Laos
|
|||||
|
|||||
Dewiza: ສັນຕິພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທິປະໄຕ ເອກະພາບ ວັດທະນາຖາວອນ (Pokój, niepodległość, demokracja, jedność i dobrobyt) |
|||||
Hymn: Pheng Xat Lao |
|||||
![]() |
|||||
Język urzędowy | laotański | ||||
Stolica | Wientian | ||||
Ustrój polityczny | republika ludowa | ||||
Głowa państwa | prezydent Boungnang Vorachith | ||||
Szef rządu | premier Thongloun Sisoulith | ||||
Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
81. na świecie 236 800 km² 2% |
||||
Liczba ludności (2012) • całkowita • gęstość zaludnienia |
102. na świecie 6 514 432[1] 28 osób/km² |
||||
PKB (2013) • całkowite • na osobę |
10,00 mld[2] USD 1477[2] USD |
||||
PKB (PSN) (2013) • całkowite • na osobę |
20,78 mld[2] USD 3068[2] USD |
||||
Jednostka monetarna | kip (LAK) | ||||
Autonomia | 19 lipca 1949 | ||||
Niepodległość od Francji ogłoszona | 22 października 1953 | ||||
Niepodległość uznana | 21 lipca 1954 | ||||
Strefa czasowa | UTC +7 | ||||
Kod ISO 3166 | LA/LAO/418 | ||||
Domena internetowa | .la | ||||
Kod samochodowy | LAO | ||||
Kod samolotowy | RDPL | ||||
Kod telefoniczny | +856 | ||||
Laos (Lao, Laotańska Republika Ludowo-Demokratyczna – Sathalanalat Paxathipatai Paxaxôn Lao) – państwo w Azji Południowo-Wschodniej, na Półwyspie Indochińskim. Stolicą jest Wientian (180 tys. mieszkańców), główna rzeka Mekong. Na północy Laos graniczy z Mjanmą i Chinami, na wschodzie z Wietnamem, na południu z Kambodżą, a na zachodzie z Tajlandią.
Spis treści
Geografia[edytuj]
Laos znajduje się na Półwyspie Indochińskim w południowo-wschodniej Azji. Jest jedynym krajem regionu pozbawionym dostępu do morza. Od północy graniczy z Chinami, od wschodu z Wietnamem, od południa z Kambodżą i Tajlandią, od zachodu z Mjanmą. Jest krajem prawie w całości porośniętym lasem. Na północy kraju rozciągają się liczne wyżyny i góry. Najwyższym szczytem jest Phou Bia (2817 m n.p.m.). Na północnym wschodzie tereny wyżynne przechodzą w Równinę Dzbanów (fr. Plaine Des Jarres), romboidalnego kształtu obszar żyznych ziem zarzucony wielkimi, kamiennymi urnami grzebalnymi datowanymi na tysiące lat wstecz[potrzebny przypis]. Na południu rozciąga się wąski pas lądu opadającego ku płaskowyżowi Bolovens. W czasach kolonialnych rozciągały się tu liczne plantacje kawy i francuskie ośrodki wypoczynkowe. Rzeka Mekong w znacznej części jest rzeką graniczną z Tajlandią.
W Laosie panuje klimat monsunowy – od końca maja do końca października trwa pora gwałtownych deszczy tropikalnych, zaś od grudnia do kwietnia pora sucha z wysokimi temperaturami. Krótkie wiosna i jesień wypełniają czas pomiędzy tymi dwiema porami.
