Σύνθετα συστήματα και αναρχισμός

Διεθνή | Αναρχικό κίνημα | Γνώμη / Ανάλυση Monday November 25, 2013 17:47 by Gavin Mendel Gleeson - WSM ngnm55 at gmail dot com

Αρχικά δημοσιευμένο στο αναρχικό περιοδικό «Red Black Revolution» της Ιρλανδίας, τεύχος 15, Ανοιξη 2009. Αναδημοσιευμένο στις 15 Σεπτεμβρίου 2013 στο http://www.wsm.ie/c/complex-systems-theory-anarchism

Η ανάλυση των ανθρωπίνων κοινωνιών ως συνθέτων συστημάτων μπορεί να μας παρέχει την γνώση των ιστορικών διαδικασιών καθώς και των ισχυρών και των αδυνατών σημείων του καπιταλισμού.

Η θεωρία των συνθέτων συστημάτων είναι μια επιστημονική θεωρία που προέρχεται από την παραδοση της θεωρίας καταστροφής, της θεωρίας του χάους, της θεωρίας ελέγχου, και ειδικότερα της κυβερνητικής. Η θεωρία των συνθέτων συστημάτων προκύπτει ως απόρριψη του παραδοσιακού προγράμματος της αφαιρετικής επιστήμης. Απορρίπτει την αφαιρετική διαδικασία ως εξίσου περιττή και ανεφάρμοστη.

Η παραδοσιακή φυσική έχει επιχειρήσει να ανακαλύψει τους θεμελιώδεις νομούς της στην μικρότερη δυνατή μοριακότητα. Ωστόσο, είναι πια γνωστό ότι λόγω της φύσης των αλληλεπιδράσεων στην ιδιαίτερα λεπτομερή μοριακότητα, μπορεί να καταστεί υπολογιστικά ανεφάρμοστη στην πρόβλεψη της συμπεριφοράς συνολικών συστημάτων. Το νερό, για παράδειγμα, περιγράφεται καλύτερα (κάτω από τις περισσότερες συνθήκες) με τις εξισώσεις ροής ρευστών, οι οποίες περιγράφουν την συνολική συμπεριφορά με σχετικά απλές (μη-γραμμικες) εξισώσεις. Η προσπάθεια περιγραφής του ως συνολική κυματική λειτουργία 1026 αλληλεπιδρώντων κβαντικών ατόμων δεν είναι υπολογιστικά εφικτή. Αντίθετα, η θεωρία συνθέτων συστημάτων επιχειρεί να περιγράφει τα συστήματα στο επίπεδο της φυσικής μοριακότητας που επιτρέπει την εφαρμόσιμη περιγραφή της συμπεριφοράς.

Μια από τις θεμελιώδεις υποθέσεις στα σύνθετα συστήματα είναι εκείνη της προκύπτουσας συμπεριφοράς. Με άλλα λόγια, από ένα σύστημα με μεγάλους αριθμούς παραγόντων που διέπονται από απλούς κανόνες, μπορεί να προκύψει μια συνθέτη συμπεριφορά. Αυτή είναι η αντήχηση της υπόθεσης της μετασυστημικής μετάβασης που έχει διατυπωθεί από τους κυβερνητιστες 1 Κάποιες από τις πρώιμες περιγραφές της προκύπτουσας συμπεριφοράς προκύπτουν από τα γραπτά του Ludwig von Mises, όπου περιγράφει την συνολική συμπεριφορά του καπιταλισμού ως έναν τύπο βελτιστοποίησης, η οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα της ιδιοτέλειας των παραγόντων. 2

Υπάρχει ένας αριθμός αξιωμάτων που η θεωρία συστημάτων μας παρέχει ως εργαλεία ανάλυσης για την κατανόηση των ατομικών παραγόντων και την ανάδυση των συνολικών παραγόντων. 3 Εάν κάποιο απλό σύστημα αλληλεπιδρά με κάποιο σύνθετο περιβάλλον, είναι μικρή η πιθανότητα διατήρησης της ταυτότητας του, δηλαδή της εσωτερικής δομικής ακεραιότητας του. Ενώ τα σύνθετα συστήματα μπορούν να αλληλεπιδρούν με κάποιο σύνθετο περιβάλλον με τέτοιο τρόπο ώστε να διαθέτουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης. Βλέπουμε ότι οι απλοί οργανισμοί στην φύση συχνά διαθέτουν κάποια στρατηγική μαζικής αναπαραγωγής λόγω της μικρής πιθανότητας επιβίωσης τους, η οποία αντιδιαστέλλεται προς την μέθοδο που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι.

