Ironie in de openbare ruimte: Bakerstreet underground station Londen

Ironie (uit het Grieks: εἰρωνεία (eirooneia) = geveinsde onwetendheid) is een stijlfiguur waarbij dat wat klaarblijkelijk gezegd wordt, afwijkt van dat wat bedoeld wordt. Zodoende is ironie veelal alleen herkenbaar voor de geoefende of ingewijde verstaander. Om het verschil tussen het gezegde en het bedoelde uit te drukken, kan de ironie gebruik maken van verschillende andere stijlfiguren, zoals sarcasme en understatement. Met gezichtsuitdrukkingen en intonatie kan de gebruiker van ironie aan de verstaander extra hints geven dat zijn uitspraak niet letterlijk bedoeld is.

In het Frans noemt men ironie wel eens "l'arme du faible" (het wapen van de zwakke), omdat het de zwakke daarmee mogelijk is om zijn mening te geven zonder dat het voor iedereen overduidelijk en daarmee gevaarlijk is.

[bewerken] Uitingsvormen in de taal

Ironie gebruikt verschillende uitingsvormen:

• De omkering, de vorm waarbij precies het tegengestelde gezegd wordt van wat men bedoelt.

  Dat is me een lieve jongen.

  Nou, het is me wat moois.

• De overdrijving, ook wel hyperbool, het met opzet vergroten van dingen waardoor het in het bespottelijke wordt gedreven.

  Over dat klusje deed hij een eeuwigheid.

  Het duurt jaren om dat op te lossen!

• Het understatement, het tegenovergestelde van de overdrijving, het verzwakken van een mededeling. Echter, door de verzachting wordt de mededeling juist kracht bijgezet, dankzij de ironie.

  Ik heb niet helemaal begrepen wat u zegt.

  We komen maar een klein beetje geld tekort.

• Niet-passend woordgebruik, het maken van een onverwachte verschuiving in het woordgebruik. Bijvoorbeeld ineens deftige woorden gebruiken, of juist platvloerse woorden.

  Wij ontvingen daar een missive over.

[bewerken] Andere vormen van ironie

Behalve in de gesproken en geschreven taal, kunnen ook gebeurtenissen als ironische worden bestempeld. Dit is met name van toepassing bij scherpe contrasten tussen het feitelijk gebeurde en de verwachting:

• Een dokter die succesvol kanker geneest, maar zelf sterft aan diezelfde kanker.
• Uitvinders die sterven door hun eigen uitvindingen.
• Tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog zei generaal John Sedgwick dat de Confederatie nog geen olifant zou kunnen neerschieten, meteen hierna werd hijzelf neergeschoten.

[bewerken] Ironie in de literatuur

Ironie is niet tijds- of stromingsgebonden. Een klassiek-Griekse toneelschrijver als Aristophanes bediende zich uitbundig van diverse vormen van spot, waaronder ironie; het middeleeuwse spotdicht Reynaert de Vos bedient zich eveneens van alle gradaties. Het 19e-eeuwse Realisme is over het algemeen geen goede voedingsbodem voor ironie, maar er zijn uitmuntende voorbeelden, zoals het werk van de Engelse romanschrijfster Jane Austen en de Russische toneelschrijver Anton Tsjechov. Toch is vooral de 20ste eeuw het domein van de ironie; in de Nederlandstalige literatuur moet met name gedacht worden aan Multatuli, Willem Elsschot, Godfried Bomans, Simon Carmiggelt en Gerard Reve.

De romans van Elsschot, met name Kaas en Lijmen/Het been laten in humoristisch perspectief een beeld zien van de zakenwereld, dat in alle opzichten iets uitvergroot, een tikje schrijnend en net niet realistisch is. Lijmen en Het Been tonen een geweldenaar, Boorman, die een stuk minder groot lijkt als hij door Laarmans wordt opgevolgd; zijn bedrijf bestaat uit een kantoor vol lege zalen. In Kaas koopt de hoofdpersoon een enorme portie kazen op die hij onmogelijk meer kwijtraakt. In beide boeken wordt de handelswereld op een subtiele manier doorgeprikt.