Historia[edytuj]
W VII-I w. p.n.e. zasiedlony przez napływową ludność z południowych Chin. Wraz z rozwojem rolnictwa (wcześniej Laotańczycy zajmowali się głównie myślistwem i zbieractwem) pojawiły się pierwsze księstwa laotańskie, a więc Sikhottabong i Candapuri. Laos stał się celem ekspansji sąsiednich państw. W II wieku n.e. kraj znalazł się pod wpływami hinduistycznego imperium Czampa a część środkowego Laosu weszła w skład państwa Funan. Na przełomie VII i VIII wieku Laos przyjął buddyzm co spowodowała ekspansja mońskiego królestwa Dwarawati. W kolejnych latach umocniły się wpływy Tajów. W roku 1353 Laotańczycy zrzucają władzę tajskiego królestwa Ayutthaya i zakładają własne zjednoczone państwo Lan Czang. Po śmierci króla Setthathiratha II, Lan Czang zostaje w 1707 roku podzielony na 3 królestwa: Vientiane, Champasak i Luang Prabang. Viang Chan zostaje podbite przez Tajlandię w roku 1828, zaś Champassak i Luang Prabang znalazł się od 1893 roku pod protektoratem francuskim. W czasie II wojny światowej Laos był okupowany przez Japończyków (choć formalnie pozostawał pod administracją francuskiego rządu marionetkowego Vichy)[3].
W 1945 roku w chwili upadku potęgi Japonii powstał antykolonialny ruch wyzwoleńczy Lao Issara. Lao Issara w październiku 1945 roku ogłosił niepodległość kraju i powołał rząd. W 1946 Francja wysłała do Laosu wojska i opanowała sytuację w kraju. W 1949 roku Francja nadała Laosowi formalną niezależność w ramach Unii Francuskiej co spowodowało rozłam w szeregach podziemnej Lao Issara w ramach którego powstał partyzancki Pathet Lao a jeden z liderów Lao Issara, książę Tiao Souphanouvong przedostał się do Wietnamu, gdzie trwała I wojna indochińska i nawiązał współpracę z tamtejszymi niepodległościowcami z Việt Minhu. Souphanouvong został mianowany liderem Pathet Lao i jego politycznego skrzydła. Oddziały partyzanckie Pathet Lao przy pomocy Việt Minhu zajęły część obszarów państwa. W 1953 roku Francja nadaje Laosowi formalną niepodległość i wycofuje się z kraju co zostaje potwierdzone na konferencji genewskiej rok później[3].
Od lat 50. na sile przybrały starcia między Pathet Lao a rządem Królestwa Laosu co zaowocowało wybuchem długoletniej wojny domowej (konflikt laotański). W 1957 Pathet Lao przekazało rządowi królewskiemu kontrolę nad zajmowanym terenem w zamian za teki ministerialne dla dwóch przedstawicieli ruchu. Jednym z nowych ministrów został książę Souphanouvong. Przeprowadzone rok później wybory umocniły wpływy ruchu. Na skutek interwencji Amerykanów rząd został zmuszony do ustąpienia a pomoc amerykańska dla króla została zawieszona. Amerykanie zastąpili dotychczasowy rząd, rządem konserwatystów który przystąpił do zbrojnej kampanii przeciwko Pathet Lao[4]. W sierpniu 1960 roku Kong Le, dokonał udanego zamachu stanu w Wientianie i wezwał wszystkie obce wojska – przede wszystkim Amerykanów – do opuszczenia kraju, Pathet Lao udzieliła mu swego poparcia. Po zdławieniu puczu przez wojska prorządowe Kong Le i siły Pathet Lao, osłaniane przez siły północnowietnamskie wycofały się na północ[5]. Osłabiony rząd Laosu zyskał sobie przychylność USA które pomiędzy 1962 a 1971 roku dostarczyły władzom Laosu około 500 milionów USD pomocy wojskowej, nie licząc kosztów wyposażenia i wyszkolenia oddziałów paramilitarnych i nieregularnych zwalczających Pathet Lao[6].