Θεωρία συνθέτων συστημάτων και κοινωνία

Για να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο η θεωρία συστημάτων μπορεί να αναπαραστήσει τις κοινωνίες θα ήταν διδακτικό να εξετάσουμε κάποια απλά παραδείγματα. Στη φεουδαρχική Ευρώπη η οργάνωση της κοινωνίας ήταν εξαιρετικά ιεραρχική. Αυτό αναπαρίσταται στη θεωρία συστημάτων με ένα είδος ελεγκτικού γραφήματος, το οποίο είναι ένα δέντρο, με τον άρχοντα στην κορυφή και τους άμεσους βαστάζους του από κάτω. Στη δομή αυτή είναι δυνατή η προσέγγιση, σε πολλές περιστάσεις, του ελέγχου κάποιας ομάδας ανθρώπων με τον έλεγχο του ηγέτη της ιεραρχίας. Αυτό φέρει έναν μεγάλο αριθμό συνεπειών. Εάν η συμπεριφορά του συστήματος μπορεί να αναπαρασταθεί με την συμπεριφορά του άρχοντα, τότε το σύστημα δεν μπορεί να συμπεριφερθεί με τρόπους περισσότερό συνθέτους από εκείνους του ηγέτη. Λόγω αυτού, το σύστημα παραμένει απλό. Σημαίνει επίσης ότι το σύστημα μπορεί εύκολα να συμπεριφερθεί με σαφήνεια. Είναι ικανό να ηγηθεί στρατών, και να αλληλεπιδρά με άλλα φεουδαρχικά κράτη με απλούς τρόπους.

Στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ιδανικές ελεγκτικές ιεραρχίες. Θα υφίστανται πάντα κάθετοι σύνδεσμοι ελέγχου, διάφοροι τύποι συνωμοτικών δράσεων κτλ. Ωστόσο, για την φεουδαρχία το πρότυπό αυτό παραμένει συχνά μια ικανοποιητική προσέγγιση. Καθώς κινούμαστε μέσω της ιστορίας προς τον πρώιμο καπιταλισμό αρχίζουμε να βλέπουμε μια κίνηση προς περισσότερό «υβριδικά» πρότυπα ελέγχου, όπου υπάρχουν πολλοί περισσότεροι κάθετοι δεσμοί και το σύστημα αποκτά την δυνατότητα να εξελίξει περισσότερο αποκεντρωμένες, περισσότερο σύνθετες συμπεριφορές. Επιπλέον, γίνεται λιγότερο ευάλωτο. Θα μπορούσε να υποθέσει κάνεις ότι η φεουδαρχία ήταν κατά κάποιον τρόπο καταδικασμένη όταν αναπτύχθηκε ο καπιταλισμός λόγω του ότι το περιβάλλον αλληλεπίδρασης έγινε υπερβολικά σύνθετο.

Ο σύγχρονος κόσμος έχει κινηθεί προς ένα πρότυπό εξαιρετικά αλληλένδετου δικτυακά καπιταλισμού. Αυτό αποτελεί σχεδόν την αντίθεση της φεουδαρχίας στο εσωτερικό της συνδεσιμότητας του προτύπου. Είναι σημαντικό πάντως να παρατηρήσουμε μερικά πράγματα σχετικά με το δικτυακό πρότυπό. Τα δίκτυα μπορεί να διαθέτουν ιδιαίτερα διαφορετικές εσωτερικές δομές. Ένα μεγάλο ποσό αλληλενδετότητας δεν αποκλείει συγκεκριμένες εσωτερικές περιοδικότητες, και για την ακρίβεια, γνωρίζουμε ότι πολλά σύνθετα συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών δικτύων, δεν διαθέτουν «τυχαίες» γραφηματικές δομές. Η εσωτερική δομή μπορεί να έχει μεγάλες επιδράσεις στην προκύπτουσα συμπεριφορά. Δεν είναι όλα τα δίκτυα ίδια.

