1892
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rok 1892 / MDCCCXCII
stulecia: XVIII wiek ~ XIX wiek ~ XX wiek
dziesięciolecia: 1860–1869 • 1870–1879 • 1880–1889 • 1890–1899 • 1900–1909 • 1910–1919 • 1920–1929
lata: 1882 « 1887 « 1888 « 1889 « 1890 « 1891 « 1892 » 1893 » 1894 » 1895 » 1896 » 1897 » 1902
Wydarzenia w Polsce[edytuj]
- 1 stycznia – otwarcie linii kolejowej Kraków-Lwów (dł. 242,37 km), należącej do Austriackich Kolei Państwowych.
- 31 stycznia – powstanie Polskiej Partii Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD).
- 1 maja – w Łodzi wybuchł strajk powszechny, zwany buntem łódzkim.
- 23 maja – krakowski kościół Ducha Świętego został wyburzony pod budowę miejskiego teatru; sprzeciwiający się tym planom Jan Matejko na znak protestu zrzekł się tytułu honorowego obywatela miasta.
- 18 września – na warszawskich Dynasach otwarto owalny tor kolarski WTC (długość 383 m, szerokość 6 m).
- Listopad – powstanie Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS).
Wydarzenia na świecie[edytuj]
- 7 stycznia – Abbas II został ostatnim kedywem Egiptu.
- 11 stycznia – późniejszy prezydent USA William McKinley został gubernatorem Ohio.
- 15 stycznia – w Kanadzie opublikowane zostały reguły gry w koszykówkę; gry wymyślonej przez Jamesa Naismitha.
- 31 stycznia – odbył się pierwszy konkurs na skoczni narciarskiej w norweskim Holmenkollen.
- 28 lutego – Rudolf Diesel opatentował silnik wysokoprężny.
- 4 marca – niemiecki astronom Max Wolf odkrył planetoidę (325) Heidelberga.
- 15 marca:
- powstał klub sportowy Liverpool.
- Amerykanin Jesse Reno opatentował schody ruchome.
- 18 marca – niemiecki astronom Max Wolf odkrył planetoidę (328) Gudrun.
- 19 marca – austriacki astronom Johann Palisa odkrył planetoidę (326) Tamara.
- 21 marca – niemiecki astronom Max Wolf odkrył planetoidę (329) Svea.
- 23 marca – Botho zu Eulenburg został premierem Prus.
- 14 maja – założono holenderski klub piłkarski Vitesse Arnhem.
- 15 maja – Giovanni Giolitti został premierem Włoch.
- 21 maja – w mediolańskim Teatro Dal Verme odbyła się premiera opery Pajace Ruggiera Leoncavalla.
- 22 maja – w Göteborgu rozegrano pierwszy w historii Szwecji oficjalny mecz piłki nożnej (Örgryte IS-IS Lyckans Soldate 1:0).
- 23 maja – w Syjamie (obecnie Tajlandia) otwarto pierwszy odcinek kolei (Bangkok-Ayutthaya).
- 24 maja – w Kownie uruchomiono pierwszą linię tramwaju konnego.
- 26 maja – zwodowano brytyjski transatlantyk SS Naronic.
- 31 maja – w wyniku pożaru w kopalni Marie koło czeskiego miasta Przybram zginęło 319 górników.
- 13 czerwca – w Kijowie uruchomiono pierwszą linię tramwaju elektrycznego.
- 25 czerwca – w Turynie założono Międzynarodową Federację Wioślarską.
- 8 lipca – pożar zniszczył Saint John's na Nowej Fundlandii.
- 25 lipca – założono klub piłkarski Hertha Berlin.
- 17 sierpnia – Francja i Rosja zawarły sojusz wojskowy zwany „dwuporozumieniem”, zalążek późniejszej ententy.
- 9 września – amerykański astronom Edward Emerson Barnard odkrył księżyc Jowisza Amalteę.
