Türkiye Cumhuriyeti Republika Turcji
Flaga Turcji Godło Turcji
Dewiza: (tur.) Yurtta Sulh, Cihanda Sulh. (Atatürk) (Pokój w Ojczyźnie, Pokój na Świecie)
Hymn: Istiklâl Marsi (Marsz niepodległości)
Konstytucja	Konstytucja Turcji
Język urzędowy	turecki
Język używany	turecki, kurdyjski
Stolica	Ankara
Ustrój polityczny	republika parlamentarna
Typ państwa	demokracja
Głowa państwa	prezydent Abdullah Gül
Szef rządu	premier Recep Tayyip Erdoğan
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	37. na świecie 783 562 km² 1,26%[2]
Liczba ludności (2010)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	17. na świecie 77 804 122[3]▲ 92 osób/km² Turcy 70-75%, Kurdowie 18%, Arabowie 2%, inne mniejszości 7-12%[4]
PKB (2008)  • całkowite   • na osobę	729,4 mld USD[1] 11,900 USD▲
Jednostka monetarna	1 lira turecka = 100 kuruszy (TRY)
Powstanie	Imperium osmańskie: 1299 Turcja: 29 października 1923
Religia dominująca	Islam (sunnizm)
Strefa czasowa	UTC +2 – zima UTC +3 – lato
Kod ISO 3166	TR
Domena internetowa	.tr
Kod samochodowy	TR
Kod samolotowy	TC
Kod telefoniczny	+90
2  Dane szacunkowe na lipiec 2010 roku, podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (ang.), World Gazetteer szacuje liczbę ludności Turcji w 2008 roku na ok. 71 460 000 (źródło) (ang.), Bank Światowy szacował w roku 2005 ludność Turcji na ok. 72 600 000 (źródło) (ang.), według ostatniego spisu powszechnego z 2000 roku, liczba ludności Turcji wynosiła ok. 67 800 000

Turcja (tur. Türkiye, Republika Turcji – Türkiye Cumhuriyeti) – państwo położone w Azji na półwyspie Azja Mniejsza, a częściowo również w Europie, ze stolicą w Ankarze. Część europejska – Tracja – stanowi 3% powierzchni i oddzielona jest od części azjatyckiej morzem Marmara oraz cieśninami Bosfor i Dardanele. Turcję od północy otacza Morze Czarne, od zachodu Morze Egejskie i morze Marmara, a od południa Morze Śródziemne (nazywane w języku tureckim Morzem Białym).

[edytuj] Ustrój polityczny

Ustrój polityczny Turcji opiera się na Konstytucji Republiki Turcji z 1982, która głosi, że państwo tureckie jest niepodzielną, laicką, demokratyczną oraz socjalną republiką. Obecna ustawa zasadnicza, narzucona przez wojsko zaraz po zamachu wojskowym w 1980 roku, zapewnia armii rolę strażnika świeckiej, republikańskiej Turcji i przyznaje jej prawo do bezpośredniej interwencji w przypadku zagrożenia status quo. Głową państwa jest prezydent wybierany przez parlament na 7-letnią kadencję. Kobiety w Turcji otrzymały czynne i bierne prawa wyborcze 5 grudnia 1934 roku. W roku 1935 kobiety stanowiły 4,6% posłów w parlamencie.

W referendum 21 października 2007 r. Turcy opowiedzieli się za bezpośrednimi wyborami prezydenta i skróceniem jego kadencji do 5 lat, zmiany poparło ponad 70% głosujących^[2], mają wejść w życie w 2014 r. Kolejne referendum, wprowadzające zmiany w konstytucji odnośnie m.in. sił zbrojnych i systemu sądownictwa, odbyło się 12 września 2010, w 30. rocznicę wojskowego zamachu stanu. Także tym razem głosujący zdecydowali o przyjęciu rządowych propozycji (57,8% głosów na tak).

[edytuj] Geografia

 Osobny artykuł: Geografia Turcji.

