Animalia
Artikulu honek erreferentziak behar ditu. Hemen erreferentzia egiaztagarriak gehituz lagun dezakezu. |
Animalia Fosilaren garaia: Ediacara-gaur egun |
|||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Animalia mota ezberdinak. | |||||||||||||
Sailkapen zientifikoa | |||||||||||||
(mailakatu gabea): | Opisthokonta | ||||||||||||
(mailakatu gabea): | Holozoa | ||||||||||||
(mailakatu gabea): | Filozoa | ||||||||||||
Erreinua: | Animalia Linnaeus, 1758 |
||||||||||||
Filumak | |||||||||||||
|
Animaliak izaki bizidunen talde handi bat dira, Animalia edo Metazoa erreinuetan kokatzen direnak. Orokorrean zelulanitzak dira, higitzeko gai dira bere inguruarekin elkarrekintza edukitzeko eta beste izaki batzuk kontsumituz elikatzen dira. Animalia gehienek forma bera mantentzen dute euren bizitzan zehar, nahiz eta batzuek metamorfosia jasaten duten.
Animalia hitza latineko animal hitzetik eratorria da, pluralean animalia dena eta anima hitzetik (hau da gure arima hitzaren parekidea) datorrena.
Eduki-taula
Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Aristotelesek izaki bizidun guztiak animalia eta landaretan bereizi zituen, eta horrela ere egin zuen Carolus Linnaeusek bere lehenengo klasifikazio sisteman. Eboluzioaren aurkikuntza eman zenetik talde hauek hainbat eratara bereizi izan dira, eta azken urteotan domeinu eta erreinuetan aldaketa handiak gertatu dira. Hartara, lehen protozooen taldea animalia gisa sailkatzen zen, mugimendua zutelako, baina gaur egun talde urrunetan kokatzen dira.
Animalia Erreinuak hainbat ezaugarri berezko ditu beste izaki bizidunengandik bereizteko. Animaliak eukariotoak eta zelulaniztunak dira, eta honek bakterioetatik eta protista gehienengandik bereizten ditu. Heterotrofoak dira eta honek landare eta alga guztiengandik bereizten ditu. Gainera ez ditu horma zelular lodiak egiten, eta honek ere onddoetatik bereizten ditu.
Egitura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gutxi batzuk kenduta, batez ere belakiak (porifera filuma), animaliek atal ezberdinak dituzte bere gorputza bereizteko. Honen barnean giharreak eta nerbio-sistema daude higidura errazteko. Animalia gehienek bere barnekaldean liseriketa egiteko leku bat dute, irekiera bat edo bi izan ahal dituenak.
Animalia guztiek zelula eukariotoak dituzte, karakteristikoa den kolageno eta glikoproteinaz osatutako matrize estrazelular inguratua. Honek inguruan kaltzifikatutako egiturak izan ditzake, adibidez, kuxku, hezur eta espikulak. Garapenean zehar zelulen arteko erlazioa nahiko malgua izaten da, mugitu, berrantolatu eta egitura konplexuagoak egin ahal izateko. Bestelako izakiekin (landare eta onddoak) alderatuta ez ditu zelulak jaiotzen direnetik aurrera leku berean eta horregatik hazkuntza modu ezberdinean ematen da. Animalia zelulek euren artean lotura ezberdinak izan ditzakete: sendoak, hutsunedunak eta desmosomak.
Birsorkuntza eta garapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ia-ia animalia guztiek birsorkuntza sexual mota bat edo beste dute. Heldu gehienak diploideak dira, nahiz eta poliploideak eta aploideak diren hainbat izaki ere badauden. Izaki bakun batzuetan emeek eta arrek ez dute kromosoma kopuru bera eta beraz ernalkuntza sexuala emeen klonazioz ematen da. Birsorkuntza sexualeko kasu gehienetan zelula sexual espezializatuak dituzte, eta hauek meiosiaren bitartez txikiagoak diren espermatozoideak eta mugitu ezin daitekeen obulua sortzen dute. Bi zigotoak elkartuta indibiduo berriak sortzen dira. Hainbat animalia gai dira birsorkuntza asexuala izateko. Erabiltzen diren metodoak partenogenesisa eta fragmentazioz.
Zigotoa hasieran esfera batean bilakatzen dira, gero blastula batean, honek berrantolakuntza eta bereizketa ematen duelarik. Belakietan blastulak igeri egiten du leku berri bateraino eta bertan belaki berri bat sortzen du. Talde gehienetan, ordea, blastulak berrantolakuntza ezberdin bat garatzen du. Lehenengo inbaginazio bat edukitzen du eta gastrula sortzen da. Hor izango da gehienetan digestio ganbera. Horrela, bi azal mota sortzen dira: ektodermoa, endodermoa eta gehienetan mesodermoa. Geruza horietatik organoak sortzen dira.
