Crá Croí Cois Cuain

Winifred Carney

Rugadh Winifred Carney ar 4ú Nollaig 1887 i mBeannchar, an duine ab óige de sheisear clainne le Alfred agus Sarah Carney. Scair na tuismitheoirí agus Winifred iontach óg agus bhog sí lena máthair go Ciorcal Chathair Luail i mBéal Feirste.

Chuaigh an athbheochan chultúrtha go mór i bhfeidhm ar Winifred agus í ag fás aníos sa chathair. Chuir sí suim sa cheol, sa stair agus sa teanga, agus bhí sí ina ball de Chonradh na Gaeilge.

Bhí sí bainte leis an ghluaiseacht ar son cheart vótála na mban ag an am seo agus nuair a chuaigh timpeall 2,000 oibrí muilinn (mná ar fad) ar stailc go tobann i mí Dheireadh Fómhair 1911, bhí lámh ag Carney i mbunú Cheardchumann Oibrithe Fíodóireachta na hÉireann (ITWU).

Faoi 1912 bhí sí ag obair go lán-aimseartha leis an ITWU agus lena mháthairchumann, an ITGWU. Bhí an pá go dona ach bhí sí sásta a scileanna eagrúcháin a chur ar fáil ar son na cúise. Tríd an obair seo bhuail sí le James Connolly, agus roimh i bhfad bhí sí ag feidhmiú mar rúnaí pearsanta don Chonghaileach chomh maith.

Nuair a bunaíodh Cumann na mBan in 1914 bhí Winifred ar dhuine de na chéad bhaill i mBéal Feriste. Theagasc sí ranganna garchabhrach agus dúradh go raibh an-urchar aici le raidhfil. (Ba é craobh Feirsteach Chumann na mBan an t-aon cheann a d’úsáid gunnaí.)

Agus Éirí Amach 1916 ar na bacáin, thug an Conghaileach Winifred go Baile Átha Cliath agus d’fhan sí lena thaobh an t-am ar fad mar aidiúnach in Arm Cathartha Éireann. Ar 24ú Aibreán bhí sí ar an líne tosaigh a chuaigh ó Halla na Saoirse isteach in Ard-Oifig an Phoist.

I lámh amháin aici bhí a clóscríobhán agus sa lámh eile bhí Webley.

Ar tús ba í an t-aon bhean san Ard-Oifig ach d’athraigh sin mar a lean an tseachtain ar aghaidh. Faoin Aoine bhí 31 bean ann ach leis an áit trí thine thug an Piarsach ordú dóibh éalú ón fhoirgneamh. Dhiúltaigh Winifred glacadh leis seo agus d’fhan sí leis na ceannairí go dtí an deireadh in éineacht le beirt bhan eile – Julia Grenan agus Elizabeth O’Farrell.

Nuair a ghéill fórsaí na poblachta tugadh Carney go Príosún Chill Mhaighneann, áit ar chuala sí na ceannairí ar fad a gcur chun báis idir 3ú agus 12ú Bealtaine. Bhí sí imtheorannaithe gan triail i bPríosún Aylesbury i Sasana go dtí gur scaoileadh saor na cimí ar fad Oíche Nollag 1916.

Winifred Carney (faoin fháinne ór) le roinnt iarchimí eile taobh amuigh de Halla na Saoirse

Tháinig sí abhaile agus léim sí isteach san obair arís. Toghadh í mar uachtarán ar chraobh Bhéal Feirste de Chumann na mBan. Tháinig brú ón bhun aníos ó na mná seo agus baill den ITGWU go mbeadh Winifred ina hiarrthóir don olltoghchán in 1918.

D’aimnigh Sinn Féin í do cheantar aontachtach in oirthear Bhéal Feirste nach raibh aon seans aici ann. D’ainneoin na ndeacrachtaí agus an easpa tacaíochta, d’fhógair sí clár láidir ar son phoblacht na n-oibrithe.

Ní raibh mórán bainte aici le Sinn Féin i ndiaidh an toghcháin. Chonacthas di go raibh dearcadh coiméadach chun cinn san eagraíocht sin thar aon smaoineamh radacach.

Scríobh sí go fáidhiúil chuig comhghleacaí ceardchumainn a toghadh in 1918:

“I wonder in time to come shall we occupy the same bench or shall you have become a Conservative while I remain an extreme anarchist because you see I am determined that I too shall one day share the responsibility in directing the government of the couuntry?”

Lean Carney léi ag obair le Cumann na mBan, agus bhí sí ina rúnaí ar an chiste do chleithiúnaithe na gcimí poblachtacha. Bhí an teach s’aici faoi choiméad ag na póilíní agus ba mhinic a rinneadh ruagar air.

