Cartlanna Clibe: Lá Nua

I mBéal Feirste cois cuain

Freagraí: 14

Táim anseo i mBéal Feirste le cúpla lá, ag glacadh pairte i gclár teilifíse faoi mhalartú tí atá maoinithe ag an gCiste Craoltóireachta.  Faoi dheireadh táim ag baint leasa as an gciste sin a thug mé lámh cúnta do nuair a bhagair mo shean chara, Edwin Poots, an bás air le linn dom bheith im eagarthóír ar Lá Nua!  Táim anseo le mo theaghlach agus caithfidh mé a rá go bhfuilimíd ag baint an sult as an gcuairt go dtí seo.

Is é seo an chéad uair dom ar ais i mBéal Feirste ó bhí mé ag obair le Lá Nua breis is dhá bhliain go leith ó shin.  Tá go leor nithe nach bhfuil athruithe – féile agus fáilte phobal na Gaeilge, mar shampla, is tá roinnt atá athruithe – roinnt siopaí nua tógtha agus roinnt eile foirgintí folmha ar fuaid na cathrach. Bhíomar istigh i gCearnóg Victoria an oíche dheireannach.  Foirgneamh ollmhór atá ann – gan croí gan anam.   Chuamar chuig ‘Toy Story 3’ ann le na páistí agus bhaineamar an taitneamh as – sinn ag caitheamh na spéaclaí 3-D is uile.  Ní fheadar mar gheall ar na spéaclaí sin, cé acu an oibríónn siad nó nach n-oibríonn.  Mhothaigh mé go raibh an scannán as focas go dtí gur chuir mé orm an pheire!

Agus sinn ar ár slí go dtí ár loistín, atá ar an dtaobh eile den chathair ón dtig inar chonaíomar i gceantar Bhóthar Seoighe, ghlaomar isteach go Curley’s, an ollmhargadh sa Kennedy Centre a bhímís ag siopadóíreacht ann cúpla bliain ó shin.   Níl Curley’s ann níos mó – ina áít tá Sainsbury’s, ollmhargadh ollmhór Shasanach, agus an t-Ionad féin féistithe go deireadh.  An rud is mó a thugas faoi ndeara an chomharthaíocht dhá theangach ar fuaid an Ollmhargaidh, é snásta agus ildáite is gairmiúil.    Sin trí aidiacht nár luadh leis an dteanga san aimsir chaite – ní h-ionann an scéal níos mó, a bhuiochas de leithéidí Raidió Fáilte [atá beo ar chur chuige ghairmiúil ach, den chuid is mó, óglaigh amaitéaracha (is le h-ard mheas a thugaim amaitéirigh orthu ar eagla na mí thuisceana!)].

Ní feidir ach a bheith spreagtha ag an obair atá ar siúl anseo i ngort na Gaeilge.  Tá sé ar siúl i ngach cúinne den chathair – san iarthar, sa tuaisceart agus i ndeisceart na cathrach go h-áirithe.  Tá féile ag tosnú amarach [Déardaoin] sa Droichead i gceantar Ormeau, mar shampla, is bhí léacht suimiúil aréir sa Chultúrlann i mBóthar na bhFal.  An taiscéalaí ola is déantóir fuiscí [Heavy Fuel le Dire Straits á cheol agus mé ag scríobh seo!

Sa Chultúrlann chéanna tá go leor bogadh ag titim amach.   Tá Caifé Feirste ag feidhmiú ann anois agus ag déanamh go maith, le réimse maith bídh d’ard chaighdeán ar díol ann ar phraghasanna réasúnta.   Níos mó ná sin tá go leor grúpaí ag bogadh amach chun ligint d’obair togála tosnú ar na h-urláir thuas staighre an mhí seo chugainn.

Aithním go bhfuil ard obair ar siúl sa Droichead agus i gCumann Mhic Reachtain i dTuaisceart na Cathrach agus, go deimhin, i nDoire agus in Iúr Chinn Trá agus in áiteanna eile ar fuaid an tuaiscirt [An Charn mshampla] – ach is í an Chultúrlann cuisle beo na Gaeilge ó thuaidh.   Is í an chló ghorm don tír ar fad gan amhras agus gach noimead a chuirtear amú ag feitheamh ar airgead ón spéir chun a mhacasamhail a chur ar bun i ngach baile mór in Éirinn is noimead amú é nach bhfaighfear ar ais go brach.  Ní mór smaoineamh gur thosnaigh an Chultúrlann gan pingin agus le na focail ‘Eilifint Bhán’ ag macallú timpeall an  fhoirgnimh fholaimh ó mhaoinitheoir a thug bunaitheoirí na Cultúrlainne cuireadh do cuairt a thabhairt ar an áit le féachaint an dtabharfadh an eagras airgead phoiblí don bhfiontar.

Níl gá le foirgnimh nua, deartha ag ailtirí agus a leithéid.  Níl gá ach le seomra amháin mar thús.   Níl a fhios agam, mar shampla, cén fath nach bhfuil iarracht déanta caifé a chur sa siopa leabhar ag 6 Sraid Fhearchair na blianta ó shin chun go bhféadfadh Gaeil Bhaile Atha Cliath teacht isteach agus caifé a bheith acu is, b’fhéidir, leabhar a cheannach.   Nach é ‘footfall’ an príomh rud a bhionn á lorg ag lucht siopaí chun gnó a mhealladh – is cuimhin liom bheith i Waterstones le déanaí i mBaile Atha Cliath agus bhí caifé deas ann.  Ní raibh morán daoine istigh ann ach bhí sé luath ar maidin.   An rud a mhothaím go mbeidh ar shiopaí leabhair an seirbhis sa bhreis chun daoine a mhealladh chuthu le leabhair a cheannach – in áít a bheith á gceannach ar an idirlíon.

