De mysterieuze alchemistische symbolen op het graf van Nicolas Flamel

Portaal Occultisme

Occultisme is een verzamelbegrip voor verschillende praktijken en rituelen die zijn gebaseerd op veronderstelde esoterische kennis, gericht op de werking en beïnvloeding van transcendente (buitenzintuiglijke, bovennatuurlijke) krachten. Het woord occultisme komt van het Latijn occultus, dat verborgen betekent. Hoewel occulte kennis in oude tijden inderdaad verborgen (geheim) werd gehouden, heeft deze verborgenheid tegenwoordig vooral betrekking op de diepe geestelijke veronderstelde werkelijkheid die niet kan worden begrepen met het materialistisch ingestelde verstandelijke denken, dat ten grondslag ligt aan de moderne natuurwetenschappen.

Het woord occultisme wordt vaak in een bredere context gebruikt. In de theosofie en antroposofie wordt onder occultisme de esoterische wijsbegeerte verstaan. In het dagelijks spraakgebruik wordt occultisme ook wel als synoniem van esoterie gebruikt.

[bewerken] Begripsomschrijving

Een probleem stelt zich dus als we het begrip "occult" precies willen definiëren, vermits er tal van invullingen mogelijk zijn. Wat aan de basis ligt van ons begrip van de term, is historisch wel te traceren in de houding van de grote godsdiensten tegenover alle verklaringsmodellen van transcendentale fenomenen die zich buiten hun invloedssfeer ontwikkelden. Eenvoudig gesteld werden alle (geloofs)overtuigingen die buiten de gevestigde religies vielen, als occult bestempeld. Een brede definitie vinden we bij Nicholas Goodrick-Clarke ^[1] die hierover zei:

"OCCULTISM has its basis in a religious way of thinking, the roots of which stretch back into antiquity and which may be described as the Western esoteric tradition. Its principal ingredients have been identified as Gnosticism, the Hermetic treatises on alchemy and magic, Neo-Platonism, and the Kabbalah, all originating in the eastern Mediterranean area during the first few centuries AD." (Vertaling: OCCULTISME is gebaseerd op een religieuze denkwijze waarvan de wortels zich tot in de oudheid uitstrekken. Ze kunnen worden beschreven als de westerse esoterische traditie waarvan we de belangrijkste ingrediënten kunnen identificeren als gnosticisme, de hermetische geschriften over alchemie en magie, het neoplatonisme en de kabbala, allen stammend uit het gebied ten oosten van de Middellandse Zee in de eerste eeuwen van onze jaartelling.)

[bewerken] Inhoud

Aspecten van het occultisme die teruggevonden worden in alle menselijke samenlevingen zijn: voorspelling, magie, hekserij en alchemie.^[2]

Dunstan en de duivel, ook een hoefijzer (zie bijgeloof)

De westerse traditie van het occultisme is voor haar adepten een "geheime filosofie" die aan de basis ligt van alle occulte praktijken. Deze filosofie is oorspronkelijk afgeleid uit de hellenistische magie en alchemie aan de ene kant, en het joods mysticisme aan de andere kant. De belangrijkste hellenistische bron is het Corpus Hermeticum, een verzameling teksten toegeschreven aan Hermes Trismegistus. Daarin worden astrologie en andere occulte wetenschappen behandeld, alsook spirituele vernieuwing.

Het joodse element wordt geleverd door de kabbala, de leer van een geheime, mystieke interpretatie van de Torah, waarmee Europese geleerden sedert de middeleeuwen vertrouwd waren. Tijdens de renaissance werd deze joodse mystieke literatuur verbonden met andere hermetische teksten. De daaruit resulterende hermetisch-kabbalistische traditie, gekend als hermetisme, verenigde de theorie met magische praktijken. Dit werd dan gezien als 'goede magie' in tegenstelling tot de 'slechte magie' uit de hekserij.

Alchemie werd ook in het geheel van het hermetisme opgenomen. Vooral de beweging van de Rozenkruisers, een 17e-eeuws genootschap dat gebruik maakte van alchemistische symboliek, versterkte deze band.