Agus an fhrith-réabhlóid in uachtar i ndiaidh 1922, agus na sé chontae faoi smacht an Stáit Oráistigh, am gruama a bhí ann do dhaoine cosúil le Winifred a chreid sa phoblacht shóisialach.

Lean sí ar aghaidh ag obair áfach ar son chúis an lucht oibre. Phós sí George McBride ó Bhóthar na Seanchille in 1928 agus bhí an bheirt acu páirteach in imeachtaí cosúil le stailc na fóirithinte baile in 1932 agus leis an Chomhdháil Phoblachtach.

Theip a sláinte uirthi mar gheall ar na tréimhsí éagsúla a chaith sí faoi ghlas idir 1916 agus 1923, agus fuair Winifred Carney bás ar 21ú Samhain 1943. Bhí sí 55 bliain d’aois.

Agus muid ag comóradh céad bliain ó Éirí Amach na Cásca, bíodh daoine cosúil le Winifrd Carney ina n-eiseamláir againn agus muid ag díriú ar an ghnó gan críoch – an athbheochan chultúir agus teanga, cearta na mban agus cúis an lucht oibre.

Cartún le Latuff

Seachtain ó shin d’oscail siopa nua ar Bhóthar na bhFál díreach taobh le Cultúrlan McAdam Ó Fiaich – Ceiliúr an Choilm, fiontar sóisialta a dhíolann earraí Palaistíneacha le tacú le déantúsóirí Palaistíneacha.

Bíodh is go raibh an tionscnamh dlúthpháirtíochta seo ag Gaeil Bhéal Feirste ar na bacáin ar feadh míonna, d’oscail an siopa le linn tréimhse ina raibh foréigean Iosrael ar na Palaistínigh ag méadú arís.

Ó bhí tús mhí Dheireadh Fómhair, tá 50 Palaistíneach básaithe ag fórsaí míleata Iosrael – ag fórsaí oifigiúla an stáit agus ag na lonnaitheoirí Síónacha. Ní raibh ocht mbliana deág d’aois sroichte ag fiche acu.

Ó bhí an bhliain 2000 ann, dhúnmharaigh Iosrael 2,000 páiste. Is ionann sin agus páiste amháin gach trí lá.

Tá sé anois deich mbliana ó rinne beagnach 200 eagraíocht sochaí sibhialta na Palaistíne an glaoch ar son gluaiseachta idirnáisiúnta baghcait, dífheistithe agus smachtbhannaí (BDS).

Bhí ceardchumainn, eaglaisí, grúpaí cearta daonna, páirtithe polaitiúla, eagraíochtaí ban, grúpaí teifeach agus grúpaí eile nach iad taobh thiar den ghlaoch seo.

Tá an ghluaiseacht seo ag tógáil nirt ó shin i leith, agus brú idirnáisiúnta polaitiúil, eacnamúil, sóisialta agus cultúrtha ag teacht ar Iosrael agus ar na comhlachtaí, eagraíochtaí agus institiúidí a chuidíonn leo cearta bunúsacha na bPalaistíneach a shárú.

Tá thrí sprioc ag an fheachtas seo: go gcuireann Iosrael deireadh le cóilíniú agus forghabháil ar thalamh Arabach agus go mbaineann siad anuas an balla cinedheighilte; go n-aithníonn siad cearta comhionannais na bPalaistíneach taobh istigh de stát Iosrael; agus go n-aithníonn siad ceart fillte na dteifeach faoi Rún 194 na Náisiún Aontaithe.

Tá obair mhór déanta ag an fheachtas seo ar ardú feasachta, agus i measc na mbuanna móra tá an bhéim a leag siad ar na lonnaíochtaí Síónacha mídhleathacha sa Bhruach Thiar, agus an baghcat cultúrtha chomh maith.

Tá gealltanas tugtha ag na céadta ealaíontóirí Éireannacha nach léireoidh siad in Iosrael agus nach nglacfaidh siad pingin ó institiúid ar bith atá ceangailte le rialtas Iosrael. Tá an gealltanas céanna tugtha ag na mílte ealaíontóirí eile fud fad an domhain.

Is léir anois go bhfuil Iosrael agus a lucht tacaíochta ag tuigbheáil cumhacht na gluaiseachta cosmhuintire idirnaisiúnta seo. I mí Bealtaine na bliana seo, thug Uachtarán Iosrael Reuven Rivlin “bagairt straitéiseach amach is amach” ar an bhaghcat acadúil.