Pod koniec lat 60. wojska Pathet Lao odnosiły kolejne sukcesy militarne rozbijając oddziały królewskie wspierane przez armię amerykańską i tajską[7]. W 1973 roku po upadku prawicowego rządu doszło do zawarcia koalicji rządowej przez Pathet Lao i neutralistów czyli zwolenników generała Konga Le. Pełne zwycięstwo Pathet Lao w 1975 roku umożliwiło zwycięstwo sił komunistycznych w wojnie wietnamskiej - wietnamscy komuniści wsparli Pathet Lao co przyczyniło się do zakończenia w grudniu 1975 roku okresu długoletniej wojny domowej, likwidacji monarchii i utworzenia Laotańskiej Republiki Ludowo–Demokratycznej. Na czele republiki jako prezydent stanął książę Souphanouvong. Prezydent poparty został przez Laotańską Partię Ludowo-Rewolucyjną która stała się partią rządzącą[8]. Souphanouvong zawarł z socjalistycznym Wietnamem sojusz militarny który pozwolił wojskom wietnamskim na stacjonowanie w kraju do 1988 roku - miało to na celu pomóc rządowi Laosu w likwidacji niedobitków wspieranej przez Amerykanów partyzantki Hmongów[9]. Laotańska Republika Ludowo–Demokratyczna prowadziła politykę ścisłego sojuszu ze zjednoczonym Wietnamem. W 1977 roku podpisano porozumienie o przyjaźni i współpracy gospodarczej, wojskowej i kulturalnej. W tym samym roku rząd w Wientianie podjął decyzję o bombardowaniu baz partyzantów, złożonych głównie z dążących do utworzenia własnego państwa członków plemienia Hmong, wspieranych w czasie wojny indochińskiej przez CIA. Jednocześnie począwszy od 1975 nasila się eksodus ludności cywilnej Laosu w tym dużej części członków plemienia Hmongów i inteligencji będącej przeciwnikami nowego rządu[10].
Od 1986 roku po rezygnacji prezydenta Souphauvonga rządy w państwie przejął były dowódca oddziałów wojskowych Pathet Lao premier Kaisone Phomvihane. Rozpoczęto przywracanie mechanizmów rynkowych w gospodarce, znormalizowano stosunki z ChRL i Tajlandią. W ideologii państwowej wprowadzono odwołania do buddyzmu. Rozluźniono stosunki z Wietnamem – w 1988 wycofano z Laosu ostatnich 50 tys. żołnierzy wietnamskich. W 1992 roku po śmierci prezydenta Phomvihane rządy przejął prezydent Khamtai Siphandon, liberalizując gospodarkę, likwidując w znacznym stopniu kontrolę rządzącej partii nad gospodarką i otwierając zamkniętą do tej pory granicę z Tajlandią w rezultacie czego do kraju powróciło kilka tysięcy uchodźców[3].
Ustrój polityczny[edytuj]
Jedyną legalną partią polityczną jest Laotańska Partia Ludowo-Rewolucyjna. Głową państwa jest prezydent wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję. Szefem rządu jest premier wybierany przez prezydenta za aprobatą parlamentu. Laos jest republiką z jednoizbowym parlamentem – Sapha Heng Xat (Zgromadzenie Narodowe) liczące 109 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Zgodnie z konstytucją z 1991 roku Zgromadzenie Narodowe liczyło 85 deputowanych. W roku 1997 na wniosek prezydenta liczba miejsc wzrosła do 99, a w lutym 2002 roku do 109. Władza wykonawcza należy do rządu powoływanego przez prezydenta.
Gospodarka[edytuj]
Laos jest krajem rozwijającym się. 80% ludności zatrudniło się w rolnictwie, które dostarcza 49% PKB. W lasach prowadzi się wyrąb drzewa tekowego, hebanu, palisandru i drzew różanych. Przemysł jest słabo rozwinięty. Rozwija się sektor usług. Od 1989 roku rozwija się turystyka. W 2015 roku kraj ten odwiedziło 3,543 mln. turystów (12% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 679 mlm dolarów[11].
