Stogodišnji rat

Stogodišnji rat
Datum	1337. - 1453.
Lokacija	Francuska
Ishod	Poraz Engleske i slabljenje njene moći na kontinentu.
Casus belli	Godine 1337. francuski kralj Filip VI. odlukom je razvlastio engleskog kralja Edvarda III. od jednog od njegovih posjeda u Francuskoj zbog čega je Engleska Francuskoj objavila rat.
Sukobljene strane
Engleska, Burgundija, Bretanja, Portugal, Kraljevina Navarra, Flandrija, Grofovija Hainaut, Akvitanija, Luksemburg Francuska, Kastilija, Škotska, Genovska Republika, Kraljevina Majorka, Češka, Kraljevina Aragon

Stogodišnji rat bio je isprekidan ratni sukob između kraljevine Engleske i kraljevine Francuske koji je trajao punih 116 godina i to od 1337. do 1453. godine, a u tom su se vremenu izmjenjivali periodi intenzivnog ratovanja sa periodima mira. Rat je počeo engleskom ekspanzijom na francuskom tlu, a završio istjerivanjem Engleza s francuskog tla, izuzev grada Calaisa i okoline.

Stogodišnji rat bio je prekretnica u mnogo pogleda. Rat je pridonio nacionalnom buđenju obje zaraćene strane, a gledano s vojne strane u njemu su primjenjena nova oružja i taktike koja su dalekosežno utjecala na ratove koji će se kasnije voditi. Pojavom stajaće vojske prvi put u Srednjem vijeku potpuno je napušten sistem vojske feudalnih vazala što je vojsku učinilo ubojitijom i jačom pa se iz svih tih razloga smatra da je Stogodišnji rat najznačajniji sukob u historiji srednjovjekovnog ratovanja.

Stogodišnji rat se dijeli na nekoliko perioda:

• Prvi period (tzv. Edvardov period) koji je trajao između 1337 – 1360. godine
• Drugi period (tzv. Karlov period koji je trajao između 1369 – 1389. godine
• Treći period (tzv. Lancasterski period) koji je trajao između 1415 – 1429. godine
• Četvrti i zadnji period (period Ivane Orleanske koji je trajao do 1453. godine), a koji karakteriše englesko gubljenje pozicija i poraz.

Naziv Stogodišnji rat ušao je u upotrebu tek kasnije i uveden je od strane historičara kako bi se lakše prikazao slijed historijskih događaja.

Uzroci sukoba

Normansko osvajanje Engleske u 11. vijeku stvorilo je novu situaciju u sjeverozapadnoj Evropi. Obje obale La Manchea bile su pod kontrolom jedne dinastije jer su vladari Engleske ujedno bili i vladari Normandije. Normansko-francuska dinastija koja je vladala Engleskom željela je proširiti svoje francuske teritorije, a istovremeno francuski vladari željeli su zaokružiti sve francuske teritorije pod svojom vlašću. Rezultat svih tih političkih težnji bila je dugotrajna borba dva tada najsnažnija srednjovjekovna kraljevstva. Ta borba nije se sastojala samo od ratova i bitaka. To je bila složena igra dinastičkih brakova i međusobno povezanih obaveza.

Engleski kralj Vilim I Osvajač tehnički gledano, kao normandijski vojvoda, bio je vazal kralja Francuske. Njegov praunuk Henrik II, iako vazal francuskog kralja, posjedovao je veći dio francuske teritorije nego sam francuski kralj koji je vladao samo područjem oko Pariza i dijelom teritorija na sjeveru. Prinčevi obje vladajuće kuće vjenčavali su se unutar istog ograničenog kruga, tako da je zapadna Evropa postala međusobno povezana mreža rođaka s francuskog govornog područja, često s jednako jakim pravima na iste teritorije. Najbolji primjer za to su bili francuski kralj Luj VII i engleski kralj Henrik II, jer su obojica oženili nasljednice Akvitanije.