Animaliek eguzki energia erabiltzen dute modu ez-zuzen batean hasteko. Hala ere badira animalia gutxi batzuk ez dutela energia horrela jasotzen, fumarolen inguruan bizi direnek bakteria sulfato-jaleez elikatzen dira eta beraz eguzkiaren energia ez dute inongo moduan sartzen euren zikloan. Hala ere animalia gehienek landareek fotosintesiaren bitartez ekoizten dituzten azukreak jaten dituzte (edo beste animalia batzuk jaten dituzte hauek aurretik landareak jan dituzte). Azukre hauek erabilita hazi edo mugitu daiteke animalia. Prozesu hau glikolisi moduan ezagutzen da.
Jatorria eta erregistro fosila[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Animaliak protozoo flagelatuetatik eboluzionatu dutela uste da. Bizirik dauden ahaiderik hurbilenak koanoflagelatuak dira, hainbat belakiekin estruktura komunak dituztenak. Egindako ikerketa molekularrek diote supertalde bat osatzen duela: opistokonteak. Bertan onddoak eta hainbat protista parasito daude.
Lehenengo animalia fosilak Aurrekanbriarraren bukaeran agertu ziren, orain dela 600 milioi urte, eta vendiar biota gisa dira ezagun. Zailak dira hauek geroagoko fosilekin erlazionatzen, ordea. Batzuek badute erlaziorik gaur egungo filum batzuekin, baina baliteke ezetz, eta baliteke ere animaliak ez izatea. Hala ere orain 1000 milioi urte Indiako fosil batzuk animaliak izan zitezkeela dirudi. Gaur egungo filum gehienak Kanbriarrean sortu ziren, orain 570 milioi urte. Hala ere ez dago oso argi izaki hauek bertan jaio edo inguruko baldintzen aldaketak fosilizazioa baldintzatu ote zuen.
Burguess Shaleko faunako fosiletan gaur egungo animalia diseinuetatik kanpo geratzen diren hainbat badaude, euren artean, adibidez, Hallucigenia artropodoa. Hainbat autorek, euren artean Stephen Jay Gould, hasierako animalia bariazioa handiago zela proposatu dute eta beraz erregistro fosilean geroz eta barietate txikiagoa dagoela.
Euskal Herriko erregistro fosilean animaliek eraikitako hainbat estruktura ikusten dira, hala nola, kareharri gotorrak, gehienbat koral eta belakiz sortuak.
Animalien Sailkapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Animalia |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sailkapenaren historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Linnaeusen jatorrizko eskeman animaliak hiru erreinuetako bat okupatzen zuten, eta 5 klase ezberdinetan bereizten ziren: Vermes (har eta zizareak), Insecta (zomorroak), Pisces (arrainak), Amphibia (anfibioak), Aves (hegaztiak) eta Mammalia (ugaztunak).
Hartatik azkeneko lauak gaur egun filum bakar batean sartzen ditugu: kordatu eta beste forma guztiak Vermes originaletik bereiztuak izan dira. Hala ere goiko sailkapena ez da mundu guztian modu berdinean onartzen eta hainbat bariazio daude liburutik-liburura. Gainera testu liburuetan modu sinpleagoan azaltzen da eta orokorrean animalien sailkapena izaki ezagunenen filumen arabera egiten da, maila berean jartzen Moluskoak eta Poriferoak, berez sailkapenean maila ezberdinetan egonda ere.
Phyllumak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Filumak (edo Filak) animaliak sailkatzeko talde nagusienak dira. Mota hauetariko bakoitza ondo definituriko antolaketaren arabera egiten da.