Tijdens de 18e eeuw werd de traditie opgenomen in de filosofie van esoterisch gestemde Vrijmetselaars, die een occult element aan hun leer wilden toevoegen dat er oorspronkelijk niet in zat. Deze beweging werd voortgezet door enthousiaste studenten van het hermetisme doorheen Europa. Vooral in de 19e eeuw ontstonden veel groeperingen toen het religieuze scepticisme tegenover de gevestigde godsdiensten toenam en velen hun heil begonnen te zoeken in alternatieve stelsels, waaronder het occultisme. Daarbij kreeg niet in de eerste plaats het traditionele hermetisme hun aandacht, maar eerder praktijken en leringen zoals als het spiritisme en de theosofie. Dit laatste was eigenlijk een vermenging van westers occultisme en oosterse mystiek en in die vorm werd de traditie van het occultisme lange tijd voortgezet.^[3]

Ondanks de 19e-eeuwse heropleving werd het occult ideeëngoed nooit echt geaccepteerd in academische kringen. Wel had het soms een duidelijke invloed op het werk van kunstenaars zoals William Butler Yeats en de schilder Wassily Kandinsky. Occultisme lijkt voorbeschikt te zijn om uitsluitend een rol te kunnen spelen binnen de volkscultuur. Zo zijn esoterie en occultisme ook te vinden in de nieuwe syncretistische newagebeweging van 20e en 21e eeuw.

[bewerken] Godsdienst en het occulte

Vanuit het perspectief van sommige godsdiensten heeft het occulte betrekking op onverklaarbare, bovennatuurlijke fenomenen die niet door God zijn bewerkstelligd, waardoor ze niet anders dan het werk van een kwade macht kunnen zijn. Daardoor wekt occultisme vaak negatieve connotaties op bij gelovige mensen. In een gelovige context wordt het woord "occult" zelden gebruikt en wordt de voorkeur gegeven aan "esoterisch". Nochtans zijn heel wat gebruiken, die als occult kunnen worden beschouwd, te vinden bij de grote religies.

In het judaïsme bijvoorbeeld, wordt de bijzondere spirituele studie van de kabbala (door rabbijnen en hun studenten) getolereerd^[4] en in sommige vormen van islam is het toegestaan om geesten te bevelen uit naam van Allah^[5]. Ook voorspellingen, zegeningen, en beroep doen op engelen vinden we terug in vormen van esoterisch christendom. Deze beriepen zich ook op evangeliën, door er bijvoorbeeld op te wijzen dat de oude verboden op voorspellingen sinds de geboorte van Christus waren opgeheven; de wijzen uit het oosten vonden Bethlehem immers met behulp van astrologie. De Rozenkruisers, een van de meest gevierde mystieke groeperingen uit het christendom, lag aan de basis van de meeste christelijk georiënteerde occulte bewegingen die vanaf de 17e eeuw ontstonden.

In de loop van haar geschiedenis heeft het christendom de heidense religies en gebruiken die haar voorafgingen bestreden of in het beste geval geïntegreerd^[6]. Toch werd bijvoorbeeld tijdens de middeleeuwen beoefening van astrologie getolereerd binnen het christendom en was de legende van de Heilige Graal bekend. Met de periode van de heksenvervolgingen in het Europa van de 16e eeuw - tijdens de contrareformatie - en later werd echter alles wat buiten de marges viel zoals vastgelegd door het Concilie van Trente (1545-1563) en latere concilies als occultisme veroordeeld.

[bewerken] Visie van de wetenschap

De leerstellingen, claims en praktijken van occultisten zijn niet rationeel en wetenschappelijk te funderen, ook al hebben systemen als de astrologie wel hun eigen regels en wetmatigheid. Volgens het hedendaagse wetenschappelijke paradigma is er echter geen plaats voor verklaringsmodellen die beroep doen op bovennatuurlijke verbanden of metafysische oorzaken. De wetenschap tracht dan ook steeds meer plausibele verklaringen aan te brengen voor fenomenen die als buitenzintuiglijk of bovennatuurlijk worden voorgesteld. Wanneer geen wetenschappelijke verklaring gevonden kan worden, verklaart men deze als illusies, drogredeneringen, en autosuggestie. Soms blijkt uit onderzoek duidelijk dat het om bewust bedrog ging.

De James Randi Educational Foundation heeft 1 miljoen dollar uitgeloofd voor hem of haar die een bewijs van een paranormaal verschijnsel of kracht kan leveren ^[7]. Tot op heden werden alle geteste beweringen ontkracht tijdens streng gecontroleerde experimenten.

Zie ook het artikel Occulte wetenschappen

[bewerken] Academische studie

De Universiteit van Amsterdam biedt als eerste westers instituut voor hogere opleiding een compleet programma aan voor research en onderwijs op gebied van de westerse esoterie.