Επιπλέον, η προκύπτουσα συμπεριφορά του συστήματος είναι έντονα εξαρτημένη από το πρότυπό αλληλεπίδρασης των παραγόντων. Το υπάρχον οικονομικό σύστημα είναι αποτέλεσμα του προτύπου των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων. Δεν υπάρχει τίποτε «νατουραλιστικό» στην ανάδυση του καπιταλισμού από αυτές τις κοινωνικές σχέσεις. Πρόκειται για ένα υποπροϊόν των πρόσωπο με πρόσωπο θεσμών. Η εξατομίκευση των παραγόντων που συμβάλλουν στην ανάδυση του είναι τυχαία. Και είναι συχνά γεγονός ότι τα συστήματα μπορούν να επαναεξατομικευτούν με μια διαφορετική έννοια του παράγοντα ή της επικοινωνίας. Ένα καλό παράδειγμα είναι η ταξική πολίτικη. Το αναλυτικό πλαίσιο του κράτους, της μπουρζουαζίας και της εργατικής τάξης υποστασιοποιεί οντότητες και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις με τρόπους που είναι ευκολότερο να αναλυθούν από τις μαζικές αλληλεπιδράσεις. Αυτό αποδίδει έναν μηχανισμό εφικτής εκλογίκευσης των οικονομικών. Και αυτό αποτελεί έντονη αντίθεση προς τον αφανισμό της ταξικής δυναμικής που συμβαίνει στο διανοητικό πλαίσιο των νεοκλασικών οικονομικών.

Δομή και συμπεριφορά

Η συνολική συμπεριφορά των συστημάτων με τους ορούς της ελεγκτικής συμπεριφοράς τους είναι κάτι ιδιαίτερα διδακτικό για τους αναρχικούς όταν σκέπτονται τον τρόπο με τον οποίο ο αναρχισμός σχετίζεται με το υπόλοιπο του κοινωνικού περιβάλλοντος. Οι εξιδανικευμένες ιεραρχίες μπορούν να παραδειγματοποιηθούν από την ελεγκτική τους οντότητα. Τα σύνολα αυτά είναι ικανά γι’ αυτό που γνωρίζεται ως «σαφής» δραστηριότητα. Οι στρατοί παρέχουν ένα καλό παράδειγμα αυτών των τύπων συστημάτων. Μπορούν να κινηθούν ως ενορχηστρωμένα μπλοκ. Ωστόσο, οι υποθετικοί αντικειμενικοί στόχοι που μπορούν να επιτευχθούν με σαφή συστήματα οφείλουν να αποδεχθούν απλές περιγραφές. Η γενοκτονία, για παράδειγμα, μπορεί να περιγράφει απλά και αυτή θα ήταν μια περιγραφή που μπορεί να περιμένει κάνεις πως ένας στρατός θα μπορέσει να την φέρει σε πέρας. Η «εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στο Ιράκ» ωστόσο είναι κάτι που κανένας στρατός δεν έχει την δυνατότητα να πραγματοποιήσει.