[bewerken] Misverstanden

Ironieteken

Ironie veroorzaakt nogal eens misverstanden. Met name in geschreven teksten. Zuivere geschreven tekst kent immers intonatie noch lichaamstaal, net díe signalen die bij persoonlijke communicatie (IRL) duidelijk maken of een opmerking al dan niet ironisch is. Wanneer niet overduidelijk het tegengestelde waar is, kan het zodoende heel lastig zijn in te schatten of iets al dan niet ironisch bedoeld is. Dit kan vermeden worden door een :-) (smiley) bij het ironische te plaatsen. Dit is vooral gebruikelijk op teksten op het internet, maar niet in de literatuur.

Verschillende auteurs - in Nederland bijvoorbeeld Hugo Brandt Corstius en Willem Frederik Hermans - hebben voorgesteld een ironieteken in te voeren. Op deze manier zou men lezers duidelijk kunnen maken wanneer ironie in een tekst gebruikt wordt; anderen meenden dat op die manier de bedoelde ambiguïteit verloren zou gaan. In 2007 kwam de CPNB zogenaamd met een voorstel, dat bij nader inzien een advertentie voor de Boekenweek was. De ironie van de advertentie is niet iedereen opgevallen.

Maar ook bij TV boodschappen kunnen ironische boodschappen verkeerd begrepen worden. Ze kunnen zelfs een averechts effect hebben. De comedyserie All in the Family draait om de sterk bevooroordeelde en racistische Archie Bunker. Hij geeft voortdurend af op zijn liberale schoonzoon en zijn zwarte buurman. De ironie zit hem in het feit dat hij als dom, koppig en kortzichtig wordt neergezet, en dat juist zijn schoonzoon en zijn buurman hem af en toe uit de penarie helpen. Maar uit onderzoek bleek dat mensen die uit zichzelf al bevooroordeeld waren juist sympathiseerden met Archie Bunker, in wie ze hun vooroordelen bevestigd zagen. Mensen die niet die vooroordelen hadden, sympathiseerde juist met zijn liberale schoonzoon.^[1]

[bewerken] Literatuur

• Henri Bergson, Le Rire (1901)

1. ↑ Vidmar, N. and Rokeach, M. (1974), Archie Bunker's Bigotry: A Study in Selective Perception and Exposure. Journal of Communication, 24: 36–47

[bewerken] Zie ook

• Glos, in de betekenis van ironische opmerking.
• Ironieteken
• Ironische lofrede
• Pejoratief
• Zelfspot
• Roast, ceremonieën waar de gast met een knipoog wordt beledigd aan de hand van grappen

[bewerken] Externe link

• Voorbeeld ironie

Alanis Morissette
Achtergrondinformatie
Volledige naam	Alanis Nadine Morissette
Geboren	1 juni 1974
Land	Canada
Jaren actief	1987-heden
Genre(s)	Rock
Label(s)	MCA Records Maverick Records Warner Bros. Records
Officiële website
Portaal    Muziek

Alanis Nadine Morissette (Ottawa, 1 juni 1974) is een Canadese singer-songwriter.

[bewerken] Biografie

Alanis Morissette is geboren in Ottawa, Canada. Haar ouders zijn de Franstalige Canadees Alan Morissette en de in 1956 uit Hongarije gevluchte Georgia Feuerstein. Ze zochten een vrouwelijke variant van de naam Alan en vonden ten slotte in een krant de Griekse naam Alanis. Ze heeft een oudere broer (Chad) en een tweelingbroer (Wade).

Al met 6 jaar speelt ze piano en vanaf 9 jaar schrijft ze zelf liedjes. Twee jaar later brengt ze in eigen beheer het zelfgeschreven Fate stay with me op single uit. Begin 1986 raakt ze landelijk bekend door haar deelname aan een aantal afleveringen van het Canadese kinderprogramma You can't do that on television. Ze valt op door haar talent, en doet mee aan een talentenjacht, maar strandt in de eerste ronde, en zingt het volkslied bij belangrijke sportwedstrijden.