Ní nach ionadh, tá freagra ar an ghluaiseacht seo le sonrú. Tá aire anois i rialtas Iosrael, Gilad Erdan, a bhfuil sé de chúram aige troid in éadan an fheachtais baghcait, dífheistithe agus smachtbhannaí.

Le blianta beaga anuas tá iarrachtaí ag dul ar aghaidh ag grúpaí Síónacha i dtíortha éagsúla – na Stáit Aontaithe an Fhrainc, an Iodáil, an Astráil, srl. – le feachtasóirí BDS a chur ina dtost agus le coir a dhéanamh den fheachtas.

Tháinig sé chun solais le déanaí go ndearna Hillary Clinton iarracht cur isteach ar Fhéile Scannán Idirnáisiúnta Dhún Éideann in 2009 nuair a dhiúltaigh siad airgead ó amabasáid Iosrael. Mhol sí brú a chur ar rialtas na hAlban faoin ábhar.

Ó tharla sin labhair Clinton amach go hoscailte roinnt uaireanta in éadan an fheachtais BDS.

Ach tá bagairt mhór os comhair na gluaiseachta i láthair na huaire – an Pháirtíocht Trádála agus Infheistíochta Tras-Atlantach (TTIP).

I mí Meithimh shínigh Uachtarán SAM Barack Obama bille a chinntíonn go bhfuil sé mar bhunsprioc ag na Stáit Aontaithe go ndéanann TTIP:

“to discourage politically motivated actions to boycott, divest from or sanction Israel and to seek the elimination of politically motivated non-tariff barriers on Israeli goods, services, or other commerce imposed on the State of Israel.”

D’fhoilsigh an charthanacht War on Want litir le níos mó ná 150 síniú ó cheardchumainn, eagríochta dlúthpháirtíochta agus eile ag maíomh gur ionsaí é TTIP ar an daonlathas agus ar shaoirse cainte.

Tá Iosrael agus a lucht tacaíochta imníoch faoin ghluaiseacht BDS ar fud na cruinne. Anois an t-am an ghluaiseacht a threisiú.

Massimo Sestini / eyevine

Le seachtainí beaga anuas tá an saol mór gafa ag scéal uafásach na dteifeach atá ag iarraidh éalú ón chogaíocht sa tSiria.

Coicís ó shin bádh Alan Kurdi, buachaill trí bliana d’aois, sa Mheánmhuir in éineacht lena dheartháir Ghalib agus a mháthair Rehana, chomh maith le deichnear duine eile. Bhí siad ag déanamh bealaigh ón Tuirc go dtí oileán Kos na Gréige.

Thóg iriseoir pictiúr de chorp Alan ar an trá, íomhá choscrach gan aon amhras, ach ceann a léirigh an cumhacht atá ag grianghraif le daoine a ghríosú.

Foilsíodh an grianghraf sin ar leathanach tosaigh nuachtán eásúla ar fud an domhain, agus bhí sé ina ábhar cainte ag ceannair stáit.

Spreag sé gnáthdhaoine chomh maith le dul i mbun obair chosmhuintire le cuidiú leis na teifigh pé bealach ar féidir leo.

D’eagraigh daoine bailiúcháin faoina stuaim féin, ag impí ar dhaoine culaith agus ábhair áisiúla eile a thabhairt.

Chonaic mé roinnt samplaí den saothar daonna seo go pearsanta – i gCultúrlann McAdam Ó Fiaich agus ag geataí Chumann Lúthchleas Gael mar shampla, agus tá an ceardchumann Unison ag eagrú bailiúchán in otharlanna ar fud na Sé Chontae i láthair na huaire.

Tá an scéal anois ag teacht amach go raibh ar roinnt grúpaí éirí as deonacháin a ghlacadh mar gur rith siad amach as spás. Fadhb mhaith, is féidir a rá, agus taispeántas iontach de chineáltas agus flaithiúlacht ghnáthdhaoine ó thobh taobh na tíre agus i gcéin chomh maith.

Tá na conbhuanna ar an bhealach chuig na campaí sa Fhrainc agus san Ungáir, ach tá bealaí eile le cuidiú dóibh siúd a bhfuil go fóill ag iarraidh rud éigin a dhéanamh.

Tá carthanachtaí ar nós Trócaire agus Oxfam agus grúpaí eile nach iad lonnaithe i gcampaí na dteifeach agus i mbun dea-oibre iontu. Is féidir deonacháin a thabhairt do na grúpaí seo le tacú leis an obair sin.

Tá gníomh eile le déanamh áfach.