Is pleisiúr ar leith bheith ag brabhsáil sa Cheathrú Poilí, Siopa Leabhar na Cultúrlainne.  Is féidir leat leabhar a phiocadh suas agus suí sios leis agus bheith á léamh is tú ag ól chupán ó Chaifé Feirste.  Is minice ná a mhalairt gur cheannaigh mé leabhar sa tslí seo ná aon slí eile.  Tá sé deacair, gan amhras, eirí chomh tógtha faoi leabhair Ghaeilge agus go mbeadh dúil agat leabhar áirithe a cheannach mar ní bhionn an phoiblíocht nó an ‘hype’ mas maith leat.  Nuair a bhíodh Lá ann bhíodh forlíonadh ann gach seachtain le léirmheasanna, gearr scéalta is altanna próis is dánta ann.   Níl an seirbhís sin – agus ní raibh ann ach an iarracht is  lú i gcomparáid leis an dtuairisciú chuimsitheach a dheintear ar gach leabhar leath liteartha a fhoilsítear i  mBéarla.   Ní gá ach teoiric leath-bhacáílte a bheith agat chun cuireadh a fháil chun agallamh a dhéanamh ar sheó Pat Kenny nó Ryan Tubridy ar an Raidio.  Ní gá don teoiric bheith bacáílte ar chorr ar bith le bheith ar leithéidí Newstalk agus níl ansan ach an codán is lú de mheáin na hÉireann.

Tá gá le na siopaí go fóill – leithéidí An Cheathrú Poilí is an Siopa Leabhar – le cois na suíomhanna idirlín, Litríócht.com agus udar.ie   Ach tá gá le níos mó ná sin – tá gá le timpeallacht ina bhfuil tuairimí is caireictéirí na leabhair seo beo beathach inár saol.   Níl sin ar fáil in aon mheán Ghaeilge agus is mór an trua sin nó is iad údair is scriobhnóirí na Gaeilge, iad san a chumann rud éigean óna samhlaíocht nó óna stair – leithéidí Seeamus Mac Seáin atá ag scríobh a chuimhní cinn faoi lathair, lámhleabhar don ghníomhaí teanga an teideal ar cheart do bhaisteadh air (nó is é sin a bheas ann, a bheag nó a mhór!).

Táim tosnaithe ar racht anois agus is mithid dom stopadh.    Tá sé níos deacra alt ghairid a scríobh ná alt fhada.   Sin an rud a dúirt mé inné le Seamus Mac Seáin tar éis do a rá liom go raibh 80000 focal scríte aige laistigh de chúpla mí  – agus anois go raibh scagadh á dhéanamh ar sin.  Anois ba cheart dom mo chomhairle féin a ghlacadh.  Is amhlaidh gur thosnaigh me ag scríóbh de bharr an priocadh a fuair mé ó mo chairde [leantóírí?] sa Chultúrlann a rinne gearán liom, gur shíl siad mé bheith marbh de bharr an laghad a bhí scrite agam ar an mblag le tamall.   Agus lean mé ag scríobh go dtí seo de bharr go raibh mé chomh togtha faoin méid a chonaic mé le cúpla lá anuas.   Tá réabhlóid ar siúl i mBéal Feirste – is mithid an réabhlóid sin a thabhairt ar fuaid na tíre agus is é scríobh an bhlag seo ceann de na slite ar féidir liomsa bheith páirteach sa réabhlóid!

A Eagarthóir ‘Gaelscéal’, focal id chluais

Freagraí: 11

Cheapas tar éis eagrán na seachtaine seo chaite agus an feabhas a thugas faoi ndeara sa nuachtán nua, Gaelscéal, atá maoinithe ag Foras na Gaeilge, cheapas go raibh deireadh raite agam fé’n dtogra seo.   Cheapas go leanfadh an feabhas seo agus, uair éigean amach anseo, go mbainfeadh Gaelscéal na caighdeáin árda iriseoireachta agus bailithe nuachta a bhíodh ag sean Foinse agus ag Lá Nua trath dá raibh.

Nach orm a bhí an dul amú.   An chéad rud ar fiú a rá faoi eagrán na seachtaine seo den ‘nuachtán’, níl aon nuacht ann.  Níl oiread is scéal amháin nach mbeadh léite agus pléite ag pobal na Gaeilge níos túisce an tseachtain seo.

Tá an príomhscéal ag díriú ar an dtoghchán Uachtarántachta ag Ard Fhéis Chonradh na Gaeilge – ní alt nuachta é ach píosa lag tuairimíochta gan oiread is leid go raibh an t-é a scrígh ag labhairt le ceachtar iarrthóir.     Líonadh spáis atá ann seachas rud ar bith eile.   Cur amú phaipéir.

Ach ní sin an peaca is measa a chuirim i leith Gaelscéal.  Is cosúil, ón eagarfhocal, go bhfuil an nuachtán ag tabhairt a chúl do cheann dá mhór fheidhmeanna, de réir mar a thuigimse iad ar aon nós, bheith ag cothú litríocht na Gaeilge.

Seo atá ráite san eagarfhocal agus iad ag phoiblíú ‘mír speisialta litríochta’ an tseachtain seo – bhíodh mír litríochta i Lá Nua agus i Foinse gach seachtain.

Cé nach é ról Gaelscéal léirmheasanna móra litríochta a dhéanamh[sic], tugann muid ár ndeimhin [sic] go ndéanfaidh muid gach leabhar Gaeilge a chuirtear inár dtreo a lua inár Nuacht Litríochta.

Nach cineálta atá tú, a Eagarthóír Chóír, tú ag tabhairt le fios go mbeidh tagairti seachas léirmheasanna ar shaothair litríochta na Gaeilge sa t-aon nuachtán stát mhaoinithe ar an oileán.   Cé thug an cead duit an cinneadh sin a ghlacadh?  Foras na Gaeilge, atá ‘freagrach’ as tacú le foilsitheoireacht na Gaeilge?   Ar thug an Fhoras cead duit an pholasaí seo a fhogairt – nó an mbeidh Ferdie Mac an Fhailigh ar Nuacht TG4 trathnóna anocht ag tabhairt le fios gur ‘sarú chonartha’ atá i gceist leis an bpolasaí seo, díreach mar a bhí an Fhoras ag fógairt ‘sárú chonartha’ Lá Nua  nuair a fhograíomar ag tús Mhí Feabhra 2008 go mbeadh an nuachtán á fhoilsiú mar eagrán PDF feasta?