Jedan od uzroka spora je dinastičke prirode a proizlazi iz jednog od brakova između francuske i engleske kraljevske porodice. Godine 1308, Izabela, kćer kralja Francuske, vjenčala se s Edvardom II. kraljem Engleske. Godine 1312. dobili su sina Edvarda, a njegov ujak Karlo IV deset godina kasnije postao je francuski kralj.

Kada je Karlo IV umro nije ostavio muške nasljednike, i nakon njegove smrti u Francuskoj je došlo do neslaganja oko toga ko će biti sljedeći kralj, s obzirom da je Karlova starija kćerka zahtijevala krunu. Da bi se riješilo neslaganje i donijela odluka o novom vladaru sastao se plemićki sabor koji je odlučio da će to biti Karlov bratić.

Najbliži preostali muški rođak, a ujedno i veliki zemljoposjednik i feudalac u Francuskoj, bio je Karlov nećak i engleski kralj Edvard III koji je također počeo isticati pravo na francusku krunu, što nije odgovaralo pripadnicima francuske feudalne skupštine. U tim uslovima, kada francuski velikaši nisu htjeli engleskog kralja za svog vladara, nije bilo iznenađujuće da su na skupštini izabrali Karlovog bratića (po očevom bratu), Filipa od Valoisa.

Filip od Valoisa okrunjen je u Reimsu u maju 1328. godine. Tada 17-godišnji Edvard III. nije prihvatio tu odluku feudalne skupštine, iako se ipak 1329. godine sastao s novoizabranim francuskim kraljem. Sljedećih osam godina donijelo je postepene promjene koje su na kraju izazvale ratni sukob.

Jedan od elemenata koji su u tih osam godina doveli do otvorenog sukoba bilo je veliko Edvardovo feudalno imanje u jugozapadnoj Francuskoj koje je činilo vrlo jaku bazu za okupljanje nezadovoljnih francuskih plemića. Pored toga uzrok je bila i francuska pomoć škotskom kralju Davidu II koji se borio protiv Engleza.

Ono što je bilo casus belli dogodilo se godine 1337, kada je Filip VI odlukom razvlastio Edvarda III od jednog od njegovih imanja u Francuskoj. Engleski odgovor bio je dramatičan i Edvard III je objavio Francuskoj rat.

Početak rata

Otvorena neprijateljstva započeli su francuski brodovi koji su 1337. godine počeli pustošiti obalna naselja uz La Manche. Iste je godine Filip VI. od Edvarda III. zahtijevao da mu preda feud Gaskonju jer je smatrao da Edvard III. ne vrši svoje vazalske obveze prema njemu kao kralju Francuske. Henry Burghersh, biskup Lincolna, došao je u Pariz s Edvardovim negativnim odgovorom i objavom rata.

Francuska je na početku rata imala oko 25 miliona stanovnika, a Engleska oko 6 miliona. Pored toga, smatralo se da Francuska ima veću i bolje obučenu vojsku vitezova i njihovih vazala.

Ratni periodi

Prvi (Edvardov) period rata, od 1337. do 1360. godine

Stanje u Francuskoj 1346. godine

U prvim godinama rata Edvard III. povezao se s plemstvom u Holandiji i Flandriji, ali se taj savez raspao već 1340. godine. Visoki troškovi rata doveli su Edvarda III. u vrlo nezgodnu financijsku situaciju. Francuska je tih godina imala pomorsku nadmoć zahvaljujući genovskim brodovima i njihovim iskusnim posadama. Engleski gradovi uz kanal često su bili meta napada tih brodova pa su živjeli u strahu, što je, na kraju, dovelo i do opadanja trgovine vunom i vinom s Flandrijom i Gaskonjom, od koje su ti gradovi i živjeli. Međutim, 1340. godine, dok je nastojala spriječiti englesku vojsku da se iskrca na francusko tlo, francuska je flota bila skoro potpuno uništena u bici kod Sluysa. Nakon te bitke Engleska je u pomorskom pogledu ostatak ratnog perioda dominirala Kanalom sprječavajući Francuze da izvrše invaziju Engleske.