• Największe miasta: Stambuł, Ankara, Izmir, Bursa, Adana, Gaziantep, Konya
• Najwyższy punkt: Ararat 5165 m n.p.m.
• Podział administracyjny: 81 prowincji (iller)

[edytuj] Granice

Turcja graniczy z 8 państwami. Całkowita długość granic wynosi 2627 km z czego na poszczególne kraje przypada:

• Armenia – 268 km
• Azerbejdżan (Nachiczewan) – 9 km
• Bułgaria – 240 km
• Gruzja – 252 km
• Grecja – 206 km
• Iran – 499 km
• Irak – 331 km
• Syria – 822 km

[edytuj] Podział administracyjny

Główny artykuł: Podział administracyjny Turcji

Turcja jest podzielona na 81 prowincji (tur. vilayet;il; l. mn. iller). Każda prowincja dzieli się na podprowincje (tur. ilçe; l. mn. ilçeler). Prowincje mają zazwyczaj nazwę miasta, które jest jego stolicą, wyjątek stanowią: Hatay (stolica Antakya), Kocaeli (stolica Izmit) i Sakarya (stolica Adapazarı).

[edytuj] Historia

 Osobny artykuł: Historia Turcji.

Republika Turcji powstała po I wojnie światowej na gruzach Imperium Osmańskiego. Od XVIII wieku siła tego Imperium ulegała coraz większemu osłabieniu, którego konsekwencją były częściowe rozbiory po I wojnie światowej. Wiosną 1916 roku Turcy wraz z plemionami kurdyjskimi na terenie Armenii Zachodniej dokonali rzezi Ormian, które w wielu krajach uznano za zbrodnię ludobójstwa. Między rokiem 1919 a 1922 toczyła się wojna grecko-turecka. Latem 1920 roku (10 sierpnia 1920) w Sèvres pod Paryżem Turcja podpisała traktat pokojowy z państwami Ententy, na mocy którego Grecji m.in. przyznano większość terenów europejskich Turcji, zachodnie wybrzeże Półwyspu Anatolijskiego ze Smyrną. Armenii przyznano Kars, większą część Pontu z okręgiem Trapezunt (dzisiejszy Trabzon) i górę Ararat wraz z jeziorem Wan. Kemal Atatürk, przywódca ruchu narodowego (młodoturków), dążący do przywrócenia Turcji choć części terytoriów zabranych jej po I wojnie światowej, nie chciał pogodzić się z tym faktem i na podstawie Sojuszu o Wzajemnej Przyjaźni i Współpracy z RFSRR jesienią 1920 Turcja i Rosja Sowiecka dokonały agresji przeciwko Armenii. W 1923 miała miejsce wymiana ludności między Grecją i Turcją, w ramach której, kierując się kryteriami wyznaniowymi, a nie językowymi, przesiedlono do Turcji ok. 420 tys. osób wyznania muzułmańskiego, a do Grecji trochę mniej niż 1,5 mln. osób wyznania prawosławnego, uwzględniając przy tym liczbę wcześniejszych wychodźców z okresu wojny. Turcy imigrowali głównie z rejonów wybrzeża Morza Egejskiego, wybrzeża Morza Czarnego, oraz Kapadocji). W myśl umowy, liczne mniejszości Tureckie pozostały na terenie greckiej i bułgarskiej Tracji Zachodniej.

Dalyan, Widok starożytnych grobowców

24 lipca 1923 roku traktat w Lozannie zrewidował postanowienia terytorialne traktatu z Sèvres i zminimalizował ograniczenia suwerenności Turcji do kwestii demilitaryzacji cieśnin Bosfor i Dardanele oraz pogranicza turecko-greckiego i turecko-bułgarskiego w Tracji. Traktat ten ustalił do dziś istniejące granice Turcji^[3].

 Osobne artykuły: Traktat pokojowy w Sevres 1920, Wojna grecko-turecka (1919 - 1922) i traktat w Lozannie.

