Prólogo
Levo cinco anos asistindo ao
Festival de Cinema de Donostia, o maior dos que se celebran en España. Para min forma parte xa da rutina anual, unha cita obrigada que cada mes de setembro me proporciona unhas cantas boas películas e o reencontro con benqueridos
amigos e
amigas. Disfruto moito alá, mais sempre chego á Coruña coa convición de que o ano seguinte non volverei ao festival, farto da súa pobre programación e do seu glamour perralleiro, canso de que a esperanza de cambio que cada nova edición parece apuntar sobre o papel ao final nunca acabe de verificarse. Donostia é unha marabillosa cidade e o seu festival unha estupenda experiencia, mais eu xa hai tempo que perdín a ilusión.
Fun por primeira vez ao
Festival de Xixón en 2006: agora sei que tardei demasiado. Teño o entusiasmo dos conversos: fago proselitismo sempre que podo e síntome satisfeito por ter convencido xa a varios amigos para iren. Ningún deles quedou decepcionado. O Festival de Xixón presenta unha programación cinematográfica rigorosa e coherente, que como é obvio non sempre compartimos, mais que responde a un criterio ben fundamentado. Podería poñerlles exemplos do contrario para que se fagan
unha idea, mais hoxe estou de bo humor. Alén dos filmes, a oferta de cultura e lecer de Xixón é completísima, con festas e concertos a diario e exposicións de enorme interese. Preparar unha digna axenda de actos está ao alcance de calquera que teña boas ideas e os cartos necesarios; a maxia de Xixón, porén, vai moito máis alá. O grande deste festival, o verdadeiramente difícil de imitar, é o magnífico ambiente que nel se vive, con todos os seus participantes a convivir con abraiante normalidade. Os organizadores e os cineastas, a prensa e o público, todos coinciden (coincidimos) nos bares polo día e nos concertos á noite, na cola para entrar nos cines e nas escaleiras mecánicas do
Centro Comercial San Agustín. En Xixón non é estraño atopar na rúa a un
Carlos Reygadas que che pregunta onde está a delegación de Radio Nacional, porque ten unha entrevista, ou a
José Luís Guerín falando das infinitas horas de autobús que hai entre Santiago e a cidade asturiana. E todo nun ambiente relaxado e distendido, sen alfombras vermellas nin convidados separados por categorías. Por iso deben ir a Xixón sempre que poidan, e tamén ao
IndieLisboa, que vén sendo o mesmo só que cambiando o
Teatro Jovellanos polo Cinema São Jorge, a Sala Albéniz polo
Cabaret Maxime e os temporais de novembro por unha primavera luminosa.
Cinco días, cinco noites
O principio é sempre o mesmo: chegas ao hotel, no meu caso o
Celuisma Pathos, e alí agarda por ti a bolsa coa acreditación e as publicacións do festival. Son ás tres da tarde do venres 21 de novembro e en dúas horas comeza na sala 3 dos Cines Centro a proxección de
Z32 de Avi Mograbi, cineasta israelí que foi obxecto dunha retrospectiva hai dous anos en Las Palmas que eu seguín sen especial emoción logo no
CGAI.
Z32 ofrece a testemuña dun soldado de elite israelí que explica a súa participación no asasinato de dous palestinos nunha acción de vinganza despois dun atentado terrorista; para non seren identificados, o seu rostro e o da súa moza aparecen permanentemente cubertos por unha máscara dixital. Resulta certamente fascinante asistir ás conversas deles dous, co soldado contando polo miúdo a súa brutal experiencia para a seguir pedirlle a ela que lla conte “igual que lla contaría a outro” nun exercicio descarnado e estraño de arrepentimento e confesión. Máis interesantes aínda son as aparicións do propio Avi Mograbi, que explora a ritmo de canción os seus sentimentos cara a alguén que acatou a orde de matar un ser humano sen cuestionala en absoluto. Tralas intencións sarcásticas e paródicas desas bizarras escenas musicais agáchase tamén a incapacidade de dar respostas definitivas diante de feitos que desafían os nosos principios.
Preseleccionada para os Oscars á mellor longametraxe documental,
Trouble the water parte dun material moi potente, as gravacións orixinais que unha parella afroamericana fixo da
catástrofe do Katrina, mais o resultado é un produto televisivo e convencional ao estilo dos que se ven en
La noche temática. Moito máis interesante é
Je veux voir, dos homenaxeados
Joanna Hadjithomas e Khalil Joreige, aínda que todo nela produza unha intensa sensación de
déjà vu. Os directores retratan o Líbano posterior á guerra de 2006 a través de dous personaxes, unha icona do cinema coma Catherine Deneuve, que acode ao país para participar nunha gala benéfica e expresa a súa vontade de “querer ver”, e o actor Rabih Mroué, que a acompaña nunha viaxe con ecos a Kiarostami e incluso
a Amos Gitai. O filme camiña por un punto intermedio entre a ficción e o documental, e os saltos entre un plano e outro non sempre resultan afortunados; en calquera caso é unha proposta moi recomendábel que só falla nas escenas finais da cea, que parecen sacadas dun anuncio de perfumes.
