Iraq

جمهوريّة العراق
Al-Jumhuriyah Al-Iraqiyah
كۆماری عێراق
Komara Iraqê

Devisa nacionala : Allahu Akbar
Lenga oficiala	arabi, curd
Capitala	Bagdad
President	Foad Massom
Primièr ministre	Haider al-Abadi
Superfícia	437 072 km2
Populacion	26 074 906 (2005)
Independéncia - Jorn	(del Reialme Unit) 3 d'octobre de 1932
Moneda	dinar iraquian
Ora	UTC+3
Imne nacional (actual)	Mawtini
Còde ISO 3166	IQ
Domeni Internet	.iq
Còde telefonic	+964

Iraq es un país d'Orient Mejan situat entre Iran, Turquia, Siria, Jordania, Arabia Saudita, Kowait e lo Golf Persic. Centrat sus Mesopotamia, a un clima desertic e una superficia d'aperaquí 435 000 km². Sa capitala es Bagdad. En 2014, aviá una populacion estimada a 36 milions d'abitants. Leis Arabis ne'n forman la màger part mai son devesits entre chiistas majoritaris e sunitas minoritaris. Lei Curds installats au nòrd constituisson la premiera minoritat dau país.

Iraq foguèt lo brèç de plusors civilizacions ancianas tre lo periòde mesopotamian. Demorèt un centre politic, culturau e economic major fins a l'afondrament de la dinastia abbassida e la destruccion de Bagdad per lei Mongòls en 1258. Aqueu desastre entraïnèt lo declin de la region que venguèt un enjòc dins l'encastre dei luchas territòrialas implicant leis estats vesins, especialament l'Empèri Otoman e Pèrsia. Vengut una region periferica de l'Empèri Otoman, Iraq foguèt formada a l'iniciativa dei poissanças colonialas a l'eissida de la Premiera Guèrra Mondiala. Plaçada sota dominacion britanica, venguèt oficialament independenta en 1932 mai demorèt dins l'orbita de Londres fins a 1958. A partir d'aquela annada, una tiera de revòutas d'inspiracion nacionalista menèron lo partit Baas e Saddam Hussein au poder. Marcat per plusors guèrras e un embargò economic internacionau, lo periòde Saddam Hussein s'acabèt en 2003 amb una invasion estatsunidenca qu'entraïnèt l'afondrament deis institucions iraquianas. Dempuei aquela data, lo país es fòrça instable e devesit per de conflictes intèrnes saunós.

Lo gentilici n'es iraquian -a.

Geografia

Geografia fisica

Topografia d'Iraq.

Iraq es un estat d'aperaquí 437 000 km² de superficia eissit de l'afondrament de l'Empèri Otoman. Cuerb la màger de Mesopotamia e es organizat a l'entorn dau bacin alluviau d'Eufrates e de Tigre. Aqueu bacin es una cònca formada de sediments quaternaris que son afectats per de movements tectonics liats a la formacion dei montanhas turcas e iranians. Son altitud mejana es fòrça bassa. Per exemple, Bagdad, situada a mai de 300 km de la mar, a una altitud mejana de 34 m. Pasmens, son relèu presenta d'accidents topografics que son a l'origina de la formacion de zònas palunencas importantas, especialament dins la region pus bassa dau plan. Lei limits d'aquela cònca son ben definidas au nòrd e a l'èst per lei montanhas de Taurus e de Zagros e, au sud-èst, per lo Golf Persic. En revènge, a l'oèst e au sud-oèst, lo limit geografic es mens clar e es format de platèus que se dreiçan lentament au dessüs dau plan mesopotamian. Se destria donc tradicionalament quatre regions principalas que son lo desèrt (a l'oèst d'Eufrates), Curdistan (dins lei montanhas dau nòrd), la Mesopotamia Auta (entre lei vaus superiors dei dos fluvis) e la Mesopotamia Bassa (lo plan alluviau eu meme).

L'idrografia d'Iraq es dominada per Eufrates e Tigre. Lei fònts d'aquelei rius son situats dins lo sud-èst anatolian e son traçat passa per Siria avans d'intrar sus lo territòri iraquian per lo nòrd. Rajan en direccion dau sud-èst onte forman un deltà comun dins la region pus bassa de Mesopotamia. Lo canau principau d'aquelei bòcas es lòng d'aperaquí 200 km e es dich Chatt el-Arab. Es un axe de comunicacion fluviau important. La quantitat d'aiga drenada per aquelei fluvis es fòrça variabla dins lo corrent de l'annada. Es maximala en abriu-mai (mai de 2 500 m³/s dins la Vau Bassa de Mesopotamia) e minimala entre aost e novembre (mens de 500 m³/s). Aquò es a l'origina de vengudas deis aigas que pòdon èsser importantas e de còps entraïnar de modificacions dau traçat dei rius, especialament dins lei regions bassas.

Clima

Clima d'Iraq.

Lo clima iraquian es principalament desertic e caud. Leis excepcions se troban dins lei regions meridionalas onte l'influéncia dei montanhas modera l'efèct de l'ariditat. Ansin, en direccion dau nòrd, lo clima vèn pauc a pauc plus clement e evoluciona vèrs la semi-ariditat e lo freg dins lei zònas pus autas dau Curdistan Iraquian. Lei temperaturas presentan de variacions fòrça importantas ambé de valors sovent superioras a 40°C durant la sason pus cauda (junh-aost) e inferioras a 0°C pendent lei mes pus fregs (decembre-març). La topografia plana e bassa dau país geina lei movements atmosferics e l'èr caud pòu estacionar lòngtemps dins lo plan alluviau pendent lei mes cauds, çò que renfòrça l'importància dei temperaturas pus autas (lo maximom es estat observat en 2011 e es egau a 52°C). Lei precipitacions son generalament feblas e compresas entre 100 e 180 mm sus la màger part dau territòri. An luòc entre novembre e abriu, magerament entre decembre e març. Lo nivèu aumenta dins certanei còlas dau sud e dins l'estèpa onte pòu agantar de valors situadas entre 320 e 570 mm, çò que permet la transicion dau clima desertic vèrs un clima semi-desertic. Enfin, dins lei montanhas, l'altitud favoriza mai lei precipitacions que pòdon de còps agantar 1 000 mm anuaus.

Demografia

En causa de la situacion caotica dau país dempuei 2003, l'estructura de la populacion iraquiana es mau coneguda. En 2014, la populacion serà estada de 32,58 milions d'abitants. Aperaquí 75% deis abitants èran installadas dins lei regions bassas de Mesopotamia. Pasmens, fau tenir còmpte de l'existéncia d'un nombre important de refugiats (au mens 1,3 milions de personas en 2011) qu'an quitat Iraq. Estimada a 2 milions en 1878 e a 4,8 milions en 1947, aquela populacion a aumentat d'un biais important dempuei la Segonda Guèrra Mondiala e agantèt 12 milions d'abitants en 1977 e 22 milions en 1997 amb un taus de creissença anuau superior a 3%. En 2014, consequéncia dau nombre aut de naissenças qu'a sostengut aquela tendància, lo temps mejan èra relativament feble (21,5 ans) e 92,8% deis abitants avián mens de 55 ans.