W 1922 zniesiono kalifat. Już wcześniej zniesiono sułtanat. W 1923 roku Turcja stała się republiką. Pierwszym prezydentem został Mustafa Kemal, nazwany później Atatürkiem. Za jego sprawą przeprowadzano liczne reformy mające na celu europeizację Turcji: zmiana prawa cywilnego, handlowego i karnego, wprowadzenie alfabetu łacińskiego zamiast arabskiego, wprowadzenia kalendarza gregoriańskiego, wprowadzenie nazwisk. W 1934 przyznano kobietom bierne i czynne prawo wyborcze. W 1935 kobiety stanowiły 4,6% parlamentarzystów. Podczas II wojny światowej Turcja pomimo zachęt włączenia się do działań zbrojnych wysuwanych przez obie strony konfliktu pozostawała neutralna. Jednym z ważniejszych powodów nieprzystępowania do wojny były niekorzystne doświadczenia konsekwencji I wojny światowej, a w szczególności obawa przed Związkiem Radzieckim. Turcja przystąpiła do obozu aliantów i wypowiedziała wojnę Rzeszy Niemieckiej dopiero w 1945. Od 1952 roku Turcja jest członkiem NATO. Od 1974 okupuje część Cypru. O laickość państwa od samego jego początku dba armia. Dlatego też w Turcji dochodziło często do zamachów stanu (w 1960, 1971, 1980 i 1997 roku). Ten czwarty miał zresztą wyjątkowo łagodny przebieg i ograniczył się do zasugerowania partiom rządzącym oddania władzy. Ostatnia interwencja generalicji w sprawy polityki miała miejsce w pierwszej połowie 2007 roku, kiedy to wybuchł kryzys polityczny związany z niemożnością wyboru prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe. Turcja od kilkudziesięciu^{[potrzebne źródło]} lat stara się o członkostwo w Unii Europejskiej. Proces ten napotyka jednak szereg poważnych barier. Problemem jest duża liczba mieszkańców Republiki Turcji, napięte stosunki dyplomatyczne między Turcją a Cyprem i (w mniejszym stopniu) Grecją oraz obawy o utracenie jednolitości kulturowo-religijnej państw Unii.

 Osobne artykuły: Turcja a Unia Europejska i Państwa kandydujące do Unii Europejskiej.

3 października 2005 Turcja rozpoczęła negocjacje w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej.

[edytuj] Gospodarka

Turcja jest jedną z dwudziestu największych gospodarek świata, na co wpływ ma głównie wielkość tego kraju. PKB na głowę mieszkańca wynosi około 9 tys. dolarów. Od czasów przejęcia rządów przez Partię Sprawiedliwości i Rozwoju i poradzenia sobie z kryzysem finansowym z roku 2001 Turcja znajduje się w fazie wyjątkowo dynamicznego wzrostu gospodarczego.

Tureckie wybrzeże od strony Morza Śródziemnego

Izmir

[edytuj] Rolnictwo

Turcja jest jednym z 6 całkowicie samowystarczalnych pod względem żywnościowym krajów świata. Rolnictwo wytwarza ok. 10% produktu krajowego brutto Turcji. Zatrudnienie w tym sektorze znajduje około 1/3 siły roboczej. W Turcji istnieje ponad 5 milionów gospodarstw rolnych. Jedynie 6% z nich ma powierzchnię większą od 20 ha. Turcja jest jednym z pięciu największych producentów: bawełny, soczewicy, cebuli, buraków cukrowych, tytoniu, pomidorów, arbuzów, jabłek, winogron, orzeszków pistacjowych, orzechów włoskich, oliwek oraz owczego mleka. Jest zarazem największym na świecie wytwórcą orzechów laskowych, moreli i fig. Obecnie sektor rolniczy wspierany jest przez rząd przy pomocy tych samych instrumentów, jakimi posługuje się Unia Europejska. Skala wsparcia jest również porównywalna.