Τα δημοκρατικά κράτη και οι μεγάλες πολυεθνικές ταιριάζουν συχνά στο πεδίο της υβριδικού τύπου ιεραρχίας. Τα συστήματα αυτά αρχίζουν να επιδεικνύουν συστημική συμπεριφορά περισσότερό συνθέτη από εκείνη του ατομικού παράγοντα. Η συμπεριφορά στην οποία δραστηριοποιούνται είναι κάτι λιγότερο «σαφές» και περισσότερό «συσχετιζόμενο». Δεν μπορείς να αναμένεις ότι τα πράγματα θα κινηθούν με σταθερό βηματισμό, αλλά ότι το σύστημα θα κινηθεί με μια γενικά συσχετιζόμενη κατεύθυνση. Μπορείς επίσης να αναμένεις ότι κάποιοι υβριδικοί παράγοντες θα είναι ικανοί να ανταπεξέλθουν σε κάποιο περισσότερό σύνθετο περιβάλλον απ’ ότι ένας ατομικός παράγοντας θα μπορούσε να αντιμετωπίσει.

Τελικά, σε ένα δικτυωμένο σύστημα, στο οποίο είναι μικρή ή και ανύπαρκτη η έννοια της ιεραρχίας, υφίσταται η πιθανότητα για αληθινά συνθέτη προκύπτουσα συμπεριφορά. Κάποιοι τύποι συστημάτων που το επιδεικνύουν αυτό είναι ο ανθρώπινος οργανισμός και τα κοινωνικά δίκτυα.

Υπάρχουσες πολιτικές δομές

Το κράτος, όντας ένα εξαιρετικά ιεραρχικό πλάσμα, θα ήθελε να κάνει τα πράγματα να λειτουργούν με σαφήνεια. Ωστόσο, η μεγαλύτερη αδυναμία του έγκειται στην ανικανότητα του να βρει λύσεις σε περιγραφές προβλημάτων μεγάλης περιπλοκότητας. Για παράδειγμα, οι στρατοί και τα κράτη ανακαλύπτουν ότι τους είναι αυξανόμενα αδύνατο να αντιμετωπίσουν την ανάδυση του ανταρτοπόλεμου και της τρομοκρατίας.

Τα πρότυπα οργάνωσης που εφαρμόζονται στις κοινωνικές αυτές δομές είναι ιδιαίτερα αποκεντρωμένα και εξαιρετικά αντι-ιεραρχικά. Τελικά, το κράτος έχει ελάχιστες πιθανότητες καταστολής των κινημάτων αυτών. Πρέπει να βρει απλές περιγραφές αντικειμενικών στόχων και αυτό το φέρνει σε μια θεμελιωδώς μειονεκτική θέση λόγω της αυξανόμενα περιορισμένης ικανότητας να αντιμετωπίσει την περιπλοκότητά τους. Ο καπιταλισμός και η εταιρική παγκοσμιοποίηση ωστόσο αποτελούν τρομακτικά θηρία. Το εσωτερικό τους πρότυπό είναι έντονα δικτυωμένο. Τα πλάσματα αυτά διαπερνούν τα κρατικά σύνορα με μεγάλη ευστροφία. Ενώ η προκύπτουσα συμπεριφορά τους είναι περίπλοκη σε βαθμό γελοιότητας. Κάνεις δεν μπορεί να καταλάβει ακόμη τον τρόπο λειτουργίας (ή δυσλειτουργίας) του χρηματιστηρίου. Αλλά ο καπιταλισμός είναι επίσης απίστευτα ακμαίος, έχοντας την δυνατότητα να προσαρμόζεται στις περιστάσεις με τρόπους που ο Μαρξ δεν θα είχε ποτέ θεωρήσει εφικτούς. Η μοναδική πιθανότητα αντιμετώπισης ενός εχθρού αυτού του τύπου έγκειται στην αντιπαράθεση του με κάποιον αντίπαλο αντίστοιχης, τουλάχιστον, περιπλοκότητας.