De réir cosúlachta, ón méid atá léite agam san eagarfhocal, ceapann muintir Gaelscéal nach bhfuil leitheoirí ann do litríocht na Gaeilge agus mar sin nach fiú an tairbhe an trioblóid bheith ag déanamh léirmheasanna ar leabhair nach léitear.

Níl aon amhras ann, áfach, ach go mbeidh dhá leathnach lán dáite ar fáil gach seachtain do leirmheasanna ar earraí leictreonacha, leithéidí an iPad agus, an tseachtain seo, an ‘printéir'[sic].     In áít leirmheasanna fiúntacha go seachtainiúil ar an litríocht i nGaeilge , tá fógraíocht saor in aisce ann do leithéidí Apple agus Microsoft, amhail is go raibh sé ag teastáil ón dhá ollchomhlacht domhanda úd.

B’údar íoróin amach is amach é go raibh mír eile san eagarfhocal – nach leor ábhar amháin i ngach eagarfhocal, nó dhá cheann, seachas ceithre chínn! – ag tagairt don diolúine ón nGaeilge atá ar fáil do dhaltaí atá ábalta a chruthú go bhfuil ‘deacrachtaí foghlama’ acu.     De réir an scéil a tuairiscíodh níos luaithe an tseachtain seo de bharr ‘iriseoireacht’ [agus ní solathar ábhair]  Nuacht RTÉ, tá os cionn leath de na daltaí a bhfaigheann an diolúine seo ábalta na deacrachtaí foghlama a shárú chun teanga ó Mhór Roinn na hEorpa a staidéar.

Seo a deir an eagarfhocal:

Más amhlaidh go bhfuil daoine óga áirithe agus a dtuismitheoirí [nuachtán Ghaeilge áirithe  ag déanamh a seacht ndícheall leis an Ghaeilge [le litríocht na Gaeilge] a sheachaint [a fhágáil in áit na leathphingine], tá obair le déanamh ag gluaiseacht na Gaeilge [leitheoirí na Gaeilge] le cur in iúl dóíbh go bhfuil fiúntas sa Ghaeilge agus i [litríocht] gcultúr Ghaelach na tíre seo.

[Mise a chur na míreanna sin idir [].  Bain triail as na míreanna idir lúibíní a chur in áit na míreanna i gcló dubh agus feicfidh sibh an fhimíneacht atá i gceist agam.]

An fath go bhfuil gá le léirmheasanna – agus ní gá dóibh bheith mór – ar  litríocht na Gaeilge agus go bhfuil sé riachtanach go mbeadh na léirmheasanna sin i ‘nuachtán’  – b’fhéidir gur fearr ‘múchtán’ mar chur síos ar an bhfoilseachán seo – a bheadh á léamh ag Gaeil na tíre agus Gaeil ar fuaid an domhain, go mbeadh feabhas ag teacht ar litríocht na Gaeilge.   Is é sin an fath go bhfuilimse tar éis roinnt léirmheasanna a dhéanamh ar Gaelscéal, ag súil go mbeidh feabhas air.    Cheapas go raibh ag eirí leis feabhsú.  Mo léan lom ach is in olcas atá sé ag dul.

Tá níos fearr ná Gaelscéal tuillte ag pobal na Gaeilge.

Egunkaria, Lá, Foinse agus ‘Saoirse an Phreasa’ san Aontas Eorpach

Freagraí: 4

Saoirse an phreasa san Aontas Eorpach

Tá scéal á thuairisciú ar maidin inniu a thugann mé ar ar thuras ar bhóithrín na smaointe agus a fhagann cheist san aer faoin dearcadh atá againn sa tír seo agus i dtíortha eile san Aontas Eorpach faoi saoirse an phreasa.   Scéal é a thosnaigh go moch maidin Mhárta i mbaile beag tuaithe taobh amuigh de Donostia [San Sebastian] i dtír na mBascach.

Seacht mblian ó shin,agus Lá go fóill ina nuachtán seachtainiúil, dhein fórsaí slandála na Spáinne ruathar ar cheanncheathrú an nuachtáin laethiúil Bhascais, Egunkaria, agus na h-údaráis ag maíomh go raibh an nuachtán ag tacú le ETA.   (Is amhlaidh go raibh eagarthóir an nuachtáín tar éis úrlabhraí ETA a chur faoi agallamh – an oiread is a dhéanfadh aon eagarthóir nuachtáin le h-eagras aintoisceach radacach chun tuiscint a fháil ar a bpleananna agus é sin a roinnt le leitheoirí – ní h-ionann sin agus tacaíocht!)

Ar aon nós, cuireadh ballraíocht d’ETA i leith an eagarthóra, Martxelo Otamendi, agus cuireadh eisean agus ceathrar eile faoi ghlas. Laochra saoirse an phreasa iad Martxelo, Iñaki Uria, Joan Mari Torrealdai, Txema Auzimendi  agus Xabier Oleaga.  Céasadh iad i bpriosún agus bagraíodh marú orthu.     Scaoileadh saor iad tar éis roinnt míonna ach bhí na cúiseanna go fóill ina gcoinnibh.  Dúnadh an nuachtán agus níor osclaíodh ó shin é.

Ach an lá tar éis don nuachtán Egunkaria bheith dúnta, bhí nuachtán eile Bascaise sna siopaí. Tá Berria ag dul ó shin  – agus b’onóir domsa go raibh altanna liom sa dhá nuachtán.

Is cás mór saoirse an phreasa an cás seo.   Go bhféadfadh sé titim amach i dtír atá ina bhall stát den Aontas Eorpach go ndúnfaí nuachtán de bharr easaontas an Rialtais leis an nuachtán.  Duradh gur ar bhonn an ‘chogaidh in éadan sceimhle’ a dúnadh Egunkaria, ach i bhfirinne ba bheart díoltais é an dúnadh in éadan pobal na Bascaise mar gheall ar bheartais ETA, amhail is go raibh an pobal sin ag tacú le ETA.  In ainneoin chomh mór is a bhí an chás seo ó thaobh saoirse an phreasa de, ba bheag tuairisciú a deineadh faoi i nuachtáín na hÉireann seachas i Lá.