Lei vilas pus importantas son lei ciutats istoricas dau nòrd e leis aglomeracions majoras dau plan alluviau. La capitala Bagdad (9,5 milions d'abitants en 2009) es la pus gròssa e gropava dos tèrç de la populacion. En 2009, cinc autre vilas passavan un milion d'abitants : Mossul (3 milions), Basra (2,3 milions), Arbil (2 milions), As Sulaymaniyah (1,6 milions) e Kirkuk (1 milion). Lo taus d'urbanizacion èra aut (66,5% en 2014) e lo país tèn plusors autrei vilas gropant de desenaus ò de centenaus d'abitants.

Lengas

Lengas principalas d'Iraq.

En causa de la situacion dau país e dei revendicacions politicas dei comunautats principalas, lo recensament lingüistic d'Iraq es l'objècte d'estimacions variablas. L'arabi e lo curd èran oficiaus sus tot lo territòri e l'aramèu (tanben dich assirian) e l'azèri (localament dich turcmèn) avián un estatut cooficiau dins certanei regions. Divèrsei lengas èran tanben parladas per de minoritats pichonas e avián ges d'estatut.

L'arabi es la lenga iraquiana principala. Es parlada dins lei regions centralas e meridionalas e èra en 2014 la lenga mairala de 80 a 85% de la populacion dau país. Quatre dialèctes arabis i èran parlats : l'iraquian en Mesopotamia, lo nòrd-mesopotamian en Mesopotamia Auta, lo dialècte dau Golf dins lo sud e l'arabi de Nejd dins lo sud-oèst. Lo curd èra la lenga mairala de la màger part dei Curds iraquians, çò que representava 10 a 15% de la populacion. Es parlat dins lo Curdistan Iraquian au nòrd d'Iraq.

Lo nombre de locutors dei doas lengas cooficialas serà inferior a 5%. En 2014, èran installats dins lo nòrd. L'aramèu es eissida dei minoritats crestianas de la region. Un recensament de 1994 li donava 220 000 locutors dins tot lo sud-èst anatolian (Turquia, Iran, Iraq e Siria). Es una lenga que presenta un gròs nombre de dialèctes mai una fòrma comuna s'es desvolopada, especialament dins lei zònas urbanas (Bagdad, Kirkuk, Basra e Habbaniya). L'azèri parlat en Iraq es eissit dau dialècte meridionau d'aquela lenga. Es subretot parlat dins la zòna situada au limit entre lei regions arabofona e curdofona, especialament dins la vila de Kirkuk.

Religion

Religions d'Iraq

Iras es un país musulman e l'islam èra la religion d'aperaquí 99% de la populacion en 2014. Pasmens, lei musulmans iraquians èran devesits entre chiitas (entre 60 e 65% de la populacion) que se troban principalament dins lo sud-èst e sunitas (entre 30 e 35%) que se troban subretot dins lo nòrd. Lei regions centralas èran partejadas entre lei doas tendàncias. Coma Mesopotamia es l'endrech d'origina dau chiisme, plusors luòcs sacrats chiistas majors (sanctuaris de Nadjaf, Karbala, Samarra e d'Al Khadimiya) se troban sus son territòri e son l'objècte de romavatges e de celebracions importantas. En causa de la lònga dominacion politica dei sunitas qu'an generalament tengut lo poder centrau, lei relacions entre lei doas comunautats èran marridas e d'afrontaments recurrents e murtriers leis opausan dempuei la creacion dau país.

En fòra de l'islam, la religion pus importanta èra lo cristianisme. Gropava en majoritat de nestorians e d'ortodòxs. Lei crestians iraquianas son dichs assirians qu'es un tèrme que designava a l'origina unicament lei nestorians d'Orient mai que s'aplica d'ara endavant a totei lei glèisas d'Orient Mejan. Aquela comunautat es principalament installada dins lo plan de Niniva (onte demandan l'establiment d'una region autonòma) e dins lei vilas principalas dau centre e dau nòrd. Son importància demografica a pauc a pauc declinat dins lo corrent dau sègle XX de 10% de la populacion en 1950 a 6% en 2003 en despiech d'una politica favorabla au desvolopament de la lenga aramèa e de la proteccion dau cristianisme per lo regime baasista. Dempuei l'invasion estatsunidenca de 2003, la disparicion d'aquela politica e l'acomençament de persecucions an accelerat lo declin dau cristianisme iraquian en causa de la fugida d'un nombre important de crestians a l'estrangier. Ansin, en mens de cinc annadas, lo nombre de fidèus dau cristianisme es passat de 6% a mens de 1% (0,8% en 2010).

L'autra religion minoritària importanta en Iraq èra l'iazidisme qu'es una religion monoteista liada au zoroastrisme. Pasmens, son origina sembla pus anciana car presenta tanben de trachs eissits dei religions ancianas de Mesopotamia. Dempuei l'islamizacion d'Orient Mejan, a tanben adoptat certanei rites musulmans. En 2014, reunissiá aperaquí 0,2% deis abitants, principalament installats dins l'oèst dau Curdistan Iraquian. Son l'objècte de persecucions imortantas organizadas per lei movements jihadistas presents dins la region.

Istòria

Preïstòria

Lei recèrcas arqueologicas dins la region an mostrat una preséncia umama datant d'au mens 450 000 ans per Homo erectus, 65 000 ans per Homo neanderthalensis e per Homo sapiens. Lei premierei traças d'agricultura e de terralha apareguèron vèrs 7 000 av. JC. A partir de 6 000 av. JC, lo melhorament dei tecnicas agricòlas e de domesticacion favorizèt la produccion de viures e lo regropament deis abitants au sen d'aglomeracions. Lo periòde veguèt tanben lo desvolopament de l'utilizacion dau coire, de la pintura (muralha, terralha...) e de la brica.

Au començament dau milleni VI av. JC, la difusion d'aquelei progrès favorizèt l'emergéncia de practicas comunas que formèron lei premierei culturas de l'Istòria umana : Periòde de Hassuna (5 800 - 5 500 av. JC), Periòde de Samarra (5 600 - 5 000 av. JC) e Periòde de Halaf (5 500 - 4 700 av. JC). Puei, a l'acomençament dau milleni V av. JC, lei procès de complexificacion de la ierarquia sociala s'accelerèron fins a la formacion dei premiers estats vertadiers dins lo corrent dei Periòdes d'Obeïd (4 700 - 4 100 av. JC) e Uruk (4 100 - 2 900 av. JC).

La Mesopotamia Antica

Veire l’article : Mesopotamia.

La Mesopotamia Antica a una istòria lònga que se pòu devesir entre plusors periòdes diferents :

• Periòde d'Uruk finau (3 400 - 2 900 av. JC) que marca l'acomençament de l'Istòria ambé l'aparicion de l'escritura. Lei tèxtes d'aquela epòca son malaisats de tradurre mai semblan èsser de documents administratius ò de listas lexicalas. Donan ges d'informacion sus leis eveniments istorics mai indican clarament l'existéncia d'estats ierarquizats.
• Periòde dei dinastias arcaïcas (2 900 - 2 340 av. JC) qu'es dominat per lei ciutats-estats de Mesopotamia Bassa. Es marcat per l'aparicion d'archius istorics depintant leis eveniments e la diplomacia dau periòde. Pasmens, acomencèt tanben de se formar de poissanças importantas en Siria, en Mesopotamia Auta e sus lo plan iranian.

Expansion de l'Empèri d'Akkad.