[edytuj] Przemysł

Turcja posiada znaczne zasoby surowców mineralnych, zwłaszcza rud metali. Wydobycie rud żelaza (Divriği we wschodniej Anatolii), chromu (Seydişehir na południu kraju – Turcja należy do głównych światowych producentów chromu), boksytów, rud miedzi (Murgul), cynku i ołowiu. Z surowców energetycznych eksploatuje się węgiel brunatny (zachodnia Anatolia), węgiel kamienny (zagłębie Ereğli-Zonguldak) i ropę naftową w pobliżu granicy z Syrią (główny ośrodek Batman). Z surowców chemicznych wydobywa się: fosforyty, sól kamienną i siarkę. 39% energii elektrycznej dostarczają elektrownie wodne (największe Keban i Atatürk – zbudowane w 1992 na Eufracie), 61% węglowe i naftowe. Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca – 1296 kWh (2000). Do najstarszych i najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu przetwórczego należą: przemysł spożywczy (cukrowniczy, mleczarski, tytoniowy) oraz włókienniczy i odzieżowy, wykorzystujące surowce krajowe. Od lat 60. rozwój hutnictwa żelaza (głównie ośrodki: Karabük, Ereğli), miedzi (Ergani, Stambuł) oraz aluminium, przemysłu maszynowego i zbrojeniowego, środków transportu (montownie samochodów, ciągników, budowa statków), sprzętu gospodarstwa domowego, chemicznych (m.in. produkcja nawozów sztucznych), cementowego i rafineryjnego (w portach dowozowych ropy naftowej: İzmit oraz w Batman). Powszechnie rozwinięte rzemiosło: dywany, biżuteria, wyroby metalowe, ceramika, wyroby skórzane. Największa koncentracja zakładów przemysłowych w regionie północno-zachodnim: Stambuł – Ereğli – Izmir, ponadto w rejonie Ankary i na południowo-wschodniej: Adana – Gaziantep–Antakya.

[edytuj] Turystyka

Jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi gospodarki Turcji jest turystyka. Najwięcej turystów przyjeżdża z Niemiec, Rosji, Holandii, Francji, Belgii, Wielkiej Brytanii i Polski. Wpływy z turystyki wynoszą 3,6 mld dolarów. Główne ośrodki turystyczne to: kurorty nad wybrzeżem morza Egejskiego i morza Śródziemnego (Bodrum, Fethiye, Kuşadasi, Antalya, Alanya), Stambuł, Kapadocja oraz zabytki kultury antycznej: Troja, Milet, Efez, Hierapolis, Pergamon, İzmir, Side, Aspendos i inne.

Kapadocja

[edytuj] Komunikacja

Sieć komunikacyjna w Turcji jest w rozbudowie i obecnie obejmuje ok. 63 tys. km dróg o twardej nawierzchni, w budowie dalsze 1250 km autostrad – m.in. od granicy bułgarskiej do Ankary. Drogi łączą Turcję z Bułgarią oraz Syrią, Iranem i Irakiem. Europejską i azjatycką część kraju łączą 2 mosty na Bosforze w Stambule.

Turcja posiada 8,4 tys. km linii kolejowych, w większości jednotorowych. W 2003 Tureckie Koleje Państwowe (TCDD) rozpoczęły program budowy linii wysokich prędkości. Pierwsza z nich o długości 533 km połączy Stambuł z Ankarą przez Eskişehir i skróci czas podróży z 6-7 godzin do 3,5. Planowane zakończenie prac, łącznie z oddaniem tunelu Marmaray pod dnem Bosforu, przewidziano na rok 2012.

Nośność floty handlowej – 7,1 mln DWT. Główne porty morskie (przeładunek powyżej 1 mln ton): Stambuł nad cieśniną Bosfor, Zonguldak, Ereğli i Samsun nad Morzem Czarnym, İzmir i İzmit nad Morzem Egejskim i Mersin, İskenderun nad Morzem Śródziemnym. Rozwinięta żegluga kabotażowa, połączenia promowe między europejską i azjatycką częścią kraju (na Bosforze, z Cyprem i wyspami greckimi (Rodos, Samos, Chios).

[edytuj] Zwierzęta

Zwierzęta hodowane na terenie Turcji to: krowy, konie, kozy, osły i owce, jak również wielbłądy i bawoły.

Najpopularniejszą w Turcji rasą psa jest Kangal – wielki i silny pies pasterski. Najciekawszą rasą kotów są koty Van o białym futrze i różnokolorowych oczach – jednym zielonym, a drugim niebieskim.

Na wolności żyją w Turcji jelenie, szakale, rysie, dziki, wilki oraz rzadko – lamparty i niedźwiedzie.

[edytuj] Siły zbrojne

 Osobny artykuł: Tureckie Siły Zbrojne.