Phyllum | Esanahia | Ezaugarriak | Espezie kopurua[1][2] |
Acanthocephala | Arantzak dituen burua | Har parasitoak, ebaginagarria den sudur arantzatsu batekin. | 1.100 |
Acoelomorpha | Hesterik gabekoak. | Zelomarik gabeko har txikiak. Ez dute liseriketa tuturik. | |
Annelida | Eraztun txikia | Har zelomatuak, gorputza eraztunetan zatitua. | 16.500 |
Arthropoda | Oin artikulatuak. | Kanpo hezurdura kitinotsua eta hanka artikulatuak. | 1.100.000 |
Brachiopoda | Beso laburrak | Lofoforoak eta bi balba dituzte. | 335 (16.000 desagertuak) |
Bryozoa | Goroldio animaliak. | Lofoforoa dute, iragazlariak dira eta ipurtzuloa tentakuloen koroaren kanpo dute. | 4.500 |
Chaetognatha | Barail arantzatsuak | Hegalak eta bi arantza kitinotsu buruaren alde bakoitzean. | 100 |
Chordata | Kordarekin. | Korda dortsala edo notokordioa dute, gutxienez enbrioiak direnean. | 49.693 |
Cnidaria | Asuna | Diblastikoak cnidocitoekin. | 10.000 |
Ctenophora | Orratzak daramatzana. | Diblastikoak koloblastoekin. | 100 |
Cycliophora | Gurpilak daramatzana | Sasizelomatuak zilioak dituen aho zirkularrarekin. | 1 |
Echinodermata | Azala arantzekin. | Simetria pentaradiatua, kanpo euskarri kalkareoa. | 7.000 (13.000 desagertuak) |
Echiura | Arantzadun isatsa | Tronpa duten itsas harrak, anelidoen gertukoak. | 135 |
Entoprocta | Barne ipurtzuloa | Lofoforoa dute, iragazlariak dira eta ipurtzuloa tentakulo koroaren barruan dute. | 150 |
Gastrotricha | Ilezko urdaila | Sasizelomatuak, gorputza arantzekin eta bi tutu kaudal itsaskor. | 450 |
Gnathostomulida | Baraila duen aho txikia | Ahoek barail berezia dute. | 80 |
Hemichordata | Korda erdia | Deuterostomoak ebakidura faringeokin eta estomokordarekin. | 85 |
Kinorhyncha | Mugitzen den tronpa | Sasizelomatuak buru sargarriarekin eta gorputz segmentatuarekin. | 150 |
Loricifera | Kota daramana. | Sasizelomatuak maila-kota baten itxura duen estaldura batekin. | 10 |
Micrognathozoa | Barail txikia duen animalia | Sasizelomatuak, barail konplexuak eta gorputza soinu baten eran luzagarria. | 1 |
Mollusca | Biguna | Ahoak radula du, oin gihartsua eta oskolak inguruan mantu bat du. | 93.000 |
Monoblastozoa | 1 | ||
Myxozoa | Muki animaliak. | Parasito mikroskopikoak, cnidocitoen antzeko kapsula polarrekin. | 1.300 |
Nematoda | Hari baten antzekoa. | Har pseudozelomatuak, ebakidura zirkularrarekin eta estaldura kitinotsuarekin. | 25.000 |
Nematomorpha | Hari itxura | Har parasitoak, Nematodoen antzekoak. | 320 |
Nemertea | Itsasoko ninfa | Har azelomatuak tronpa luzagarriarekin. | 900 |
Onychophora | Azkazalak daramatzana. | Gorputz bermiformeak, azkazal kitinotsu apikalak dituzten hankekin. | 110 |
Orthonectida | Igerilari zuzena | Parasito oso sinpleak, gorputz ziliatuarekin. | 20 |
Phoronida | Zeusen irakaslea. | Har lofoforatu tutukarak; hesteak U itxura du. | 20 |
Placozoa | Xafla animaliak | Animalia oso sinpleak, narrastiak, ameba irregular baten antzekoak. | 1 |
Platyhelminthes | Har lauak. | Har azelomatu, ziliatu eta ipurtzulorik gabekoak; asko parasitoak dira. | 20.000 |
Pogonophora(?) | Bizarra duena | Animalia bermiforme eta tutukara, burua bildu daiteke, eta baliteke anelidoak izatea. | |
Porifera | Poroak dituena | Belakiak, parazoak, simetriarik gabekoak. Gorputzean hainbat poro iragazkor. | 5.500 |
Priapulida | Zakil txikiak | Har sasizelomatuak, tronpa luzagarriarekin. | 16 |
Rhombozoa | Erronbo animalia. | Zelula oso gutxi dituzten parasitoak. | 70 |
Rotifera | Gurpilak daramatzana. | Sasizelomatuak, zilioak dituen atzeko koro batekin. | 1.800 |
Sipuncula | Tutu txikia | Har zelomatu ez segmentatuak, ahoaren inguruan tentakuloak dituzte. | 320 |
Tardigrada | Pausu geldoa | Ur-hartzak. Gorputza lau hanka parerekin segmentatua, azkazal eta bentosekin. | 800 |
Xenoturbellida | Har lau arraroa. | Har deuterostomo ziliatu oso sinpleak, erlazio ezezagunarekin. | 2 |
>1.300.000 |
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Zenbaki hau gutxi gora beherakoa da, iturri ezberdinen arabera aldakorra baita
- ↑ Brusca, R. C. & Brusca, G. J., 2005. Invertebrados, 2ª edición. McGraw-Hill-Interamericana, Madrid (etc.), XXVI+1005 pp. ISBN 0-87893-097-3.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Animalia |
Bizidunen erreinuak | ||
---|---|---|
Moneroak • Protistoak • Onddoak (Fungi) • Landareak • Animaliak |
|