• Periòde d'Akkad (2 340 - vèrs 2 180 av. JC) marcat par la dominacion de l'Empèri d'Akkad fondat per Sargon. Agantèt son apogèu pendent lo rèine de Naram-Sin (vèrs 2 254 - 2 218 av. JC) e dominèt alora tot lo plan mesopotamian. Pasmens, l'Empèri mau capitèt de resistir ai migracions dei nomadas gutis que s'installèron dins la region au sègle XXII av. JC e a una tiera de revòutas intèrnas.
• Periòde neosumerian (vèrs 2 180 - 2 004 av. JC) acomencèt ambé l'afondrament de la poissança akkadiana e la restauracion de l'independéncia dei ciutats sumerianas. Dins aquò, Ur prenguèt la primautat au començament dau sègle XII avC e restaurèt un empèri mesopotamian poderós sota Ur-Nammu (2 112 - 2 095 av. JC) e Shulgi (2 094 - 2 047 av. JC) de la III^a dinastia d'Ur. Pasmens, aquel estat s'afondrèt a son torn en 2004 av. JC en causa d'una crisi agricòla grèva e d'invasions elamitas e amoritas.
• Periòde paleobabilonian ò amorita (2 004 - 1 595 av. JC) marcat per la dominacion dei dinastias amoritas que prenguèron la tèsta dei ciutats mesopotamian. D'efèct, après la disparicion de la III^a dinastia d'Ur, leis Amoritas, a l'origina un pòble nomada, se partejèron la region entre de principats pichons. Fins a la mitat dau sègle XVIII av. JC, Isin e Larsa aguèron la primautat mai declinèron pauc a pauc en causa d'una guèrra quasi perpetuala entre lei doas vilas. Entre 1762 e 1750, lo rèi babilonian Hammurabi conquistèt ansin rapidament la màger part de la region gràcias au declin de seis adversaris e ai divisions dei ciutats-estats entre elei. Après sa mòrt, son empèri declinèt a cha pauc e dispareguèt d'un biais definitiu après lo pilhatge de sa capitala per leis Ititas en 1595 av. JC.
• Periòde mediobabilonian (1 595 - 1 080 av. JC) dominat per la dinastia cassita de Babilònia. Aquela epòca correspond a un declin relatiu de la Mesopotamia Bassa au profiech de Mitanni e de l'Empèri Medioassirian. S'acabèt amb una crisi grèva entraïnada per leis invasions dei nomadas aramèus que conquistèron la màger part de la region.

Expansion e declin de l'Empèri Assirian.

• Periòde neoassirian (911 - 609 av. JC) marcat per la restauracion de la poissança assiriana que conoguèt son apogèu ai sègles VIII e VII av. JC. Pasmens, coma leis Assirians assimilavan pas lei pòbles vencuts, deguèron faciar de revòutas permanentas. A partir de 650 av. JC, sa poissança militara acomencèt de declinar en causa dei guèrras recurrentas, magerament còntra Babilònia que se revoutèt mai d'un còp per reconquistar son independéncia, e foguèt plus sufisenta per mantenir son contraròtle sus la region. Après una guèrra lònga còntra lei Babilonians, lei Medes e leis Escites, foguèron finalament anientats en 609 av. JC.
• Periòde neobabilonian (625 - 539 av. JC) marcat per la restauracion d'un reiaume de Babilònia poderós per Nabopolassar (626-605 av. JC) e Nabucodonosòr II (605-562 av. JC). Pasmens, conoguèt un declin rapide e passèt sota lo contraròtle dau sobeiran pèrse Cir II, fondator dau premier empèri pèrsa unificat.
• Periòde aquemenida (539 - 331 av. JC) après l'integracion de Babilònia au sen de l'Empèri Aquemenida. La fin dei guèrras quasi permanentas en Mesopotamia permetèt a la region de conóisser una prosperitat importanta.
• Periòde seleucida (331 - 140 av. JC) après la conquista de l'Empèri Aquemenida per Alexandre lo Grand e sa division entre sei generaus. Mesopotamia faguèt alora partida de l'Empèri Seleucida. Gardèt sa prosperitat economica mai la cultura tradicionala declinèt au profiech de la cultura grèga, especialament dins lo corrent dau sègle II av. JC.
• Periòde part (140 av. JC - 224 ap. JC) que comencèt ambé la conquista de la region per lei Parts dins lo corrent deis annadas 140-130 av. JC. Veguèt la disparicion definitiva de la cultura mesopotamiana antica e l'abandon dei temples de Babilònia.
• Periòde sassanida (224 - vèrs 640) après lo remplaçament de la dinastia parta per aquela dei Sassanidas. Mesopotamia venguèt lo centre politic de l'Empèri qu'installèt sa capitala a Ctesifont. Poissança majora de la fin de l'Antiquitat, lei Sassanidas foguèron pauc a pauc afeblits per leis atacas dei nomadas venguts de l'estèpa eurasiatica e per de conflictes saunós còntra l'Empèri Roman d'Orient. Dins leis annadas 640, l'Empèri poguèt pas resistir ais invasions arabis e dispareguèt en 651.

Lo periòde deis empèris musulmans

Lei periòdes omeia e abbassida

Nascut vèrs 570 a La Mèca, Maomet capitèt d'i fondar e d'i impausar l'islam. A sa mòrt, sei successors capitèron d'assegurar sa posicion dins la Peninsula Aràbia. Puei, a partir de 634, acomencèron la conquista dei regions aràbias situadas entre l'Empèri Bizantin e l'Empèri Sassanida. Pasmens, en causa de l'afebliment bizantin e sassanida consecutiu a la guèrra de 602-628, l'expansionisme musulman trobèt ges de limit en Orient Mejan e la region de l'Iraq actuala foguèt conquistada dins lo corrent de la fin deis annadas 630 e dau començament deis annadas 640. Pasmens, l'islam i venguèt pas la religion majoritària avans lei sègles IX e X.

Pasmens, de tensions importantas apareguèron au sen dei premierei comunautats e aristocracias musulmanas (autoritats califalas de Medina, conquistaires arabis installats dins lei territòris novèus, tribüs aràbias rivalas...). En 656, après l'assassinat dau califa Othman, sa succession foguèt l'objècte de tensions importantas entre Ali ibn Abi-Talib, cosin de Maomet, e Muàwiya, governador de Damasc. Ali èra opausat a l'institucionalizacion de l'islam e a la transformacion dau califa en sobeiran temporau. Criticava ansin lo regime creat per Othman que fasiá partida dau clan de Muàwiya. En 657, lei dos pretendents reüniguèron sei tropas avans d'acceptar finalament un arbitratge. Aquò afebliguèt la posicion d'Ali que foguèt assassinat quatre ans pus tard laissant lo poder a son rivau.

Division d'Orient Mejan vèrs 970.

Muàwiya fondèt lo Califat Omeia e installèt sa capitala a Damasc. En 680, deguèt faciar una revòuta menada per Al-Hussayn ibn Ali, fiu d'Ali, que foguèt batut a executat a Kerbala (680). Dins leis annadas 740, d'insureccions originàrias de Pèrsia afebliguèron la dinastia omeia. En 750, leis Abbassidas prenguèron lo poder e fondèron lo Califat Abbassida. En 762, fondèron una capitala novèla a Bagdad. Fins a la premiera mitat dau sègle IX, lo Califat demorèt una poissança importanta e foguèt lo centre culturau, religiós e scientific pus important de son epòca. Pasmens, a partir deis annadas 820, foguèt a cha pauc afeblit per de conflictes intèrnes e per l'influéncia mai e mai importanta dei mercenaris turcs. Perdiguèt pauc a pauc lo contraròtle dei territòris periferics e en 935, èra reduch a la region de Bagdad. En 946, Bagdad foguèt conquistat per lei Buyídes que gardèron lo califa coma figura religiosa, fònt de prestigi e fònt de legitimat. En 1055, lei Turcs Seldjokides remplacèron lei Buyídes fins a la restauracion de l'independéncia de la dinastia abbassida per una tiera de califas energics a partir de 1152, especialament lo califa An-Nasir (1180-1225) que conquistèt la màger part de Mesopotamia. Dins aquò, dins l'encastre de sa lucha còntra lo Sultanat de Khwarezm, An-Nasir aviá favorizat l'expansion de l'Empèri Mongòl. En 1258, l'aliança entre Abbassidas e Mongòls èra rompuda. Bagdad e seis abitants foguèron anientats en febrier entraïnant la fin dau Reiaume Abbassida.