Na h-íomhánna a chonacthas, poilíní faoi phuicíní agus iad armtha ag druidim nuachtáin, chuaigh siad glan in éadan an tsoiscéal Eorpach a bhionn á chraobh scaoileadh ag na h-údaráis.  Ní fhéadfadh a leithéid de rud titim amach anseo, an bhféadfadh.

[Ar ndóigh, creidimse gur tharla rud éigean cosúil leis in Éirinn nuair a druideadh Lá Nua agus Foinse de bharr ‘easpa tacaíochta’ an Fhorais agus anois go bhfuil an dream iriseoirí a bhí ag cur na ceisteanna crua agus ag déanamh fiosruithe fagtha ar an imeall agus glúin nua ‘solathróirí abhair’ fostaithe ina n-áít – ach sin mo shean phort agus tá a fhios agaibh cá sheasaim!]

Tá an cás anois thart.  Tá sé ráite ag Ard Chúirt na Spáinne gur míléamh ar an mBunreacht an cinneadh an nuachtán a dhúnadh i 2003:

The ruling also points out that the closure of Egunkaria was “not directly covered by the Spanish Constitution”. “The mistaken vision that anything to do with the Basque language and all culture in that language must be being promoted or controlled by Eta leads to a mistaken interpretation of the facts,” the ruling continues to say.

“It was clear from the newspaper’s editorial line that it did not follow Eta’s instructions”, it concludes.

Ná h-abair nach bhféadfadh a leithéid titim amach in Éirinn!      Má tá ceacht ar bith le foghlaim ó scéal Egunkaria, go gcaithfidh pobal Ghaeilge na hÉireann, má theastaíonn nuachtán neamhspleach agus neamh eaglach uainn é a mhaoiniú as ár bpócaí féin go direach, seachas é a dhéanamh trí aisínteachtaí atá faoi smacht pholatúil phairtithe éagsúla, aisínteachtaí ar nós Foras na Gaeilge atá i gceist agam.     Ach b’fhéidir go bhfuil an cath sin caillte theana féin.  [Iar nóta: Mo phardún – nach bhfuil Nuacht 24 ann, gan maoiniú ar bith, mar chomharba ar Lá.   Ba dheas an rud é, áfach, dá mbeadh an t-airgead ann ó lucht na Gaeilge chun tacú leis an dtogra sin….]

Is fiú go mór an chúntas seo a foilsíodh i Time i 2003 a léamh.

First came the predawn trip, blindfolded in the back of a Spanish paramilitary van, from his home in Tolosa to a police cell in Madrid. It was there, claims Martxelo Otamendi — the last managing editor of the now banned Basque-language daily Egunkaria — that his ordeal began. While police interrogated him about his newspaper’s alleged links to the Basque separatist terror organization ETA, he claims they had him stand naked in his cell for three days, with a chance to sit down only every five hours. Otamendi, 45, says the police humiliated him for his homosexuality, telling him to “take the position I use when my lover and I make love.” On the third day, he says, they gave him the notorious treatment known as la Bolsa — “the bag” — a plastic sack pulled over the head to cause a panic they hoped would compel him to name his ETA contacts. But Otamendi insists he has none. His only relationship with the terrorists, he says, was several interviews conducted years ago. “There’s never been any suggestions from ETA to our paper, no orders, absolutely nothing,” he says.

Otamendi’s explosive and still unproven story has been vociferously denied by the Spanish government. Nevertheless, the Feb. 20 closure of Egunkaria and the detention of 10 of its managers — five of whom remained in custody last week — have given fresh focus and energy to Basque feelings of martyrdom. A crackdown meant to weaken Basque national solidarity may have done the reverse.

Tuilleadh: http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901030317-430697,00.html#ixzz0kyGZe2Fp

Is féidir libh teachtaireacht tacaíochta a sheoladh chuig Berria tre twitter.  Is é #egunkarria an seoladh le h-úsáid sa teachtaireacht agus feicfear tú ar an bpríomh leathnach….

iGaeilge ar phríomh leathnach Berria.....

Ní bhionn gnó gan stró….

Freagraí: 6

Táim im bhall de Chlub Leabhar Coiscéim Feirste le blianta fada agus is é an buntáiste is mó a fhaighim de bharr an bhallraíocht sin, go seoltar leabhair Ghaeilge chugam go trath rialta le linn na bliana.  Tá lascaine mór i gceist fiú go bhfuil taille ballraíochta €60 in aghaidh na bliana i gceist anois.  [Is amhlaidh go bhfoilsíonn Coiscéim an oiread san leabhar gach bliain go mbionn na leabhair ag teacht ina shruthán gléineach chugam tríd an phost.]

Is éard an míbhuntáiste is mó a bhaineann leis an mballraíocht agus mo shuíomh faoi lathair nach mbím ann le h-aghaidh na h-ocáidí seolta sa Chultúrlann.  Bhí trath ann go raibh mé beo ar sciatháin sicín, rollaí ispiní is smailceanna dá leithéid, agus gloiní fíona gan stop anuas orthu sin!]

Ar aon nós, tháinig dhá leabhar chugham le déanaí – ceann amháin faoi Robert McAdam [Cultúrlann McAdam O Fiaich], an Gael Protastúnach a thug an Ghaeilge slán cois cuain sa 19ú céad.] ó pheann Shean Mhic Diarmada agus Bhríd Mhic Sheáin.

An ceann eile, Stró an Ghnó le Máirtín  O Muilleoir, leabhar beag tanaí atá ann ach má tá sé tanaí, cosúil leis an údar, tá toirt ann freisin sa mhéid is go bhfuil comhairle anseo a bheadh ina thaca le aon fiontaí agus é nó í ag tosnú ar dhreimire na fiontraíochta.

Léigh mé sciar mhaith de aréir – ar ndóigh bhí sé éasca nó ní h-é seo an chéad uair dom cuid is mó d’abhar an leabhair seo a fheiceáil mar gheall gur fhoilsíodh cuid is mó de roimhe mar cholún ghnó i Lá Nua.