Fuair nios mó ná 2,000 duine bás sa Mheánmhuir i mbliana. Daoine a bhí ag éalú ó choimhlintí sa tSiria, san Iaráic agus sa Libia.

Tá ról mór ag rialtais éagsúla an Domhain Thiar i gcruthú agus i gcaomhnú na gcoimhlintí seo.

Tá obair fhadtéarma ann le gluaiseacht fhrithchogaidh agus fhrithimpiriúlach a thógáil le cur in éadan seo.

An gad is gaire don scornach áfach ná ceist na dteifeach a tháinig slán ach atá anois gafa ag geataí Dhúnfort na hEorpa.

Faoi bhrú ón bhun aníos, d’fhógair David Cameron go bhfuil sé chun ligint do 20,000 teifeach teach isteach sa Bhreatain agus Sé Chonate thar thréimhse cúig bliana.

Mar chodarsnacht, bhí an Ghearmáin ábalta an méid sin a ligint isteach i seachtain amháin.

Agus mé ag scríobh tá cruinniú éigeandála ag dul ar aghaidh idir airí intíre an Aontais Eorpaigh. Tá siad ag caint faoi ollchampaí nua a thógáil san Afraic agus tíortha eile leis na teifigh a choinneáil amach as an Eoraip.

Tá an chuma ar an scéal go bhfuil an AE chun cearta tearmainn a shéanadh ar an iliomad míle duine.

Tugann polasaithe mar seo leithscéal don iompar is táire agus is gránna atá feicthe le seachtainí beaga anuas.

Léirigh na bailiúcháin agus na léirsithe eágsúla ag tacú leis na teifigh an taobh is fearr den chine daonna, ach tá a mhalairt le sonrú chomh maith ar an drochuair.

Chonaic cuid mhaith againn an taifead den cheamaradóir san Ungáir ag ciceáil páistí óga agus ag baint tuisle as a dtuismitheoirí.

Agus anois cluineann muid an ráiméis gur gá dúinn cúram a thabhairt ‘dár gcuid féin’.

Cé hiad ‘ár gcuid féin’ i ndáiríre – Eorpaigh, Éireannaigh, Aontroimigh, Iarthar Bhéal Feirstigh, muintir mo shráide féin?

Más maith leat tacú le daoine gan dídeán nó daoine atá ag cailleadh a sochar leasa shóisialta, is saothar fiúntach sin gan amhras. Ach ná bain úsáid as le cic a thabhairtdo na teifigh agus, déanta na fírinne, le ciníochas a chur faoi cheilt.

Níl ann ach cine amháin i ndeireadh na dála – an cine daonna – agus is ar scáth a chéile a mhaireann muid go léir.

Niamh McGrath ó fhoireann na Gaillimhe (Grianghraf © INPHO/Donall Farmer)

Dé Sathairn seo caite bhí mé ag féachaint ar chluiche leath-cheannais camógaíochta sinsir uile-Éireann idir Gaillimh agus Loch Garman.

Ní raibh an cluiche ar an teilifís ach ar sheinnteoir ar líne RTÉ amháin ach ba chuma liom faoi sin ar dhá chúis. Ar an chéad dul síos, tá nasc leathanbhanda measartha maith agam.

An dara rud, cluiche den chéad scoth a bhí ann. Bhí Gaillimh chun tosaigh go compórdach le cuid mhaith den chluiche ach le seacht bombaite fágtha d’aimsigh Stacey Kehoe ó Loch Garman cúl a chuir beocht nua sa chomhrac.

Ag dul isteach in am cúitimh bhí an dá fhoireann ar chomhscór. Ní raibh ach soicindí go fóill ar an chlog, agus ansin – faic. Dorchadas. Folús.

Bhí deireadh leis an sruth.

(Mar a tharlaíonn, d’aimsigh Niamh McGrath ó Ghaillimh cúilín le poc deiridh an chluiche agus bhí bua 1-14 go 2-10 ag mná na treibhe, ach bhí orm sin a fháil amach ón chóras giolcaireachta Twitter.)

Bhí fearg orm ar dtús, ansin mhothaigh mé buíoch gur thaispeáin RTÉ an cluiche ar chor ar bith.

Ansin mhothaigh mé feargach arís, mar is é sin an réamhshocrú s’agam – mar atá a fhios ag duine ar bith a léigh an colún seo riamh.

Is mór an trua nach raibh cluiche den chaighdeán sin agus ag an leibheál sin ar fáil ní ba forleithne. Ar a laghad bhí athrach den scéal le feiceáil ar TG4 an tráthnóna céanna agus iad ag déanamh craoladh beo ar dhá chluiche pheil na mban.