Demografia[edytuj]
![](http://web.archive.org./web/20161007071946im_/https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/LaosDSCN4342a.jpg/150px-LaosDSCN4342a.jpg)
Skład demograficzny nie jest jasny jako że rząd dzieli ludność na trzy grupy zależnie od wysokości na jakich żyją, a niezależnie od ich pochodzenia etnicznego, na Laotańczyków nizinnych (Lao Loum), wyżynnych (Lao Theung) i górskich (Lao Soung). Spośród 6,5 miliona ludzi mieszkających w Laosie większość żyje w dolinie Mekongu i jego dopływach. Gęstość zaludnienia wynosi 28 osób/km² a najgęściej zaludnionym obszarem jest Prefektura Wientian. 69% populacji to Laotańczycy, którzy należą do tajskiej grupy językowej i zasiedlili ten obszar przybywając z Chin w pierwszym tysiącleciu n.e. Laotańczycy to głównie mieszkańcy nizin. 22% ludności to mniejszości wywodzące się z językowej grupy Mon-khmer takie, jak Khmu, Lamet i Lawa. Razem z mniejszymi populacjami Katang, Katu, Alak, Makong i Laven tworzą grupę Lao Theung. W wyżynnych regionach kraju żyją mniejszości narodowe takie, jak Hmong (Miao), Mien (Yao), Shan i kilka grup należących do tybetańsko-birmańskiej grupy językowej.
Religia[edytuj]
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[12][13]:
- buddyzm – 66,0% (4 100 000)
- tradycyjne religie plemienne – 30,7% (1 910 000)
- chrześcijaństwo – 1,5% (90 000)
- protestantyzm – 1,0% (60 000)
- katolicyzm – 0,5% (30 000)
- brak religii – 0,9% (50 000)
- inne religie – 0,9% (50 000)
Podział administracyjny[edytuj]
Laos dzieli się na szesnaście prowincji (ແຂວງ, khouèng) i jedną prefekturę (ນະຄອນຫລວງ, kampheng nakhon):
- Attapu
- Bokéo
- Bolikhamxai
- Champassak
- Houaphan
- Khammouan
- Louang Namtha
- Louangphrabang
- Oudômxai
- Phôngsali
- Saravane
- Savannakhét
- Wientian (prefektura)
- Wientian (prowincja)
- Xaignabouli
- Xékong
- Xieng Khouang
Siły zbrojne[edytuj]
Laos dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[14]. Uzbrojenie sił lądowych Laosu składało się w 2014 roku m.in. z 55 czołgów, 195 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 149 zestawów artylerii holowanej, a marynarka wojenna dysponowała 20 okrętami obrony przybrzeża[14]. Laotańskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 12 samolotów transportowych oraz 11 śmigłowców. Wojska laotańskie w 2014 roku liczyły 30 tys. żołnierzy zawodowych oraz 100 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) laotańskie siły zbrojne stanowią 102. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 18,5 mln dolarów (USD)[14].
Przypisy[edytuj]
- ↑ Statistical Yearbook 2012 (ang.). Lao Statistics Bureau. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2013: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2014 (ang.). [dostęp 11-04-2014].
- ↑ a b c Laos. Historia. (pol.). encyklopedia.pwn.pl.
- ↑ Stuart-Fox, Martin, A history of Laos, s. 103-105.
- ↑ K.Conboy, s.12-13.
- ↑ Kenneth Conboy: War in Laos 1954-1975. Carrollton, Texas: Squadron/Signal Publications, 1994. s,11, ISBN 0-89747-315-9.
- ↑ Blond Ghost: Ted Shackley and the CIA's Crusaders. s. 154–156.
- ↑ encyklopedia.pwn.pl
- ↑ Kenneth Conboy: War in Laos 1954-1975. Carrollton, Texas: Squadron/Signal Publications, 1994. s. 61, ISBN 0-89747-315-9.
- ↑ Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean-Louis Margolin Czarna Księga Komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania. Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, ISBN 83-7180-326-5 s. 540
- ↑ UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition (ang.). UNWTO, 2016. [dostęp 2016-10-04]. s. 9.
- ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-22].
- ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-22].
- ↑ a b c Laos (ang.). Global Firepower. [dostęp 2014-09-10].
Linki zewnętrzne[edytuj]
|
|
|