In 1991 komt haar eerste album, Alanis, uit, een verzameling danspopliedjes. Ze wordt wel vergeleken met Debbie Gibson en Tiffany. De eerste single, Too hot, haalt de top 10 in Canada. Het album behaalt tweemaal platina en in 1992 wint ze een Juno als meestbelovende nieuwe zangeres. Alanis wil dit album niet meer opnieuw uitgegeven zien. Het is niet meer te verkrijgen tenzij via bootlegs of wat rondcirculerende mp3's.

Alanis Morissette in Brazilië, 2003

Haar tweede album, Now is the time, bevat ook serieuzer klinkende songs, maar wordt niet zo goed ontvangen als het eerste album. Ze verliest haar platencontract en het lijkt of haar muzikale carrière voorbij is.

Toch wil ze doorgaan met muziek maken en gaat op zoek naar samenwerking. Ze verhuist naar Toronto en ontmoet daar een aantal songschrijvers, zonder resultaat. Daarna beproeft ze haar geluk in Los Angeles. Uiteindelijk klikt het met producer Glen Ballard, die eerder werkte met onder andere Quincy Jones, Kiki Dee, Paula Abdul en Wilson Phillips. Ze beginnen direct te schrijven, met als resultaat een aantal songs met openhartige, zeer persoonlijke teksten, onder andere over haar voorbije relaties, die elk in één dag geschreven en opgenomen worden. Hiermee gaat ze een aantal platenmaatschappijen af. Ze tekent ten slotte bij Madonna's nieuwe label Maverick, waar ze (naast Madonna zelf) de eerste belangrijke artiest wordt. Voor het uit te brengen album weet ze de ongewoon hoge gage van $1,50 per verkocht exemplaar te bedingen.

Dit derde album, Jagged little pill, zorgt in 1995 voor wereldwijde bekendheid. Door haar alternatieve geluid en zelfbewuste songteksten is zij al spoedig een voorbeeld voor veel vrouwelijke navolgers. Dankzij zes succesvolle singles (You oughta know, Hand in my pocket, All I really want, Ironic, You learn, Head over feet) wordt het met een verkoop van meer dan 30 miljoen exemplaren ^[1] het succesvolste album van de jaren 90. Van de zes Grammy Award-nominaties wint ze er vier (album van het jaar, beste vrouwelijke zangprestatie, beste rocksong (You oughta know), en beste rockalbum). In Nederland haalt het album de eerste plaats in de verkooplijsten na een succesvol, live uitgezonden optreden op Pinkpop in mei 1996. De video Jagged little pill live levert haar in 1997 een vijfde Grammy Award op. Na een vermoeiende concerttour van anderhalf jaar is ze niet meer van plan nog een album te maken.

Ze maakt een rugzaktocht door India en daar vindt ze toch inspiratie voor een nieuw album, Supposed former infatuation junkie (1998), veelzijdiger en nog persoonlijker dan het voorgaande. Ook dit album wordt een succes: zo'n 7 miljoen exemplaren gaan over de toonbank. Dankzij haar alleen op de soundtrack van de film City of angels verschenen song Uninvited wordt ook deze goed verkocht. De song levert haar datzelfde jaar twee Grammy Awards op.

In 1999 maakt ze een van de succesvolste albums uit de MTV Unplugged-reeks, en speelt ze een kleine maar verrassende rol als God in de film Dogma van Kevin Smith. Op de soundtrack haar song Still.

Het album Under rug swept volgt in 2001. Na dit album brengt Alanis ook een dvd met bijbehorende cd uit, Feast On Scraps met 8 nieuwe songs die Under Rug Swept niet gehaald hadden.

In 2004 komt het album So-Called Chaos uit. Het toont een heel andere Alanis dan vroeger. Haar liedjes klinken zeemzoet en gelukkiger, haar lange haren heeft ze afgeknipt en het lijkt alsof ze voor de eerste keer oprecht lacht. Zelf beweert ze dat dit komt door haar relatie met de 2 jaar jongere acteur Ryan Reynolds. Alanis leerde Ryan kennen in 2002 op het verjaardagsfeest van Drew Barrymore en verloofde zich met hem in 2003.