Umjetnički prikaz bitke kod Crecyja

1341. godine rat je prenesen u vojvodstvo Bretagnu gdje je sukob izbio zbog nasljednika tog vojvodstva, pri čemu su Edvard III i Filip VI podržali različite strane u sukobu, no rat u Bretagni vođen je s promjenjivom srećom pri čemu je grad Vannes nekoliko puta prelazio iz ruke u ruku.

U mjesecu julu 1346. godine Edvard III se odlučio na invaziju Francuske iskrcavši se s glavninom vojske u mjestu Cotentin. Filip VI je okupio veliku vojsku kako bi se suprotstavio invaziji. Edvard III je u početku nastupao sjeverno prema Holandiji, usput pljačkajući i pustošeći krajeve kroz koje je prolazio. Nije držao osvojene teritorije već je nastavljao dalje, sa namjerom da svojim postupcima zavara Francuze. Do susreta dvije vojske došlo je kod Crécyja gdje se odigrala važna bitka. Edvard je svoje snage postavio odbrambeno, a Filipova je vojska napala. Bitka kod Crécyja bila je potpuna katastrofa za Francuze zahvaljujući engleskim strijelcima s dugim lukovima. Edvard je nakon bitke nastavio napredovati sjeverno te je opsjeo grad Calais na obali Kanala koji je nakon puno muka (zbog jakog otpora lokalnog stanovništva) osvojio 1347. godine. Ovaj grad je postao važna strateška tačka za Engleze. On je predstavljao mostobran koji je omogućavao duže zadržavanje vojske na francuskom tlu. Iste godine Engleska je u bici kod Neville's Crossa odnijela važnu pobjedu protiv Škotske koja je Edvardu osigurala pozadinu i smanjila moć važnog saveznika Francuske.

Portret Edvarda Crnog princa

Portret Ivana II

Godine 1348. kuga je poharala Evropu, samim tim zahvativši vojne snage obje zaraćene strane. Prošlo je osam godina dok se Engleska oporavila od te pošasti, da bi tek 1356. godine Edvardov sin istog imena, poznat kao Edvard Crni princ, sakupio vojsku i napao Francusku sa strane Gaskogne te u bici kod Poitiersa izvojevao veliku pobjedu koristeći istu taktiku kao i njegov otac u bici kod Crécyja. Ponovo je upotreba strijelaca s dugim lukovima donijela prevagu u odnosima snaga i odlučila ishod bitke. Novi francuski kralj Ivan II biva u istoj bici uhvaćen te je bio prisiljen potpisati primirje s Edvardom, koje je kasnije bilo potvrđeno Londonskim sporazumom. Tim sporazumom Edvard Crni Princ dobija Akvitaniju, a Ivan II je pušten iz zatočeništva, ali se kasnije sam vratio natrag, s obzirom da nije mogao platiti otkupninu za koju je prilikom puštanja jamčio.

Sporazum iz Brétignyja

Stanje u Francuskoj 1365. godine

Francuska je ovim porazom upala u potpuni haos. Odmetništvo i pljačka koju su činili poraženi vojnici uzeli su maha toliko da su 1358. godine seljaci digli ustanak. Tu situaciju iskoristio je Edvard ponovno napavši Francusku u nadi da će kapitalizirati svoje dotadašnje vojne uspjehe te osvojiti francuski prijesto. Međutim Francuzi su pružili žilav otpor i onemogućili Englezima da osvoje Pariz i Rheims. U skladu sa razvojem događaja na bojnom polju 1360. godine je sklopljen Sporazum iz Brétignyja, na osnovu kojeg su Englezi dobili polovinu Bretagne i cijelu Akvitaniju, Calais, Ponthieu, a oko polovine francuskog plemstva je postalo Edvardovim vazalima. Odredbe tog ugovora prepolovile su Francusku u teritorijalnom smislu i bile su za nju veoma nepovoljne. Sporazumom iz Brétignyja Edvard III je stekao velike teritorijalne dobitke i potvrdio svoje osvajanje Calaisa, no istim sporazumom morao se odreći francuske krune. U stvarnosti Edvard III se nikada nije odrekao svojih aspiracija prema francuskom prijestolu, te su se, čim je 1364. godine za francuskog kralja okrunjen Ivanov sin Karlo V, neprijateljstva obnovila.