Επανάσταση και δομή

Η παγκόσμια συμπεριφορά και οι ιδιότητες των συνθέτων συστημάτων είναι εξαρτημένες από το καθεστώς αλληλεπίδρασης των ατόμων. Με τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις είναι ελάχιστη η πιθανότητα ενός κύκλου ανάδρασης που θα μπορούσε να οδηγήσει σε θεμελιώδεις αλλαγές στο επίπεδο της επικοινωνίας των παραγόντων. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιθανές οι ακραίες αλλαγές στην παγκόσμια συμπεριφορά. Η επανάσταση είναι η ριζική τροποποίηση των υπαρκτών ιδιοτήτων μέσω αλλαγών στην αλληλεπιδραστική δυναμικη. 4

Ένα δίδαγμα που μπορούμε να αποκομίσουμε από τα σύνθετα συστήματα είναι ότι δεν υπάρχει ένα και αποκλειστικά σωστό πρότυπό κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Ακόμη και αν γνωρίζαμε με λεπτομέρειες ότι το παράδειγμα αλληλεπίδρασης ήταν μια στατική παράμετρος (οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις των ατομικών παραγόντων δεν έχουν αλλάξει), και ότι ο κόσμος ήταν πράγματι αυστηρά ντετερμινιστικός, αυτό δεν θα μας προσέφερε μια κοινωνική θεωρία με την οποία θα μπορούσαμε να προβλέψουμε εξελίξεις. Δεν υφίσταται καμία θετικιστική ή νατουραλιστική μέθοδος με την οποία να ανακοινώσουμε περίτρανα την αναπόφευκτη «προέλαση της ιστορίας». Είναι εξίσου υπολογιστικά όσο και μεθοδολογικά ανεφάρμοστη.

Έτσι τι είναι αυτό που μπορούμε να πάρουμε από τη θεωρία συνθέτων συστημάτων με όρους εφαρμογής στη σκέψη μας για την ανθρώπινη κοινωνία και την επαναστατική αλλαγή; Γνωρίζουμε από τα πεδία της εμπειρικής ερευνάς στην φυσική επιστήμη, καθώς και από την ιστορική πηγή ότι οι ριζικά παραδειγματικές αλλαγές είναι στην πραγματικότητα μια ιδιαίτερα φυσική συμπεριφορά παρά το γεγονός ότι είναι σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτη. Οι επαναστάσεις στην κοινωνική δομή έχουν συμβεί ξανά και ξανά σε όλη την διάρκεια της ιστορίας.

Είναι αρκετοί οι κρίσιμοι παράγοντες που συμμετέχουν στην εκδήλωσή των γνήσια νέων κοινωνικών δομών. Με τους ορούς των γενεσιουργών γεγονότων που δημιουργούν τις αλλαγές αυτές, συμβαίνουν μέσω μιας διαδικασίας αυξανόμενης αποδιοργάνωσης και παρακμής της παλιάς κοινωνικής δομής. Αυτό συνήθως περιλαμβάνει την εισαγωγή μεγάλων ποσών ενέργειας στο παλιό σύστημα. Όταν τα ενεργητικά αυτά γεγονότα διαλύονται τότε συμπαγοποιείται η νέα δομή.

Η διάσπαση της συμμετρίας είναι μια τυπική συμπεριφορά των συστημάτων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην συνάφεια των παραδειγματικών αλλαγών. Η διάσπαση της συμμετρίας συμβαίνει όταν κάποιο σύστημα πέφτει σε μια από τις δυο επιλογές της μικρότερης πιθανότητας βασισμένων σε μικρές τοπικές αποκλίσεις. Η επιλογή των προκυπτουσών συμπεριφορών που θα επιλεχτούν μπορεί να φαίνεται τυχαία σε κάποιον εξωτερικό παρατηρητή. Για την ακρίβεια αρχίζει από τις μικρές εσωτερικές διακυμάνσεις στην συμπεριφορά του συστήματος.
Ο αναρχικός κομμουνισμός, όταν εκφράζεται σε σχέση με σύνθετα συστήματα, είναι μια περιγραφή τόσο της προκύπτουσας όσο και της ατομικής συμπεριφοράς. Απαιτεί κοινή συμπεριφορά στο παγκόσμιο επίπεδο με τον κομμουνισμό και την αλληλοβοήθεια μεταξύ των κοινοτήτων, καθώς και συνεργατικές και συλλογικές αποφάσεις και λύσεις στην κλίμακα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε. Ταυτόχρονα, ζητάει την κατάργηση της ιεραρχίας και των εξαναγκασμένων σχέσεων εξουσίας μέχρι το επίπεδο των ατομικών παραγόντων. Στο πλαίσιο των συνθέτων συστημάτων λοιπόν, ο αναρχικός κομμουνισμός φαίνεται ότι έχει πολύ καλές πιθανότητες επιβίωσης. Θέτει ένα αντι-ιεραρχικό δικτυακό πρότυπό ως αφετηριακό σημείο για την ανθρώπινη οργάνωση. Αυτό σημαίνει ότι διαθέτει την θεωρητική ικανότητα εκδήλωσής σύνθετα προκύπτουσας συμπεριφοράς.