Ach tá fadhb mhór go fóill ann ó thaobh aitheantas a thabhairt do spórt na mban.

Bhí sin le feiceáil go sonrach an mhí seo caite leis an chonspóid faoi chomórtas poc fada Chúige Uladh.

Ghnóthaigh buaiteoir chomórtas na mban, Catherine McGourty, bonn.

Ghnóthaigh buaiteoir chomórtas na bhfear, Patrick McKillion, bonn. Agus corn. Agus saoire sciála.

Thiocfadh leat an argóint a dhéanamh go dtiteann comórtas na bhfear faoi chúram an CLG agus chomórtas na mban faoi chúram an Chumainn Chamógaíochta, ach cén dóigh nach raibh an chiall ag duine ar bith den lucht eagraíochta le tabhairt faoi deara go raibh éagothromas sna duaiseanna, agus rud éigin a dhéanamh faoi sin.

Níl mé ag moladh duaiseanna a bhaint ó McKillion ar ndóigh, ach duais chosúil a bronnadh ar McGourty.

Sin an rud a rinne an iris spórt Ghaelach Gaelic Life, a ghlac de chúram orthu féin saoire agus dearbháin ar luach £500 a eagrú do McGourty mar fhreagra ar an éagóir.

Tá rudaí ag athrú de réir a chéile. Aithnítear go bhfuil TG4 ag déanamh sár-oibre le peil na mban (seachas an corr-theip le cúrsaí fógraíochta, b’fhéidir), agus de réir dealraimh bhí gach rath ar Chorn Domhanda Sacar na mBan i rith an tsamhraidh.

Chríochnaigh foireann Shasana le bonn cré-umha, ach ar theacht abhaile dóibh chuir cumann sacar Shasana, an FA, giolc amach ar Twitter ag rá go raibh na mná ag dul “back to being mothers, partners and daughters”.

Samhlaigh a leithéid de theachtaireacht do fhoireann na bhfear.

Níor bhain foireann na hÉireann áit amach sa Chorn Domhanda, ach tá obair ag dul ar aghaidh anseo – go háirithe agus an aird a fuair Stephanie Roche as an ainmniúchán do Ghradam Puskás ag deireadh na bliana seo caite.

B’fhéidir gur rud maith é nach raibh Éire sa chomórtas ar deireadh áfach – sa chás sin is dócha go mbeimis ag brath ar nasc ar líne neamhiontaofa de chuid RTÉ leis an diabhal rud a fheiceáil.

Caithfidh mná cur in iúl go fóill gur daoine iad, chan soithí

Coicís ó shin d’fhoilsigh an roinn sláinte do Shasana agus an Bhreatain Bheag tuairisc ar na figiúirí ginmhillte don bhliain 2014. I measc na sonraí ar fad tugadh le fios gur thaisteal 4,572 bean ó Éirinn chuig an dlínse sin anuraidh le ginmhilleadh a fháil.

Is ionann sin agus triúr ban déag gach lá atá ag imeacht ó gach uile chontae sa tír seo. Ar ndóigh ní chuireann sin sa áireamh na mná a thugann seoltaí Briotanacha bréaga agus na mná a théann chuig tíortha eile chomh maith.

Shílfeá go mbeadh an cinneadh le ginmhilleadh a fháil deacair go leor do na mná seo, ach mar bharr ar an donas caithfidh siad an baile a fhágáil agus airgead a bhailiú le híoc as taisteal, lóistín agus as an chóireáil féin.

Measann an charthanacht pobail an Abortion Support Network go mbíonn costas £2000 ag dul go rialta leis an chóireáil. Is grúpa deonach iad an ASN a dhéanann iarracht cuidiú a thabhairt le cuid de na costaisí a chlúdach. Ach fós, do chailíní óga agus do mhná ón lucht oibre go ginearálta, is ualach mór é agus bíonn siad báite i bhfiacha.

Fiú do mhná ó na Sé Chontae (ar géillsinigh den ‘Ríocht Aontaithe’ iad) níl siad i dteideal cóireáil a fháil ar an NHS sa Bhreatain. Tá dúshlán á thabhairt don scéal seo faoi láthair, le bean óg agus a máthair os comhair na cúirte achomhairc ag tús na míosa seo ag argóint gur leithcheal atá ann.

Mar gheall ar chúrsaí airgid tá níos mó ban anois ag ordú piollaí EMA (ginmhilleadh cógais luath) ar líne go folaitheach trí eagraíochtaí ar nós Women on Web, a fhaigheann na míltí teachtaireachtaí gach lá ó mhná nach bhfuil ábalta ginmhilleadh sábháilte a rochtain ina dtír féin.