Tralo pase de
Je veux voir Ángel Santos e mais eu facemos a primeira incursión á taberna Lizarrán, que polo seu amplo horario adoita convertirse nun dos puntos de reunión nocturna do festival. Mentres os meus compañeiros de tertulia cultureta no
Extrarradio Grial Parga e María Yáñez disfrutan do concerto de
Remate e
The Ladybug Transistor na Sala Albéniz, eu lercheo sobre
Facebook con
Elena Oroz. Entre unhas cousas e outras, son as catro e pico da madrugada cando collo o sono.
O sábado acordo cedo; pouco despois das dez xa estou no
Antiguo Instituto, desde onde faremos en directo a tertulia para a
Radio Galega que nesta ocasión ten como convidado ao director do festival
José Luis Cienfuegos, de quen me declaro seguidor incondicional. Despois de facer o programa e de recoller todo, imos a unha das salas do centro que está ocupada pola exposición dos libaneses Hadjithomas-Joreige,
Círculo de confusión, unha xigantesca foto aérea de Beirut pegada sobre un espello e repartida en tres mil anacos. Os visitantes poden arrancar un deses fragmentos e levalo para a casa, de maneira que co andar dos días vai quedando cada vez máis á vista o espello posterior e a imaxe orixinal vaise diluíndo para caer na pura abstracción. Ao saír, perdemos tempo inutilmente facendo cola para sacar entradas -desistimos ao cabo dunha hora- e optamos por ir xantar á sidrería El Globo, onde degustamos unha formidábel fabada e encontramos a Alfonso Pato, que de madrugada coñeceu a un (insólito) fan de Andrés Dobarro (se queren detalles, pregúntenlle a el). Despois diso non viña mal unha soneca, mais eu resisto a tentación e asisto no Jovellanos á proxección de
Adoration, o novo filme de Atom Egoyan que conta o mesmo que os vellos. O filme non me deslumbra, mais tampouco me parece tan malo como algúns aseguran; o mellor é o que vén despois, un coloquio co director e o músico Mychael Danna conducido por Roberto Cueto.
Non consigo butaca para ningún filme que me interese na segunda quenda da tarde, así que vou tomar unha(s) cervexa(s) con Grial, María, Berto e Mourullo (Yáñez & Cía, para abreviar). Escapo deles un pouco antes das dez: teño entrada para a segunda sesión de Cameron Jamie. O que vemos é unha verdadeira trapallada, mais aínda dá para botar unhas risas con Marta Gómez, de
Planeta Cine. Fago unha parada brevísima no Lizarrán para tomar uns pinchos e marcho ao show de
Lilí Films no Savoy, un ruidoso local que non resulta ser o máis apropiado para o que eles fan. No medio do balbordo consigo manter unha conversa razobelmente ben enfiada con
José Manuel Sande, que acaba de desembarcar en Xixón. Lucía e mais el van ir cuns amigos ao concerto de
Miss Kittin, e eu subo a Cimadevilla camiño da Folixa para atopar a Grial, que anda con
Alejandro Marzoa e Marta; tomámoslle unha alí e outra en La Plaza e acaban dándonos as catro ou as cinco, para non perder o costume. No hotel eu aínda aproveito para mirar o correo; cheo de boas intencións, poño o despertador para as nove por se teño ánimo de erguerme e ir ver
Tulpan. Non é o caso. Saio do Pathos a iso das doce para despedirme de Yáñez & Cía e despois vou facer cola ao Jovellanos para pillar entradas para o domingo e o luns, pois non é plan perder máis filmes. Durante a espera atopo a Pilar Comesaña e Félix Díaz, de
Planeta Cine, e mais a Alberto Casal; comemos por segundo día na sidrería El Globo, e desta vez toca fabes con ameixas. Pola tarde ás cinco hai sesión no Antiguo Instituto,
Red Hollywood de Thom Andersen e Nöel Burch, un filme correcto mais non especialmente inspirado que documenta a pegada dos cineastas próximos ao ideario comunista no Hollywood dos anos 30 e 40 e a infame Caza de Bruxas posterior. Aínda que
xa a vira en Lisboa, recunco na arrebatadora
Profit motive and the whispering wind, na miña opinión un dos dous ou tres filmes máis importantes deste último ano. Pecho a xornada con
Wendy and Lucy de Kelly Reichardt, que me molesta un pouco menos que a anterior
Old joy.