La conquista mongòla e lo declin

Après la conquista de Bagdad, Mesopotamia foguèt dominada per de nomadas liats ai Mongòls e a de tribüs d'origina turca fins au sègle XVI. Pasmens, en causa de la destruccion dau ret d'aigatge qu'èra a la basa de l'agricultura locala dempuei l'Antiquitat, la region conoguèt un declin important e sa desertificacion s'accelerèt. Premier, foguèt integrada au sen de l'Ilkhanat que sa formacion acomencèt en 1256 a partir de la fragmentacion progressiva de l'Empèri Mongòl. Aquel estat mancava d'estabilitat e deguèt faciar de crisis religiosas grèvas ambé la difusion de l'islam dins l'aristocracia mongòla e una tiera de còps d'estat e d'insureccions dirigits còntra lei musulmans ò còntra lei tenents de la religion tradicionala. L'Ilkhanat s'afondrèt donc rapidament e dispareguèt en 1335.

Quatre dinastias musulmanas d'origina mongòla se partejèron lei vestigis de l'Ilkhanat. La màger part de l'Iraq actuau passèt sota lo contraròtle de la dinastia jalaírida. Lo fondator de la dinastia, Hassan Buzurg (1336-1356), installèt sa capitala a Bagdad. Son fiu Uways I^èr (1356-1374) capitèt d'estendre son territòri fins a Mossul. Pasmens, après sa mòrt, foguèt remplaçat per de successors pus febles ò devesits per de querèlas de succession. En mai d'aquò, l'estat jalaírida foguèt menaçat per l'emergéncia de la Confederacion dau Moton Negre e de l'Empèri Timurida. Dins lo corrent dau sègle XV, Iraq conoguèt donc un periòde fòrça agitat e foguèt partejat entre lei Jalaíridas (dispareguts en 1432), lo Moton Negre (disparegut en 1475), lei Timuridas (dispareguts en 1507) e lo Moton Blanc (disparegut en 1508). En 1501, Iraq foguèt brèvament integrada au sen de l'Empèri Safavida. Pasmens, lei Safavidas chiitas intrèron rapidament en conflicte ambé leis Otomans sunitas e perdiguèron lo país en 1555.

Lo periòde otoman

Expansion de l'Empèri Otoman de 1307 a 1683 e annexion de Mesopotamia.

Après la conquista otoman, lo territòri foguèt devesit entre tres províncias centradas sus Mossul, Bagdad e Basra. En causa de sa situacion periferica au sen de l'Empèri Otoman e dau declin irremediable de la Rota de la Seda dempuei lo sègle XV, la region retrobèt pas sa prosperitat anciana e demorèt paura. Pasmens, au contrari d'autrei regions marginalizadas de l'espaci otoman, la senhoriá otomana se mantenguèt maugrat lo declin de l'Empèri dins lo corrent dei sègles XVIII e XIX.

Premier, la region venguèt un luòc d'afrontament privilegiat durant lei conflictes entre l'Empèri Otoman e Pèrsia (dètz guèrras majoras entre 1514 e 1823). Aquelei guèrras cambièron pas l'equilibri entre lei dos empèris e la frontiera s'estabilizèt pauc a pauc. Pasmens, per faciar la menaça pèrsa (ocupacion de Bagdad de 1622 a 1638 ò de Basra de 1775 a 1779), lei pachas de Bagdad aguèron mai e mai d'autonòmia dins lo corrent dei sègles XVII e XVIII. Au començament dau sègle XIX, lo governador Daud (1817-1831) assaièt d'aprofichar aquela situacion per venir independent avans l'arribda d'una expedicion militara turca que restabliguèt aisament la senhoriá otomana.

L'autra caracteristica majora d'aqueu periòde foguèt la manca de dinamisme economic ò intellectuau deis elèits de la region. Aquò entraïnèt la formacion d'una societat dominada per leis elèits turcas e caucasica liadas au poder militar e politic otoman. Quauquei comunautats josievas gardèron un ròtle economic important mai assaièron pas de s'implicar dins la vida politica dau país. Leis elèits chiistas adoptèron una posicion similara e gardèron solament una influéncia religiosa. De mai, leis influéncias estrangieras penetrèron pas lo bacin mesopotamian e la societat iraquiana evolucionèt ansin gaire fins a la Premiera Guèrra Mondiala.

Lo periòde coloniau

Lo partiment francobritanic d'Orient Mejan

Partiment de l'Empèri Otoman en 1923.

En novembre de 1914, l'Empèri Otoman intrèt en guèrra còntra l'Entenduda. Mesopotamia venguèt rapidament un teatre d'operacions ambé la presa de Basra per lei Britanics en novembre de 1914. Fins a 1917 e la conquista de Bagdad en març, lei combats demorèron concentrats en Mesopotamia Bassa. Puei, lei Britanics se dirigiguèron vèrs lo nòrd d'Iraq e agantèron pauc a pauc lei frontieras d'Anatolia avans la fin de la guèrra (presa de Damasc e de Mossul en 1918).

A la fin de 1918, una tiera d'acòrds entre lo Reiaume Unit, França e Itàlia organizèt lo partiment d'Orient Mejan entre aquelei poissanças. La prioritat foguèt inicialament donada au partiment de la region palestiniana e la question iraquiana foguèt alora segondària per lei Britanics que laissèron Mossul ai Francés per leis Acòrds Sykes-Picot. Aquela region èra tanben revendicada per lei Turcs e per lei Curds. L'Iraq actuau foguèt finalament donada ai Britanics en 1920 mai la question de la sobeiranetat sus Mossul foguèt pas reglada avans 1924 e son atribucion ais Iraquians per la SDN.

Regardant l'administracion dau territòri, lei Britancis pensavan installar un sistèma dirècte. Pasmens, en julhet de 1920, una revòuta tribala degenerèt en insureccion nacionalista dins lei regions sunitas e religiosa dins lo sud chiita. Londres abandonèt alora son projècte au profiech d'un regime arabi plaçat sota son influéncia. En 1921, creèron un Reiaume d'Iraq dirigit per Faisal I^èr (1921-1933). Maugrat l'abolicion dau mandat britanic sus Mesopotamia en 1922 per la SDN, la tutèla britanica demorèt en plaça fins au 3 d'octòbre de 1932, data oficiala de l'independéncia iraquiana.

Lo periòde d'influéncia britanica

De 1932 a 1958, lo Reiaume d'Iraq independent demorèt sota l'influéncia dau Reiaume Unit. Pasmens, la posicion de Londres s'afebliguèt a cha pauc ambé lo declin de la poissança britanica e lo periòde veguèt tanben l'emergéncia d'actors novèus, especialament l'armada, qu'anavan promòure la defensa d'idèas modèrnas e entraïnar la fin de la monarquia.