In het tot het BA/masters diploma leidende programma worden onder meer cursussen aangeboden over gnostiek, het hermetisme, magie, astrologie, alchemie, prisca theologia, kabbala, rozenkruisers, christelijke theosofie, vrijmetselarij, illuminisme, occultisme en new age.

[bewerken] Occulte of esoterische groepen en scholen

Onder meer volgende groeperingen beroepen zich op occulte kennis:

• alchemie zoals de Rozenkruizers en de vrijmetselaars
• gnosticisme zoals de Rozenkruizers, antroposofie, theosofie en de katharen
• kabbalistiek
• Neo-Heidendom zoals wicca, Asatru en Druïdisme
• New age, zoals auralezen en geneeskrachtige edelstenen
• Parapsychologie: studie van en experimenten rond paranormale fenomenen.
• spiritisme zoals mediums, geesten en spoken oproepen en bandstemmen
• satanisme
• Thelema
• waarzeggerij zoals tarot, runen en astrologie
• ariosofie
• soefisme tijdens de opleiding bij het bekend worden met de "staten".

[bewerken] Externe links

• Universiteit van Amsterdam Centrum voor Studie van westerse esoterie
• (en) University of Exeter Centre for the Study of Esotericism (EXESESO)
• (en) International Society for Paranormal Research
• (en) Parapsychological Association

Jean-Louis Pisuisse met zijn latere vrouw Jenny Gilliams, staande bij piano

Jean-Louis Pisuisse (Vlissingen, 6 september 1880 - Amsterdam, 26 november 1927) was een Nederlandse zanger en cabaretier. Hij geldt als een belangrijk pionier, en voor velen als de grondlegger, van de Nederlandse kleinkunst.

[bewerken] Cabaret

Pisuisse trok op 20jarige leeftijd naar Amsterdam, waar hij als journalist werkte bij het Algemeen Handelsblad. In 1907 toerden Pisuisse en zijn collega- journalist Max Blokzijl door Nederland; vermomd als Italiaanse straatzangers. Resultaat van dit als grap begonnen project was het succesvolle boekje Avonturen als straatmuzikant met illustraties van Louis Raemaekers en Jan Feith. Van 1908 tot 1913 ondernamen de twee chansonniers/journalisten een wereldreis. Ze noemden hun chansons levensliederen.

Pisuisse besloot de journalistiek vaarwel te zeggen en werd fulltime artiest. Beïnvloed door de cabarets die hij in Parijs had bezocht, richtte hij het eerste volwaardige cabaretgezelschap van Nederland op. In samenwerking met impresario Max van Gelder organiseerde hij vanaf 1912 cabaretvoorstellingen in het Kurhaus in Scheveningen. Hij stelde in deze periode verschillende boeken met liedjes in verschillende talen samen, zoals Chansons internationales en Honderd liederen uit het Fransch, Duitsch en Engelsch repertoire. Na een korte onderbreking tijdens de Eerste Wereldoorlog had hij vanaf 1915 in diverse talen succes met repertoire van bijvoorbeeld Aristide Bruant, van hemzelf of van Dirk Witte. Die laatste schreef een van de bekendste Nederlandse cabaretliedjes voor Pisuisse: Mens, durf te leven.

In de eerste jaren zorgde Max Blokzijl voor de pianobegeleiding. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd deze echter onder de wapenen geroepen. Zijn vervanger als pianist werd Jan Hemsing, die in 1922 ernstig ziek werd en toen werd vervangen door Henk Stuurop.

Pisuisse trouwde driemaal; in 1903 met Jacoba Smit, in 1913 met Fie Carelsen en in 1927 met Jenny Gilliams, een zangeres uit zijn cabaretgezelschap met wie hij toen al enige jaren een verhouding had.

[bewerken] Moord

Jenny Gilliams had eerder een affaire met een ander lid van het gezelschap, Tjakko Kuiper, maar brak uiteindelijk met hem. Dat was voor Kuiper kennelijk niet te verteren: op 26 november 1927 schoot hij op het Rembrandtplein in Amsterdam zowel het echtpaar Pisuisse als zichzelf dood. Op 1 december 1927 werden de Pisuisses onder grote belangstelling overgebracht van Amsterdam naar Den Haag, waar zij op de begraafplaats Oud Eik en Duinen werden begraven.

[bewerken] Externe link

• Documentaire over Pisuisse (Teleac)