Níl na piollaí féin mídhleathach, ach tá sé mídhleathach iad a úsáid ar mhaithe le ginmhilleadh agus téarma príosúntachta 14 bliain ag dul leis sin.

In 2012 d’fhoilsigh an feachtas Sé-Chontaíoch Alliance for Choice litir oscailte ó 100 duine ag rá go bhfuair siad na piollaí seo agus gur chuidigh siad le daoine iad a fháil, chun dúshlán poiblí a thabhairt don dlí.

An tseachtain seo caite áfach thosaigh cás cúirte in éadan mná as na piollaí a fháil dá hiníon. Cuirtear ina leith gur ‘nimh’ a bhí iontu, ach tá na piollaí – Mifepristone agus Misoprostol – ar an liosta cógas riachtanach ag an Eagraíocht Dhomhanda Sláinte (WHO).

Mar fhreagra air seo, tá 200 gníomhaí i ndiaidh litir nua a shíniú agus maíonn siad gur chóir iad go léir a chúiseamh mar aon leis an bhean úd.

Bhí cás cúirte eile i mBéal Feirste an tseachtain seo caite agus Comisiún Chearta Daonna na Sé Chontae ag tabhairt faoi athbhreithniú breithiúnach ar an dlí maidir le foirceannadh toirchis.

Tá siad ag lorg athrú sa dlí le go mbeidh foirceannadh ar fáil i gcásanna mínormáltacht fhéatach mharfach nó i gcásanna coireanna gnéis ar nós banéigin agus ciorrú coil.

D’ainneoin moltaí ó eagraíochtaí ar nós an WHO agus Coiste na Náisiún Aontaithe ar Dhíothú Leithcheal in aghaidh na mBan (CEDAW) níl foirceannadh toirchis dleathach ach nuair atá saol na mná faoi bhagairt. Ta príosúntacht saoil mar phionós do dhuine ar bith a dhéanann ginmhilleadh taobh amuigh den limistéar teoranta seo.

Dar leis an Chomisiún mar sin, tá an dlí ag teacht salach ar choimitmintí chearta daonna agus ag sárú chearta daonna na mban.

Tá an dlí céanna i bhfeidhm sna Sé Chontae Fichead agus coicís ó shin d’fhoilsigh Amnesty International an tuairisc She is not a criminal a dhéanann cur síos ar na forbairtí le blianta beaga nuas agus atá lán le cás-staidéir ó mhná ag insint faoin drochthionchar a bhí ag an chosc ar ghinmhilleadh orthu.

I gcás amháin anuraidh coinníodh bean a bhí marbh i dtéarmaí cliniciúla ar thacaíocht beatha de bhrí go raibh sí ceithre mhí torrach, bíodh is nach raibh an féatas inmharthana. Bhí ar theaghlach na mná dul chuig an Ard-Chúirt leis an tacaíocht beatha a mhúchadh. Thacaigh an chúirt leis an teaghlach, ag maíomh go raibh an cás ag baint de dhínit na mná i mbás agus ag goilleadh ar an teaghlach.

Tarlaíonn cásanna mar seo mar gheall ar an Ochtú Leasú ar Bhunreacht na Sé Chonate Fichead a chuireann cearta an fhéatais ar chomhchéim le cearta na mná. Aithnítear go gcuireann seo brú uafásach ar ghairm an leighis ach níos bunúsaí ná sin baineann sé de dhaonnacht na mná.

Agus polasaithe den chineál seo i bhfeidhm níl i mbean ach soitheach, ní duine í a fhad is atá sí ag iompar.

Ach le dúshláin á dtabhairt don dlí ar roinnt frontaí éagsúla is léir go bhfuil níos mó agus níos mó ban ag seasamh an fhóid lena saoirse atáirgthe a bhaint amach.

Agóid in éadan Trident

An bhliain seo chugainn tá rialtas na Breataine chun cinneadh a dhéanamh ar athnuachan an chórais Trident, a gclár arm núicléach.

Meastar go gcosnóidh athchur an chórais reatha breis agus £30 billiún agus go cosnóidh cothabháil an chórais nua £100 billiún thar an saol 30 bliain atá beartaithe dó.

Tá bunáit Trident ar Abhainn Chluaidh ag an Gearr Loch, 25 míle thiar ó Ghlaschú. Níl muintir na hAlban ró-shásta faoi sin agus tá an dearcadh sin le sonrú i bpáirtithe polaitiúla na tíre úd. Scríobh an SNP i bhforógra toghcháin Westminster s’acu i mbliana,

“We will oppose plans for a new generation of Trident nuclear weapons and seek to build an alliance in the House of Commons against Trident renewal. We will vote for the £100 billion that the Westminster parties plan to spend on Trident renewal to be invested instead in better childcare, education and the NHS.”