Durante a enésima parada no Lizarrán falámoslle a Gonzalo de Pedro de
París #1 e xestionamos o préstamo a varias bandas de material audiovisual. No
Gato tuerto toca
Julio de la Rosa, así que alá vou. Saúdo a Álvaro Arroba, a quen non coñecía en persoa, a
Albert Serra e tamén a
Lisandro Alonso, ao que encontrara na rúa pola tarde, ao pouco de el chegar a Xixón. Peque Varela coméntame que na presentación de
1977 José Luis Cienfuegos dixo que Martin Pawley era algo responsábel de que a súa peza estivese en Xixón, pois fora eu quen lla dera a coñecer hai un par de meses, durante o Festival de Donostia. Peque e mais eu seguimos de palique no Sono-Tone; fálame do que quere facer e o que non, cóntolle unha e outra vez as moitas cousas que me gustan da súa curta e cando nos damos conta xa son as catro da mañá, unha boa hora para retirarse.
O luns o tempo deixa de ser
regular para convertirse en
malo ou
moi malo. Tócame entrar no
Diario Cultural; o que digo é máis ou menos isto:
"Vivimos días de chuvia e frío en Xixón a conta do temporal, e tamén é baixa até o momento a temperatura do Festival de Cinema que en calquera caso segue sendo e por moitísimas razóns o mellor dos que se celebran no estado. En Sección Oficial o filme mellor acollido foi Wendy and Lucy de Kelly Reichardt, que contén todos os tópicos do cinema independente americano disfrazados, iso si, coa melancolía e un bo gusto que a conectan con certas estéticas contemporáneas. O máis apetecíbel -Liverpool de Lisandro Alonso ou 35 shots of rum de Claire Denis- está aínda por vir. Mentres tanto un pode refuxiarse nas sempre interesantes retrospectivas, desta volta dedicadas ao indescriptíbel Cameron Jamie, aos libaneses Joanna Hadjithomas e Khalil Joreige, que ocupan ademais o Antiguo Instituto cunha instalación fascinante, “Círculo de confusión”, e a arxentina Lucrecia Martel, ademais dos ciclos A utopía ianqui, que pasará polo CGAI e inclúe obras mestras coma Motivo de lucro e murmurios do vento de John Gianvito, un dos títulos do ano do que xa falamos na pasada edición do IndieLisboa, ou Una parte del cielo, que amosa unha escolma de traballos feitos nos últimos anos por directoras europeas, entre elas Patricia Ferreira ou a ferrolá Peque Varela que presenta aquí a súa aclamada curta 1977".
Despois de xantar en El Jamonar na compaña da xente de Lilí Films,
La mujer rubia proporcionou o primeiro gran momento do festival. A película de Lucrecia Martel explora o sentimento de culpa que experimenta a protagonista a conta dun suceso inaclarado, o atropelo dun can e quizá tamén o dun neno; unha perversa combinación de mala conciencia e irresponsabilidade burguesa que a directora resolve maxistralmente ao presentar o personaxe -unha sublime María Onetto- en primeiros planos que a manteñen illada dun mundo real que queda fóra de campo en sentido estrito e metafórico. Incomprensibelmente mal acollido no Festival de Cannes,
La mujer rubia é un filme tenso e turbador que agacha ademais un poderoso discurso sobre as relacións de poder.
Aínda que
Jim Finn crea o contrario, o coloquio posterior ao visionado de
La trinchera luminosa del presidente Gonzalo foi certamente memorábel. O cineasta cambiou continuamente do inglés ao español -que fala con fluidez- até o punto de que chegou un momento que nin el nin o tradutor sabían en que lingua falaban. O intérprete acabou repetindo en español frases que Jim Finn dixera tamén en español, nun glorioso caos babélico que a min polo menos me pareceu moi divertido. O filme é unha intelixente sátira do fanatismo que recrea co formato de video-reportaxe a vida cotiá e o adoctrinamento permanente dun grupo de reclusas de Sendero Luminoso.
Quedo para cear con Marta Gómez no Jamonar, e acabamos compartindo mesa con
Sergio Wolf e
Mario Andrizzi. Pola noite hai concerto no Casino de
Doctor Explosion e
Los Tiki Boys, e alí encontro a Camilo Franco e mais á miña xefa no
Extrarradio, Belén Regueira. Hai tempo de tomar un par de gin-tonics e de facer tertulia coa xente que trasnoita, mais por unha vez retírome relativamente cedo pois o martes hai película ás dez e non quero perdela:
Liverpool, a cuarta marabilla
feita por Lisandro Alonso, quizá máis accesíbel que as outras, máis chea de emocións e máis narrativa que
Los muertos aínda que estea chea de cousas sen contar, de cousas que non sabemos e que non importan. O protagonista de
Liverpool, Farrel, regresa á súa vila en Tierra del Fuego despois de moitos anos de ausencia e moitos litros de alcol para atopar unha nai enferma e coa cabeza perdida e unha rapaza con retraso mental que vive con ela e a coida. Farrel regresa ás orixes para saldar débedas, mais para el non hai redención: é incapaz de reintegrarse nesa vida, en ningunha vida. A súa imposibilidade para comunicarse, para reaccionar e tomar partido, fica materializada nese chaveiro que é o único que quedará del como recordo; un chaveiro que xamais significará nada para quen o recibe e seguramente tampouco para quen o entrega.