2005 is een druk jaar voor Alanis. Niet alleen brengt ze een akoestische versie van haar hitalbum Jagged Little Pill uit, ter ere van zijn 10-jarig bestaan, ook brengt ze op het einde van het jaar voor het eerst in haar carrière een compilatieplaat uit. Het album krijgt de naam The Collection en als single koos ze om voor het eerst een cover op te nemen, Crazy van Seal. Het album bevat haar grootste hits en enkele van haar persoonlijke favorieten. Alanis schrijft voor de derde keer een soundtrack. Dit keer voor de film The Chronicles Of Narnia. De song krijgt de naam Wunderkind en levert Alanis een goldenglobe-nominatie op.

In 2006 deelt Alanis mee dat ze bezig is met het schrijven van een autobiografie en een nieuw album. Haar relatie met Ryan kende volgens de pers een korte breuk, waarna Alanis en Ryan weer samenkwamen. Dit gerucht werd echter niet bevestigd door de twee sterren. De verloving werd later alsnog verbroken. Daarna kreeg Alanis in 2009 een relatie met de Amerikaanse rapper Souleye, Mario Treadway. Zij trouwden in 2010 en op eerste kerstdag 2010 kregen zij een zoon.

In 2008 trad Alanis met haar band op op het Pinkpopfestival en op de Lokerse Feesten. In dat jaar kwam ook haar nieuwe album Flavors of Entanglement uit. De eerste single die wordt uitgebracht is Underneath.

In 2008 werken zij en andere bekende artiesten uit de VS, het Verenigd Koninkrijk, Canada en Zuid-Afrika aan het album Songs for Tibet, een steunbetuiging aan Tibet en dalai lama Tenzin Gyatso. Songs for Tibet verschijnt tegelijkertijd met de Olympische Zomerspelen 2008 in de Volksrepubliek China waarvan de opening op 8 augustus plaatsvindt: het album wordt namelijk op 5 augustus uitgebracht via iTunes en vanaf 12 augustus via muziekwinkels overal ter wereld. Sinds de Invasie van Tibet in 1950-1951 bezet China het land met - volgens critici - een wijdverbreide politieke, religieuze en culturele onderdrukking tot gevolg.

[bewerken] Discografie

[bewerken] Albums

[bewerken] Singles

[bewerken] Dvd

[bewerken] Externe links

• Officiële website
• Label

Zie de categorie [/index.php/Commons:Category:Alanis_Morissette?uselang=nl#mw-subcategories Alanis Morissette] van Wikimedia Commons voor meer mediabestanden.

Micha Wertheim, spreek uit als 'Miga' (Groningen, 1972) is een Nederlandse cabaretier, publicist, radiomaker.

[bewerken] Biografie

Wertheim studeerde Cultuur- en Wetenschapsstudies aan de Universiteit Maastricht. Tijdens zijn studie begon hij met schrijven voor de faculteit en later voor de universiteitskrant. In 1995 kreeg hij als columnist een vaste plek op de achterpagina van ‘De Observant’ In 1997 begon hij op die zelfde achterpagina een wekelijks feuilleton waar hij twee jaar later mee stopte. In 1998 nam hij het initiatief tot het opzetten van Mosaiek, een door studenten gemaakt cultuurwetenschappelijk tijdschrift. In 1998 rondde hij de studie af met een doctoraalscriptie over het leven en werk van Franz Kafka onder de titel Wunsch, Indianer zu werden: een onderzoek naar de betekenis van het reismotief in het werk en leven van Franz Kafka.

Na zijn afstuderen verhuisde Wertheim naar Amsterdam. Daar werd hij in café Toomler na twee audities aangenomen bij het stand-up gezelschap Comedytrain. In dat zelfde jaar, 1998, begon Wertheim met het maken van radiodocumentaires en het schrijven van bijdragen voor VPRO's De Avonden. Begin 2004 won Wertheim de jury- en publieksprijs tijdens het Leids Cabaret Festival, sindsdien treedt hij voornamelijk binnen en soms buiten Nederland op als cabaretier.

