Nerka

Nerka
Układ moczowy - nerka oznaczona nr: 1
Przekrój podłużny przez prawą nerkę (widok od tyłu) Opis struktur 1. piramida nerkowa, 2. tętnica międzypłatowa, 3. tętnica nerkowa, 4. żyła nerkowa, 5. wnęka nerki, 6. miedniczka nerkowa, 7. moczowód, 8. kielich mniejszy, 9. torebka włóknista, 10. biegun dolny nerki 11. biegun górny nerki, 12. żyła międzypłatowa, 13. nefron, 14. zatoka nerkowa, 15. kielich większy, 16. brodawka nerkowa, 17. słupy nerkowe
Łacina	Ren
Angielski	Kidney
Tętnice	t. nerkowa (a. renalis)
Żyły	ż. nerkowa (v. renalis)
Nerwy	splot nerkowy (plexus renalis)
Embriologia	nerka właściwa (metanephros) – mezoderma nerkotwórcza
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Nerka (łac. ren gr. nefros) – narząd stanowiący najistotniejszą część układu wydalniczego większości zwierząt (głównie stałocieplnych). Nerki są narządem parzystym, którego kształt przypomina ziarno fasoli, są koloru czerwonobrązowego (wskutek dużej zawartości krwi).

Lokalizacja

Nerka jest parzystym narządem leżącym w jamie brzusznej w przestrzeni zaotrzewnowej. U człowieka nerki znajdują się po obu stronach kręgosłupa, za żołądkiem i pod wątrobą. Nerki leżą na wysokości dwóch ostatnich kręgów piersiowych i trzech pierwszych kręgów lędźwiowych, lewa na poziomie Th11-L2, prawa - Th12-L3. Wyższe ułożenie lewej nerki tłumaczone jest tym, że rośnie silniej i z tego powodu znajduje wyżej. Różnica poziomu obu nerek wynosi ok.pół do jednego trzonu kręgu (ok. 1,5–3 cm). Przeciętna masa pojedynczej nerki wynosi od 120–200 g. Wymiar podłużny 10–12 cm, poprzeczny 5–6 cm, grubość 3–4 cm. Do wnęki nerki wchodzi tętnica nerkowa (najczęściej pojedyncza) i nerwy a wychodzą żyła nerkowa, moczowód oraz dodatkowo naczynia limfatyczne - struktury te tworzą korzeń nerki (radix renis).

Ruchomość oddechowa nerek wynosi pół do jednego kręgu (ok 2-2,5 cm) - unosi się podczas wydechu a opuszcza podczas wdechu. Do podobnych przesunięć dochodzi również w czasie zmiany pozycji ciała - wyższe położenie zajmują w pozycji leżącej, niższe w stojącej.

• 

  Topografia narządów (trzew) i dużych naczyń w jamie brzusznej. Widok od tyłu – usunięty kręgosłup (widoczny podniesiony krąg piersiowy) ze ściana tylną, nerki zakolorowane na żółto.

• 

  Widok z przodu

• 

  Widok z tyłu

Wśród patologicznych zmian położenia możemy wymienić:

• opadnięcie nerki (ptosisi renis)
• nerka wędrująca (ren mobilis)
• zboczenie położenia nerki (ectopia renis)

Do górnej powierzchni nerek przylegają nadnercza (gruczoły wydzielania wewnętrznego). Nerkę otacza torebka włóknista, torebka tłuszczowa oraz powięź nerkowa

Budowa

Segmenty tętnicze nerki

Segment tętniczy nerki - część nerki unaczyniony przez jedną gałąź tętniczą. Podział szczególnie ważne w chirurgii. Wyróżniamy pięć podstawowych segmentów tętniczych nerek:

• szczytowy, zaopatrywany przez t. szczytową segmentalną
• górny, zaopatrywany przez t. przednią górną segmentalną
• środkowy, zaopatrywany przez t. przednią środkową segmentalną
• dolny, zaopatrywany przez t. dolną segmentalną
• tylny, zaopatrywany przez t. tylną segmentalną

Schemat podziału na segmenty tętnicze nerki (prawa)