Επιπλέον, ο ρόλος της επαναστατικής οργάνωσης μπορεί να φανεί κρίσιμος για τη διατήρηση της ελευθεριακής ποιότητας της επανάστασης. Οι μικρές διακυμάνσεις σε μια επαναστατική κατάσταση μπορεί να έχουν δυσανάλογα μεγάλες επιδράσεις. Το κέλυφος της νέας κοινωνίας θα ενυπάρχει στην τάση των οργανώσεων οι χαρακτήρες των οποίων έχουν αφοσιωθεί στο κίνημα. Είναι κατά συνέπεια ζωτικής σημασίας όπως η οργανωτική τάση διαθέτει την δομική ακεραιότητα και αναπαράξιμη γνώση των δυναμικών αλληλεπίδρασης που απαιτούνται ώστε να κρυσταλλοποιηθεί το ευρύτερο κίνημα σε ένα χαρακτήρα ελευθεριακού κομμουνιστικού.

Τακτικά, η χρήση της συνθέτων συστημάτων σκέψης για την ανάλυση τους δημιουργεί τόσα ερωτήματα όσες και απαντήσεις. Από την οπτική αυτή πολλά είδη προκύπτουσας συμπεριφοράς δεν θα είναι εκ προοιμίου υπολογίσιμα, αλλά πρέπει να αποφασιστούν από την εμπειρική μελέτη ή την πιο αδύναμη μέθοδο προσπάθειας ανακάλυψης των καταλλήλων ιστορικών αναλογιών. Απομένουμε με περίπλοκα προβλήματα. Πρέπει να βρούμε λύσεις στις οποίες οι μέθοδοι τακτικής διευκολύνουν με τον καλύτερο τρόπο τον ταξικό αγώνα. Επιπλέον, πρέπει να βρούμε τις εσωτερικές δομές που είναι περισσότερό κλιμακούμενες και αναπαράξιμες έτσι ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα κατά τη διάρκεια της αυξανόμενης ευαισθησίας που αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της επαναστατικής στιγμής.

Γλωσσάριο

Αφαιρετική διαδικασία: Μια προσέγγιση στην κατανόηση της φύσης των συνθέτων πραγμάτων με τη μείωσή τους στις αλληλεπιδράσεις των μερών τους, ή σε απλούστερα, περισσότερο θεμελιώδη πράγματα.

Ανεφάρμοστα: Προβλήματα που μπορούν να λυθούν θεωρητικά, αλλά όχι αρκετά γρήγορα ώστε η λύση να μπορεί να αξιοποιηθεί στη διάρκεια των ανθρωπίνων χρονικών κλιμάκων.

Νεοκλασικά οικονομικά: Μια γενική προσέγγιση στα οικονομικά που εστιάζει στον καθορισμό των τιμών, των αποτελεσμάτων, και των εισοδηματικών διανομών στις αγορές μέσω του κανόνα προσφοράς και ζήτησης.

http://theanarchistlibrary.org/library/gavin-mendel-gle...chism

Σημειώσεις
1. The Phenomenon of Science, Valentin Turchin
2. The Ultimate Foundation of Economic Sciences, Ludwig von Mises
3. Complexity Rising: From Human Beings to Human Civilization, a Complexity Profile, Yaneer Bar-Yam
4. Phase Shifts or Flip-flops in Complex Systems. Henry A Regier and James J Kay