De aanleiding
In een recensie van 12 april op de website Vice van het boek Extinction: a radical history van de Amerikaanse hoogleraar Ashley Dawson wordt vermeld dat de aarde per dag honderd diersoorten verliest. We checken of dit verontrustende cijfer klopt.
Waar is het op gebaseerd?
Er zijn de laatste jaren veel cijfers genoemd voor de aantallen diersoorten die dagelijks verdwijnen. Wetenschappers die werken voor de Conventie over Biologische Diversiteit van de Verenigde Naties concludeerden dat er dagelijks wel 150 diersoorten verdwijnen. Rond 2000 kwamen meer dan duizend wetenschappers, die betrokken waren bij een internationale beoordeling van het ecosysteem, uit op 8.700 verdwijnende soorten per jaar, dat wil zeggen zo’n 24 per dag.
En klopt het?
Niemand kan met zekerheid zeggen hoeveel diersoorten er dagelijks verloren gaan, omdat niemand volledig zicht heeft op de fauna wereldwijd. „Zulke schattingen zijn meestal nattevingerwerk. Bij grotere dieren valt er nog wel een goede schatting te maken maar bij ongewervelden weten we het echt niet”, zegt Kuke Bijlsma, hoogleraar populatiegenetica aan de Groningse universiteit.
Biologen vergissen zich bovendien weleens. De Britse wetenschapsjournalist Fred Pearce wijst op de pelsrob van Guadeloupe, al een eeuw geleden beschouwd als uitgestorven, maar nog springlevend. Ook bleek bij nader inzien een en hetzelfde zeeslakje, de littorina saxatilis, maar liefst onder 113 verschillende wetenschappelijke namen in de literatuur voor te komen.
We weten nog bij lange na niet hoeveel diersoorten de aarde bewonen. Tot dusverre hebben wetenschappers zo’n 1,9 miljoen diersoorten in kaart gebracht, maar nog altijd worden er nieuwe soorten ontdekt, met name insecten, de grootste groep in het dierenrijk. Wat is trouwens een soort? Volgens Bijlsma is de trend onder biologen nu om elke populatie bijzonder te vinden. „Soms vinden onderzoekers een verschil van een paar procent op moleculair niveau. Is dat dan een nieuwe soort of een ondersoort? Wat mij betreft is er niet veel verschil.”
Op grond van gedetailleerde onderzoeken van stukjes grond her en der in de wereld en extrapolaties kunnen er niettemin ruwe schattingen worden gemaakt. Sommigen komen uit op 100 miljoen diersoorten. „Ik denk dat die schattingen een factor tien te hoog liggen. Ik zou eerder uitgaan van tussen de acht en tien miljoen soorten”, zegt de Leidse hoogleraar biodiversiteit Menno Schilthuizen, ook verbonden aan het Biodiversity Center Naturalis. Volgens hem zijn die hoge schattingen beïnvloed door onderzoek in tropisch regenwoud. Daar is weliswaar de grootste soortenrijkdom te vinden maar de aantallen zijn lager dan in de jaren 80 nog werd aangenomen.
De kap van oerbos en de vernietiging van natuurgebieden elders bedreigen volgens Schilthuizen vooral minder mobiele dieren, zoals slakken en pissebedden. Vogels weten zich makkelijker in veiligheid te brengen. In El Salvador verdween 90 procent van het oerbos, maar stierven slechts drie van de 508 bosvogelsoorten uit. „Maar die populaties zijn door de aantasting van hun habitat ongetwijfeld veel kleiner geworden”, zegt Schilthuizen, „en daardoor is hun kans op uitsterven gestegen.”
Vrijwel iedereen is het erover eens dat het grote uitsterven door toedoen van de mens zeker een factor 100 is toegenomen ten opzichte van wat het zou zijn zonder de mens. En die 100 uitstervende soorten per dag? Bijlsma laat zich niet verleiden tot een schatting. Schilthuizen wel. „Als ik het moet zeggen, zou ik, denk ik, ook op zo’n cijfer uitkomen maar het is moeilijk er een hard getal voor te vinden.”
Conclusie
Alle ramingen van de aantallen uitstervende diersoorten zijn niet meer dan ruwe schattingen gebaseerd op aannames en extrapolaties. Hoewel het aantal van 100 per dag mogelijk is, moet onze conclusie daarom luiden dat dit cijfer niet te checken is.