Armia turecka jest szóstą największą armią świata i drugą co do wielkości w NATO (po armii USA). Liczy 823 tys. zawodowych żołnierzy. Według konstytucji armia stoi na straży świeckości państwa. W drugiej połowie XX wieku kilkukrotnie dokonywała zamachu stanu (ostatni raz w 1997), obalając przy tym rządy, które uznawała za zbyt islamskie. By wstąpić w jej szeregi trzeba mieć ukończone 20 lat. Według danych CIA Turcja przeznacza ok. 5% PKB na dozbrajanie armii.

[edytuj] Media

W Turcji działa publiczne radio i telewizja (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu). Działają stacje tv: TRT1, TRT Haber, TRT Türk, itp. Działają też stacje radiowe np.: Radyo1, TRT FM, Radyo3, czy też Radyo4. Także są telewizje prywatne, np.: Show TV czy też NTV (Turcja).

[edytuj] Demografia

Liczba ludności Turcji w latach 1961-2003

• Narodowości: Turcy ok. 65%, Kurdowie ok. 19%, Tatarzy Krymscy ok. 7%, Arabowie ok. 2%, Azerowie ok. 1%
• Wyznania: muzułmanie (gł. sunnici) 99% (statystyki oficjalne nie wyróżniają alewitów i traktują ich jako sunnitów; szacuje się, że alewici stanowią 25-30% populacji Turcji)

Błękitny Meczet, Stambuł

Oficjalne liczby są jednak nie do końca prawdziwe, gdyż każdy mieszkaniec Turcji, jeżeli nie deklaruje się jako wyznawca innej religii, automatycznie zaliczany jest do muzułmanów. Nie ma tam czegoś podobnego do wystąpienia z kościoła chrześcijańskiego, toteż ateiści i agnostycy oficjalnie uznawani są za muzułmanów. Wymagana jest po prostu przynależność do jakiejkolwiek religii. Z tego powodu liczba mieszkańców Turcji niewyznających żadnej religii jest nieznana. Regularnie brak również z urzędowych tureckich statystyk Greków, Bułgarów, Albańczyków, Adżarów, Gruzinów i Ormian, którzy stanowią znaczną część mieszkańców. Podobnie statystyki wyznaniowe zupełnie pomijają chrześcijan, a przecież obok Ormian i Greków, żyją tu starochrześcijanie: Asyryjczycy i Syryjczycy oraz Koptowie. Turcja nieoficjalnie, ma najwyższy odsetek osób bezwyznaniowych wśród krajów z dominującą religią muzułmańską.

[edytuj] Religia

 Osobny artykuł: Chrześcijaństwo w Turcji.

• Islam: 99,64%
• Prawosławie: 0,21%

 Osobny artykuł: Patriarchat Konstantynopolitański.

• Protestantyzm: 0,06%
• Katolicyzm: 0,05%

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Turcji.

• Judaizm: 0,04%
• Świadkowie Jehowy: 0,005%

 Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w Turcji.

^[4]