Drugi (Karlov) period rata, od 1369. do 1389.

Karlo V

Tokom vladavine francuskog kralja Karla V Englezi su postepeno potiskivani s pozicija koje su dobili Sporazumom iz Brétignyja. Vojvode od Bretagne pomirili su se s francuskim kraljem, te su i vojsku okrenuli protiv Engleza.

Sve je to koincidiralo sa učeščem engleskog prijestolonasljednika Edvarda Crnog Princa u ratu u Španiji godine 1366. Naime, uz pomoć Francuske svrgnut je kralj Kastilje Petar Kastilijski. Kako su Petrove kćerke bile udate za Edvardovu braću rat je bio neizbježan i izbio je svom žestinom 1370. godine između Francuske i Kastilje s jedne i Engleske i Portugala s druge strane. Rat u Španiji Francuzi su iskoristili da manjim vojnim operacijama postepeno oslabe engleske pozicije, pa su tako godine 1372. povratili i Poitiers, izgubljen u čuvenoj bici.

Smrću Edvarda Crnog Princa 1376. godine i njegovog oca Edvarda III 1377. godine, Rikard II, maloljetni sin Edvarda Crnog Princa, postao je engleski kralj. Engleska se pomalo okretala svojim unutrašnjim problemima. U Francuskoj je zbog prerane smrti Karla V 1380. godine krunu preuzeo maloljetni i psihički bolestan Karlo VI koji nikada tokom svoje vladavine nije u Francuskoj uzeo u svoje ruke potpunu kontrolu vlasti. Rat je, slijedom tih okolnosti, postepeno slabio i utihnuo do godine 1389.

Engleski kralj Henrik IV, koji je vlast preuzeo od Rikarda II, imao je planove novih napada na Francusku ali ih, zbog svoje kratke vladavine i pobuna unutar same Engleske, nikada nije ostvario. U Francuskoj je izbio građanski rat između Karlovih bliskih rođaka, njegovog brata Luja od Valoisa i bratića Ivana, vojvode Burgundskog. Tokom rata Luj je ubijen, a od godine 1410. obje zaraćene strane na svojoj su strani kao saveznika željele imati Englesku.

Treći (Lancasterski) period rata, od 1415. do 1429. godine

Francuska nakon osvajanja Henrika V.

1413. godine, dolaskom na englesko prijestolje ratobornog i energičnog Henrika V, počinje naintenzivniji i najpoznatiji period Stogodišnjeg rata. 1414. godine Henrik V odbija ponudu Francuza da se ponovno uspostave granice iz Sporazuma iz Brétignyja u zamjenu za kooperativnost francuske strane.

Henrik nije dugo čekao. U augustu 1415. godine iskrcao se sa svojom vojskom u Francuskoj. Iako je bio u iskušenju da krene direktno na Pariz, odlučio se za varijantu napredovanja preko Calaisa, manevrišući poput engleskih snaga prije bitke kod Crécyja, da bi se s mnogo većim francuskim snagama susreo kod Agincourta, sjeverno od rijeke Somme. U bici kod Agincourta Henrik je izvojevao glatku pobjedu i nanio katastrofalan poraz francuskim snagama među kojima su izginule mnoge vojskovođe.

Henrik V

Henrik je osvojio Normandiju, a 1417. godine grad Caen, te 1419. godine grad Rouen. Sklopio je savez s Burgundskim Vojvodstvom i godine 1419. došao pred zidine Pariza. Godine 1420. Henrik je s Karlom VI vodio pregovore čiji je rezultat bio Sporazum iz Troyesa prema kojem se Henrik oženio kćerkom francuskog kralja, Katarinom od Valoisa i postao nasljednik francuske krune. Henrik je tim sporazumom postao prvi engleski kralj koji je i faktički i pravno, svojim pravom na nasljedstvo francuske krune, ujedinio francusku i englesku krunu. Henrik je nastavio svoje osvajanje Francuske ali je ubrzo 1422. godine poginuo u opsadi grada Meauxa. Karlo VI također je umro uskoro, a Henrika V je naslijedio njegov maloljetni sin Henrik VI koji je tako postao engleski i francuski kralj.