D'efèct, dins leis annadas 1920, l'estructura de la societat iraquiana èra totjorn similara a aquela dau sègle XIX. Leis elèits sunita d'origina otomana, tribala ò hachemita contunièron de dominar l'economia dau país principalament gràcias a l'importància de sei proprietats agricòlas. Lei fònts principalas d'oposicion èran lei nomadas arabis dau desèrt (mai ò mens contraròtlats a partir deis annadas 1930) e leis organizacions curdas que contunièron de refusar son integracion au sen d'un estat dominat per leis Arabis. Aquò entraïnèt la formacion de fòrças armadas iraquianas que venguèron rapidament una fòrça pron eficaça per protegir la monarquia. Lei Britanics retirèron alora la màger part de sei garnisons d'Iraq e en 1930, i gardèron solament doas basas aerianas.

Après la mòrt de Faisal en 1933, la vida politica foguèt dominada per lei militars e per lo politician probritanica Nuri al-Said que foguèt uech còps cap dau govèrn entre 1930 e 1958. La tutèla de Londres demorèt importanta fins a la fin de la Segonda Guèrra Mondiala. En particular, en 1941, l'armada britanica ocupèt tornarmai Iraq per destituir lo Premier Ministre Rachid Ali al-Gillani favorable a un raprochament amb Alemanha. Pasmens, après 1945, l'independéncia progressiva dei territòris de l'Empèri Britanic aguèt per consequéncia la demenicion progressiva dau ròtle dau Reiaume Unit dins leis afaires intèrnes d'Iraq. Leis annadas 1940-1950 foguèron tanben marcadas per l'emergéncia d'idèas novèlas e modernisatritz inspiradas per lo nacionalisme arabi (en particular lo panarabisme) e lo comunisme. Se turtèron rapidament au conservatisme de la dinastia hachemita entraïnant d'esmogudas grèvas en 1948, en 1952 e en 1954.

L'Iraq modèrne

La revolucion baasista

De 1958 a 1979, Iraq conoguèt una tiera de còps d'estat e d'insureccions popularas qu'entraïnèron la fin de la monarquia e la formacion d'un estat autoritari basat sus una ideologia nacionalista aràbia. D'efèct, en julhet de 1958, un còp d'estat militar menat per un grop d'oficièrs progressistas se transformèt rapidament en revolucion republicana. Lo generau Abdul Karim Kassem prenguèt lo poder e formèt un regime s'apielant sus lei comunistas e lei nacionalistas. Son govèrn ordonèt divèrsei refòrmas socialas, compres una refòrma agrària, demeniguèt la poissança economica de l'Iraq Petroleum Company e assaièt de negociar ambé lei Curds (fins a 1961).

Pasmens, lei dissensions entre movements revolucionaris entraïnèron un còp d'estat militar novèu en 1963 dirigit per lei nacionalistas, especialament lo Baas. Kassem foguèt executat e remplaçat per lei fraires Abdel Salam Aref e Abdul Rahman Aref. La presa dau poder per lei nacionalistas entraïnèt una onda de repression anticomunista. Dins aquò, lo regime dei fraires Aref foguèt a son torn reversat per un còp d'estat en 1968 menat per lei baasistas. Sa politica foguèt principalament centrada sus la secularizacion de la societat, lo desvolopament de l'ensenhament e lo renfòrçament de l'aparelh d'Estat. En 1972, nacionalizèt l'IPC, çò que li permetèt de desgatjar de revenguts importants e d'accelerar la modernizacion dau país.

Lo periòde Saddam Hussein

Lo decenni 1970 veguèt l'emergéncia progressiva de la figura de Saddam Hussein que venguèt oficialament cap de l'Estat en 1979 e lo demorèt fins a 2003. Sota sa direccion, lo regime baasista venguèt mai e mai autoritari e corromput. Lei membres de sa tribü e de sa familha ocupèron divèrsei pòstes importants. Una Garda Republicana, còrs militar ben equipat que seis oficièrs èran pereu recrutats au sen de la tribü de Saddam Hussein, foguèt tanben creada per aparar lo regime.

La politica de Saddam Hussein foguèt principalament marcat per la guèrra Iran-Iraq (1980-1988) e la guèrra de Kuwait (1990-1991) e sei consequéncias. La premiera foguèt entraïnada per la volontat iraquiana d'aprofichar lei dificultats iranianas consecutivas a la Revolucion Islamica de 1979. Leis objectius iniciaus de Saddam Hussein semblan pauc precís (reversament dau regime islamic, modificacion a son avantatge deis acòrds de navigacion frontaliera, annexion dei províncias aràbias d'Iran... etc.) mai son armada, mau preparada, se turtèt a una resisténcia acarnada. Sostenguda per l'URSS, França, leis Estats Units d'America e per lei monarquias petrolieras, Iraq capitèt de resistir ai còntra-ofensivas iranianas. Pasmens, lo conflicte s'acabèt per la restauracion dau statu quo ante bellum e Iraq èra estat obligat de s'endeutar pesentament per crompar d'armas.

Après aquela guèrra, Iraq èra vengut la premiera poissança militara aràbia. Òr, aquò inquietava lei monarquias petrolieras (principalament l'Arabia Saudita e Kowait) que decidèron d'aumentar la produccion de petròli per demenir lo pretz dau barriu, complicar lo remborsament dau deute de Bagdad e afeblir son potenciau militar. Saddam Hussein assaièt de negociar una solucion puei decidèt d'utilizar la fòrça. En aost de 1990, sei tropas envaïguèron Kowait. Lo govèrn iraquian pensava tenir l'aprovacion dau govèrn estatsunidenc. Pasmens, aquò èra pas lo cas e leis Estats Units refusèron de reconóisser l'invasion. Au contrari, formèron ambé lo sostèn de l'ONU e de l'Arabia Saudita una coalizacion fòrça importanta (34 país) per reconquistar lo territòri kowaitian. Après una guèrra brèva (17 de genier - 28 de febrier de 1991), Kowait foguèt liberat. L'armada iraquiana perdiguèt de desenaus de milièrs e leis infrastructuras dau país foguèron durament bombardats. En mai d'aquò, un embarg economic estrict foguèt mes en plaça per leis Estats Units e l'ONU.

Après 1991, Iraq conoguèt un periòde malaisat. D'efèct, tre lo mes de març, d'insureccions acomencèron dins lei regions chiistas e curdas. La Garda Republicana reagiguèt rapidament ambé l'acòrd tacit de Washington que voliá pas reversar Saddam Hussein e lo laissèt liurament reprimir lo movement chiista. Entre lo 7 e lo 14 de març, prenguèt l'avantatge sus l'insureccion chiista que mancava d'organizacion e d'armament. Lo 17 de març, lo fugau de l'insureccion (Basra) èra sota contraròtle (de combats limitats contunièron pasmens fins au començament d'abriu). Puei, l'armada iraquiana se dirigiguèt còntra lei Curds e reconquistèron lei vilas principalas dau nòrd (28 de març - 3 d'abriu). Lei combats s'arrestèron lo 5 d'abriu sota la pression estatsunidenca e lei territòris encara tenguts per lei Curds formèron un Curdistan Iraquian autonòm.

Après aquelei combats, Iraq demorèt sota embarg e leis Estats Units e seis aliats defendiguèron tanben l'utilizacion d'avions militars dins la màger part de l'espaci aerian iraquian. Aquel embarg entraïnèt una crisi economica e sanitària grèva ambé l'afondrament de l'economia dau país e la reaparicion de malautiás grèvas coma lo colerà. Pasmens, Saddam Hussein capitèt de se mantenir au poder fins a 2003 e una guèrra novèla còntra leis Estats Units d'America.