Przypisy

[edytuj] Literatura

• Jerzy S. Łątka: Kemal Atatürk. Ojciec Turków. Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji, Kraków 1994. ISBN 83-901448-0-8
• Krystyna Poznańska: Turcja stara i nowa. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1970
• Stanisław Kałużyński: Tradycje i legendy ludów tureckich. Iskry, Warszawa 1986
• Tomasz Wituch: Tureckie przemiany. Dzieje Turcji 1878-1923 – Państwowe Wydawnictwo naukowe, Warszawa 1980 ISBN 83-01-01698-1
• Jan Reychman: Życie polskie w Stambule w XVIII wieku. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1959
• Lew Gumilow: Dzieje dawnych Turków. Państwowy Instytut wydawniczy, Warszawa 1972
• Franz Babinger: Z dziejów Imperium Osmanów. Państwowy Instytut wydawniczy, Warszawa 1977
• Bernard Lewis: Svijet Islama. Vjera. Narodi. Kultura. Jugoslovenska Revija, Vuk Karadžić – Beograd (Belgrad) 1979
• Békési B.István: Törökország. Panoráma, Budapest (Budapeszt) 1983 ISBN 963-243-150-2 ISSN 0324-5888
• Μ.А.Гасратян – С. Ф. Орешкова – Ю. А. Петросян: Очерки истории Турции. Главная Редакция Восточной Литературы – Издательство “Наука“ – Москва-Moskwa 1983
• Академия Наук СССР – Институт Востоковедения: Турецкая Республика. Москва“ Наука“ Главная Редакция Восточной Литературы 1990 ISBN 5-02-016949-8
• Մէվլան Զատէ Րիֆաթ։ Օսմանեան Зեղափոխթեան Մութ Ծալբերը եւ Իթթիհատի Հայաջինջ Ծրագիրները – Երեվամ (Erywań) “ԿՓՀ” 1990.
• Ս.Կ. Խուդոյան: Արեվելահայ Դպրոցները 1830-1920 Թվականներին Ժամակագրությունը հավելյալ մանրամասներով – Երեվան (Erywań) “Լույս” 1987
• Bohdan Gębarski: Morituri. Opowieść o 1915 r. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Warszawie – Koło Zainteresowań Kulturą Ormian – Warszawa 1992
• Зареванд։ Турция и Пантуранизм – Введение А. Н. Мандельштама – Париж (Paryż) 1930
• Германские Иточникио Геноциде Армян – период Первой Мировой Войны – Ереван“ (Erywań) Айастан” 1991
• Дж. Киракосян: Западная Армения в годы Первой Мировой Войны – Издательство Ереванского Университета Епреван (Erywań) 1971
• Дж. С. Киракосян: Младотурки перед судом истории. Ереван (Erywań), “Айастан“ 1989
• Ա.Հ. Հարությունյան Թուրքական ինտերվենցիան անդրկովկան կրիվները. Հայկական ՍՍՀ ԳԱ Հրատարակչություն Երեվան (Erywań) 1984

[edytuj] Zobacz też

• Ambasada Turcji w Polsce
• stosunki polsko-tureckie
• flaga Turcji
• godło Turcji
• hymn Turcji
• Imperium osmańskie – państwo, z którego wywodzi się nowoczesna Turcja
• Ludobójstwo Asyryjczyków
• Ludobójstwo Greków
• Ludobójstwo Ormian
• Adampol

[edytuj] Linki zewnętrzne

Zobacz hasło Turcja w Wikisłowniku

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews na temat Turcji

  W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Turcja

• Strona tureckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych (en)
• Oficjalna strona internetowa Ministerstwa Kultury i Turystyki Turcji (ang.)
• Wirtualna Turcja - Przewodnik po kraju

p • d • e Państwa Europy Albania • Andora • Austria • Belgia • Białoruś • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Kazachstan • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Watykan • Węgry • Wielka Brytania • Włochy Państwo nieuznawane na arenie międzynarodowej Naddniestrze[1] Terytoria zależne Gibraltar (Wielka Brytania) • Guernsey (Wielka Brytania) • Jan Mayen (Norwegia) • Jersey (Wielka Brytania) • Svalbard (Norwegia) • Wyspa Man (Wielka Brytania) • Wyspy Owcze (Dania) Państwo sui generis/terytorium sporne Kosowo[2] ↑ Mołdawska Republika Naddniestrza nie jest uznawana przez żadne państwo. ↑ Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, która jest uznawana przez 81 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam administracja Organizacji Narodów Zjednoczonych - UNMIK, administracja Republiki Kosowa oraz specjalna misja Unii Europejskiej - EULEX.

p • d • e Państwa Azji Afganistan • Armenia • Arabia Saudyjska • Azerbejdżan • Bahrajn • Bangladesz • Bhutan • Brunei • Chiny • Cypr • Filipiny • Gruzja • Indie • Indonezja • Irak • Iran • Izrael • Japonia • Jemen • Jordania • Kambodża • Katar • Kazachstan • Kirgistan • Korea Południowa • Korea Północna • Kuwejt • Laos • Liban • Malediwy • Malezja • Mjanma • Mongolia • Nepal • Oman • Pakistan • Rosja • Singapur • Sri Lanka • Syria • Tadżykistan • Tajlandia • Timor Wschodni • Turcja • Turkmenistan • Uzbekistan • Wietnam • Zjednoczone Emiraty Arabskie Terytoria zależne Akrotiri (Wielka Brytania) • Dhekelia (Wielka Brytania) Państwa nieuznawane na arenie międzynarodowej Abchazja[1] • Cypr Północny[2] • Górski Karabach • Osetia Południowa[3] • Palestyna[4] • Tajwan[5] ↑ obecnie uznawana przez 5 państw ↑ obecnie uznawany przez 1 państwo ↑ obecnie uznawana przez 4 państwa ↑ Obecnie jest to państwo in statu nascendi; działające na jej obszarze Palestyńskie Władze Narodowe zostały powołane w 1994 w wyniku porozumień z Oslo jako tymczasowa struktura administracyjna zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę, kiedy to staną się organami nowego państwa ↑ obecnie uznawany przez 23 państwa