Ní nach ionadh gur bhuaigh an SNP 95 faoin chéad de na suíocháin sa tír.

Ar ndóigh, níl polasaí na déine bunaithe ar aon easpa airgid i ndáiríre. Níl ann ach leithscéal don idé-eolaíocht nua-liobrálach le seirbhísí riachtanacha a laghdú agus a phríobháidiú agus leis an líontán sábhála sóisialta a ghearradh ina smidiríní.

Ach is fiú fós an cur amú airgid ar leithéidí Trident a chur in iúl le dúshlán a thabhairt do theachtaireach oifigiúil an rialtais.

Ní hiad na hAlbanaigh amháin atá ag cur in éadan leathadh na n-arm ollscriosta seo.

Faoi láthair tá rialtas Oileáin Marshall ag tabhairt rialtas na Breataine os comhair na Cúirte Breithiúnais Idirnáisiúnta, ag éileamh go gcloíonn siad leis an Chonradh maidir le Neamhleathadh Arm Núicléach.

Níl de dhaonra ach 70,000 duine ag Oileáin Marshall, tír a bhain neamhspleáchas amach in 1990. Roimhe sin bhí siad faoi ‘chúram’ na Stát Aontaithe agus idir 1946 agus 1958 d’úsáid SAM an limistéar mar an suíomh tástála do 67 pléascadh núicléach.

Dúirt an tAire Gnóthaí Eachtracha Tony De Brum go bhfuil siad, “fulfilling a moral and legal mandate as members of the non-proliferation treaty and as people who have experienced the horrors of nuclear contamination.”

Agus bhí tinneas cinn eile do rialtas na Breataine le laethanta beaga anuas agus an sceithire William McNeilly ag nochtadh scéil faoi chomh dona agus atá cúrsaí slándála agus sábháilteachta an chabhlaigh núicléigh.

Dúirt an mairnéalach inniúil McNeilly go bhfuil cúrsaí ina “disaster waiting to happen” agus é ag foilsiú tuairisc scór leathanach ar na fadhbanna, lochtanna agus laigeachtaí a bhaineann leis an ‘iombhagairt núicléach’.

(Is léir gur muidne atá gafa áit ar bith i ngar do na hairm seo is mó atá faoi bhagairt acu, seachas aon ghinearál Sóivéideach nó pé namhaid a úsáideann siad anois sna cluichí cogaidh s’acu.)

Dúirt Kate Hudson ón Fheachtas ar son Dí-armála Núicléach, “Make no mistake: these are damning charges against the UK’s nuclear weapons system. While Trident is supposed to keep us safe: this report paints a nightmarish picture of just how close we may have come to the UK’s own nukes causing the greatest catastrophe this country has ever seen…

“If true, this report isn’t a whistleblower calling for better safety practices for the UK’s nuclear weapons: it is the final whistle being blown on Trident.”

Agus ag trácht ar chúrsaí a chuirfidh an Apacailipsis nó báire na fola i gcrích, tarlaíonn an reifreann ar chomhionannas pósta Dé hAoine beag seo sna Sé Chontae Fichead.

Níl aon leigheas ar an ghrá ach pósadh mar a deir an seanfhocal, agus cén fáth nach mbeadh na cearta céanna ag lánúin homaighnéasach agus atá ag lánúin heitrighnéasach.

Níl ach seanfhocal céillí eile agam mar fhocal scoir – déan suirí, chan buamaí.

Tuairisc le Trócaire ar thionchar an athrú aeráide

Mar chuid den fheachtas Carghais ag Trócaire i mbliana, tá an charthanacht ag díriú airde ar dhrochthionchar an athrú aeráide atá le sonrú cheana féin i gcuid de na tíortha is boichte ar domhan, an Aetóip ach go háirithe.

D’fhoilsigh Trócaire tuairisc tamall beag ó shin faoin teideal Feeling the Heat, a chuir roinnt cás-staidéar chun cinn ó thíortha atá i mbéal forbartha – an Aetóip, Hondúras, an Chéinia, an Mhaláiv agus na hOileáin Fhilipíneacha.

Bíodh is go bhfuil astaíocht dé-ocsaíde carbóin (CO₂) na dtíortha seo thar a bheith íseal, is mó atá tíortha mar seo ag fulaingt mar gheall ar an uafás astaíochta atá ag teacht ó na tíortha forbartha – Éire san áireamh.