Budowa mikroskopowa

Podstawową jednostką strukturalną nerki jest nefron. Nefron z kolei składa się z dwóch podjednostek strukturalnych, tj. cewek oraz kłębuszka nerkowego. Kłębuszek nerkowy (glomerulus renalis) składa się natomiast z kłębka naczyniowego i torebki nefronu (Bowmana). Liczba nefronów w ludzkiej nerce wykazuje zmienność osobniczą, średnio wynosi około 1 500 000 (1,5 mln) i jest ustalona od momentu urodzenia. Wyróżnia się dwa rodzaje nefronów, o długiej i krótkiej pętli, tak zwane nefrony korowe i przyrdzeniowe. Z nefronów o krótkiej pętli zbudowana jest kora nerki, zaś nefrony o pętli długiej przenikają do ciemniejszego rdzenia nerki, który tworzy piramidy nerkowe. W wierzchołku każdej piramidy znajdują się brodawki nerkowe z polami sitowymi gdzie znajdują się ujścia przewodów wyprowadzających mocz przez kielichy nerkowe do lejkowatej miedniczki nerkowej, z której mocz odprowadza moczowód. Układ kielichowo-miedniczkowy oraz moczowód współtworzą górne drogi moczowe, zaś pęcherz i cewka moczowa – dolne drogi moczowe.

Działanie

Działanie nerki można sprowadzić do działania jej podstawowego elementu funkcjonalnego, czyli nefronu. Pierwsza cześć nefronu – kłębuszek nerkowy – składa się z sieci dziwnej, tętniczo-tętniczej, naczyń włosowatych, otoczonej torebką Bowmana. Pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego w naczyniu krwionośnym, pokonującego sumę ciśnień przeciwdziałających filtracji (tj. ciśnienia onkotycznego działającego z wewnątrz naczynia i ciśnienia hydrostatycznego przesączu znajdującego się w torebce Bowmana) do przestrzeni moczowej Bowmana, filtruje się płyn zwany moczem pierwotnym, składem zbliżony do osocza krwi. Przez barierę, jaką stanowi śródbłonek naczyniowy i nabłonek nerkowy, do wnętrza torebki Bowmana (do przestrzeni moczowej Bowmana) przedostają się następujące substancje obecne we krwi: woda, cząsteczki o masie cząsteczkowej mniejszej od masy albuminy a więc: kationy i aniony niezwiązane z białkami (np. Na⁺, K⁺), glukoza, mocznik, kwas moczowy, bilirubina, witamina C, aminokwasy, małocząsteczkowe toksyny. W skład ultrafiltratu nie wchodzą: białka, elementy morfotyczne krwi, jony i witaminy tworzące trwałe kompleksy z białkami (np. Ca²⁺, Wit. B1). Następnie filtrat z torebki Bowmana jest transportowany do kanalika bliższego (kanalik kręty I rzędu) gdzie zachodzi resorpcja (wchłanianie) obligatoryjna. Z powrotem do krwi trafia 100% substancji potrzebnych organizmowi takich jak glukoza i aminokwasy. Na tym etapie wchłania się ok. 60% jonów sodu. Następnie w pętli Henlego zachodzi zagęszczanie i kolejno rozcieńczanie moczu prowadzące do odzyskania kolejnych 25% jonów sodu. W ostatniej części nefronu – kanaliku dalszym (kanaliku krętym II rzędu) zachodzi wchłanianie fakultatywne, zależne od potrzeb organizmu (np. wchłanianie wody pod wpływem wazopresyny) oraz sekrecja (wydzielanie) kanalikowa. Do światła kanalika wydzielane są jony wodorowe, potasu, moczany, metabolity leków itp. W ten sposób nerka produkuje mocz ostateczny, w którego skład wchodzą: woda, jony sodu (1% jonów obecnych we krwi) jony potasu, jony wodorowe, mocznik, kwas moczowy, bilirubina, zbędne produkty przemiany materii, toksyny, metabolity leków, oraz substancje obecne we krwi w stężeniu przewyższającym ich próg nerkowy. Mocz zdrowego człowieka nie powinien zawierać białek ani elementów morfotycznych krwi.

Znaczenie i główne funkcje

Główne zadania nerek to:

• usuwanie z moczem szkodliwych produktów przemiany materii,
• zatrzymywanie składników niezbędnych dla organizmu, które ulegają przefiltrowaniu do moczu pierwotnego (resorpcja),
• regulacja objętości płynów ustrojowych,
• wpływ na ciśnienie tętnicze krwi (układ renina-angiotensyna-aldosteron),
• wpływ na prawidłową erytropoezę (produkcja erytropoetyny),
• wpływ na równowagę kwasowo-zasadową (pH krwi), dzięki możliwości zakwaszania moczu,
• wpływ na układ kostny przez produkcję aktywnych postaci witaminy D₃.