Četvrti period (period Ivane Orleanske) od 1429. do 1453. godine

Kako je Henrik VI bio maloljetan u Engleskoj su nastala neslaganja u vezi regentstva nad njim, i ta neslaganja su usporila dalji tok rata u Francuskoj. Zbog toga su tek 1428. godine Englezi ponovno pokrenuli ratne operacije opsjedajući grad Orleans. Tada Englezi nisu imali dovoljno snaga da bi osvojili utvrđeni grad pa se opsada otegla. U tom trenutku na francuskoj strani se pojavila jedna osoba o kojoj je kasnije stvoren mit - Ivana Orleanska. Godine 1429. Ivana Orleanska je uvjerila francuske vojne zapovjednike da je doživjela viziju Boga koji joj je rekao da će uz njenu pomoć francuske snage otjerati Engleze. Njenom pojavom na ratištu se povećao moral francuskih snaga koje su napale engleske položaje te ih prisilile na povlačenje. Francuska vojska, osokoljena tim uspjehom uspjela je zauzeti nekoliko engleskih uporišta na rijeci Loire. Ubrzo nakon toga 8.000 francuskih vojnika u bici kod Pataya teškom je konjicom probilo engleske strijelce te porazilo oko 3.000 engleskih vojnika. Ponesen na krilima pobjede Karlo se dao u Reimsu okruniti za francuskog kralja Karla VII.

Ivana Orleanska

Ivana Orleanska nedugo je potom zarobljena od strane burgundskih snaga te izručena Englezima koji su ju pogubili. Započeti su pregovori pa je ofanziva francuskih snaga izgubila na snazi.

No, preokret u cjelokupnoj situaciji unijela je odluka engleskog saveznika Filipa III Burgundskog da promijeni stranu u ratu. Isti se 1435. godine sporazumom iz Arrasa zakleo na vjernost francuskom kralju te mu vratio Pariz, koji je do tada držao pod svojom kontrolom. Dugi pregovori dali su Karlu VII dovoljno vremena da reorganizuje svoju vojsku u profesionalnu, te da maksimalno centralizira upravljanje Francuskom.

Da je Karlu VII uspjela reorganizacija vojske govori i to da su Francuzi godine 1449. godine ponovno zauzeli Rouen, a 1450. godine u bici kod Formignyja teško porazili englesku vojsku. Francuzi su iste godine oslobodili Cherbourg, 6. jula i Bordeaux, a 1451. godine i Bayonne.

Englezi se nisu mirili s porazima pa su 1453. godine pokrenuli protivofanzivu u namjeri da povrate Gaskognu. U početku protivofanzive Englezi su bili srdačno primljeni od stanovništva no njihova je vojska razbijena i zaustavljena u bici kod Castillona. Ta bitka je bila posljednja bitka Stogodišnjeg rata. Nakon tog poraza Engleska je na duže vrijeme izgubila vojnu moć na kontinentu, a na unutrašnjem planu utonula je u dinastički građanski rat čije su posljedice smanjile njen uticaj na politička dešavanja u Evropi.

Posljedice

Francuska na kraju Stogodišnjeg rata

Stogodišnji rat donio je mnoge novosti na više nivoa, od vojne tehnologije vođenja rata do raznih društvenih posljedica koje su ostavile traga na obje zaraćene strane ali i šire.

Posljedice na vojnom planu

U vojno-organizacijskom smislu najvažnija posljedica bilo je napuštanje koncepta feudalne vazalske vojske koja je bila teritorijalno vezana, u korist profesionalne vojne sile koja se efikasnije suprotstavljala zastarjeloj i sporoj vojsci feudalaca opterećenih svojim partikularističkim težnjama. Ona će u budućnosti imati i zadaću zaštite kralja i poretka od unutrašnjih pobuna.