Le linn dom bheith im eagarthóir i Lá Nua/Lá, rith sé liom ná raibh bun nó barr leis ná rabhmar ag baint úsáide as talainn scriobhnóireachta/iriseoireachta ár gceann foirne.  Chuir mé brú air colún a sholathar dúinn agus is é seo an toradh.

Tá alán píosaí comhairle sa leabhar seo ón údar féin, ó údair eile atá léite aige agus ó fhiontraithe Ghaelacha.  Tá luach leo ar fad – cuid acu níos luachmhaire ná a cheile, cuid acu ag treasnú a cheile, cuid acu ar aistriúcháin loma iad ar raitis i mBéarla.

Taithníonn cúpla ceann agam ach go h-áirithe:

Láimhsigh píosa páipéir uair amháin, ansin gníomhaigh air.  Ansin cur i comhad é, (an áit ar chóir do mhiontuairiscí gach cruinnithe a bheith).  Má tá do dheasc lán duilleoga le rudaí atá le déanamh, tá tú ag déanamh barraíocht nó níl tú eifeachtach (ticeáil ceann amháin).

Agus, is maith liom an leid seo freisin cé nach bhfeictear dom gur duine mé a ghlacfaidh leis an gcomhairle seo go h-éasca:

Caill an argóínt agus coinnigh an chustaiméir.

Tá tanaíocht an leabhair seo ina bhua go h-áirithe mar gheall ar an chúis go bhfuil an oiread san leabhair ‘DIY Fiontraí’ amuigh ansin ó údair atá tar éis gnóanna a bhunú nó a staidéar ar fuaid an domhain.  Seo údar a bhunaigh gnóanna agus atá staidéar déanta aige orthu, conas mar a eiríonn leo agus cén fath go dteipeann orthu, tá go leor leabhair gnó léite aige [nó bhíodh go leor acu ar na seilfeanna ina oifig ar aon nós, nuair a bhínn ag cruinniú leis le linn laethannta Lá Nua] agus níl fiontraí i saol na Gaeilge nach bhfuil aithne aige orthu.

Mar sin, dein cinneadh gnó stuama inniu.  Ná ceannaigh slam mór leabhair ghnó i mBéarla nach léifidh tú choiche.  Ceannaigh ceann amháin beag tanaí i nGaeilge a léifidh tú – léigh na leideanna istigh ann agus cuir i bhfeidhm ar a laghad ceann amháin.    Má dheineann tú sin, beidh tú céim níos giorra don chéad mhilliún!

Tá píosa comhairle amháin, ó Chaolfhionn Nic Phaidín, nár mhiste liom a lua i gcomhthéacs na cainte a bhí agam inné le Séamus Mhic Seáin agus, chomh maith ar an abhar seo, an Ghaeilge sa saol ghnó.

“Mura mbogann tú ar aghaidh, scuabfar chun siúil thú. Cuir do chuid fuinnimh isteach [sic] san am atá romhat. Ar tharla roimhe, tá sé thart: RÉAMHRÁ: Foghlaim uaidh ach déan dearmad air.”

[Is liomsa na ‘sicanna’  – ní gá fuinneamh a chuir isteach san am atá romhat, ní gá ach é a chur san am atá romhat?]

Tar éis an réamhrá fadalach sin, an rud ar mhaith liom a rá ná seo.  B’é Lá/Lá Nua an chéad nuachtán Ghaeilge chun spás ceart a thabhairt do chúrsaí gnó.  Chreid mé go laidir gur cheart go mbeadh gach rud i nuachtán Ghaeilge a bhionn i nuachtán ar bith eile – agus thug mé an bearna seo faoi ndeara.   Anois ní doigh liom go bhféadfaí nuachtán Ghaeilge a fhoilsiú gan ‘Earnáil Ghnó’ substaintiúil ann, an oiread Gaeil fiontraithe atá ag treabhadh leo ina ngoirt féin, ag saothrú airgid agus ag sasú an chustaiméara.

Mar a dúirt an t-é go ndúirt é:  Success has many fathers, failure is an orphan.   Is cúis bhróid an láimh a bhí ag Lá Nua faoi mo stiúr sa phroiseas sin.  Maireann spiorad Lá/Lá Nua go fóill dá bharr seo agus tá sí beo i leathnaigh leabhair Uí Mhuilleoir.

Is fiú a lua freisin go bhfuil alt aige sa leabhar seo ar an eispearas a bhí aige le Lá.{lch 91].  Cuireann sé an fiontraí i gcomparáid le h-iománaí ó Chill Chainnigh.  Dar leis go gcailleann iománaithe an chontae sin corr chluiche agus gur chóir an duine a mheas ar an mbealach a eiríonn sé aníos as an bhuile a leagann é, ní chomh minic agus a leagtar é.   Cheannaigh sé an chiall sin go daor – ach sin ceacht nach bhfoghlaimeoidh na maorláthaigh is na Méirligh a chur an caidhp báis ar Lá/Lá Nua.

Cuir an stró ort féin an leabhar seo a cheannach ar do luaithe chaoithiúlacht – agus creidim go laghdóidh tú an stró ort féin agus ar do ghnó ina dhiaidh duit é a léamh….

Is féidir an leabhar a cheannach anseo nó cláraigh le Club Leabhar Coiscéim Feirste inniu.

Nuacht7 – an chéad radharc de nuachtán nua i nGaeilge

Freagraí: 15
Príomh leathnach Nuacht 7

Príomh leathnach Nuacht 7

Seo agaibh príomh leathnach Nuacht7 – nuachtán atá sé i gceist ag Bard na nGleann, comhlacht uaillmhiannach ó Bhéal Atha’n Ghaorthaidh i nGaeltacht Mhúscraí i gContae Chorcaí, a fhoilsiú má bhronntar an chonradh atá á thairiscint ag Foras na Gaeilge don nuachtán seachtainiúil ar an gcomhlacht.