L'invasion estatsunidenca e l'afondrament de l'Estat

Après leis atemptats dau 11 de setembre de 2001, leis Estats Units d'America accusèron lo govèrn de Saddam Hussein de sostenir lo terrorisme islamista a d'aver reconstituit un arsenau d'armas de destruccion massiva. Maugrat lei criticas regardant lei « pròvas » avançadas per Washington e lo refús de França e de Russia d'avalizar una intervencion militara, leis Estatsunidencs e lei Britanics ataquèron e conquistèron aisament Iraq (19 de març - 9 d'abriu de 2003). Saddam Hussein foguèt capturat lo 13 de decembre, jutjat per sei crimes de guèrras e crimes còntra l'Umanitat e executat en 2006.

Pasmens, après aquela victòria rapida, la politica estatsunidenca mau capitèt d'estabilizar. Au contrari, exarcerbèron lei tensions entre Curds, sunitas e chiistas, s'alienèron l'elèit sunita e baasista ambé lo licenciament de totei lei fidèus (militars, foncionaris... etc.) dau regime de Saddam Hussein e deguèron faciar l'arribada de combatents islamistas venguts ajudar lei movements de resisténcia locaus. En mai d'aquò, l'adopcion d'una constitucion basada sus lo modèl estatsunidenc entraïnèt la formacion d'un estat federau feble. Dins lo nòrd, aquò permetèt ai Curds de mantenir son independéica de facto obtenguda en 1991. Dins lei regions centralas, aquò causèt un conflicte saunós entre sunitas e chiistas per lo contraròtle de certanei territòris. Lo poder centrau foguèt ocupat per lei chiistas que sei relacions ambé Washington se desgradèron a mesura qu'Iran renforcèt son influéncia.

En 2011, leis Estats Units retirèron sei tropas en causa de l'impossibilitat de conclure un acòrd ambé lo govèrn iraquian regardant la creacion de basas estatsunidencas permanentas. Aquela partença agravèt lei dificultats dau govèrn centrau. En 2014, deguèt faciar l'emergéncia dau movement Estat Islamic que conquistèt lo nòrd-oèst e la vila de Mossul. Menaça tanben lei vilas principalas dei regions centralas, compres Bagdad. Dins lo nòrd, lei Curds an aprofichat la situacion per ocupar Kirkuk, centre major de l'industria dau petròli.

Organizacions politica e territòriala

Organizacion politica

Iraq es una republica federala parlamentària multipartita qu'aplica lo principi de separacion dei poders. Leis institucions iraquianas son definidas per una constitucion adoptada en 2005. Redigida dins lo corrent de l'ocupacion americana, aqueu tèxte es inspirat per la constitucion deis Estats Units d'America e organiza un poder centrau feble per defugir la restauracion d'una dictatura e per laissar una autonòmia locala pron larga ai minoritats sunitas e curdas. Lo cap de l'Estat es lo President de la Republica que sa fonction es subretot simbolica.

Lo poder executiu es principalament tengut per lo Premier Ministre que noma lei ministres dau govèrn. Lo poder legislatiu es teoricament dins lei mans d'un parlament bicamerau format d'una chambra bassa dicha Conseu dei Representents (325 deputats elegits au sufragi universau per un mandat de quatre ans) e d'una chambra auta dicha Conseu de la Federacion. Pasmens, dempuei 2005, ges de Conseu de la Federacion es estat elegit e son ròtle es pas clarament definit dins la constitucion. Ansin, lo parlament iraquian es de facto monocamerau. Enfin, lo poder judiciari es plaçat sota la direccion d'una Cort Suprèma Federala (unicament cargada dei questions constitucionalas) e d'una Cort de Cassacion.

Organizacion territòriala

Lo territòri iraquian es devesit entre 19 governorats que son d'entitats fòrça autonòmas. Aquelei governorats son a son torn devesits entre quatre e dètz districtes, en sota-districtes e en vilatges. Recebon son budget de l'Estat en foncion de sei ressorsas, de sei besonhs e de son importància demografica. Son dirigits per un conseu de governorat, independent dau govèrn centrau, que designa un governador. Lei competéncias dau governador son definidas per lo conseu de governorat. Lei domenis de competència dei governorats regardan la gestion dei doanas, la regulacion dei fònts d'energia electrica, la gestion de l'environament, la planificacion dei politicas de desvolopament locau, la santat publica, l'ensenhament e l'educacion, la gestion dei ressorsas idricas.

De mai, plusors governorats pòdon se gropar entre elei per formar una region qu'es dotada de poders suplementaris coma la possibilitat de constituir lei sieunas fòrças de seguritat. A l'ora d'ara, i a unicament una region que gropa lei governorats que fan partida dau Curdistan Iraquian. Son existéncia es reconeguda per la constitucion e divèrseis acòrds suplementaris li donan una quasi independéncia dins l'encastre d'un Govèrn Regionau Curd.

Simbòls nacionaus

Lei simbòls nacionaus d'Iraq son constituits d'un drapèu, d'armas, d'un imne e d'una devisa :

• lo drapèu foguèt adoptat en 2008. Es format de tres bendas orizontalas roja, blanca e negra (colors dau panarabisme) e de la devisa dau país Allah akbar (« Dieu es grand » en occitan) escricha amb un sistèma calligrafic d'inspiracion chiista. Es inspirat per lo drapèu adoptat en 1963 après lo reversament de la monarquia.
• leis armas iraquianas son compausadas d'una agla d'aur amb un blason inspirat per lo drapèu iraquian. Lo dessenh de l'agla adoptat en 1965 a pauc evolucionat. En revènge, lo blason centrau a conegut divèrseis evolucions en foncion dei cambiaments de drapèu en 1991, en 2004 e 2008.
• l'imne nacionau iraquian actuau es estat adoptat en 2004. Dich Mawtini, es estat escrich per lo poèta palestian Ibrahim Touqan (1905-1941).
• la devisa es Allah akbar (« Dieu es grand » en occitan).

• 

  Drapèu actuau d'Iraq adoptat en 2008.

• 

  Drapèu d'Iraq de 1921 a 1959.

• 

  Drapèu d'Iraq de 1963 a 1991.

• 

  Drapèu d'Iraq de 1991 a 2004.

• 

  Armas actualas d'Iraq adoptadas en 2008.

• 

  Armas iraquianas de 1965 a 1991.

Afaires estrangiers e defensa

Afaires estrangiers

Dempuei l'adopcion de la constitucion de 2005 e la fin de l'ocupacion militara estatsunidenca, la diplomacia iraquiana es principalament dominada per la volontat de reïntegrar son environament regionau e la necessitat d'establir de relacions amaisadas ambé sei vesins. Lo país a tanben una relacion complèxa ambé leis Estats Units d'America que demoran un protector important dau regime en despiech dau retirament de sei tropas per Washington. Pasmens, lei dificultats intèrnas grèvas au sen dau país minan aquela politica car cada comunautat es a assaiar de trobar lo sostèn de protectors estrangiers. Ansin, Iraq es pus un enjòc per lei poissanças regionalas d'Orient Mejan (Iran, Arabia Saudita e Turquia) qu'un actor diplomatic vertadier.

