Irak

Irakan Tazovaldkund
جمهورية العراق (arab.)
(Al' Džumhurija Al' Irakija)
کۆماری عێراق (sorani)
(Komari Erak)
ܩܘܼܛܢܵܐ ܐܝܼܪܲܩ (aram.)
(Kutna Irak)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Bagdad
Eläjiden lugu (2015)	37 056 169 ristitud
Pind	437 072 km²
Kel'	araban, sorani (kurdan kelen pagin), aramejan
Valdkundan pämez'	Fuad Masum
Päministr	Haider Al' Abadi
Religii	islam
Valüt	irakan dinar (IQD)
Internet-domen	.iq
Telefonkod	+964
Aigvö	UTC+3

Irak (arab.: العراق, sorani: عێراق), täuz' oficialine nimituz — Irakan Tazovaldkund (arab.: جمهورية العراق Al' Džumhurija Al' Irakija, sorani: کۆماری عێراق Komari Erak, aram.: ܩܘܼܛܢܵܐ ܐܝܼܪܲܩ Kutna Irak), om valdkund Azijan päivlaskmas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Bagdad.

Irak om KEVO:n üks' alusenpanijoišpäi, necen organizacijan aluz om pandud vl 1960 sügüz'kun 10-14. päivil Bagdadan konferencijal.

Istorii

Vl 1932 redukun 3. päiväl Irak tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.

Vozil 2003-2011 valdkund oli alištunu AÜV:oiden sodavägile.

Pordaigaine Konstitucii om vahvištadud vl 2005 redukun 15. päiväl.

Geografijan andmused

Irakan topografine kart.

Irak om mavaldkundröunoiš Irananke päivnouzmas (röunan piduz om 1599 km), Kuveitanke suvipäivnouzmas (254 km), Saudan Arabijanke suves (811 km), Iordanijanke (179 km) da Sirijanke (599 km) päivlaskmas, Turkanmanke pohjoižes (367 km). Ühthine röunoiden piduz — 3809 km. Persijan lahten randanpird om 58 km pitte valdkundan suvipäivnouzmpoles. Valdkundan pind om 437,072 km².

Irakan tobj pala om sijatud Mesopotamijan alangištos. Korktembaine čokkoim om Iranan mägišton Šeeha Dar (Bozdag)-mägenpä (3611 m) Irananke röunal. Surembaižed joged oma Tigr da Jevfrat. Ned ühthejokstas lühüdha Šatt El' Arab-jogehe, kudamb lankteb Persijan lahthe. Mecad ottas 2% territorijad.

Klimat om subtropine pohjoižes da tropine suves. Keza om kuiv da lujas räk. Tal'v om vihmakaz da viluhk, paneb lunt pohjoižiš mägiš. Paneb sadegid 50-150 mm vodes, mägil — 1500 mm:hasai.

Londuseližed pävarad oma kivivoi (kahtenz' sija mail'mas Saudan Arabijan jäl'ghe), londuseline gaz, fosfatad; toižed varad — metallad (raud, vas'k, hrom, nikel', cink, hahktin), rik, sauvondgips, saved, azbest, mouckivi, tal'k, keitandsol.

Politine sistem

Alakodin ištundoiden pordaigaine sija Bagdadas.

Ohjandusen form om federativine demokratine islamine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, koume varaprezidentad oma hänele abuhu. Parlamentan ühtnijad valitas prezidentad nelläks vodeks äniden kahtel koumandest, kahtenden strokun om voimuz. Ohjastusen da parlamentan pämez' om päministr, valičeze Prezidentan Nevondkundal. Parlamentan ezifrakcii formiruib ohjastust.

Parlament om kaks'kodine vn 2005 Konstitucijan mödhe, üks'kodine faktižešti. Üläkodid — Ühtištusen Nevondkundad — eile tähäsai. Vaiše alakodi om, se om Ezitajiden Nevondkund (arab.: مجلس النواب العراقي Madžlis An-Nuvvab Al'-Irakiji, sorani: Enkumena Nûnerên Êrak) 328 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.

Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2014 sulakun 30. päiväl. Nügüdläine Irakan prezident om Fuad Masum vs 2014 heinkun 24. päiväspäi. Haider Al' Abadi radab päministran vs 2014 sügüz'kun 8. päiväspäi.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Irakan administrativiž-territorialine jagand.

Valdkund alajagase 19 agjaha (muhafaz:ha), ned — 120 ümbrikho (kaza:ha). Ümbrikod jagase alaümbrikoihe. Irakan Kurdistan om region avtonomijanke valdkundan pohjoižes, nell' agjad täuzin vai paloin mülüdas sihe.

Eläjad

Irakas elädas irakalaižed. Päivlaskmaižed da suvipäivlaskmaižed territorijad oma rahvahatomad.

Toižed lidnad-millionerad (vl 2008, surembaspäi penembha): Mosul, Basr, Erbil', Suleimanii, Kirkuk.

Vl 2009 eläjiden lugu oli 31 234 000 ristitud.

Rahvahanižanduz

Vl 2012 Irakan päeksport oli toreh kivivoi (84%), toižed torhuzmaterialad (8%); toine eksport — söm da eläb kabjživatišt (5%). Vl 2012 Indii, Kitai, AÜV da Suvikorei oliba päeksportpartnörikš (eksportan kaks' koumandest valdkundaspäi). Sil-žo vodel Turkanma, Kitai, Sirii da AÜV oliba importan päühtnijoikš (ühtes — importan 60% valdkundha).

Irdkosketused

• Irakan Tazovaldkundan parlamentan oficialine sait. (arab.) (kurd.) (angl.)