- 5 października – w trakcie strzelaniny po napadzie na bank w Coffeyville w stanie Kansas, zginęli wszyscy, oprócz jednego, członkowie gangu Daltonów.
- 26 października – wodowanie statku Fram, który służył w wyprawach arktycznych i antarktycznych Fridtjofowi Nansenowi, Ottonowi Sverdrupowi i Roaldowi Amundsenowi.
- 31 października – Arthur Conan Doyle wydał zbiór opowiadań Przygody Sherlocka Holmesa.
- 8 listopada – Dania: wykonano ostatni wyrok śmierci.
- 17–23 listopada – odbył się zjazd polskich socjalistów w Paryżu. Uchwalono program Polskiej Partii Socjalistycznej.
- 23 listopada – francuski astronom Auguste Charlois odkrył planetoidę Tercidina.
- 9 grudnia – francuski astronom Auguste Charlois odkrył planetoidę Dembowska.
- 18 grudnia – w Petersburgu odbyła się premiera baletu Dziadek do orzechów z muzyką Piotra Czajkowskiego.
- 22 grudnia – powstał klub sportowy Newcastle United.
- Początek prac wykopaliskowych w Delfach.
- W Charlottenburgu rozegrano pierwszy bieg sztafetowy 4 × 100 m (zamiast pałeczki stosowano klepnięcie poniżej pleców).
- W Falun odbyły się pierwsze zawody w rzucie oszczepem.
- Brytyjczyk Cecil Lee jako pierwszy lekkoatleta przebiegł 100 m w czasie poniżej 11 s (jego wynik: 10,8 s).
Urodzili się[edytuj]
- 2 stycznia – Zoltán Meszlényi, węgierski biskup katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1953)
- 3 stycznia – John Ronald Reuel Tolkien, angielski filolog i pisarz fantasy, autor m.in. Hobbita, Władcy Pierścieni i Silmarillionu (zm. 1973)
- 10 stycznia – Melchior Wańkowicz, polski pisarz i publicysta (zm. 1974)
- 14 stycznia – Martin Niemöller, niemiecki pastor luterański, teolog i działacz antynazistowski (zm. 1984)
- 18 stycznia – Oliver Hardy, amerykański komik z duetu Flipa i Flapa (zm. 1957)
- 1 lutego – Stanisław Guzicki, inżynier mechanik, profesor Politechniki Śląskiej, działacz komunistyczny (zm. 1976)
- 2 lutego
- Stanisław Grolicki, polski aktor (zm. 1947)
- Cuno Hoffmeister, niemiecki astronom (zm. 1968)
- 3 lutego – Juan Negrín, hiszpański polityk, premier Hiszpanii (zm. 1956)
- 10 lutego – Christian Staib, norweski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1956)
- 11 lutego – Max Alfthan, fiński żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1960)
- 26 lutego – Julian Ejsmond, polski pisarz i poeta (zm. 1930)
- 29 lutego – Vilmos Apor, węgierski biskup katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1945)
- 4 marca – Gunnar Asther, szwedzki żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1974)
- 6 marca – Iwan Czmoła, ukraiński działacz społeczny i wojskowy (zm. 1941)
- 10 marca – Arthur Honegger, szwajcarski kompozytor (zm. 1955)
- 11 marca – Tadeusz Tański, polski konstruktor samochodowy, inżynier mechanik, wynalazca (zm. 1941)
- 16 marca – Nikołaj Kondratiew, rosyjski ekonomista (zm. 1938)
- 20 marca – Jerzy Bohdan Rychliński, polski prozaik marynista, tłumacz, sędzia Sądu Najwyższego (zm. 1974)
- 28 marca – Stanisław Dąbek, polski pułkownik, dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża podczas kampanii wrześniowej (zm. 1939)
- 30 marca – Stefan Banach, polski matematyk (zm. 1945)