U vojno-taktičkom smislu napušten je koncept teško oklopljene konjice s teško oklopljenim vitezovima u korist pješaka strijelaca koji su svojim velikim lukovima mogli strijelama pogoditi udaljene mete te time spriječiti neprijateljsko napredovanje i prije nego što dođe do borbe „prsa o prsa“. Prednosti strijelaca naročito su došle do izražaja u bici kod Crécyja i u bici kod Agincourta. Najslavnije oružje Stogodišnjeg rata bili su luk i strijela velških strijelaca. Ovo snažno, precizno i dalekometno pješadijsko oružje dalo je Engleskoj stratešku prednost. Strijelci su bili izuzetno mobilni a njihove su strijele, zbog velikog luka i energije kojom su strijele iz tih lukova bile izbacivane, bile izuzetno precizne i mogle su probiti čak i oklop oklopljenih konjanika koji su činili okosnicu francuskih snaga i njihovu osnovnu udarnu moć. Francuska vojska se pouzdavala u samostrijele koji su bili predviđeni za bliskiju borbu i nisu imali moć probijanja oklopa. Samostrijeli su se kvarili u presudnim trenucima, a njihova jedina prednost bila je u tome da osoba koja njime rukuje ne treba gotovo nikakvu vještinu niti snagu, dok je za rukovanje lukom i strijelom trebalo dugotrajno iskustvo, snaga i vještina. Kako je zbog ovih promjena svako mogao postati vrlo ubojit ratnik, feudalci – vitezovi više nisu jedini imali privilegiju da budu ratnici čime im je uzeta jedna od moći i privilegija na kojima su gradili svoj položaj u društvu.

Rekonstrukcija luka i strijele velških strijelaca

Ono što je bila velika novost Stogodišnjeg rata je pojava baruta i topova koji su korišteni već od 1375. godine. Bitka kod Castillona bila je prva bitka u historiji ratovanja u kojoj su topovi odigrali presudnu ulogu u francuskoj pobjedi nad Englezima.

Još se jednom, kao i mnogo puta u historiji, pokazalo da osvajanje velikog prostora nameće okupacionoj sili sve veće potrebe za vojnom kontrolom osvojenog prostora što opet, zbog nedostatka ljudstva, diktira potrebu da se sklapaju savezništva s prevrtljivim lokalnim feudalcima što se pokazalo lošim rješenjem za Engleze s obzirom na to da je moćno Vojvodstvo Burgundija u odlučujućem trenutku promijenilo stranu u sukobu i time praktično odlučilo sukob.

Posljedice na društvenom planu

Nakon Stogodišnjeg rata pokazalo se da je organizacija same države i njenih finansija bio jedan od presudnih faktora u ovom sukobu. Naime, Engleska je krenula u rat kao centralizovana država s kraljem na čelu i s jedinstvenim poreznim sistemom koji je namicao sredstva za rat. Za razliku od Engleske, Francuska je bila rascjepkana partikularističkim interesima moćnih lokalnih feudalaca, a u vrijeme najvećih engleskih vojnih uspjeha i slabim i nesposobnim kraljem Karlom VI.

Nakon što je Karlo VII reorganizovao državu i vojsku, ratna se situacija preokrenula i napadač više nije imao mogućnosti suprotstaviti se organizovanoj odbrambenoj vojsci francuskog kralja.

Stogodišnji rat doprinio je i nacionalnoj koheziji obje zaraćene strane, a naročito na francuskoj strani koja je bila opustošena ratom i svedena u minimalne okvire. Taj nacionalni osjećaj pridionio je preobražaju Francuske u centralizovanu državu kakva je i danas.

