescha quellas tenor reglas divinas e nunmidablas. Questas reglas èn vegnidas fixadas surtut en il temp dals Abbasids (suenter l’onn 750) e furman anc oz la basa dal dretg islamic. L’applicaziun concreta da las reglas fa il mufti, il derschader religius, cun agid dal fatwa, da l’expertisa religiusa ch’è l’interpretaziun dal Coran e da la Sunna tenor reglas tradiziunalas (usul al-fiqh). I dat fatwas per mintga sparta da la vita. Reglads èn il dretg matrimonial, da cumpra, da contract, il dretg penal e las relaziuns cun il mund betg muslimic. La scharia na dastga dentant betg vegnir chapida sco dretg codà (schebain ch’i dat emprovas da la codar). Cur ch’i sa tracta damai da «l’introducziun da la scharia» sco sistem giuridic, discurr’ins be da parts da la scharia.

Tenor encletga islamica è la scharia valabla universalmain ed ha da vegnir applitgada sin tut il mund. Tschertas reglas da cardientscha, sco l’uraziun ed il pelegrinadi, valan dentant be per muslims. Excepziuns datti sulettamain tar il dretg matrimonial e privat. Per la paja enconuscha la giurisdicziun da l’islam in dretg particular per ils esters, plinavant ha ella elavurà in dretg per minoritads. Il sistem il pli differenzià vegn ad esser stà il ‹sistem da millet› osmanic che lubiva autonomia per tschertas cuminanzas religiusas sin tscherts champs.

Tenor il princip al-amr bi’l ma’ruf wa n-nahy ’an al-munkar sto ina gronda part da la scharia vegnir fatga valair da tut ils muslims, era cun violenza. La scharia classica è sutdividida en ina scola da dretg schiita ed en quatter scolas da dretg sunnitas. Il tratg communabel è ch’ellas èn vegnidas stgaffidas da societads en in ambient per gronda part islamic.

La situaziun da diaspora dals muslims manca en las scolas da dretg classicas e vegn resguardada pir pli e pli tras novas fatwas. Cunquai ch’i na dat nagin consens general tranter ils advocats islamics, n’èsi betg pussibel da discurrer da ‹la scharia›, perquai ch’ina scharia unifitgada n’exista betg. Critica sto perquai adina vegnir applitgada vi da fatwas concretas.

En il sufissem (mistica islamica) furma la scharia la valur da basa per quel ch’è en tschertga da Dieu. Ulteriuras staziuns èn en roda: la tariqa (‹la via mistica›), la haqiqa (‹vardad›) e la ma’rifa (‹enconuschientscha›).

Escatologia

En l’islam datti fermas speranzas escatologicas. Spezialmain resortan las aspectativas escatologicas gia annunziadas da Mohammed sco l’arriv da ‹l’ura› (sā’ah), dal ‹di da la resurrecziun› (yaumu’l-qiyā-mah) e dal ‹di dal rendaquint› (yaumu’l-faṣl). Questas ideas ch’ins enconuscha era or da l’escatologia giudaica e cristiana eran per Mohammed da grond’impurtanza. Oravant tut en l’islam schiitic, dentant era en quel sunnitic, èn las speranzas colliadas cun la cumparsa da la figura messiana dal Mahdi (al-Mahdī), en l’islam schiitic era numnà il Qaim (al-Qā’im). El derivia da la schlatta da Mohammed e saja qua tras in Sayyid. Questa figura duess reconstituir l’islam, al derasar en tut il mund ed al emplenir cun giustia. En il 19avel tschientaner èn sa furmads a l’intern da l’islam plirs moviments escatologics.

Direcziuns

Ils sunnits

L’islam è dividì en pliras direcziuns. Ils sunnits furman cun var 90 % la pli gronda gruppa. Quella è sutdividida en scolas da dretg sunniticas dals hanafits, malachits, hanbalits e schafiits. L’uschenumnada direcziun dals wahhabits en l’islam sunnitic n’è betg ina scola da dretg, s’orientescha però fermamain als hanbalits. Las scolas da dretg èn savens distribuidas geograficamain; uschia vivan per exempel hanafits en Tirchia e malichits en l’Africa dal Nord.