[bewerken] Micha Wertheim voor beginners

Begin 2004 presenteerde hij op het Leids Cabaret Festival een eerste aanzet tot een solo cabaretprogramma. Hij won zowel de jury- en de publieksprijs door er bij het publiek en de jury op te wijzen dat het eigenlijk een formaliteit was dat hij aan het festival mee moest doen om het te winnen. Hij werkte de scènes uit tot zijn eerste theaterprogramma Micha Wertheim voor beginners, dat draaide om de overwaardering van slachtofferschap, zelfoverschatting en de problematische relatie tussen cabaretier en publiek.

Micha Wertheim voor beginners werd door Lernert Engelberts verfilmd en in 2006 op televisie uitgezonden. Theaterregie door Pieter Bouwman.

[bewerken] Micha Wertheim voor gevorderden

Tussen 2006 en 2008 toerde Wertheim met zijn programma Micha Wertheim voor gevorderden. Het programma speelt zich af in een droom. In het eerste deel van de droom bekent Wertheim dat hij geen genie is. In het tweede deel van de droom ontsteekt Wertheim in een tirade tegen gehandicapten die volgens hem de westerse samenleving ontwrichten. Het laatste deel van de voorstelling speelt zich af na het applaus, als Wertheim het wakker worden heeft uitgesteld door op snooze te drukken. Micha Wertheim voor gevorderden werd door Doesjka van Hoogdalem in 2008 door de Vara uitgezonden. De theaterregie werd verzorgd door Dick van den Toorn.

Micha Wertheim voor gevorderden verscheen samen met Micha Wertheim voor beginners op de dubbel-dvd Micha Wertheim voor thuis.

[bewerken] Incident in Roermond

Op 11 maart 2008 haalde de voorstelling Micha Wertheim voor gevorderden een week lang de voorpagina's en het nationale nieuws nadat een deel van het publiek zich tegen Wertheim keerde en hij zijn voorstelling, in TheaterHotel De Oranjerie in Roermond voortijdig had beëindigd. Tijdens zijn voorstelling had hij een gehandicapte man aangesproken, omdat hij vermoedde dat deze mobiel aan het bellen was. Het bleek echter te gaan om het display van diens spraakcomputer die door Wertheim per ongeluk werd aangezien voor een mobiele telefoon of camera. Na dit misverstand bood Wertheim zijn excuses aan en vervolgde zijn show, met daarin ook de vaste grappen over gehandicapten. Hierop verliet de gehandicapte bezoeker de zaal. Vervolgens richtte een deel van het publiek zich tegen Wertheim, het hem onmogelijk makend om zijn voorstelling te vervolgen.

TheaterHotel De Oranjerie liet in een reactie direct na de voorstelling weten dat Wertheim er nooit meer welkom was. Toen bleek dat de directie niet aanwezig was geweest bij het bewuste optreden en nooit contact had opgenomen met Wertheim om diens kant van het verhaal te horen, besloot een aantal vooraanstaande cabaretiers waaronder Eric van Sauers, Najib Amhali, Marc-Marie Huijbregts, Peter Heerschop, Ronald Goedemondt en Wim Helsen, onder aanvoering van Theo Maassen, om, als steun voor Wertheim, niet meer in De Oranjerie te spelen.

Wertheim zelf plaatste een verklaring op zijn website en gebruikte zijn programma Micha Wertheim voor de grap om zijn versie van het verhaal te vertellen.

[bewerken] Micha Wertheim voor specialisten

In 2002 ontdekte Micha dat hij een tumor in zijn schildklier had. Wat volgde waren twee operaties en bestraling. Over de ervaring met kanker, ziekenhuizen en specialisten maakte hij een stand-up set die in mei 2008 door de Vara werd uitgezonden. Micha Wertheim voor specialisten verscheen op de dvd Comedytrain presenteert II.