Agus muid ag tabhairt aghaidh ar na dúshláin seo bhí leid ar cheann de na constaicí is mó os ár gcomhair le feiceáil an tseachtain seo caite ar chósta Mhaigh Eo.

Thángthas ar phíopa 800 slat ar fad agus é ar snámh sa chuan agus tugtar le fios gur mar gheall ar drochaimsir le déanaí a bhris sé ón áit a raibh sé suite ar ghrinneall na farraige.

D’fhiafraigh iascairí áitiúla den Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil cén fáth nach raibh siad ag déanamh iniúchadh ar an chás, agus d’fhreagair an EPA go raibh siad ag fáil an eolais is déanaí ón chomhlacht.

Shell an comhlacht atá i gceist agus an tionscadal conspóideach Corrib Gas atá idir chamáin.

Ba é imní faoi chúrsaí sláinte do dhaoine agus don timpeallacht a chuir tús leis an chonspóid faoin tionscadal seo in Iorras Mhaigh Eo. Conspóid atá ag leanúint leis le cúig bliana déag anuas.

Ábhar eile conspóide ná na coinníollacha breá cánach a fuair Shell (agus comhlachtaí ola agus gáis nach iad) chomh maith leis an fhabhar a fuair an ollchomhlacht ón stát thar an phobal iad féin.

Is sainmhíniú amháin é sin ar an nua-liobrálachas – an gean atá ag lucht chumhachta do chorporáidí seachas do dhaoine – agus is é an córas seo is mó a bhfuil dár mbrú i dtreo tubaiste timpeallachta.

Faoin idé-eolaíocht seo cúlaíonn an stát ó aon chur isteach ó cheart an lucht rachmais le dul sa tóir ar bhrabús – is cuma cén dochar a dhéanann sé. Agus níl mórán tionscal atá chomh brabúsach le tionscadal na mbreoslaí iontaise.

Caithfidh na comhlachtaí móra fanacht brabúsach ar ndóigh, agus mar thoradh air sin tchíonn muid go bhfuil siad ag dul amach ag lorg gach deor deiridh ar féidir leo aimsiú ag úsáid modhanna eastósctha neamhghnácha – scoilteadh hiodrálach, mianadóireacht slocoscailte, mianadóireacht tarraghainimh, srl.

Tá na modhanna seo ag déanamh tuilleadh dochar ó thaobh na haeráide de, ní amháin mar gheall ar astaíocht CO₂ ach na ceimicí eile cosúil le meatán atá níos measa don téamh domhanda.

Cuidíonn an t-ollbhrabús leis an stocaireacht a dhéanann an tionscal le rialtais agus le polaiteoirí ar fud na cruinne. Tá an nua-liobrálachas i réim leis na maithe móra ach ní hionann sin is a rá go bhfuil amhlaidh don choitiantacht, don slua salach, do na gnáthdhaoine – agus daonlathas in ainms bheith againn dár ndóigh.

Sna Stáit Aontaithe mar shampla, le linn toghchán 2012 chaith an tionscal ola agus gáis $73 milliún i ndeonacháin agus in 2013 chaith siad $400,00 sa lá ar stocaireacht le Comhdháil na Stát Aontaithe agus oifigigh rialtais.

Tá tionchar eile ag córas an mhargaidh shaor. Mar gheall ar na buntáistí cánach flaithiúla a fhaigheann na comhlachtaí móra, caithfidh an chuid eile againn maireachtáil faoi pholasaí déine.

Maidir leis an timpeallacht, tá tionchar na déine le sonrú anseo go háitiúil. Mhaígh Translink ar na mallaibh go mbeadh orthu roinnt seirbhísí bus a ghearradh agus praghasanna a ardú. Cuir san áireamh gur ábhar magaidh iad na lánaí rothair agus tchíonn tú go bhfuil daoine á mbrú le tiomáint ina ngluaisteáin féin nuair a ba chóir córas ceart iompar poiblí bheith againn, go háirithe i gceantair thuaithe.

Tá bealaí éagsúla ann do ghnáthdhaoine athrú beag a dhéanamh ina saol féin atá ar leas an domhain seo (agus ná déanaimis dearmad nach bhfuil aon áit eile againn le dul). Tá moltaí le fáil ó Trócaire agus ón iliomad grúpa eile.

Ach má tá muid chun stop a chur leis an tubaiste atá os ár gcomhair mar gheall ar athrú aeráide, is é athrú córais an t-aon bhealach a bhainfidh muid sin amach.