- 31 marca – Stanisław Maczek, polski generał, dowódca 10 Brygady Kawalerii podczas kampanii wrześniowej, dowódca 1 Dywizji Pancernej walczącej na froncie zachodnim i 1 Korpusu Polskiego (zm. 1994)
- 4 kwietnia – Karl Wilhelm Reinmuth, niemiecki astronom (zm. 1979)
- 13 kwietnia – Helena Dłuska, polska taterniczka (zm. 1921)
- 18 kwietnia – Bolesław Bierut, polski działacz komunistyczny, polityk, prezydent Polski, premier Polski, I sekretarz KC PZPR (zm. 1956)
- 19 kwietnia – Germaine Tailleferre, francuska kompozytorka (zm. 1983)
- 2 maja – Manfred von Richthofen, pruski arystokrata, pułkownik lotnictwa, as myśliwski z I wojny światowej (zm. 1918)
- 5 maja – Antoni Perulles Estivill, hiszpański duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1936)
- 7 maja – Josip Broz Tito, jugosłowiański przywódca komunistyczny (zm. 1980)
- 8 maja – Stanisław Sosabowski, polski dowódca wojskowy, generał, dowódca 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej (zm. 1967)
- 9 maja – Zyta Burbon-Parmeńska, cesarzowa Austrii i królowa Węgier (zm. 1989)
- 23 maja – Władysław Ziętkiewicz, pułkownik piechoty Wojska Polskiego, taternik, działacz narciarski i pionier narciarstwa wysokogórskiego (zm. 1940)
- 28 maja – Josef Dietrich – SS-Oberstgruppenführer i generał pułkownik Waffen-SS (zm. 1966)
- 1 czerwca – Amanullah Chan, król Afganistanu (zm. 1960)
- 2 czerwca – James Fitzpatrick, amerykański sportowiec, medalista olimpijski (zm. 1973)
- 6 czerwca – Leon Kozłowski, polski archeolog i polityk, premier rządu II RP (zm. 1944)
- 25 czerwca – Shirō Ishii, japoński zbrodniarz wojenny, dowódca jednostki 731 (zm. 1959)
- 29 czerwca – Józef Maliszewski, polski aktor (zm. 1972)
- 4 lipca – Józef Putek, polski pisarz, doktor praw, działacz ruchu ludowego (zm. 1974)
- 9 lipca – Erik Herseth, norweski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1993)
- 12 lipca – Bruno Schulz, polski prozaik, krytyk literacki, grafik i rysownik żydowskiego pochodzenia (zm. 1942)
- 14 lipca – Bertil Bothén, szwedzki żeglarz, olimpijczyk (zm. 1966)
- 18 lipca – Arthur Friedenreich, brazylijski piłkarz (zm. 1969)
- 23 lipca – Haile Selassie I, cesarz Etiopii (zm. 1975)
- 25 lipca – Otto Aust, szwedzki żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1943)
- 2 sierpnia – Jack Warner, przedsiębiorca amerykański, współzałożyciel wytwórni filmowej Warner Bros. (zm. 1978)
- 6 sierpnia – Kazimiera Iłłakowiczówna, polska poetka (zm. 1983)
- 11 sierpnia – Władysław Anders, polski generał, polityk, Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych RP na uchodźstwie (zm. 1970)
- 15 sierpnia:
- Louis de Broglie, francuski fizyk, laureat Nagrody Nobla w 1929 za odkrycie falowej natury elektronów. (zm. 1987)
- Gösta Lundqvist, szwedzki żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1944)
- 24 sierpnia – Anna Kokołowicz (Maria Rajmunda od Jezusa i Maryi), polska nazaretanka, męczennica, błogosławiona katolicka (zm. 1943)
- 2 września – Lazër Shantoja, albański duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1945)
- 9 września – Nils Westermark, szwedzki żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1980)
- 10 września – Arthur Compton, amerykański fizyk, laureat Nagrody Nobla (zm. 1962)