Ils sunnits sa differenzieschan dals schiits, la segund gronda gruppa islamica, tras ina concepziun differenta dal domini dal manader il pli aut (il calif tar ils sunnits e l’imam tar ils schiits). Per ils sunnits vegn il calif elegì da ses aderents causa capacitads secularas ed administrativas. Per ils schiits percunter po l’imam be esser il successur legal da Mohammed ed al medem temp da ses schender Ali. Il calif è damai be in defensur secular da la cuminanza religiusa schiitica entant che l’imam è per ils schiits in manader cumplettamain spiritual ed infallibel cun pussanza divina. El è senza putgads. En las communitads schiiticas vegn pia attribuì al manader religius in’autoritad pli gronda.

Ils schiits

Ils schiits furman la segund gronda direcziun religiusa. Lur direcziun principala èn ils imanits ubain la ‹Schia da Dudesch›, ch’ins chatta surtut en l’Iran, Irac, Aserbaidschan, Bahrain ed en il Libanon. Plinavant datti la ‹Schia da Set› (ismailits) che vivan surtut sin il subcontinent indic (Mumbai, Karatschi e Pakistan dal Nord) sco era en Afghanistan e Tadschikistan. Ils zaidits u era ‹la Schia da Tschintg› vivan oz be anc a Jemen.

Ils charischits

Ils charischits, ils uscheditgs ‹fugitivs› ch’han bandunà la partida dal quart calif Ali ibn Abi Talib (7avel tschientaner), furman la pli veglia secta religiusa da l’islam. Els han refusà la legitimaziun dad Ali sco era quella dad Uthman ibn Affan sco calif. Lur moviment è stiz per gronda part sut l’emprim calif dals abbasits. Be lur direcziun la pli moderada, ils ibadits, han survivì enfin oz. Els vivan oravant tut en l’Algeria dal Sid (Mzab), sin l’insla Djerba ed en l’Oman.

Il sufissem

Sco bunamain tut las religiuns u direcziuns religiusas ha era l’islam in aspect intern (esoteric) ed in aspect extern (exoteric). La dimensiun mistica interna da l’islam è il sufissem (تصوف / tasawwuf). L’aspect intern vegn era numnà tariqa, quel extern schari’a. Tenor la concepziun dal sufissem tutgan quellas duas parts nunseparablamain ensemen. Simbol per quai è ina glisch dad ieli: Las flommas da la glisch stattan per la tariqa, pia per l’essenza da la religiun. Quellas stizzassan tar l’emprim suffel senza il vaider che las protegia. Il vaider che cuvra las flommas simbolisescha la schari’a. Quella n’avess nagin senn senz’ina flomma a l’intern.

Per gruppas puritanas sco ils wahhabits èn ils sufis mintgatant era eretics e perquai vegnan els refusads e perfin persequitads. Crititgadas vegnan lur praticas religiusas sco il dhikr (che vegn savens cumbinà cun musica e moviment dal corp), il giavisch dal sufis d’entrar en in’uniun cun Dieu gia en quest mund ed il fatg che la via d’in sufi sto vegnir accumpagnada d’in maister spiritual vivent (sheikh). Quai vegn refusà da la vart ortodoxa, perquai ch’en l’islam na dastga star nagin mediatur tranter l’uman e Dieu. Ils sufis na vesan il sheikh dentant betg sco mediatur, mabain sco insatgi ch’enconuscha gia las difficultads sin la via tar Dieu e che po dar vinavant ses savair ad auters.