Iran es un partenari important dau govèrn centrau e Teheran a una influéncia politica, economica e religiosa importanta dins lei regions chiistas gràcias ai liames establits ambé lei caps chiistas iraquians dins lo corrent de la dictatura de Saddam Hussein. L'armada iraniana participa tanben a la lucha còntra lei movements jihadistas que menaçan Bagdad. Dins aquò, maugrat aquelei relacions bònas, divèrsei subjèctes potenciaus de tension existisson entre lei dos país coma la concuréncia sus lo mercat deis idrocarburs, la rivalitat entre clergats chiistas iranians e iraquians ò la question dau partiment deis aigas dau Chatt el-Arab.

Lei relacions ambé Turquia demoran malaisadas. Lo sostèn turc ais autoritats dau Curdistan Iraquian, en particular lo desvolopament de liames economics regardant leis idrocarburs, es un subjècte de tension car lo govèrn centrau redobta leis ambicions dei Curds sus Mossul e Kirkuk. Lei relacions ambé l'Arabia Saudita, protectritz de plusors movements sunitas, son tanben fòrça marridas car lei regions sunitas son vengudas la basa de movements jihadistas (Estat Islamic...) que representan d'ara endavant la menaça principala per Bagdad.

Enfin, lei relacions ambé leis Estats Units d'America son fòrça variablas en causa de la volontat dei dos país de virar la pagina de l'ocupacion. En 2011, Washington retirèt ansin sei tropas après lo refús de Bagdad d'acceptar lo mantenement de basas estatsunidencas permanentas sus son territòri. Lo raprochament dau govèrn centrau amb Iran es estat tanben un motiu de maucontentament per Washington. Pasmens, lo renfòrçament dei guerilhas jihadistas a permes un amaisament dei relacions entre lei dos país e l'armada estatsunidenca participa activament a la lucha còntra l'Estat Islamic.

Fòrças armadas

Lei fòrças iraquianas gropavan en 2014 teoricament 272 000 òmes amb un budget d'aperaquí 6 miliards. Pasmens, an subit de pèrdas importantas dins lo corrent d'aquela annada e sa situacion vertadiera es desconeguda. Èran devesidas entre cinc brancas principalas qu'èran una fòrça terrèstra, una fòrça aeriana, una fòrça de defensa antiaeriana, una pichona marina militara e un còrs de fòrças especialas. L'armament es principalament d'origina sovietica ò russa e estatsunidenca.

En mai dei fòrças regularas dau govèrn centrau, divèrsei milícias existisson sus lo territòri iraquian. Aquelei dau Curdistan Iraquian alinhavan aperaquí 200 000 òmes amb un equipament e un entraïnament variable. Dins aquò, certaneis unitats son fòrça ben equipadas e organizadas. En 2014, an per exemple capitat de resistir ais ofensivas de l'Estat Islamic. Dins lo sud dau país, i a pereu mai d'una milícia chiita. Aquelei tropas gropavan 30 000 òmes e semblavan tenir de liames amb Iran regardant son entraïnament e son armament.

Conflictes intèrnes

Iraq es lo teatre de mai d'un conflicte intèrne dempuei l'afondrament dau regime de Saddam Hussein en 2003. Lo pus important es la guèrra còntra l'Estat Islamic qu'ocupa una partida importanta dau país dempuei junh de 2014. Pasmens, se fau nòtar la persisténcia de combats entre comunautats sunitas e chiitas e l'existéncia de tensions importantas entre lo govèrn centrau dominat per lei chiitas e l'autoritat regionala curda.

Lo conflicte pus important a luòc dins lo nòrd e lo nòrd-oèst dau país e opausa lo movement islamista dich Estat Islamic, sostengut per divèrsei guerilhas sunitas e d'èx-quadres dau Baas, au govèrn centrau e a seis aliats (fòrças curdas e milícias chiitas). D'efèct, dins lo corrent de 2014, l'Estat Islamic a infligit una tiera de desfachas grèvas ai fòrças regularas entraïnant la presa de Mossul e la conquista d'aperaquí un quart dau territòri iraquian. Aqueu conflicte se superpausa en partida a l'antagonisme entre sunitas e chiitas qu'es la fònt de combats recurrents dempuei 2006.

Lei tensions regardant lo traçat dau Curdistan Iraquian son una fònt potenciala de conflicte. D'efèct, lei Curds revendican lei doas vilas de Mossul e de Kirkuk que son de centres importants de l'industria petroliera d'Iraq. Pasmens, se troban divèrsei minoritats dins aquelei ciutats que son gaire desirosas de faire partida de Curdistan. De mai, lo govèrn centrau es opausat a la presa de contraròtle per lei Curds dei jaciments petroliers de la region que son pron importants per permetre l'existéncia d'un estat curd independent.

Economia

En 2013, lo PIB iraquian èra d'aperaquí 221 miliards de dolars e lo país, poblat de 34 milions d'abitants, representa un mercat important dins la region. Lo sector agricòla ne'n formava 3,3%, l'industria 64,6% e lei servicis 32,1%. Son economia es dominada per lo sector deis idrocarburs qu'èra a l'origina de 93% dau budget de l'Estat e de la mitat dau PIB. Iraq dispausava tanben dei quatrenei resèrvas mondialas confirmadas de petròli. Pasmens, en causa dei sancions internacionalas e dei conflictes intèrnes, l'industria petroliera iraquiana fonciona en sota-regime dempuei la fin de la Guèrra de 1991.

La diversificacion de l'economia es un enjòc major per estabilizar lo país car lo sector deis idrocarburs es una fònt febla d'emplechs. Ansin, lo desvolopament dau sector privat es considerat coma una prioritat per redurre lo taus de chaumatge (oficialament a 18% en 2014 e probablament situat a 30% en realitat). Dins aquò, la corrupcion e lo còst deis operacions militaras representan d'obstacles importants. La reconstruccion, estimada a 600 miliards de dolars car lei principaleis infrastructuras son estadas destruchas, avança donc lentament, magerament dins lei sectors de l'energia, de l'electricitat, de l'aiga, dei transpòrts, dei comunicacions e de la santat.

Cultura

Arquitectura

Brèç de civilizacions urbanas fòrça ancianas, Iraq a un patrimòni arquitecturau fòrça ric que s'estend sus mai d'un millenari. D'efèct, lei civilizacions dau nòrd e dau sud de Mesopotamia desvolopèron lei sieus estiles arquitecturaus tre lo millenari III av. JC. Au servici dau poder, l'arquitectura dau periòde es caracterizada per de monuments massís qu'avián de foncions institucionalas (palais... etc.), religiosas (zigorats, temples, santuaris... etc.) ò militaras (barris... etc.). Pasmens, gràcias ai progrès tecnics, de preocupacions novèlas apareguèron a cha pauc dins lo corrent de l'Antiquitat mesopotamiana e leis Assirians foguèron la premiera civilizacion que desvolopèt de politicas de planificacion urbana.

Après l'afondrament de l'Empèri Assirian, Iraq faguèt generalament partida deis empèris pèrsas successius (Empèri Aquemenida, Empèri Seleucida, Empèri Part e Empèri Sassanida) fins a la conquista de la region per leis Arabis musulmans. Dins lo corrent d'aqueu periòde, l'arquitectura gardèt son ròtle d'illustracion dau poder dau sobeiran. Pasmens, Cir II i introguèt una dimension novèla destinada a mostrar la diversitat culturala dei pòbles somés a son autoritat. Ansin, d'estiles eissits de pòbles periferics (Fenicians, Egipcians) faguèron son aparicion en Iraq. Lei Parts gardèron lei trachs arquitecturaus aquemenidas mai lei mesclèron ambé l'arquitectura grèga qu'aviá fach son aparicion dins la region ambé l'invasion d'Alexandre lo Grand. Aquela permeabilitat ais influéncias exterioras contunièt durant lo periòde sassanida qu'adoptèt divèrsei trachs arquitecturaus romans.