Na
rolda de prensa -a primeira á que acudo en Xixón nestes tres anos- Lisandro Alonso insinúa unha certa sensación de decepción: a frustración pola limitada acollida do seu traballo e o fastío ante as repetidas acusacións de que fai filmes lentos, destinados unicamente a festivais. Sabe que non elixiu un vieiro cómodo e que non está disposto a traizoarse, e amosa a súa faciana máis explicitamente humanista, a de alguén que quere facer obras inxenuas, que non firan a ninguén, e que non se atreve a rodar imaxes que lle parezan crueis. Ao saír da rolda dígolle que me parece a súa mellor película. “Eu tamén o creo”, responde, “mais parece que non somos demasiados os que o pensamos”. Vai e vén atendendo a diferentes xornalistas, e mentres tanto Sande e mais eu facemos tertulia con Emilio Oliete, de
Sagrera, distribuídor de
Liverpool en España, e logo con Peque Varela, que se achega ao Antigo Instituto para gravar unha entrevista para Planeta Cine (se non fose tan parvo coma son acordaríame de sacar fotos para inmortalizar esta clase de encontros, que quedan unicamente rexistrados na memoria). Á hora do xantar marchamos cara a Tasca de Cabrales onde nos xuntamos un grupo de quince persoas entre as que están
Antonio Campos,
Sandro Aguilar e un
ex-bailarín de Butō. A comida e a conversa prolónganse case até as cinco, con tempo de ir ao cinema ou durmir unha soneca, segundo os casos. Eu non teño plan até as oito, que é cando vou ver
La vie moderne, o terceiro dos
Profils paysans de Raymond Depardon, un deses filmes que se recomendan sós. Despídome das películas en Xixón vendo
Construcción de una ciudad de Néstor Frenkel, non sen antes parar a tomar unhas
sidrines. Gardo mellor recordo da sidra que dese inofensivo documental arxentino.
Co concerto de
Manos de Topo no Casino -ao de
Russian Red non demos chegado- comezou a conta atrás da miña estancia en Xixón. Ese é o momento en que todo empeza a ir como a cámara rápida. Véxome falando con
Luis Miñarro sobre o filme do
vellote, preguntándolle a
Sergio Wolf polos ciclos do
BAFICI, recomendándolle a
Elena Oroz os filmes de
Ousmane Sembène, falando con Dario Oliveira das
curtas galegas que deberían estar en
Vila do Conde, despedíndome “até o sábado” de toda a xente. Porque, en efecto, eu marchaba o mércores pola mañá, mais tiña intención de voltar. Ben que volo dixen eu a todos, que había de voltar.
Epílogo
O sábado estaba en pé ás cinco e cuarto da mañá: non recordo cando foi a última vez que me erguín da cama a esa hora. Ás seis e media quedara con
Xabier P. Docampo e
Xosé Cobas para irmos a Oviedo, onde eles participaban nunha mesa redonda. Logo eu collería o autobús de Oviedo a Xixón e ao mediodía estaría no Antigo Instituto, disposto para escoitar o palmarés. Non puido ser: o temporal de chuvia e neve encargouse de alterar os meus plans. Despois dun inútil traxecto en coche de dúas horas, a forte nevarada que estaba a caer obrigounos a parar á altura de Abadín e emprender camiño de volta a casa.
Sentín moito non chegar a Xixón para a clausura, mais a tristeza de non estar presente ficou mitigada pola alegría do triunfo de
Liverpool. Alegreime pola película, porque é magnífica, e por Lisandro Alonso, o mellor dos cineastas aparecidos no século XXI. Alegreime por el porque parece un bo home, e porque despois de telo escoitado nunhas cantas ocasións xa estou por xurar que, en efecto, é un bo home. Alegreime tamén por
Luis Miñarro, polo que o premio ten de recoñecemento para un produtor valente, e polo impulso que supón para os
distribuidores que confían en que hai un espazo modesto, mais imprescindíbel, para outro tipo de cinema que vai na procura da calidade e non unicamente do éxito nas billeteiras. Alegreime, en resumo, porque é un premio xusto, e porque,
como diría William Shakespeare, ben está o que ben acaba.
¶