p • d • e Półwysep Bałkański Albania • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Czarnogóra • Grecja • Macedonia • Serbia • Kosowo Państwa częściowo leżące Chorwacja • Rumunia • Turcja • Słowenia

Członkostwo w organizacjach międzynarodowych p • d • e Rada Europy Państwa członkowskie Albania • Andora • Armenia • Austria • Azerbejdżan • Belgia • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Cypr • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Gruzja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Węgry • Wielka Brytania • Włochy Kandydaci Białoruś Obserwatorzy Izrael • Japonia • Kanada • Meksyk • Stany Zjednoczone • Stolica Apostolska p • d • e Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) Albania • Andora • Armenia • Austria • Azerbejdżan • Białoruś • Belgia • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Cypr • Czechy • Czarnogóra • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Gruzja • Grecja • Holandia • Hiszpania • Irlandia • Islandia • Kanada • Kazachstan • Kirgistan • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Stany Zjednoczone • Szwajcaria • Szwecja • Tadżykistan • Turcja • Turkmenistan • Ukraina • Uzbekistan • Węgry • Wielka Brytania • Włochy p • d • e Grupa 20 najważniejszych gospodarek światowych Arabia Saudyjska • Argentyna • Australia • Brazylia • Chiny • Francja • Indie • Indonezja • Japonia • Kanada • Korea Południowa • Meksyk • Niemcy • Republika Południowej Afryki • Rosja • Stany Zjednoczone • Turcja • Unia Europejska • Wielka Brytania • Włochy p • d • e Organizacja Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego Kraje członkowskie Albania • Armenia • Azerbejdżan • Bułgaria • Grecja • Gruzja • Mołdawia • Rosja • Rumunia • Serbia • Turcja • Ukraina Kraje kandydujące Cypr • Czarnogóra Obserwatorzy Austria • Białoruś • Chorwacja • Czechy • Egipt • Francja • Izrael • Niemcy • Polska • Słowacja • Tunezja • USA • Włochy p • d • e Unia Europejska Państwa członkowskie Austria (1995) • Belgia (1958) • Bułgaria (2007) • Cypr (2004) • Czechy (2004) • Dania (1973) • Estonia (2004) • Finlandia (1995) • Francja (1958) • Grecja (1981) • Hiszpania (1986) • Holandia (1958) • Irlandia (1973) • Litwa (2004) • Luksemburg (1958) • Łotwa (2004) • Malta (2004) • Niemcy (1958/1990) • Polska (2004) • Portugalia (1986) • Rumunia (2007) • Słowacja (2004) • Słowenia (2004) • Szwecja (1995) • Węgry (2004) • Wielka Brytania (1973) • Włochy (1958) Terytoria specjalne wchodzące w skład Unii na podst. art. 349 TFUE Athos (gr.) • Azory (port.) • Büsingen am Hochrhein (niem.) • Campione d'Italia (wł.) • Ceuta (hiszp.) • Gibraltar (bryt.) • Gujana Francuska (fr.) • Gwadelupa (fr.) • Livigno (wł.) • Helgoland (niem.) • Madera (port.) • Martynika (fr.) • Melilla (hiszp.) • Reunion (fr.) • Saint-Barthélemy * (fr.) • Saint-Martin * (fr.) • Wyspy Alandzkie (fiń.) • Wyspy Kanaryjskie (hiszp.) Oficjalni kandydaci Chorwacja • Czarnogóra • Islandia • Macedonia • Serbia • Turcja Państwa aplikujące Albania Terytoria, które wchodziły w skład EWG/UE Algieria (1958-1962 jako de iure część Francji) • Grenlandia (1973-1985) • Saint-Pierre i Miquelon (1976-1985 jako departament zamorski