1872

1869 - 1870 - 1871 - 1872 - 1873 - 1874 - 1875

Inhawd

1 Gebäörtenisse
2 Gebore
3 Gesjtórve
4 Literatuur
5 Beeldende Kuns
6 Boewkuns

Gebäörtenisse[bewirk | brón bewèrke]

De sjpaorbrók biej Moerdiek, geäöpend in 1872

1 jannewarie - Äöpening van de sjpaorbrök biej Moerdiek, wodoor Hollandj mèt de trein verbónj wirt mèt Brabant. De brök is de langste van Europa en woort geboewd door Van Vlissingen & Dudok van Heel.
10 fibberwarie - Keuningin Victoria óngerteikent ein verdraag tösje 't Verenigd Keuninkriek en Nederlandj euver de werving van contractarbeidersj veur de kolonie Suriname. Zie mótte de plaatsj innumme van de sjlave, die volgend jaor de plantages maoge verlaote.
1 mieërt – Oprichting van 't eësjte nationaal park in de waereld: Yellowstone National Park.
26 mieërt - Biej Owens Valley in Californië óntsjteit ein aardversjuving euver 50 kilomaeter lengde.
13 april - In ein Amerikaans medisch tiedsjrif publiceert George Huntington es eësjte euver ein ziekte die later Ziekte van Huntington zal heite.
13 april - De Amerikaan George Westinghouse krit octrooi op de Westinghouse-rem. De rem wirt vanoet de locomotief bedeend – d'r is dus geine apaarte remmer meë neuëdig. 't Systeem besjteit oet ein buus die ónger de heële trein doorlöp en die pneumatisch ónger drök wirt gehawwe óm de remme te losse. Leët de machinis de buus laegloupe, dan sjlaon de remme van jedere wage aan. 't Zelfde gebeurt es d'r eine wage losbrik.
5 juni - Aletta Jacobs is de eësjte vrouw die toegelaote wirt tot ein Nederlandse universiteit (Rieksuniversiteit Groninge).
6 juli - Beëdiging van 't Kabinèt-De Vries-Fransen van de Putte in Nederlandj.
6 september - Op 't waereldcongres van de Socialistische Internationale in Den Haag waere Michail Bakoenin en zien aanhangersj oet de organisatie gezat. 't Centralistische besjtuursmodel van Karl Marx haet de tweësjtried gewónne.
13 september - 't Pariese operatheater Folies Trévise wirt herduip in Folies Bergère.
22 september - De theeklipper Taeping liejt sjipbreuk op ein rif in de Chinese Zeë.
25 september - 't Eësjte sjeep veurt door de Oranjesjloeze in ’t IJ.
15 oktober - Aafvaart oet Rotterdam van 't sjtoumsjeep mèt dezelfde naam nao New York. Daomit kump de eësjte geregelde lienverbènjing Rotterdam - New York tot sjtand.
7 november - De Mary Celeste vertrèk veur häör lètste reis.

zónger datum

Vladivostok wirt ein marinehave.
In Buenos Aires wirt de "Sociedad cientifica Argentina" (ein weitesjappelikke academie) opgerich.
De definitieve aafdamming van 't Zjwin in Zeëuws-Vlaandere biej Sluis is voltoajd. De óntsjtaone polder hèt Willem-Leopoldpolder.
't Eësjte sjeep veurt door de Nuje Waterwaeg.
Nederlandj verköp häör 60 forte en kesjtiële langs de Ghanese kus aan de Britte. Nao de aafsjaffing van de sjlaverniej in 1863 levere dees niks meë op.
George Smith, eine leërling van Henry Rawlinson, sjlaag d'r in ein aantal sjpiekersjrif-tablètte te óntciefere die ein vreuge versie van 't zóndjvlood-verhaol bevatte.

Gebore[bewirk | brón bewèrke]

Piet Mondriaan,
gebaore in 1872

Louis Blèriot,
gebaore in 1872

4 jannewarie - Albert Tyler, Amerikaanse polssjtokhoagsjprènger (gesjtórve 1945)
8 jannewarie - Ivar Lykke, Noorse politicus (gesjtórve 1949)
11 jannewarie - George Washington Pierce, Amerikaanse natuurkundige (gesjtórve 1956)
13 jannewarie - George Gurdjieff, Grieks-Armeense mysticus (gesjtórve 1949)
7 mieërt - Piet Mondriaan, Nederlandse kunssjilder (gesjtórve 1944)
9 april - Léon Blum, Franse politicus (gesjtórve 1950)
10 april - Harm Kolthek, Nederlandse vakbóndjsbesjtuurder en politicus (gesjtórve 1946)
6 mei - Jan De Vroey, Belzje architec (gesjtórve 1935)
12 mei - August Vermeylen, Vlaamse sjriever en historicus (gesjtórve 1945)
18 mei - Bertrand Russell, Britse filosoof en wiskundige (gesjtórve 1970)
28 mei - Otto Bahr Halvorsen, Noorse politicus (gesjtórve 1923)
23 juni - Lodewijk Orione, Italiaanse preester, ordesjtichter en heilige (gesjtórve 1940)
1 juli - Louis Blériot, Franse lóchvaartpioneer (gesjtórve 1936)
4 juli - Calvin Coolidge, 30^ste president van de Verenigde Sjtate (gesjtórve 1933)
16 juli - Roald Amundsen, Noorse óntdèkkingsreiziger (gesjtórve 1928)
20 juli - Déodat de Séverac, Franse componis (gesjtórve 1921)
27 augustus - Giovanni Nasalli Rocca di Corneliano, Italiaanse kardinaal (gesjtórve 1952)
28 augustus - Manuel Márquez Sterling, Cubaanse diplomaat, journalis en politicus (gesjtórve 1934)
4 september - Pietro Fumasoni Biondi, Italiaanse kardinaal (gesjtórve 1960)
26 september - Ottokar Czernin von und zu Chudenitz, Oasterieks-Hongaarse politicus en diplomaat (gesjtórve 1932)
29 september - Walther Rathenau, Joads-Duutsje politicus en indusjtriejeel (gesjtórve 1922)
3 oktober - Hermann Anschütz-Kaempfe, Duutsje weitesjapper en oetvènjer (gesjtórve 1931)
12 oktober - Ralph Vaughan Williams, Britse componis en dirigent (gesjtórve 1958)
15 oktober - Wilhelm Miklas, Oasteriekse politicus (gesjtórve 1956)
1 november - Hendrik Seyffardt, Nederlandse lutenant-generaal en collaborateur (gesjtórve 1943)
8 november - Felipe Carrillo Puerto, Mexicaanse revolutionair (gesjtórve 1924)
10 november - Robert Protin, Belzje fitserenner (gesjtórve 1953)
12 november - Félix Gogo, Belzje kunssjilder (gesjtórve 1953)
16 november - Otto Trobäck, Zjweedse componis, dirigent en meziekpedagoog (gesjtórve 1938)
24 november - Georgi Tsjitsjerin, Russische minister van Boetelandjse Zake (gesjtórve 1936)
7 december - Johan Huizinga, Nederlandse historicus (gesjtórve 1945)
20 december - Lorenzo Perosi, Italiaanse componis (gesjtórve 1956)
22 december - Pieter Wijdenes, Nederlandse wiskundige (gesjtórve 1972)