Ulteriuras gruppas

Or da l’islam sunnitic èn sa furmads:

• l’ahmadiyya

Or da l’islam schiitic èn sa furmads:

• ils alevits
• ils drus
• il babissem, a partir dal 1863 la religiun dals Bahai

Mund actual

Duas dunnas en la moschea da Selangor a Shah Alam, Malaisia

Ozendi è l’islam derasà en numerus pajais dal Proxim Orient, da l’Africa dal Nord, da l’Asia Centrala e da l’Asia dal Sidost. Il territori da derasaziun principala è la zona sitga che sa stenda da la Sahara en l’occident sur il Proxim Orient ed il Caucasus fin en l’Asia Centrala. Il pajais cun la pli gronda cifra da populaziun muslima è l’Indonesia. En Europa è l’islam derasà en la Bosnia-Erzegovina, en la Tirchia ed en l’Albania. En blers ulteriurs pajais datti minoritads muslimas. Il dumber da muslims sin tut il mund vegn stimà a 1,3 milliardas.

Conferenza islamica

Ils pajais islamics èn organisads en l’Organisaziun da la conferenza islamica (OIC), a la quala fan er part intgins stadis cun minoritads muslimas pli grondas.

‹St. Petersburg Declaration›

Sco cumenzament d’ina «nova èra da scleriment per l’islam» vala la conferenza dals 4 e 5 da mars 2007 a St. Petersburg (Florida), a la quala muslims seculars da differentas terras islamicas ed occidentalas han prendì part. Els èn sa deditgads a dumondas sco l’interpretaziun seculara da l’islam, la necessitad d’ina critica a l’intern da l’islam, la situaziun da la libertad d’opiniun en societads muslimas e dumondas davart la refurma d’educaziun. Ils iniziants èn stads tranter auter muslims dissidents sco Ayaan Hirsi Ali, Irshad Manji ed Ibn Warraq. Sco conclusiun da la conferenza è vegnida approvada l’uscheditga ‹St. Petersburg Declaration›. Quella pretenda tranter auter la separaziun da stadi e religiun, il respect dals dretgs umans universals, l’aboliziun da la scharia e da tut las puniziuns da mazzament islamicas e praticas da mutilaziun corporala sco era l’egualitad dals dretgs da la dunna en l’islam ed en tut las terras islamicas.

Lieus sontgs da l’islam

En la religiun islamica èn pliras citads sontgas. Trais da quellas èn particularmain impurtantas: Mecca, Medina e Gerusalem. La citad da Mecca è la pli sontga insumma. Ella è il lieu da naschientscha dal profet Mohammed. En ella sa chatta la Kaaba, il sanctuari central da l’islam che determinescha la direcziun d’urar, la qibla. Lura suonda la citad da Medina, situada al nord da Mecca, nua che l’islam ha sviluppà l’emprima efficacitad politica. Gerusalem è la terza citad sontga. Tenor la tradiziun muslima è l’emprima qibla vegnida fixada qua. En pli è Gerusalem il lieu ch’ils muslims han definì sco posiziun geografica da la moschea al-Aqsa, menziunada en il Coran (sura 17, ‹Il viadi da notg›). Per schiits ed alevits furman en pli las citads da Kerbela e Kufa lieus sontgs, nua ch’els fan mintg’onn pelegrinadis.

Daspera datti in grond dumber da lieus da pelegrinadi da different’impurtanza. Per il solit sa tracti da fossas da cumpogns da Mohammed, dad imams da la Schi, ubain da schaics dals sufis. Ils pli blers lieus sontgs ha l’islam popular en l’Africa dal Nord cun numerusas fossas a Marabut. Cun excepziun dals emprims trais lieus sontgs vegn la dumonda, schebain ina citad saja sontga discutada a moda cuntraversa en l’islam.

Critica cunter l’islam

Critica cunter l’islam sin basa politica, etica, filosofica, scientifica e teologica hai dà dapi il temp da sia fundaziun. Crititgadas èn vegnidas tant las basas da l’islam sco era sias tradiziuns culturalas e normas socialas.