Táim féin luaite leis an dtionscnamh ós rud é gur chuir mé comhairle orthu agus, anuas ar sin, go bhfuil sé i gceist go mbeinn im eagarthóir má eiríonn leis an iarratas.  Níl aon bannaí ann go n-eireoidh leis an iarratas, gan amhras, de bhrí go bhfuil iomaíocht tréan ann ó ghrúpaí eile, ina measc mo cháirde i Nuacht24 agus, freisin, leithéidí iar fhoireann Foinse, comhphairtíocht idir Eo Teilifís agus an Connacht Tribune agus Adman Publishing, foilsitheoirí ‘Inside Ireland’.

Creidimíd go bhfuil tairiscint laidir curtha i láthair an Fhorais againn – bhí an cruinniú sin ann inné [Dé Chéadaoin] agus tugadh éisteacht mhaith dúinn.   Chomh fada agus go ndeintear an chinneadh ar bhonn fhiúntas an iarratais – agus níl aon chúis agam a mhalairt a shamhlú – seachas cúinsí polatúla maidir le suíomh an nuachtáin [bheith i gConamara, mar shampla] – ba cheart go mbeadh Nuacht7 san áireamh nuair a bheidh an chinneadh á dhéanamh ar Samhain 20.

Tá comhairle agus gach cúnamh á fháil againn ó ghrúpa nuachtáin atá breis is 1m leitheoirí ag a gcuid nuachtáin náisiúnta, laethúla, seachtanúla agus áitiúla ana neart don iarratas againne.   Leis an chabhair seo beimid ábalta na sean chonstaicí a bhíodh ag nuachtáin Ghaeilge roimhe seo – dáileacháin, margaíocht agus díolaíocht – a shárú.

Is féidir libh bhúr strac fhéachaint a thabhairt don eagrán samplach thuas le blaiseadh den nuachtán a fháil.  Ní saothar criochnaithe é ná baol air agus tá roinnt leathnaigh ar iarraidh ón eagrán ar líne.     Léiríonn an eagrán seo an samhlaíocht agus an uaillmhian atá againn mar nuachtán – an chineal scriobhnóir ar mhaith linn a mhealladh chun bheith pairteach linn agus an cur chuige snásta gairmiúil a bheidh ár dtreorú.

Is cinnte, dar liom, go bhfuil an barra a bhí ann roimhe seo ardaithe sa chomórtas seo.   Pé nuachtán a bhainfidh beidh ar an nuachtán sin a bheith níos fearr ná na nuachtáin a chuaigh romhainn.     Ní le tarcaisne a deirim sin – ach le buiochas.  Lena linn féin, d’ardaigh Foinse agus Lá/Lá Nua an barra.  Anois tá orainn tabhairt faoin obair seo in athuair.

Tá níos mó i gceist leis an iarratas seo gan amhras – agus deinfear é a phlé lá níos faide anonn.   Fagfaidh mé agaibh é mar lón machnaimh agus tabharfaidh mé deis díbh bhúr dtuairimí ina leith a nochtadh.

Ciorcal cúng ‘Comhar’

Freagraí: 10

Tharla go raibh mé i siopa Easons i lár na cathrach inniu agus, de thimpist, thug mé faoi ndeara an eagrán is déanaí den iris Ghaeilge ‘Comhar’ ar an seilf is ísle de chúinne na dtreimhseachán cúrsaí reatha.  Shátaigh mo fhiosracht faoin iris mo dhroch eispearas leo anuraidh agus cheannaigh mé eagrán.

Ní raibh aon dóchas agam go mbeadh aon rud fiúntach san iris – ag an am chéanna bhí mé ag súil le caighdeán áirithe iriseoireachta.  Ní raibh sé le fáil san alt ar léigh mé faoin ceannteideal ‘Bás na nuachtán’.

Alt leataobhach agus leisciúil abea seo faoi na nuachtáin Ghaeilge agus, go h-áirithe, Foinse is Lá Nua, ar eirigh as cló le sé mhí anuas.  Ní raibh a fhios agam an alt staire nó tuairimíochta a bhí ann ach bhí cuid de na fírící ar a raibh sé bunaithe amhrasach mura raibh siad mí chruinn ar fad.

Tabharfar amach dom as díriú ar scéal Lá Nua – tá sé in am an scéal sin a ligint tharam is dócha – ach nuair a thugaim faoi ndeara alt atá bunaithe ar fhíricí mí chruinn faoi nuachtán a bhí chomh fite fuaite le mo shaol, cuireann sé idir díomá agus olc orm.

San alt seo, áfach, tugadh cúpla rud le fios nach raibh cruinn agus nach raibh iomlán.

I 2003 d’infheistigh an comhlacht nuachtáin, Belfast Media, faoi stiur Mháirtín Uí Mhuilleoir , ann agus le cabhair ó Fhoras na Gaeilge, láinseáladh é arís mar nuachtán laethúil.

Níl an ráiteas sin ón alt beacht nó iomlán.  Mar shampla, ba i 1999 a rinne Belfast Media (an uair sin an Andersonstown News Group) infhéisitiú i Lá.  I 2003 a rinneadh athsheoladh ar an nuachtán laethúil.  Niorbh é Foras na Gaeilge a thug cabhair ach infheisteoirí fud fad na tíre a cheannaigh sciarana ar £500 nó €750.   Ní h-amháin gurb é seo an chéad nuachtán laethúil i nGaeilge ach an chéad nuachtán Ghaeilge a chuir fáilte roimh pháirtíocht ón bpobal agus a fuair an pháirtíocht sin.  Ní chreidim gur caitheadh go maith le na sciarshealbhóirí sin agus Lá Nua á dhruidim ach sin mar a bhí sé.

Luaitear deontas €277,300 le Lá Nua ach ní h-é seo an deontas a ceadaíodh do Lá Nua tar éis gur bhuaigh an nuachtán sin comórtas poiblí i 2006.   De reir an phreas-raitis seo, is é £400,000 thar dhá bhliain an deontas a ceadaíodh.  Tugadh €596,000 mar chothrom an tsuim sa phreas ráiteas. Ní gá a rá ná raih an luach sin ar an suim i sterling ag tús 2007 agus a raibh ag deireadh 2008.

An t-aon chabhair a tháinig ó Fhoras na Gaeilge ag an am sin gur oscail siad cúpla buidéal seaimpéan ag an ocáid seolta.   Sinne a cheannaigh iad!

