Ki-tok-kàu

Ki-tok-kàu-tô· ê chhun-liân.

Ki-tok-kàu sī it-sîn-lūn ê chong-kàu, siong-sìn ûi-it ê sîn, hàn-gí hoan-e̍k siōng-tè ia̍h-sī siōng-chú. Só·-ū siong-sìn Iâ-so͘ Ki-tok sī kiù-sè-chú ê kàu-hōe lóng-chóng sio̍k-î Ki-tok-kàu (mā hō chò Iâ-so͘-kàu). Ki-tok-kàu lōe-pō· ū chiâⁿ chōe bô-kāng ê phài-pia̍t, pí-lūn kóng Thian-chú-kàu, Tang-chèng-kàu (东正教) chham Ki-tok-sin-kàu (基督新教). Che í-gōa, mā koh pau-koah siū chèng-thóng kàu-hōe kheh-che̍h (khoeh-cho̍eh, 排斥) ê Mô·-bûn-kàu kah Iâ-hô-hoa Kiàn-chèng-jîn téng-téng. "Ki-tok-kàu" chit-ê miâ, ū-sî sī choan-bûn piáu-sī "Ki-tok-sin-kàu".

Ki-tok-kàu sī sè-kài siōng sìn-kàu jîn-khàu siōng-kài chōe ê chong-kàu, iok-lio̍k ū 20-ek khah-ke ê sìn-tô·. Ki-tok-kàu kah Iu-thài-kàu siāng tōa ê bô-kāng, chāi-î Ki-tok-tô· siong-sìn Iâ-so͘ to̍h-sī Kū-iok Sèng-keng (mā kiò-chòe Hi-pek-lâi Sèng-keng) kóng kàu ê Ki-tok (a̍h-sī kiò-chòe Be̍k-se-a, to̍h-sī kiù-sè-chú ê ì-sù). Ah nā Iu-thài-kàu-tô· khiok-sī jīn-ûi kiù-sè-chú Be̍k-se-a kàu taⁿ iau-bōe chhut-sì. Pîn-chià tio̍h Iâ-so͘ khì hông chhù-sí tiàm Si̍p-jī-kè chit chân tāi-chì, che sǹg sī beh hō· siōng-tè ê hiàn-chè (獻祭), án-ne, lán kah siōng-tè sǹg kóng í-keng tēng-li̍p liáu kiù-chō· kah sio̍k-chōe ê sin-iok. Chit-khóan kiù-chō· kah sio̍k-chōe hō·-chò "in sìn sêng gī"(因信成义), iā-to̍h-sī kóng chí-beh lán chiap-siū Ki-tok bat thè lán taⁿ-chōe ê kiat-kó, jî-chhiáⁿ lán kháu-thâu ū sêng-jīn, án-ne lâi kóng, lán chham siōng-tè to̍h sǹg ū iok-sok tī-leh, lán to̍h ē-tit tit-tio̍h sià-bián kah pang-chān. Ah chit-hūn lán hām siōng-tè só· kiàn-li̍p ê sin iok-sok, put-chāi hān-chè tī hia-ê gôan-pún to̍h hō· siōng-tè tiám tio̍h miâ ê Iu-thài-lâng, mā ài pau-koah phó·-thian-hā ê gōa-hiuⁿ-lâng kah gōa-kok-lâng.

Ah nā hia-ê m̄ siong-sìn Iâ-so͘ Ki-tok to̍h-sī kiù-sè-chú ê Iu-thài-kàu-tô·, in mā it-kòan chun-siú kó·-ló sian-ti Mô·-se só· liû-thôan--lo̍h-lâi ê lu̍t-hoat, put-tōan ūi in ka-kī ê chōe-hêng chò kok-sek kok-iūⁿ ê hiàn-chè.

Kán-sú

Ki-tok-kàu hoat-gôan tī kong-gôan chi̍t-sè-kí ê Pa-lia̍t-su-thán chit-ê só·-chāi. Tī kong-gôan 4-sè-kí chìn-chêng, Ki-tok-kàu sī siū lâng pek-hāi ê, kàu-kah Lô-má Tè-kok kiàn-li̍p ê sî-chūn, Kun-su-thán-teng tāi-tè chôaⁿ kā Ki-tok-kàu soan-pò· chò kok-kàu, hit-chūn Ki-tok-kàu ê tē-ūi chiah tit-tio̍h ha̍p-hoat. Hit-chūn só·-ū ê kok-bîn lóng-ài sìn-gióng Ki-tok-kàu. Kong-gôan 1054 nî, Ki-tok-kàu hoat-seng chin tōa ê hun-lia̍t, tang-pō· kàu-hōe chhiàng-siaⁿ kóng in chiah-sī chiaⁿ-kàu (to̍h-sī Tang-chèng-kàu), iah sai-pō· kàu-hōe mā soan-pō· ké-miâ hō·-chò Kong-kàu (to̍h-sī Thian-chú-kàu. Kong-gôan 16-sè-kí ê sî-chūn, iū-koh ùi Thian-chú-kàu tang-tiong hun-lia̍t chhut-lâi chin chōe ê kàu-phài, kî-tiong khah ū miâ-siaⁿ ê sī Sin-kàu.

Ki-pún kàu-gī

Ki-tok-kàu jīn-ûi sī siōng-tè chhòng-chō sè-kài, jîn-lūi chi̍t-chhut-hiān tī sè-kan to̍h í-keng hōan-chōe, to̍h lóng-chóng ài keng-siū khó·-chhó·, lóng-ài siū chiat-bôa, chí-beh sìn-gióng siōng-tè kah Iâ-so͘ Ki-tok, jîn-lūi chiah ē-tàng tit-tio̍h kái-kiù kah pang-chān. Ki-tok-kàu iōng "Kū-iok-chôan-su" kah "Sin-iok-chôan-su" chò in ê Sèng-keng.