- 14 września – María de la Purificación Vidal Pastor, hiszpańska działaczka Akcji Katolickiej, męczennica, błogosławiona katolicka (zm. 1936)
- 24 września – Franciszek Polniaszek, polski wojskowy, kawaler Virtuti Militari, zamordowany w kwietniu 1940 roku w Charkowie
- 26 września – Bronisław Szwalm, nauczyciel, krajoznawca, turysta, regionalista, organizator turystyki, patron Oddziału Nauczycielskiego PTTK w Łodzi (zm. 1969)
- 30 września – Władysław Miegoń, polski duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1942)
- 2 października – Emanuel Martin Sierra, hiszpański duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1936)
- 8 października – Marina Cwietajewa (ros. Марина Ивановна Цветаева), rosyjska pisarka, poetka (zm. 1941)
- 20 października – Jan Stanisław Bystroń, polski etnolog i socjolog (zm. 1964)
- 22 października – Harry King Goode, angielski pilot myśliwski (zm. 1942)
- 24 października – Rafał Malczewski, polski malarz, publicysta i taternik (zm. 1965)
- 26 października – Antoni Silvestre Moya, hiszpański duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1936)
- 2 listopada – Pál Ábrahám, węgierski kompozytor operetkowy (zm. 1960)
- 4 grudnia – Francisco Franco, hiszpański generał i polityk, dyktator Hiszpanii (zm. 1975)
- 10 grudnia – Maria od Jezusa Ukrzyżowanego Petković, założycielka Córek Miłosierdzia, błogosławiona katolicka (zm. 1966)
- 12 grudnia – Ansgary Malina, polski kompozytor, franciszkanin (zm. 1969)
- 23 grudnia – Franciszek Rogaczewski, polski duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1940)
- 26 grudnia – Štefan Krčméry, słowacki duchowny ewangelicki, poeta, redaktor (zm. 1955)
- 29 grudnia – Maria Imelda (Jadwiga Karolina Żak), polska nazaretanka, męczennica, błogosławiona katolicka (zm. 1943)
Zmarli[edytuj]
- 2 stycznia:
- George Biddell Airy, angielski astronom, odkrywca astygmatyzmu oka (ur. 1801)
- Wincenty Niewiadomski, polski literat, popularyzator nauk przyrodniczych, urzędnik (ur. 1826)
- 6 stycznia – Aleksandra z Potockich Potocka, polska magnatka, właścicielka dóbr wilanowskich, działaczka charytatywna (ur. 1818)
- 31 stycznia – Charles Spurgeon, brytyjski kaznodzieja baptystyczny, teolog i autor pieśni religijnych (ur. 1834)
- 26 marca – Walt Whitman, amerykański poeta, uważany za jednego z prekursorów współczesnej literatury amerykańskiej (ur. 1819)
- 11 kwietnia – Štefan Marko Daxner, słowacki prawnik, publicysta, działacz narodowy i polityk, zaliczany do tzw. „generacji Szturowców” (ur. 1822)
- 17 kwietnia – Alexander Mackenzie, kanadyjski polityk, premier Kanady (ur. 1822)
- 7 lipca – Jan Czerski, polski geolog, paleontolog, przyrodnik i badacz Syberii (ur. 1845)
- 18 listopada – Hannes Finsen, duński polityk, prefekt Wysp Owczych (ur. 1828)
- 6 grudnia – Werner von Siemens, niemiecki wynalazca i konstruktor w dziedzinie elektrotechniki (ur. 1816)
Święta ruchome[edytuj]
- Tłusty czwartek: 25 lutego
- Ostatki: 1 marca
- Popielec: 2 marca
- Niedziela Palmowa: 10 kwietnia
- Wielki Czwartek: 14 kwietnia
- Wielki Piątek: 15 kwietnia
- Wielka Sobota: 16 kwietnia
- Wielkanoc: 17 kwietnia
- Poniedziałek Wielkanocny: 18 kwietnia
- Wniebowstąpienie Pańskie: 26 maja
- Zesłanie Ducha Świętego: 5 czerwca
- Boże Ciało: 16 czerwca