L’islam ed autras religiuns

Quai che pertutga las autras religiuns distingua l’islam tranter crettaivels da religiuns monoteisticas e politeisticas. Gidieus, cristians, zoroastians e sabeers (ozendi èn manegiads ils mandeers) han ina posiziun particulara, perquai ch’els vegnan considerads sco aderents da «religiuns da cudesch» (ahl al-kitab). Tenor concepziun muslima è era vegnì palesà ad els il pled da Dieu (en furma da l’Evangeli e da la Tora). Cun l’ir dal temp sajan las scrittiras però vegnidas midadas, translatadas u falsifitgadas ed hajan qua tras pers lur valaivladad.

Sut il domini islamic èn ils ahl al-kitab – sch’els n’eran betg anc convertids a l’islam – vegnids sut il cumond e la protecziun islamica, dhimma, che pretendeva ch’els pajan ina taglia speziala, la dschizya. Per la paja è vegnida protegida lur vita e possess ed els han survegnì il permiss da pratitgar libramain lur religiun. Quest’allianza speziala valeva oriundamain be per gidieus e cristians. Ella è dentant vegnida schlargiada sin persunas betg cristianas cur ch’ils conquistadurs muslims han inscuntrà etnias d’ina differenta religiun sco p.ex. ils hindis.

En rom da l’expensiun islamica pudevan persunas d’autras religiuns en territoris betg arabs restar temporarmain sin territori islamic sco musta’min. Sch’els refusavan silsuenter d’acceptar il status da dhimmi – da protecziun islamica –, valevan els sco inimis e vegnivan cumbattids.

Litteratura

Infurmaziuns da basa

• Elger, Ralf: Islam, Frankfurt: Fischer, 2002, ISBN 3-596-15368-9.
• Elger, Ralf (ed.): Kleines Islam-Lexikon, Minca: Beck, 2001, ISBN 3-406-47556-6.
• Endreß, Gerhard: Der Islam: Eine Einführung in seine Geschichte, Minca: Beck, 1997, ISBN 3-406-42884-3.
• Hartmann, Richard: Die Religion des Islam, Berlin, 1944; restampa: Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1992, ISBN 3-534-80132-6.
• Kirchenamt der Evangelischen Kirche in Deutschland (ed.): Was jeder vom Islam wissen muss, Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus, 1996⁵ GTB 786, ISBN 3-579-00786-6.
• Khoury, Adel Th.: Der Islam, Freiburg: Herder, 2001⁶ ISBN 3-451-05246-6.
• Ruthven, Malise: Der Islam: Eine kurze Einführung, Stuttgart: Reclam, 2000, ISBN 3-15-018057-0.
• Schaefer, Udo: Glaubenswelt Islam: Eine Einführung, Hildesheim: Olms, 2002; Religionswissenschaftliche Texte und Studien, tom 7, ISBN 3-487-10159-9.
• Schirrmacher, Christine: Der Islam. Eine Einführung. Lahr: SJD 2005, ISBN 978-3-501-05253-2.
• Spuler-Stegemann, Ursula: Die 101 wichtigsten Fragen zum Islam. C.H.Beck, Minca 2007, ISBN 978-3-406-51111-0.
• Strobl, Anna, und Vogel, Walter: Islam – die CD-ROM, Graz: Schnider, 1999 ISBN 3-900993-95-5.
• Watt, Montgomery W.: Der Islam, 3 toms, Stuttgart: Kohlhammer, 1980–1990; tom 2: ISBN 3-17-005707-3.