L'eiretatge sassanida venguèt per la seguida la basa de l'arquitectura abbassida après la conquista d'Iraq per leis Arabis. Pasmens, en causa dei conquistas nombrosas deis Abbassidas, d'influéncias novèlas foguèron importadas, magerament a partir d'Asia Centrala. Pasmens, d'innovacions pròprias apareguèron rapidament, especialament per ornar lei mosquetas qu'èran alora de bastiments novèus en Iraq. En particular, apareguèt l'arabesc que conoguèt un succès important e foguèt adoptat per lei regions vesinas. L'art abbassida participèt a l'emergéncia de l'art islamic que dominèt Iraq fins ai sègles XVIII-XIX.

Au sègle XX, la fin de l'isolament dau país entraïnèt l'aparicion deis estiles arquitecturaus occidentaus, especialament dins lei vilas pus importantas, que foguèron liats ai politicas de modernizacion dei govèrns successius. Aquelei corrents foguèron de còps importats dirèctament (Haifa street) ò mesclats ambé d'estiles locaus (Musèu Nacionau d'Iraq, mosquetas de la segonda mitat dau sègle XX... etc.)

• 

  Vestigis restaurats d'un temple akkadian de Nippur.

• 

  Zigorat restaurada d'Ur.

• 

  Zigorat de Dur-Kurigalzu après sa restauracion.

• 

  Portau restaurat de Babilònia.

• 

  Vestigis dau palais de Ctesifont, anciana capitala dei Parts e dei Sassanidas (sègle III).

• 

  Vestigis dau palais sassanidas d'Ardachir I^èr (sègle III).

• 

  Mosqueta abbassida de Samarra (852).

• 

  Sanctuari d'Al-Hussayn ibn Ali (sègles VII-XVIII).

• 

  Mosqueta de l'imam Ali (sègles X-XVI).

• 

  Musèu Nacionau d'Iraq (1926).

• 

  Immòbles de Haifa street

• 

  Mosqueta Buniya de Bagdad (1973).

Escultura

Iraq a un patrimòni esculturau fòrça important gràcias a l'utilizacion precòça de l'escultura per representar lei divinitats ò lei personalitats importantas (rèis, sobeirans... etc.) ò per ornar lei construccions. Coma l'arquitectura, l'escultura èra donc au servici dau poder e de la religion. Divèrsei tecnicas èran mestrejadas coma la realizacion de figurinas, de gravaduras, de bas-relèus ò d'estatuas gigantas. Aquel art evolucionèt pauc a pauc mai foguèt conservat per lei civilizacions successivas fins a la conquista aràbia qu'entraïnèt son declin e sa disparicion.

Dins lo corrent dau sègle XX, un art plastic e esculturau iraquian modèrne es aparegut ambé d'artistas coma Jawad Saleem (1920-1961) ò Habbah (1927-1998) ben integrats au sen dei corrents internacionaus principaus.

• 

  Figurina representant un cresent (millenari III av. JC).

• 

  Representacion babiloniana de la divessa Ishtar (sègles XIX-XVIII av. JC).

• 

  Graus ambé de tèstas umanas de Nimrud (sègle IX av. JC).

• 

  Gravadura assiriana de Dur-Sharrukin (fin dau sègle VIII av. JC).

• 

  Escultura de Habbah (vèrs 1958).

Musica

La musica faguèt son aparicion sus lo territòri de l'Iraq actuau tre l'Antiquitat. Pasmens, la tradicion musicala eissida de Mesopotamia dispareguèt largament ambé la conquista aràbia. En revènge, aquelei de Pèrsia e de Grècia gardèron un ròtle significatiu dins l'aparicion de la musica islamica. Leis Abbassidas favorizèron son desvolopament e aquò foguèt a l'origina de la musica aràbia sabenta qu'es basada sus de concèptes matematics e sus un sistèma musicau dich maqam qu'es una escala melodica non temperada onte leis intervals avesinan 3/4 de ton. Aquela musica conoguèt una modernizacion importanta au sègle XIX que li donèt sa forma actuala. En fòra dei maqams, utiliza divèrseis instruments pròpris coma lo qanun, lo riq, lo santur ò lo darbuka.

En parallèl de la musica sabenta classica, existís mai d'una musica populara e tradicionala que se joga generalament per lei celebracions importantas (maridatges... etc.). Lo pareu aubòi-tambor i a un ròtle primordiau. Enfin, dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX, la musica eissida dei corrents internacionaus dominants (hip hop, rap, musica celtica... etc.) s'es difusada a cha pauc au sen de la societat e a influenciat mai d'un artista locau. Pasmens, dempuei 2003, lei musicians e cantaires iraquians conoisson de dificultats importantas per s'exprimir e certanei son estats victimas d'atacas de part de grops islamistas.

Literatura

Coma per d'autreis arts majors, lo territòri iraquian es lo brèç d'una tradicion literària fòrça anciana que remonta a la Mesopotamia Anciana. Una partida importanta d'aquela literatura es encara conservada gràcias a un trabalh de traduccion. Pèrsia, que conquistèt la region au sègle VI av. JC, e seis estats successors aguèron tanben una literatura viva e ben conservada. Aguèt una influéncia importanta sus la literatura abbassida que reprenguèt certaneis òbras majoras de la literatura pèrsa coma Lei Mila e una nuech.

La literatura iraquiana modèrna es apareguda dins lo corrent dau sègle XX e es fòrça influenciada per l'istòria e la politica dau país. Foguèt tanben cargada de sostenir la propaganda dau regime. Dos corrents principaus son donc apareguts. Lo premier caracterizat per d'òbras patrioticas foguèt important durant lo periòde Saddam Hussein e sostenguèt la politica dau Baas. Lo segond assaièt au contrari de se desgatjar deis ideologias e se concentrèt sus de descripcions realistas de la societat. Mai d'un autor d'aquela segonda tendància es estat obligat de s'exilar en causa de la repression ò de la manca de seguretat.

Cinèma

Lo cinèma faguèt sa premiera aparicion en Iraq en 1909 mai i venguèt pas una activitat culturala vertadiera avans leis annadas 1920. Lei premierei produccions iraquianas apareguèron dins lo corrent deis annadas 1940. Lei films d'aqueu periòde èran principalament comerciaus (romança, dança e musica... etc.). Pasmens, Haidar Al-Omar Hassan wa Fitna, adaptacion locala de Romèo e Julieta, conoguèt un succès internacionau en 1955.

A partir deis annadas 1950, l'influéncia de l'Estat venguèt pus importanta e lo cinèma iraquian acomencèt de servir leis objectius dau regime. Ansin, lei documentaris e lei ficcions foguèron centrats sus lei tecnologias novèlas (fòrças militaras, aviacion... etc.) e lei progrès tecnics (generalizacion de l'irrigacion... etc.). Aquela tendància se renforcèt ambé la presa dau poder per lo Baas. Puei, après 1979, lo cinèma deguèt glorificar Saddam Hussein e sostenir sa propaganda. Dins aquò, lei dificultats economicas liats ai guèrras limitèron lo nombre de films produchs e dempuei 1991, lo cinèma iraquian es plus capable de produrre d'òbras novèlas.