Cúig nuachtán atá luaite san alt seo a chuimsíonn an tréimhse 1943-2009 – Inniu, Anois, Lá/Lá Nua, Foinse agus Amarach.  Níl ach tagairt sleasach ann do Amárach agus is beag eolais atá sna míreanna faoi na nuachtáin eile.  Ní léir gur deineadh aon taighde ar an alt seo – seachas athrá a dhéanamh ar roinnt ‘clíchéanna’ faoi na nuachtáin.

M.sh:

De na chúig pháipéar[sic] atá luaite ba é Foinse ab fhearr chun freastal ar léitheoirí Gaeltachta agus Galltachta araon agus thug sé gairmiúlacht isteach in iriseoireacht na Gaeilge nach raibh ann roimhe sin.

Ní léir domsa go bhfuil bunús fírice leis an ráiteas seo – níl ann ach tuairim agus ní aontaim leis.  Maith go leor.   Bheadh sé spéisiúil a fhiosrú mar shampla faoi dhíolaíocht Foinse sa Ghaeltacht.  Creidim go raibh sé lag amach is amach.   Ní chreidim gur féidir ‘Foinse’ agus ‘gairmiúlacht’ a chur in aon ábairt gan an focal ‘ach’ a bheith san abairt chéanna.  Léiríonn Nuacht 24 agus nós* – atá á fhoilsiú ar bhonn deonach – nach ionann gairmiúlacht agsu airgead.  Nior luadh ceachtar acu san alt seo.

Ní chuirfeadh sé íontas orm go raibh alt i Comhar ag tabhairt ard mholadh do Foinse.  Bhí eagarthóir Comhar ina cholúnaí le Foinse ar feadh i bhfad.

Cuireann sé íontas orm, áfach, ná raibh alt ag plé na gcúiseanna le teip Foinse in iris ar nós Comhar.  Nach é sin an cineál ailt atá á lorg ag léitheoirí, alt a fhiosraíonn fios fatha na bhfadbhanna a d’eirigh idir Foinse agus Foras na Gaeilge.   Ar ndóigh, tá Comhar maoinithe ag an bhForas agus ní léir go bhfuil an cnamhdroma ag an iris na h-altanna atá gá leo a fhoilsiú, fiú má cháineann na h-altanna sin, ar bhonn chuiditheach fiú, an mhaoinitheoir.

Scéal suimiúil scéal na nuachtán Ghaeilge agus níor tugadh an meas ceart don scéal in alt Comhar.   Dearcadh cúng a léiríonn an iris seo ar shaol na Gaeilge agus ar an domhan mhór.  Ciorcal cúng scríobhnóirí atá á fhoilsiú san iris – baill de bhórd na h-irise is mó a bhíonn ag solathar na n-altanna, dealraíonn sé dom, agus mé ag léamh an eagrán is déanaí.

Feartlaoi ró luath, ró chineálta ar an Aire?

Freagraí: 4

Tá cosa an Aire Uí Chuív nite is cosúil mas aon tomhas an moladh deireadh a chur leis an Roinn Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta i dtuarascáil Mhic Carthaigh  – An Bórd Snip Nua – agus, anois, alt san Irish Times ag Seán Tadhg Ó Gairbhí ag tomhas an tionchair a bhí ag gharmhac Eamon Devalera ina thréimhse mar Aire sa roinn sin.

    Nílim chomh cinnte go bhfuil deireadh leis an Roinn nó tá go leor cainte ag na h-airí faoi thuarascáil Mhic Carthaigh bheith ina ‘bhiachlár’ ar féidir leo bheith ag roghnú as de réir mar is mian leo.

    Ach nílim cinnte ach an oiread nach bhfuil an feartlaoi seo ró chinealta faoin Aire.

    Mar sin féin, beidh pobal na Gaeilge agus na Gaeltachta buíoch d’Éamon Ó Cuív amach anseo. Nuair a thagann deireadh lena ré mar Aire Gnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltachta tá gach seans ann go ndéarfar gurb é an tAire Gaeltachta ab fhearr riamh é.

    An Aire Gaeltachta ab fhearr riamh – b’fheidir é mar ní mór é a chur i gcomparáid le h-Airí eile a raibh sa phost sin agus is beag Aire Gaeltachta a raibh thar moladh beirte.

    An deacracht atá agam leis an Aire  O Cuív go raibh sé – agus go bhfuil sé fós – ró cheangailte le nóisean sean aimseartha den Ghaeltacht agus den Ghaeilge agus go bhfuil an tionchar atá aige ag cur moille ar chúrsaí seachas a bheith á mbrostú chun cinn.

    Sin an fath gur thug mé ‘aire analógach sa ré diigteach’ air.  Ar ndóigh, taobh amuigh de Éamon Ryan, is beag aire atá ann a thuigeann, dar liom, an saol chomhaimseartha agus na feidireachtaí a bhaineann leis an dtodhchaí digiteach.  An bhfuil aon dealramh bheith chomh buartha faoi na bainc – agus ag caitheamh airgead amú chun iad a tharrtháil  – sa ré seo?

    Na rudaí a luann Seán Tadhg  ar thaobh an sochair, chuirfinnse anois iad ar thaobh an dochair:

    Ar thaobh an tsochair de chuntas Uí Chuív tá, i measc rudaí eile, an tAcht Teanga, stádas na Gaeilge san Aontas Eorpach, agus an feabhas as cuimse atá tagtha ar bhonneagar na Gaeltachta.

    Dar liomsa, tá an ró bhéim ar mhaorláthas san Acht Teanga ag tachtadh na Gaeilge agus ní fheicim morán de bhuntáiste phraiciticiúil le stádas oifigiúil oibre a bheith ag an dteanga san Aontas Eorpach seachas postanna a chur ar fáil do dhlítheangeolaithe.

    Ní fheictear dom ach an oiread go bhfuil an bonneagar sa Ghaeltacht tar éis feabhsú ‘as cuimse’.   B’fhéidir gur amhlaidh an scéal i gConamara, i gcúlchlós an Aire féin, cé nach gceapfainn go n-aontódh muintir an Cheathrún Rua liom sa mhéid sin agus iad go fóill gan uisce inólta ón sconna.   Tá réimsí móra den Ghaeltacht go fóill gan leathanbhanda, rud a fhagann iad go mór faoi míbhuntáiste sa ré digiteach.