Istorgia

• Halm, Heinz, Haarmann, Ulrich e Gronke, Monika (ed.): Geschichte der arabischen Welt, Minca: Beck, 2001, ISBN 3-406-47486-1.
• Halm, Heinz: Der Islam: Geschichte und Gegenwart, Minca: Beck, 2004, ISBN 3-406-51917-2.
• Kettermann, Günter: Atlas zur Geschichte des Islam, Darmstadt 2001, ISBN 3-534-14118-0.
• Küng, Hans: Der Islam: Geschichte, Gegenwart, Zukunft, Minca/Turitg 2004, ISBN 3-492-04647-9.
• Nagel, Tilman: Geschichte der islamischen Theologie, Minca: Beck, 1994, ISBN 3-406-37981-8.
• Noth, Albrecht e Paul, Jürgen (ed.): Der islamische Orient: Grundzüge seiner Geschichte, Würzburg: Ergon, 1998, ISBN 3-932004-56-6.
• Rebiai, Marcel: Islam, Israel und die Gemeinde, Schleife, 2004, ISBN 3-907827-42-2.
• van Ess, Josef: Theologie und Gesellschaft im 2. und 3. Jahrhundert der Hidschra, 6 toms, Berlin: Springer, 1991–1995, ISBN 3-11-012212-X.

Relaziun cun l’occident e problems actuals

• Gopal, Jaya: Gabriels Einflüsterungen – Eine historisch-kritische Bestandsaufnahme des Islam, Freiburg: Ahrimann, 2006², ISBN 3-89484-601-1.
• Diner, Dan: Versiegelte Zeit: Über den Stillstand in der islamischen Welt, Berlin: List, 2007, ISBN 978-3-548-60704-7.
• Ende, Werner e Steinbach, Udo (ed.): Der Islam in der Gegenwart, Minca: Beck, 2005, ISBN 3-406-09740-5.
• Gabriel, Mark A.: Islam und Terrorismus, Lake Mary/Florida: Resch, 2004, ISBN 3-935197-39-X.
• Huntington, Samuel P.: Kampf der Kulturen, Minca: Goldmann, 2002, ISBN 3-442-15190-2 (Hamburg: Spiegel-Verlag, 2006, ISBN 978-3-87763-011-2).
• Kermani, Navid: Dynamit des Geistes: Martyrium, Islam und Nihilismus, Göttingen: Wallstein-Verlag, 2002, ISBN 3-89244-622-9.
• Kermani, Navid: Strategie der Eskalation: Der Nahe Osten und die Politik des Westens, Göttingen: Wallstein-Verlag, 2005, ISBN 3-89244-966-X.
• Khoury, Adel Th.: Der Islam und die westliche Welt, Darmstadt: Primus, 2001, ISBN 3-89678-437-4 (Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft).
• Ye’or, Bat: Der Niedergang des orientalischen Christentums unter dem Islam, Gräfelfing: Resch, 2002, ISBN 3-935197-19-5.
• Schiffer, Sabine: Die Darstellung des Islams in der Presse. Sprache, Bilder, Suggestionen. Eine Auswahl von Techniken und Beispielen, Würzburg: Ergon, 2005, ISBN 3-89913-421-4.
• Schiffer, Sabine: Die Verfertigung des Islambildes in deutschen Medien, en: Siegfried Jäger / Dirk Halm (ed.): Mediale Barrieren. Rassismus als Integrationshindernis, Münster 2007, ISBN 978-3-89771-742-8.
• Todd, Emmanuel e Courbage, Youssef: Die unaufhaltsame Revolution: Wie die Werte der Moderne die islamische Welt verändern. Piper Verlag, Minca 2008.

Colliaziuns

• Islam sin chattà.ch
• Islam.de – Pagina d’internet dal Cussegl central dals muslims en Germania
• Der Islam – infurmaziuns da la Centrala federala per educaziun politica da la Germania, Bonn (Or da Politik und Zeitgeschichte 37/2003)
• Islam – infurmaziuns da la Centrala federala per educaziun politica, Bonn (Or da Politik und Zeitgeschichte 26-27/2007)
• Islam in Western Europe – glista da colliaziuns (englais)
• Basiswissen Islam – material per ina lecziun da scola (pagina d’internet privata)
• Materialien zur Religionswissenschaft – Islam dad Alois Payer