Hronologija vojnih sukoba

• Bitkom kod Cadsanda godine 1337. godine započeo je Stogodišnji rat. U bici su velški strijelci izazvali rasulo u redovima flamanskih branitelja te donijeli pobjedu engleskoj vojsci.
• Bitka od Sluysa odigrala se 24. juna 1340. godine, a u njoj je engleska flota uništila francusku flotu u kojoj su okosnicu činili genovski brodovi.
• 1345. godine Pobjeda velških strijelaca kod Auberochea u Gaskogni.
• Bitka kod Crécyja odigrala se 26. avgusta 1346. godine a u njoj su velški strijelci porazili francusku tešku konjicu.
• 1346. do 1347. godine Opsada Calaisa.
• 1350. godine "Les Espagnols sur Mer" Engleska flota porazila kastiljsku flotu.
• 1351. godine Bitka tridesetorice, trideset francuskih vitezova kod dvorca Josselin porazilo trideset engleskih vitezova.
• 1351. godine Francuska vojska poražena u blizini Maurona u Bretagni. Poginuo francuski vojni zapovjednik De Nesle.
• Bitka kod Poitiersa odigrala se 1356. godine U njoj su engleske snage teško porazile Francuze, a Edvard Crni Princ zarobio je francuskog kralja Ivana II.
• Bitka kod Auraya odigrala se 29. septembra 1364. godine, zarobljen francuski zapovjednik.
• Bitka kod Nájera u Španiji odigrala se 1367. godine. U njoj je Edvard Crni Princ porazio francusko-kastiljsku vojsku.
• 1372. godine Bitka kod La Rochellea kastiljsko-francuska flota porazila englesku flotu koja je ovim porazom izgubila dominaciju na moru.
• Bitka kod Agincourta odigrala se 25. oktobra 1415. godine Engleski strijelci porazili Francuze.
• 1416. godine Englezi porazili brojniju francusku vojsku kod Valmonta, u blizini Harfleura.
• 1417. godine engleska pobjeda na rijeci Seini.
• 1418. godine Opsada Rouena.
• 1419. godine Engleski kralj Henrik V. zauzeo Normandiju
• 1419. godine Bitka kod La Rochellea, kastiljski brodovi porazili englesku flotu.
• Bitka kod Baugea odigrala se 22. marta 1421. godine. U njoj su udružene francuske i škotske snage porazile Engleze.
• Bitka kod Cravanta odigrala se 31. jula 1423. godine. U njoj su Englezi porazili francusku vojsku na obalama rijeke Yonne.
• Bitka kod Vernuila odigrala se 17. avgusta 1424. godine. Engleske snage su porazile Škote.
• 6. mart 1426. godine. Englezi raspršili francusku vojsku koja je opsjedala grad Richemont u Bretagni
• Bitka Haringi odigrala se 12. februara 1429. godine. U njoj su Francuzi prekinuli engleske linije opskrbe. Bitka je ime dobila po tome što su najveći dio opskrbe engleske vojske činile sušene haringe.
• Opsada Orléansa koja se odigrala između 12. oktobra 1428. godine i 8. maja 1429. godine. Engleske snage koje su opsjedale grad poražene od francuske vojske pod vodstvom Ivane Orleanske.
• Bitka kod Pataya odigrala se 17. jula 1429. godine. Težak poraz engleskih snaga pri čemu je zarobljeno ili ubijeno 2.200 engleskih vojnika zajedno sa komandantima.
• Bitka kod Gerbevoya odigrala se 1435. godine. Poraz engleske vojske.
• 1436. godine U blizini Rouena Englezi porazili francuske snage.
• 1437. godine Englezi porazili burgundske snage u blizini Crotoya.
• 1439. godine Englezi raspršili francusku vojsku kod Constable Richemont at Avranches u Normandiji.
• 1440. godine Engleska vojska zauzela Harfleur.
• Bitka kod Formignyja odigrala se 1450. godine. Francuska vojska je teško porazila Engleze.
• Bitka kod Castillona odigrala se 1453. godine. Bila je to posljednja bitka Stogodišnjeg rata u kojoj su Englezi doživjeli konačni poraz. Bitka je zapamćena po upotrebi topova koji su odigrali presudnu ulogu u pobjedi Francuske.

Također pogledajte

• Srednjovjekovna demografija