Wydolność i niewydolność nerek

Stopień wydolności nerek określamy na podstawie współczynnika przesączania kłębuszkowego (GFR). Nerki dysponują znaczną rezerwą funkcjonalną – można żyć tylko z jedną nerką, poza tym istnieją liczne mechanizmy adaptacyjne.

Jednak po uszkodzeniu znacznej ilości czynnych nefronów i wyczerpaniu rezerw adaptacyjnych nerek, dochodzi do wystąpienia objawów niewydolności tego narządu. Niewydolność nerek możemy podzielić na przewlekłą oraz ostrą.

• Przewlekła niewydolność nerek (PNN) jest stanem nieodwracalnego uszkodzenia kłębuszków nerkowych, która wymaga leczenia nerkozastępczego dla utrzymania chorego przy życiu. Najczęstszą przyczyną PNN są choroby kłębuszków nerkowych (pierwotne i wtórne), nefropatia cukrzycowa, choroby naczyń (zwężenie, nephrosclerosis), choroby cewkowo-śródmiąższowe, choroby z towarzyszącymi torbielami nerek i inne. Wyróżnia się cztery stadia PNN:
• okres utajonej PNN,
• okres wyrównanej PNN,
• okres niewyrównanej PNN, oraz
• okres schyłkowej PNN.

Jako leczenie nerkozastępcze stosowana jest hemodializa, dializa otrzewnowa oraz transplantacja nerki.

• Ostra niewydolność nerek (ONN) jest potencjalnie odwracalnym stanem nagłego pogorszenia czynności wydalniczej nerek. Wyróżnia się ONN przednerkową, nerkową oraz pozanerkową.

Choroby nerek

1. Kłębuszkowe zapalenie nerek jest to jedna z najczęstszych chorób nerek; choroba ta może przebiegać w trzech podstawowych postaciach klinicznych:

• ostre bądź przewlekłe rozlane kłębuszkowe zapalenie nerek;
• ostre lub przewlekłe rozlane nerczycowe zapalenie nerek z pierwotnym uszkodzeniem błony podstawnej;
• ogniskowe zapalenie nerek;

Choroba początkowo dotyczy kłębuszków, powstają także zmiany w kanalikach, tkance miąższowej oraz w naczyniach krwionośnych. W rezultacie prowadzi to do zwężenia naczyń włosowatych kłębuszków. powoduje to zmniejszenie przepływu krwi przez te naczynia i prowadzi do niedokrwienia nerek.

Objawy kliniczne to krwinkomocz, białkomocz, obrzęki, nadciśnienie tętnicze, upośledzenie pracy nerek. Postać ostra choroby występuje najczęściej u dzieci, po kilku tygodniach kończy się wyleczeniem (w 80% przypadków).

1. Stwardnienie tętniczek nerkowych
2. Zapalenie miedniczek nerkowych
3. Odmiedniczkowe zapalenie nerek - przyczyną choroby jest bakteryjne zakażenie dróg moczowych; schorzenie to dotyczy głównie kobiet, a związane jest z odmiennością budowy cewki moczowej oraz okresami ciąż.
4. Kamica moczowa - polega na powstawaniu kamieni w drogach moczowych. Choroba ta z kolei występuje dwa razy częściej u mężczyzn niż u kobiet.
5. Zapalenie pęcherza moczowego - jest to dość częsty stan zapalny dróg moczowych. Głównymi objawami jest bolesne parcie na mocz, czemu towarzyszy jednorazowe oddawanie niewielkiej ilości moczu.

W celu przeciwdziałania powstawaniu chorób układu moczowego niezmiernie ważne jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej oraz regularne wypróżnianie pęcherza. Pamiętać też należy, że z upływem lat nerki stają się mniej wydolne. Należy więc unikać przeziębień lędźwiowej okolicy ciała oraz stosować prawidłową dietę. Alkohol ma szczególnie szkodliwy wpływ na kanaliki nerkowe. Pod jego wpływem nerka ulega zwyrodnieniu, kurczy się i porasta tłuszczem. Alkohol zmniejsza przy tym wydzielanie ADH, działając moczopędnie.

Ciekawostki

Od 2006 w Polsce co roku obchodzony jest cyklicznie Światowy Dzień Nerek, który przypada w każdy drugi czwartek marca.

Linki zewnętrzne

• Nerka & tomografia komputerowa - CT Cases

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć medycznych i pokrewnych w Wikipedii.