Kuba

Kuba
República de Cuba
Flago di Kuba	Blazono di Kuba
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
La Bayamesa
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo:	Havana
· Habitanti:	2,35 milioni (2006)
· Habitanti:	{{{Habitanti_chefurbo}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}:	{{{Chefurbo2}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}:	{{{Chefurbo3}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo:	Havana
· Habitanti:	{{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo:	{{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui:	Hispana
Nacionala linguo:	{{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui:	{{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo:	{{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui:	{{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}}	{{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}}	{{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}}	{{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}}	{{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}}	{{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}}	{{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}}	{{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}}	{{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}}	{{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}}	{{{Etnii10}}}
Demonimo:	{{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi:	Republiko socialista
· Prezidanto:	Raúl Castro
· Prezidanto (serbo):	{{{Serbiana_prezidanto}}}
· Prezidanto (kroato):	{{{Kroata_prezidanto}}}
· Prezidanto (Bosno):	{{{Bosna_prezidanto}}}
· Ko-princi:	{{{Ko-princi}}}
Chefo di la Kongreso dil Populo:	{{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· Generala-guberniestro:	{{{Generala_guberniestro}}}
· [[{{{Nomo_listo_chefo_guverno}}}|{{{Titulo_chefo_guverno}}}]]:	{{{chefo_guverno}}}
Legifantaro:	[[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}:	{{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}:	{{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}:	{{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}:	{{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}:	{{{Historio5_dato}}}
Surfaco: (105ma granda)
· Totala:	109.886 km²
· Aquo:	neglijebla%
Habitanti: (75ma granda)
· Totala:	{{{Lojanti}}} (2009)
· Totala:	10.239.363 (2009)
· Denseso di habitantaro:	{{{Lojanto-denseso}}} hab./km²
· Denseso di habitantaro:	102 hab./km²
KLP (KPP):
· Totala:	{{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala:	{{{KLP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_segun_persiono}}}
Gini: ([[{{{Gini_yaro}}}]])
	{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
	{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD: ([[{{{IHD_yaro}}}]])
	{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
	{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto:	kubana peso
· Abreviuro:	{{{Abreviuro}}}
· Simbolo:	{{{Simbolo}}}
Tempo-zono:	{{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo:	{{{Somero_tempo}}}
Dato-formato:	{{{Dato_formato}}}
Veho-latero:	{{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo:	{{{Telefono_kodexo}}}
ISO:	{{{ISO}}}
	{{{ISO2}}}
	{{{ISO3}}}
Reto-domeno:	.cu
Reto-domeni:	{{{Reto_kodi}}}
	{{{Reto_kodo2}}}
	{{{Reto_kodo3}}}
	{{{Reto_kodo4}}}
	{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio:	kristanismo, 44,5% (Katolikismo: 39%). Ateismo 29,8%
Oficala retosituo:	{{{Oficalaretosituo}}}

Kuba esas insulo e lando en Karibia. Ol jacas 170 km sude di Florida, Usa.

Bazala fakti pri Kuba.

Historio

Precipua artiklo: Historio di Kuba

Monumento memoriganta Taíno-chefo Hatuey, en Baracoa.

Ante l'arivo di Cristoforo Colombo en Kuba ye la 28ma di oktobro 1492, l'insulo habitesis da Ciboney- e Taíno- indijeni (anke nomizita Arawak indijeni). Colombo nomesis l'insulo Isla Juana, memoriganta Juan, Princo di Asturia, filiulo di Isabel 1ma di Kastilia e Fernando 2ma di Aragon. Hispaniani kompletigis kartografio dil insulo en 1511 e komencis koloniigo sam yaro.

Kuba restis Hispaniana posedajo dum 400 yari, e la bazo di lua ekonomio esis la produktado ed exportacajo di sukrokano, kafeo e tabako por Europa e pos por Nord-Amerika. Dum la 1820a yari kande l'anciena kolonii di Hispania en Amerika ja esis nedependanta, Kuba restis loyala. Hispania donis a Kuba la titulo La Siempre Fidelisima Isla.

En 1868 eventis revolto favorebla a la nedependo, komandita da Carlos Manuel de Céspedes. Pos, eventis 10-yara milito kontre Hispania, qua finis kun pakto en qua Hispania promisis granda autonomeso por l'insulo. En 1892 José Martí, exiliita en Usa, fondis partiso qua defensis nedependo. Martí arivis en Kuba ye la 11ma di aprilo 1895 e probis deklarar nedependo, ma mortigesis en kombato la 19ma di mayo sam yaro.

De 1898 de 25 di aprilo til 12 di agosto 1898 eventis Hispana-Usana milito, qua komencis pos un explozo en Usana navo Maine, konsiderita da Usana guvernerio kom Hispanian atako kontra la navo. Pos la milito, Hispania perdis Filipini, Guam, Porto-Riko e Kuba por Usa. L'insulo divenis Usana protektorato. En la 20ma di mayo 1902 l'insulo divenis nedependanta, kom republiko. Tamen, sub l'unesma Kubana konstituco Usa havis yuro por intervenar en Kuban aferi. Usa anke recevis la yuro por instalar militarala garnizono en la bayo di Guantánamo. Tomás Estrada Palma esis l'unesma prezidanto di lando.

Palma esis rielektesis en 1906 kun granda opozeso. Eventis denunci di fraudi e revolto kontre lia guvernerio. Konseque Usa intervenis en Kubana guvernerio ed indikis Charles Edward Magoon kom guberniestro dum 3 yari. En 1908 eventis nova elekto, e José Miguel Gómez asumis povo la sequanta yaro. Konstitucala guverni kontinuis til 1930 kande Gerardo Machado y Morales suspensis la konstituco. Un generala striko e revolti di laboristi forcis la renunco di Machado y Morales en agosto 1933, substitucida da Carlos Manuel de Céspedes y Quesada.