[bewerken] Micha Wertheim voor de grap

In december 2008 gaat Micha Wertheim voor de grap in première. Het programma gaat over de nieuwsverslaving die Wertheim bij zichzelf en om hem zelf heen constateert. Een verslaving aan nieuws die er voor zorgt dat de vraag naar nieuws groter is dan het aanbod. Het gevolg, zo stelt Wertheim is een door nieuwspap gecreëerde ‘debatbubbel’ die ieder moment kan ontploffen en zorgen voor een debatcrisis. Als voorbeeld gebruikt Wertheim de media-rel rondom zijn voortijdig afgebroken optreden in Roermond, die precies samen viel met de media-ophef rondom het verschijnen van de film Fitna van Geert Wilders. Micha Wertheim voor de grap werd voor televisie opgenomen door Norbert Ter Hall en in november 2010 door de Vara uitgezonden. De theaterregie werd verzorgd door Dick van den Toorn.

[bewerken] Micha Wertheim voor de zoveelste keer

In december 2010 gaat het programma Micha Wertheim voor de zoveelste keer in première. Theaterregie door Dick van den Toorn.

[bewerken] Micha Wertheim in het buitenland

Sinds 2001 treedt Micha Wertheim zo nu en dan ook Engelstalig buiten Nederland op. Zo trad hij op in comedyclubs in Tel Aviv, London en New York. In 2007 maakte hij als presentator deel uit van het 'Amsterdam Underground Comedy Collective', een delegatie Comedytrain Comedians die een maand lang met veel succes op het Edinburgh Fringe festival speelde. In januari 2008 speelde hij drie weken lang als voorprogramma van Hans Teeuwen in het Londense Soho Theatre. In augustus 2008 keerde hij samen met collega Hans Teeuwen terug naar Edinburgh nu om er, afwisselend met Teeuwen, zijn soloprogramma te spelen. Een opname van de Engelstalige show is terug te vinden als extra op de dvd Micha Wertheim voor thuis.

[bewerken] Publicist

Naast zijn theatervoorstellingen heeft Wertheim altijd satirische columns geschreven voor onder meer VARA’s Spijkers met Koppen, de Dag, NRC NEXT, de Volkskrant en het AD magazine. Sinds 2009 heeft hij een wekelijkse plek in de Vrij Nederland. Verder leverde hij tekstbijdragen aan het televisieprogramma Dit Was het Nieuws en publiceert hij onregelmatig reportages essays en recensies.

In 2009 hield Wertheim de jaarlijkse Lira Lezing. Zijn voordracht Satire in het tijdperk van de manische reproduceerbaarheid ging over de rol van satire in een populistische samenleving.

[bewerken] Radio

Wertheim maakte onder meer radiodocumentaires over Zohar Argov, de Elvis van Israël, het leven en werk van Max Tailleur, stand-upcomedy in New York, bloeddiamanten, het Walter Maas Huis, vliegen in Amerika na 9/11, architectuur in Israël en toerisme in Mozambique.

[bewerken] Kinderboeken

Duimelot, (podium 2003) geïllustreerd door Cristina Garcia Martin. Het boek bevat oude en nieuwe vingerversjes en werd in opdracht VPRO’s Villa Achterwerk door Wertheim en Garcia Martin uitgewerkt tot een animatieserie onder de noemer Vinger TV. (podium 2003) Hoe Lima een lekke band kreeg. (De Harmonie 2010) Geïllustreerd door Jeroen de Leijer en Marjolein Schalk. Gaat over een driewieler die wegfietst uit een fietsenmakerij.

[bewerken] Echt Gebeurd

Geïnspireerd door de Amerikaanse story telling organisatie ‘The Moth’ richtte Wertheim samen met Paulien Cornelisse en Jan Jaap van der Wal 'Echt Gebeurd' op. Echt Gebeurd biedt een podium waar mensen uit hun hoofd echtgebeurde verhalen vertellen die ze zelf hebben meegemaakt.

[bewerken] Externe links

• Het Micha Wertheim Genootschap (homepage)
• Fragment uit Micha Wertheim voor beginners op VARA's Variatee
• Micha's Myspace pagina