    Mar atá ráite agam anseo roimhe seo, creidim gur theip go tubaisteach ar an Aire aon chabhair phraicticiúil a thabhairt do Foinse nó do Lá Nua nuair a bhí géarghá leis an dtacaíocht sin.  Ní h-amháin nár tháinig sé i gcabhair ar cheachtar nuachtán nuair a chuaigh siad in adharca le Foras na Gaeilge ar cheisteanna mhaoinithe ach tá sé ag suí ar a lámha maidir le rialachán a dhéanamh ar cheist na fograíochta.  Fiú má dheineann sé cinneadh anois, ag cur iachaill ar na h-eagrais poiblí is na ranna stáit fógraí a fhoilsiú go dhá theangach, na leaganacha Ghaeilge sna meáin Ghaeilge agus na leaganacha Bhéarla sna meáin Bhéarla, beidh sé ró mhall nó tá Foinse agus Lá Nua i measc na h-iar nuachtáin Ghaeilge eile anois, i gClólann na Naomh!, Anois, Inniu, Amarach, an tÉireannach, Fáínne Geal an Lae, an Claidheamh Solais &rl.

    Dár ndoigh, ní gá go gcosnódh sé níos mó airgid nuachtán Ghaeilge a fhoilsiú dá mba rud é gur léiríodh níos mó solúbthacht ar an módh foilseacháin.   Dá mba rud é go mbeadh cead ag Lá Nua nó Foinse foilsiú mar leagan PDF amháin, mar a d’iarr Lá Nua ar aon nós, bheadh níos mó airgid ar fáil chun an abhar agus an dearadh a fheabhsú de bharr go raibh níos lú á chaitheamh ar chló agus ar dháileadh.     Maith go leor, ní raibh an rogha sin ar fáil sa chonradh a bhí ag Lá Nua ach is peaca é ná raibh an rogha ar fáil sa chonradh a bhuaigh Foinse agus nach bhfuil sé ar fáil sa chomórtas atá ar siúl faoi láthair chun comharba ar Foinse a aimsiú.   In áit a bheith ag reachtáil comórtas le h-aghaidh nuachtán seachtainiúil – a bheadh, is cosúil, lonnaithe sna 26 contae, tá rogha ar fáil don Fhoras agus don Aire a mhaoiníonn an Fhoras, maoiniú mar is ceart a chur ar fáil don Druma Mór/Nuacht 24.    Ach seo chugainn an maorláthas – agus an criochdheighilteachas arís – nó ní féidir leis an Aire nó an Fhoras, is cosúil, tacú le togra atá lonnaithe ó thuaidh.

    Tá smaointeoireacht an Aire ró theorannta – agus ní an ‘teorainn’ amháin atá i gceist agam le seo.   Ní teorainneacha na Gaeltachta ach an oiread.

    Anois táimíd ag fánacht ar an Aire an plean a fhoilsiú chun an Ghaeilge a thabhairt slán.   Tá méar fada an Aire tar éis foilsiú an phlean a gealladh i Nollaig 2006 go mbeadh sé ar fáíl roimh dheireadh na bliana seo chaite nó ‘laistigh de dhá bhliain’ agus anois beidh sé á fhoilsiú ag am go bhfuil an comhthéacs athruithe go h-iomlán.  Má tá acmhainní breise –  nó acmhainní ar bith – ag teastáil chun míreanna an phlean seo a chur i bhfeidhm, beidh sé deacair nó dodhéanta teacht ar na h-acmhainní seo ón Státchiste.   Agus cad é an tairbhe don Stat plean a fhoilsiú mura bhfuil na h-acmhainní – nó an toil pholatúil troid san fhóram phoiblí ar son na hacmhainní seo – ann chun an plean a chur  i bhfeidhm?    Tá seilfeanna lán de phleananna ag bailiú deanaigh i Roinn na Gaeltachta.

    I mo shamhlaíocht den phlean seo, bhí áit lárnach ag na meáin Ghaeilge, idir fuaim, fís agus cló is ar líne, san obair chun 250,000 cainteoirí laethúla Ghaeilge a bheith ann faoi 2028.   Ach anois tá na meáín cló nach mór imithe, tá ciorruithe eile á moladh do TG4 agus tá RTÉ Raidió na Gaeltachta fós siocaithe sa sean aois.

    Sin ar fad ar sheal faire an Aire Uí Chuív.

    Is cuimhin liom go raibh geallúint mar cheannlíne i gclár toghcháin FF ag an olltoghchán i 2007 go mbeadh Aireacht Sinsearach Rialtais ag an nGaeltacht.  Rinne an Aire é féin mór den mhéid sin agus é ag caint liom is iriseoirí eile sna meáin Ghaeilge.   Anois is cosúil go bhfuil an geallúint sin le briseadh, cosúíl le go leor geallúint eile.

    An Aire Gaeltachta is fearr riamh, ní fheadar.  An Aire Gaeltachta deireannach, is doichí.

    Fagann sin an cheist.  Céard a dhéanfaimíd mar fhreagra ar seo ar fad?  An gá dúinn, mar a mhol Máire Mhic Niallais ó Chomharchumann Gaoth Dobhair ar RnaG an lá deireannach, ‘eirí amach’ i gcoinne mholtaí Mhic Carthaigh.

    Táim féin ag obair ar thrachtaireacht ar an dtéama;  An Ghaeltacht Ghlic: a bheidh á fhoilsiú anseo go luath.  Níl mo Ghaeltacht ina Ghaeltacht ‘A’, ‘B’ nó ‘C’.  Is Gaeltacht gan teorainn é.  Gaeltacht digiteach don ré digiteach.   Ach beidh tuilleadh faoi seo ar ball.    Mura mbionn Aire ‘Gaeltachta’ ann amach anseo, beidh orainn ‘aire’ a thabhairt don Ghaeltacht sinn féin!