En 1933 sergento Fulgencio Batista komandis revolto qua renversis Céspedes y Quesada de povo en septembro 1933. Ramon Grau San Martin nominesis provizora prezidanto. Grau renuncis en 1934, e komencis la 25-yara dominacajo di Batista en Kubana politiko.

Nova konstituco adoptesis en 1940. Ta yaro Batista elektesis prezidanto. En 1952 pos perdar elekto, ilu komandis stato-stroko, e proskriptis Komunista partiso sam yaro. En novembro 1956 Fidel Castro ed altra 82 revolucioneri arivis en Kuba de exilo en la yakto Granma, kun skopo di renversar Batista-rejimo. En 1958 la rebeli abandonis lia refujeyo en Sierra Maestra e lansis populala revolto.

Che Guevara e Fidel Castro, 1961.

Ye la 1ma di januaro 1959, Castro komandis la vinko di Kubana Revoluciono, kontre Batista, qua abandonis Kuba por exilar su en Portugal. Castro komencis promulgar dekreti qui abolisis privata proprieto ed adoptis landala reformo. Ta dekreti afektis l'interesti di Usana entraprezi e di granda proprieteri, qua komencis fugar vers Miami.

En 7 di novembro 1960 Che Guevara voyajis a Sovietia, Chekoslovakia, Est-Germania, Nord-Korea e Populala Republiko di Chinia. Sovietia e Chinia promisis komprar kubana produktado di sukro. Kom respondo, ye la 3ma di januaro 1961 Usana prezidanto Dwight Eisenhower ruptis diplomacala relati kun Kuba. Ye la 15ma di aprilo 1961 Usan avioni atakis kubana teritorio. La sequanta dio, Fidel Castro deklaris Kuba socialista lando.

Spion avioni fotografis bazi por lansar misili en 1962.

En 17 di aprilo 1961 Kuban exiliiti, kun la helpo di CIA, probis invadar Kuba, ma faliis 72 hori pose. Cirkum 100 invaderi mortis, e 1,200 kaptesis. Sequanta yaro, en junio, Sovietia komencis instalar atomala lans-armi en kubana teritorio. Ta provokis diplomacala krizo kun Usa, ed en 20 di novembro 1962 SU removis lua lans-armi de Kuba. Pos Usana preso, Kuba ekpulsesis de l'Organizuro di Amerikana Stati en 1962. Nur Kuba votis kontre lua ekpulsado: sis landi abstenis (Arjentinia, Bolivia, Brazilia, Chili, Equador e Mexikia) e 14 votis favorebla.

Dum la 1970a yari Kuba sendis soldati ad Afrika, por helpar la partiso MPLA en Angola e la rejimo di Mengistu Haile Mariam en Etiopia.

Politiko

Sideyo di Komunista partiso di Kuba.

La konstituco adoptita en 1976, qua deklaris Kuba socialista republiko, remplasesis da 1992-konstituco, qua duktesas da l'idei di José Martí, Marx, Engels e Lenin. La konstituco deklaras ke Kuba esas "socialista, laborala, nedependanta e suverena lando, organizita da toti e por la bonajo di toti, kom unitarala e demokratiala republiko, por la juo di politikala libereso, sociala yusteso, por individuala e kolektala bona stando e por homala solidareso. La generala-sekretario di la Komunista Partiso di Kuba esas prezente la prezidanto di la Konsilantaro di Stato (prezidanto di lando), ed anke prezidanto di la konsilantaro di ministri (equivalanta a chefo di guvernerio o chefministro). Membri de la du konsilantari elektesas da la Nacional Asemblajo di Populala Povo.

Geografio

Topografiala mapo di Kuba.

Kuba esas arkipelago formacita per l'insulo di Kuba, l'insulo di Yuneso (isla de la Juventud) kun 2,200 km², ed altra mikra insuli. L'insulo di Kuba havas 1,250 km de nord-westo til sud-esto, 191 km di maxima larjeso, e 31 km di minima larjeso. Lua maxim alta monto esas Pico Turquino, kun 2,005 metri di altitudo.

Lua klimato ordinare esas varma, kun mezvalora temperaturi de 24 °C en basa tereni mar-fora til 34 °C en litoro. La pluvoza sezono eventas de mayo til oktobro, e la sika de novembro til aprilo. La maxim longa fluvio esas Cauto, kun 343 km di total extenso.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Kuba

Granda parto di Kuban ekonomio kontrolesas da la guvernerio, ma nombro di laboristi qui verkas en stalala entraprezi diminutis de 91% en 1981 til 76% en 2000.

Demografio

Segun demografiala kontado en 2002 65.05% de la habitanti esas blanki, 10.08% negri, 24.86% mestici e 1% Aziani. La maxim granda urbo esas Havana, chef-urbo di la lando. Altra importanta urbi esas Santiago de Cuba, Camagüey e Holguín.

Cirkum 2.5 milion Kubani vivas exterlande, pro kauzi politikala, ekonomiala od altra.

Kulturo

Kubana skriptisto Alejo Carpentier.

La kulturo di Kuba havas influi de Hispania ed Afrika. Salsa, mambo e rumba esas importanta muzikala stili qui originis su en l'insulo.

Importanta skriptisti en Kubana literaturo esis poeti quale José Martí, Nicolás Cristóbal Guillén, e skriptisti di prozo quale Cirilo Villaverde, Reinaldo Arenas, Alejo Carpentier, Guillermo Cabrera Infante, e recente Daína Chaviano, Pedro Juan Gutiérrez, Zoé Valdés, ed altri.