Francji) * do 22 lutego 2007 wchodził w skład UE jako integralna część Gwadelupy, ponownie jako część Unii od 1 grudnia 2009 p • d • e Pakt Północnoatlantycki (NATO) Państwa członkowskie Albania • Belgia • Bułgaria • Chorwacja • Czechy • Dania • Estonia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Islandia • Kanada • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rumunia • Słowacja • Słowenia • Stany Zjednoczone • Turcja • Węgry • Wielka Brytania • Włochy Kandydaci Bośnia i Hercegowina • Czarnogóra • Macedonia Potencjalni kandydaci Finlandia • Gruzja • Serbia • Szwecja p • d • e Światowa Organizacja Handlu (WTO) Albania • Angola • Antigua i Barbuda • Arabia Saudyjska • Argentyna • Armenia • Australia • Bahrajn • Bangladesz • Barbados • Belize • Benin • Boliwia • Botswana • Brazylia • Brunei • Burkina Faso • Burundi • Chile • Chiny • Chorwacja • Czad • Demokratyczna Republika Konga • Dominika • Dominikana • Dżibuti • Egipt • Ekwador • Fidżi • Filipiny • Gabon • Gambia • Ghana • Grenada • Gruzja • Gujana • Gwatemala • Gwinea • Gwinea Bissau • Haiti • Honduras • Hongkong • Indie • Indonezja • Islandia • Izrael • Jamajka • Japonia • Jordania • Kambodża • Kamerun • Kanada • Katar • Kenia • Kirgistan • Kolumbia • Kongo • Korea Południowa • Kostaryka • Kuba • Kuwejt • Lesotho • Liechtenstein • Macedonia • Madagaskar • Makau • Malawi • Malediwy • Malezja • Mali • Maroko • Mauretania • Mauritius • Meksyk • Mjanma • Mołdawia • Mongolia • Mozambik • Namibia • Nepal • Niger • Nigeria • Nikaragua • Norwegia • Nowa Zelandia • Oman • Pakistan • Panama • Papua-Nowa Gwinea • Paragwaj • Peru • Republika Południowej Afryki • Republika Środkowoafrykańska • Republika Zielonego Przylądka • Rwanda • Saint Kitts i Nevis • Saint Lucia • Saint Vincent i Grenadyny • Salwador • Senegal • Sierra Leone • Singapur • Sri Lanka • Stany Zjednoczone • Suazi • Surinam • Szwajcaria • Tanzania • Tajlandia • Tajwan • Togo • Tonga • Trynidad i Tobago • Tunezja • Turcja • Uganda • Ukraina • Urugwaj • Wenezuela • Wietnam • Wybrzeże Kości Słoniowej • Wyspy Salomona • Zambia • Zimbabwe • Zjednoczone Emiraty Arabskie • Unia Europejska, w tym poszczególne kraje członkowskie: Austria • Belgia • Bułgaria • Cypr • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Malta • Niemcy • Polska • Portugalia • Rumunia • Słowacja • Słowenia • Szwecja • Węgry • Wielka Brytania • Włochy p • d • e Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) Państwa członkowskie Australia • Austria • Belgia • Chile • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Izrael • Japonia • Kanada • Korea Południowa • Luksemburg • Meksyk • Niemcy • Norwegia • Nowa Zelandia • Polska • Portugalia • Słowacja • Słowenia • Stany Zjednoczone • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Węgry • Wielka Brytania • Włochy • Unia Europejska (Komisja Europejska bierze udział w pracach OECD) Kandydaci Rosja Obserwatorzy Tajwan Współpracujący Brazylia • Chiny • Indie • Indonezja • Republika Południowej Afryki Organizacje afiliowane Międzynarodowa Agencja Energetyczna • Agencja Energii Nuklearnej • Europejska Konferencja Ministrów Transportu • Klub Sahelu

lez:Туьркияvep:Turcii